Tổng thuật thói hư tật xấu người Việt

10 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3-4 (110-111) . 2014 TOÅNG THUAÄT THOÙI HÖ TAÄT XAÁU NGÖÔØI VIEÄT Traàn Vaên Chaùnh* Môû ñaàu Thôøi gian gaàn ñaây, nhieàu ngöôøi ñöôïc bieát ñeán caâu chuyeän moät nöõ tieáp vieân haõng haøng khoâng Vietnam Airlines bò baét taïi Nhaät do nghi ngôø xaùch laäu haøng aên caép veà Vieät Nam. Vaên phoøng cuûa Vietnam Airlines taïi Tokyo bò luïc soaùt, toå bay bò ñieàu tra, caûnh saùt Nhaät noùi hoï nghi ngôø coù khoaûng 20 nhaân vieân cuûa haõng haøng khoâng naøy lieân quan ñeán vuï xaùch laäu (xem baùo Tuoåi treû, soá ra ngaøy 27/3/2014). Chuyeän töôûng nhoû nhöng lieàn sau ñoù trôû neân luøm xuøm, nhöng khoâng phaûi ñoái vôùi ngöôøi Nhaät, maø laïi ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam. Baùo chí trong nöôùc leân tieáng. Ngöôøi ta cho ñaây laø haønh ñoäng gaây tieáng xaáu chung cho uy tín ngöôøi Vieät. Thaät ra, chuyeän ngöôøi Vieät khaù thöôøng aên caép ñoà taïi caùc sieâu thò ôû Nhaät hay ôû moät soá nöôùc khaùc khoâng môùi laï. OÂng Tai Odaka, moät nhaø nghieân cöùu lòch söû Vieät Nam hieän ñaïi, trong moät baøi traû lôøi phoûng vaán baùo Tuoåi treû (31/3/2014), cho bieát ngöôøi Vieät (goàm caû ngöôøi lao ñoäng xuaát khaåu vaø ngöôøi ñònh cö) hay aên caép moät soá ñoà vaät nhö xe maùy, maùy aûnh, maùy quay phim, myõ phaåm…, vaø khi bò caûnh saùt baét thöôøng choái toäi khoâng chòu khai thaät (khaùc vôùi ngöôøi Nhaät quen khai thaät). Ngöôøi ta hoûi oâng Odaka nghó gì khi ngaøy caøng nhieàu ngöôøi noùi ñeán cuïm töø “ngöôøi Vieät xaáu xí” thì oâng teá nhò khoâng traû lôøi thaúng, maø noùi quanh co baèng caùch so saùnh moät vaøi tính caùch khaùc bieät giöõa ngöôøi Vieät Nam vôùi ngöôøi Nhaät (nhö ngöôøi Nhaät coù thoùi quen giöõ veä sinh trong aên uoáng hôn, toân troïng giôø giaác hôn, trong giao tieáp noùi nhieàu caâu “caùm ôn” hôn…). Noùi “khoâng môùi laï” vì chuyeän ngöôøi Vieät coù thoùi quen aên caép vaët töø laâu ñaõ “noåi tieáng” ôû nöôùc ngoaøi. OÂng Nguyeãn Ngoïc Haø, moät ñoäc giaû tham gia dieãn ñaøn “tính xaáu ngöôøi Vieät” treân baùo Tuoåi treû, keå laïi: “Naêm toâi hoïc tieåu hoïc, töùc ñaõ 50 naêm troâi qua, troøn nöûa theá kyû. Thaày toâi, thaày Huyønh Quoác Tuaán, daïy Phaùp vaên noåi tieáng thôøi ñoù, ñi Phaùp veà vaø oâng ñaõ chia seû: ‘Ñi sang Phaùp thaày thaáy nhuïc nhaõ quaù. Ngay treân baõi bieån... (thaày coù noùi teân nhöng toâi queân roài) coù haøng chöõ “Coi chöøng ngöôøi aên caép vaët Vieät Nam” (Attention aux