- Trang Chủ
- Âm nhạc
- Trí tuệ - đặc điểm và một số biện pháp phát triển trí tuệ âm nhạc
Xem mẫu
- KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
TRÍ TUỆ - ĐẶC ĐIỂM VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP
PHÁT TRIỂN TRÍ TUỆ ÂM NHẠC
Phan Thị Thịnh*
ABSTRACT
The article analysed the characteristics of musical intelligence, the characteristics of people with
musical intelligence, which parents and educators would detect children’s musical ability early. In the
other hand, it provided several of strategies to develop musical skills for children aged 0-13 through
the following forms: listening to music, learning musical theories, learning and practicing singing
and performing musical instruments.
Keywords: Development, musical intelligent, perception, talent
Received: 20/04/2022; Accepted: 15/05/2022; Published: 10/06/2022
1. Đặt vấn đề 2.1. Trí tuệ
Trí tuệ là một trong rất ít lĩnh vực được đề cập Có rất nhiều khái niệm về trí tuệ, theo quan
ngay từ những ngày đầu khai sinh của tâm lý học điểm mang tính phổ biến nhất thì “Trí tuệ là khả
khoa học. Từ đó đến nay, đã có nhiều công trình năng thích ứng của cá nhân; bất kỳ trí tuệ nào
nghiên cứu bản chất các quy luật phát sinh, phát cũng đều là một sự thích ứng, là khả năng tổng
triển của nó trong đời sống và hoạt động tâm lý thể để hoạt động một cách có suy nghĩ, tư duy hợp
con người, đặc biệt là nghiên cứu ứng dụng trí tuệ lý, chế ngự được môi trường xung quanh. Trí tuệ
vào thực tiễn dạy học và giáo dục trẻ em cũng như là khả năng xử lý thông tin để giải quyết vấn đề
các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Tạo hóa và nhanh chóng thích nghi với tình huống mới.”
sinh ra con người ai cũng có trí thông minh (hay Trí tuệ là yếu tố tâm lý có tính độc lập tương đối
còn gọi là Trí tuệ) thiên bẩm của mình. Khi lớn với các yếu tố tâm lý khác của cá nhân: Trí tuệ có
lên, chịu sự tác động của các yếu tố tâm lý, của chức năng đáp ứng mối quan hệ tác động qua lại
môi trường gia đình, nhà trường, xã hội mà hình của chủ thể với môi trường sống, tạo ra sự thích
thành và phát triển tài năng ở các lĩnh vực khác ứng, tích cực của cá nhân; Trí tuệ được hình thành
nhau. Trước đây, quan niệm của con người thường và biểu hiện trong hoạt động của chủ thể; Sự phát
cho rằng: những người có tài năng về các lĩnh vực triển của trí tuệ chịu ảnh hưởng của yếu tố sinh
như toán học, ngôn ngữ, khoa học tự nhiên thì học, cơ thể và chịu sự chế ước của các yếu tố văn
mới là những người có trí thông minh thực sự. Trí hóa – xã hội.
thông minh của con người chỉ được đánh giá qua Tác giả Howard Gardner đã đề cập đến sự tồn
chỉ số thông minh logic (IQ). Còn những người tại của 8 dạng trí tuệ, bao gồm: Trí tuệ ngôn ngữ;
có năng lực về lĩnh vực âm nhạc hoặc một số lĩnh trí tuệ logic – toán học; trí tuệ không gian; trí tuệ
vực khác thì chỉ được coi là những người có năng hình thể - động năng; trí tuệ âm nhạc; trí tuệ giao
khiếu, không được coi là người có trí tuệ âm nhạc. tiếp; trí tuệ nội tâm; trí tuệ tự nhiên học. Trong 8
Bài viết nghiên cứu về trí tuệ, đặc điểm Trí tuệ âm dạng trí tuệ này, tác giả đi vào tìm hiểu về dạng trí
nhạc và đưa ra một số biện pháp để phát triển Trí tuệ âm nhạc.
tuệ âm nhạc 2.2. Đặc điểm kiểu trí tuệ âm nhạc
2. Nội dung nghiên cứu Trí tuệ âm nhạc là khả năng cảm nhận, phân
biệt, biến đổi và thể hiện các hình thức âm nhạc.
Dạng trí tuệ này bao gồm tính nhạy cảm đối với
ThS Khoa GDPT - Trường CĐSP TW Nha Trang.
nhịp điệu, âm sắc, âm tần của một bản nhạc. Một
TẠP CHÍ QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ - Số 21 Quý 2/2022 55
- KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
người có thể nắm bắt âm nhạc một cách chung gắn những ý tưởng ban đầu, những đoạn nhạc
chung, tổng quát hoặc nắm bắt âm nhạc một cách khớp nối hoặc đặt cho cân đối những yếu tố của
chính quy, có bài bản. Trí tuệ âm nhạc còn có thể ý tưởng gốc dựa trên các quy luật về tiết tấu, nhịp
là một kết hợp của hai dạng thưởng thức vừa kể điệu, hòa thanh…. Tất cả những điều đó tạo nên
trên. một tác phẩm âm nhạc hoàn chỉnh.
Trí tuệ âm nhạc mang một số đặc điểm về nhận Cảm giác về âm thanh của con người đã có khi
thức, đánh giá và sáng tác. Các đặc điểm đó thể còn là thai nhi trong bụng mẹ; khi được sinh ra,
hiện qua các thành phần trung tâm là âm vực, âm qua những lời ru, câu hát của ông, bà, cha, mẹ,
sắc và nhịp. Các yếu tố mang tính trung tâm nói khả năng âm nhạc của trẻ dần dần phát triển, trẻ có
trên đã đặt ra câu hỏi về vai trò của thính giác thể cảm nhận một cách đơn giản về tính chất giai
trong định nghĩa âm nhạc Khả năng thính giác điệu (sôi nổi, trữ tình…), có những động tác vỗ
có vai rò cốt yếu cho mọi sự tham gia vào âm tay, nhún nhảy theo nhịp điệu bài hát, nhắc lại các
nhạc. Âm nhạc là một chuỗi kế tiếp nhau những câu hát ngắn…và qua đó, dần hình thành ở trẻ thị
âm thanh được tổ chức sao cho gây được một ấn hiếu âm nhạc – trẻ có những biểu hiện hưởng ứng
tượng thú vị và có thể dùng trí năng để nhận ra hoặc không đồng tình với thể loại nhạc nào đó.
được những ấn tượng do nó tạo ra. Một người có Chính vì khả năng âm nhạc được bộc lộ sớm như
năng khiếu hay có trí tuệ âm nhạc thì sự nhận biết thế, nên cần chú ý phát triển khả năng âm nhạc
nhạy bén về nhịp, âm sắc, âm vực rất rõ. Người cho trẻ những năm đầu đời. Cần thường xuyên cho
có trí tuệ âm nhạc đã có sẵn “nhịp trong người”, trẻ tiếp xúc với các thể loại âm nhạc phù hợp với
thể hiện tác phẩm vững vàng về nhịp; nghe một độ tuổi, để khả năng âm nhạc được phát triển một
tác phẩm, cảm âm nhanh nhạy, có thể thực hiện lại cách tự nhiên.
một cách chính xác. 2.3. Vai trò của âm nhạc trong quá trình hình
Đặc điểm của người có trí tuệ âm nhạc: Dễ thành nhân cách con người.
dàng chơi lại một đoạn nhạc hoặc hát lại một bài Âm nhạc phản ánh cuộc sống, tâm tư tình cảm
hát khi nghe qua một vài lần; Cảm thấy có cảm của con người. Nó đánh thức mọi xúc cảm sâu xa,
xúc đặc biệt khi nghe âm nhạc; Dễ dàng nhận ra nội tâm trong mỗi con người. Âm nhạc không chỉ
những nốt nhạc lạc điệu trong một dàn/ban nhạc; là niềm vui, sự giải trí như con người ngày nay
Dễ dàng nhận biết được các loại nhạc cụ đang chơi nghĩ mà nó thực sự có tác dụng đánh thức những
trong một dàn nhạc giao hưởng; Dễ dàng sáng tác điều tốt đẹp nhất trong mỗi con người. Từ thời cổ
ra một đoạn nhạc; Có thể chơi một vài loại nhạc đại người ta đã coi âm nhạc là thuốc, phương thuốc
cụ; Thích tìm hiểu về âm nhạc và có một vốn kiến của tinh thần. Vì vậy, trong mọi hoạt động của xã
thức phong phú về các thể loại âm nhạc; Giai điệu hội nhân loại từ xưa đến nay đều không thể thiếu
âm nhạc thường vang trong đầu họ bất cứ lúc nào; được âm nhạc. Âm thanh, nhịp điệu tạo thành giai
Nghe và phân biệt được các thể loại nhạc khác điệu, âm nhạc thuần chính sẽ mang đến cho con
nhau; Làm việc hiệu quả hơn khi có âm nhạc. người sự thanh thản, tinh thần lạc quan, nghị lực
Khả năng cảm nhận âm nhạc của người có trí sống, giúp con người hướng thiện từ đó nâng cao
tuệ âm nhạc cao, họ cảm nhận âm thanh qua thính sức sáng tạo.
giác, khơi dậy trong họ tư duy tưởng tượng. Bắt Nội dung và hình thức trong âm nhạc cũng góp
đầu quá trình “thai nghén”, từ đó họ tái tạo âm phần vào việc phát triển trí tuệ, ý thức tập thể và
thanh theo cách riêng của mình. Giai đoạn này khả năng nhận thức cho con người. Do đó, ta có
được gọi là “sáng tác âm nhạc”, từ ý tưởng ban thể thấy, âm nhạc tác động tích cực và sâu sắc đến
đầu, người sáng tác phát triển thành một tác phẩm sự hình thành và phát triển nhân cách con người,
hoàn chỉnh theo một logic tự nhiên. Sự phát triển đặc biệt là với trẻ nhỏ, bao gồm phát triển trí tuệ
này dựa vào các kỹ thuật sẵn có cùng với khả và đạo đức. Sức mạnh cảm hoá của âm nhạc lành
năng tiếp cận các dạng cấu trúc. Nhà soạn nhạc mạnh sẽ giúp con người vươn tới một nhân cách
56 TẠP CHÍ QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ - Số 21 Quý 2/2022
- KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
toàn vẹn. việc tiếp tục phát triển trí tuệ âm nhạc của trẻ bằng
Nhân cách là toàn thể những thuộc tính đặc biệt cách thường cho trẻ nghe nhạc cổ điển của Mozart,
mà một cá thể có được trong hệ thống các quan Beethoven, Bach thì cha mẹ (và ông bà) nên hát ru
hệ xã hội. Trên cơ sở hoạt động và giao lưu nhằm cho trẻ ngủ. Những âm điệu của hát ru thường nhẹ
chiếm lĩnh các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần. nhàng mà thấm đẫm tình thương của ông bà, cha
Các thuộc tính đó bao hàm các mặt về đức, trí, thể, mẹ sẽ tăng cường cho trẻ cảm xúc sâu sắc về âm
mỹ. nhạc với quê hương nơi trẻ sinh ra.
Phát triển nhân cách con người là quá trình tác 2.4.2. Phát triển trí tuệ âm nhạc cho trẻ từ 2 – 6
động toàn diện lên các mặt trên bằng các phương tuổi
tiện khác nhau, trong đó âm nhạc là một trong Từ 2 tuổi hầu hết trẻ đã có thể giao tiếp được
những phương tiện hết sức quan trọng. Sự tác động với cha mẹ bằng ngôn ngữ. Cơ quan phát âm của
trực tiếp, mạnh mẽ của âm nhạc vào tâm tư, tình trẻ đang dần tiếp tục phát triển, trí nhớ âm nhạc
cảm sẽ giúp cho người nghe tự điều chỉnh nhân đang hình thành và trẻ có khả năng tái hiện lại âm
cách của chính mình. thanh ở mức đơn giản thông qua bộ máy phát âm.
Bản thân trong mỗi con người đã có tính Chân, Thời kỳ từ 2 – 6 tuổi, não bộ của trẻ đang phát
Thiện, Mỹ, chỉ cần dùng âm nhạc để khơi gợi, triển với tốc độ rất nhanh. Vì vậy, phát triển trí
đánh thức những điều tốt đẹp đó trong mỗi con tuệ âm nhạc cho trẻ giai đoạn này rất quan trọng.
người thì sẽ đưa con người trở về những giá trị tốt Giai đoạn này, các thể loại âm nhạc cho trẻ nghe
đẹp vốn có. cũng cần đa dạng, phong phú hơn. Các tác phẩm
2.4. Các biện pháp phát triển trí tuệ âm nhạc âm nhạc cổ điển vẫn luôn cần cho trẻ cảm thụ,
2.4.1. Phát triển trí tuệ âm nhạc cho trẻ từ trong đặc biệt là tác phẩm của các nhạc sĩ Mozart,
bào thai cho đến 2 tuổi Beethoven, Bach, Mendelssohn, Chopin, Shubert,
Theo các nhà khoa học, ngay từ tuần thứ 16 trở Tchaikovsky, Liszt, Vivaldi…;
đi của thai kỳ, em bé trong bụng mẹ đã có thể phản Việc thường xuyên cảm thụ các tác phẩm âm
ứng lại với những âm thanh bằng cách di chuyển. nhạc cổ điển sẽ giúp trẻ hình thành thẩm mỹ âm
Vì vậy, lúc này người mẹ đã có thể bắt đầu cho nhạc, qua đó phát triển thính giác, mức độ thẩm
con nghe nhạc. Nghe âm nhạc từ trong bụng mẹ, thấu âm nhạc ngày càng được nâng cao. Thời kỳ
có những lợi trực tiếp, rõ ràng cho sự phát triển trí này âm nhạc cổ điển cho trẻ nghe chủ yếu vẫn là
tuệ âm nhạc như: Âm nhạc sẽ giúp thính giác của các bản độc tấu piano, violon, hòa tấu, tam tấu,
bé phát triển hoàn thiện và tốt hơn; trẻ có thể nhận tứ tấu, ca khúc... và một số concerto, giao hưởng
biết, phân biệt được các loại âm thanh khác nhau; không quá lớn.
phát triển trí nhớ âm nhạc nhớ cho bé khi chào đời; Đồng thời cho trẻ nghe các bài hát dân ca,
giúp trẻ phát triển khả năng cảm thụ âm nhạc; phát các tác phẩm âm nhạc truyền thống cho nhạc cụ
triển năng lực sáng tạo âm nhạc. cổ truyền Việt Nam như đàn Nhị, đàn Bầu, đàn
Người mẹ nên thường xuyên cho thai nhi nghe Nguyệt, đàn Tỳ bà, đàn Tranh, Sáo trúc…
các loại nhạc có giai điệu nhẹ nhàng, êm dịu, du Nghe âm nhạc cổ truyền với nhiều hình thức:
dương, với tính chất vui vẻ, trong sáng, thuần hát, diễn tấu các nhạc cụ cổ truyền sẽ giúp trẻ phát
khiết. triển trí tuệ âm nhạc về mặt cảm xúc, sự gắn kết với
Thể loại âm nhạc tốt nhất cho sự phát triển trí quê hương, nguồn cội, phát triển khả năng thẩm
tuệ âm nhạc của thai nhi là Nhạc Cổ Điển, đặc thấu âm nhạc phương Đông. Bên cạnh đó cũng
biệt là các tác phẩm nhỏ của nhạc sĩ Mozart và nên cho trẻ nghe các bài hát thiếu nhi phù hợp lứa
Beethoven. tuổi, dễ hát, dễ thuộc để trẻ có thể bắt chước và hát
Sau khi chào đời, từ 0 – 2 tuổi, trẻ đã biết phân theo một cách dễ dàng giúp phát triển khả năng ca
biệt âm thanh, đặc biệt là giọng nói của mẹ và hát cho trẻ
những người thân xung quanh. Lúc này, bên cạnh 2.4.3. Phát triển trí tuệ âm nhạc cho trẻ từ 6
TẠP CHÍ QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ - Số 21 Quý 2/2022 57
- KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
– 13 tuổi tốt, trẻ có thể sáng tác ra những giai điệu hoặc
Giai đoạn từ 6 – 13 tuổi là thời kỳ mà các kỹ những đoạn, bài nhạc nhỏ. Lúc này, trẻ đã hình
năng về âm nhạc của trẻ cần được phát triển mạnh thành thẩm mỹ âm nhạc, trí tuệ âm nhạc rõ rệt, cần
mẽ nhất. Ở độ tuổi này, trẻ đã có một quá trình thẩm tiếp tục được đào tạo, phát triển theo hướng chuyên
thấu âm nhạc bằng tai nghe cả âm nhạc phương sâu đúng với sở trường âm nhạc cTrong quá trình
Tây và âm nhạc phương Đông, trí tuệ âm nhạc của tiếp xúc âm nhạc ở gia đình, trường học, cha mẹ và
trẻ được hình thành ở một mức độ nhất định. Lúc các nhà giáo dục cần phát hiện sớm những trẻ có
này, thể chất của trẻ đã có thể đáp ứng được việc năng khiếu nổi trội để bồi dưỡng. Việc bồi dưỡng
sử dụng các loại nhạc cụ. Vì vậy, trẻ không chỉ tiếp này cần được thực hiện từ từ, không nóng vội
tục cảm thụ âm nhạc thông qua nghe các nghệ sỹ nhưng phải đi theo một quy trình bài bản, có hệ
diễn tấu nữa mà chính trẻ phải là đối tượng thực thống. Trẻ cần được bổ sung khả năng nhận thức
hiện trình tấu các tác phẩm âm nhạc có giá trị nghệ trực giác bằng một sự nhận thức âm nhạc, nhưng
thuật. cần động viên, khuyến khích, định hướng cho trẻ
Việc hướng cho trẻ nghe các tác phẩm âm tri giác âm nhạc một cách tự nhiên, không gò ép.
nhạc có giá trị nghệ thuật cao vẫn được thực hiện Ở một số nước, trong đó có Việt Nam, việc phát
thường xuyên. Bên cạnh các tiểu phẩm âm nhạc triển khả năng âm nhạc cho trẻ được tiến hành từ
cổ điển nhỏ của phương Tây, trẻ cần được nghe lâu. Ở các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp
nghe những tác phẩm lớn như Giao hưởng (đặc (các Nhạc viện và các trường Văn hóa nghệ thuật)
biệt là trẻ ở lứa tuổi 10 – 13). Các tác phẩm âm đã mở ra các lớp âm nhạc trình độ Sơ cấp, tuyển
nhạc phương Đông cũng cần được chú trọng để chọn trẻ từ 9 tuổi. Ở đó, trẻ phải qua vòng sơ tuyển
bồi đắp trí tuệ âm nhạc cho trẻ. về thẩm âm và tiết tấu (đây là hai vấn đề cơ bản
6 tuổi, trẻ bắt đầu đến trường học nên khả năng của âm nhạc); những trẻ thật sự có khả năng được
tiếp thu kiến thức về âm nhạc sẽ tốt hơn. Song song tuyển chọn vào và được đào tạo một cách chính
với việc nghe các tác phẩm âm nhạc thì trẻ cần có quy theo mô hình.
những hiểu biết về kiến thức âm nhạc như nhạc lý, 3. Kết luận
hòa âm cũng như rèn luyện kỹ năng đọc nhạc, nhất Để có thể phát triển nhân cách con người một
là kỹ năng trình tấu âm nhạc. Vì vậy, cha mẹ cần cách toàn diện thì những người cha, người mẹ,
tạo điều kiện thuận lợi để trẻ được học âm nhạc các nhà giáo dục trong quá trình giáo dục trẻ cần
một cách bài bản, có hệ thống. Tùy theo khả năng hiểu rõ đặc điểm của Trí tuệ âm nhạc để có những
về âm nhạc cũng như sở thích, thiên hướng tính phương pháp phát triển Trí tuệ âm nhạc cho trẻ
cách để hướng cho trẻ học các loại nhạc cụ, học ngay từ khi còn là thai nhi cho đến 13 tuổi. Đây là
hát cho phù hợp. Chẳng hạn trẻ có giọng hát đẹp, giai đoạn vàng cho sự phát triển tư duy, thẩm mỹ
trong trẻo và thích được ca hát thì cho trẻ rèn luyện cũng như các kỹ năng hoạt động âm nhạc.
kỹ năng ca hát; trẻ thích học đàn piano hoặc nhạc
cụ dân tộc cổ truyền thì cho trẻ học một cách bài Tài liệu tham khảo
bản. 1. Phạm Thị Hòa - Ngô Thị Nam (1995), Giáo
Trẻ có năng khiếu đặc biệt về âm nhạc mà muốn dục âm nhạc, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội.
học cả 2, 3 nhạc cụ thì tùy vào mức độ tiếp thụ mà 2. Howard Gardner (1983) Cơ cấu của trí khôn,
cho học. Tuy nhiên, việc cho trẻ học nhiều nhạc cụ NXB Tri thức, Hà Nội.
không nên thực hiện cùng một thời điểm mà nên 3. Lý Lợi (2014), Âm nhạc và thai giáo, NXB
rải ra ở các năm, khi trẻ đã nắm vững tương đối Phụ nữ, Hà Nội.
những kỹ năng cơ bản của một nhạc cụ thì mới cho 4. Maynard Solomon (2020), Mozart, NXB
học tiếp nhạc cụ khác. Dân Trí, Hà Nội.
Ở độ tuổi 12 – 13, với những trẻ có khả năng 5. Nguyễn Thị Nhung (1988), Giảng nhạc,
sáng tạo cao, kỹ năng trình tấu nhạc cụ tương đối Nhạc viện Hà Nội.
58 TẠP CHÍ QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ - Số 21 Quý 2/2022
nguon tai.lieu . vn