voleurs Vietnamiens). Thaày cho bieát ngöôøi Vieät noåi tieáng ôû Phaùp veà thoùi aên caép vaët. Caâu chuyeän ñoù toâi nghe vaø queân ñi... Giôø ñaây, qua baùo chí toâi ñaõ bieát treân theá giôùi ngoaøi nöôùc Phaùp coøn coù nhöõng caûnh baùo veà thoùi xaáu naøy. Taïi sao nhieàu ngöôøi coù tính “taùy maùy” ñeán vaäy?” (Tuoåi treû, soá ra ngaøy 13/4/2014). Caâu chuyeän xaáu hoå lieân quan coâ nöõ tieáp vieân haøng khoâng treân kia coøn laøm nhaéc nhôù moät caâu noùi noåi tieáng caùch nay maáy naêm, hoài naêm 2008. Trong moät baøi phaùt bieåu cuûa oâng Ngoâ Quang Kieät (Toång Giaùm muïc Toång giaùo phaän Haø Noäi) khi hoïp vôùi UÛy ban Nhaân daân Thaønh phoá Haø Noäi, oâng ñaõ tình thaät phaùt leân caâu noùi daãn ñeán vieäc chính quyeàn vaø caùc cô quan truyeàn thoâng taïi Vieät Nam baét beû, ñaët vaán ñeà veà loøng yeâu nöôùc cuûa oâng, cuõng laø theâm moät lyù do phuï ñeå * Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3-4 (110-111) . 2014 11 ngöôøi ta thu xeáp cho oâng ñöôïc nghæ ngôi sôùm hôn so vôùi keá hoaïch: “Chuùng toâi ñi nöôùc ngoaøi raát nhieàu, chuùng toâi raát laø nhuïc nhaõ khi caàm caùi hoä chieáu Vieät Nam, ñi ñaâu cuõng bò soi xeùt, chuùng toâi buoàn laém chöù!”. OÂng Ngoâ Quang Kieät haún coù suy nghó toát, nhöng chaéc do caùch dieãn ñaït maø bò hieåu nhaàm (?). YÙ oâng chæ buoàn raèng ngöôøi Vieät ôû nöôùc ngoaøi ñaõ laøm khoâng ít vieäc tai tieáng aûnh höôûng xaáu ñeán hình aûnh vaø uy tín cuûa Vieät Nam trong con maét ngöôøi nöôùc ngoaøi, neân Vieät Nam caàn phaûi phaán ñaáu nhieàu nöõa ñeå khaéc phuïc nhöõng tính caùch, loái öùng xöû chöa phuø hôïp vôùi taäp quaùn cuûa neàn vaên minh hieän ñaïi trong moät theá giôùi ñaõ toaøn caàu hoùa. Noùi veà tính caùch xaáu, thì coù leõ moät trong nhöõng tính caùch xaáu gaàn guõi nhaát cuûa ngöôøi Vieät Nam noùi chung vaø cuûa caùc nhaø chöùc traùch Vieät Nam noùi rieâng laø tính “toát khoe xaáu che”: khoâng chòu nhaän nhöõng söï thaät phuõ phaøng, ñi lieàn vôùi vieäc phoâ tröông vaø thöôøng phoùng ñaïi quaù leõ nhöõng maët ñöôïc/ töï coi laø toát, maø söï kieän bò baét beû cuûa oâng Toång Giaùm muïc neâu treân cuõng laø moät trong nhöõng thí duï raát sinh ñoäng, cuï theå. Töø gaàn theá kyû tröôùc, ngay trong quyeån Vieät Nam söû löôïc (in laàn ñaàu naêm 1919), phaàn ñaàu saùch vieát veà “Ngöôøi Vieät Nam”, cuï Traàn Troïng Kim ñaõ ñöa ra nhöõng nhaän xeùt veà tính caùch toát, xaáu cuûa ngöôøi Vieät theo kieåu chaân thaät thaáy sao vieát vaäy, nhöng trong moät baûn in taùi baûn vaøo naêm 1999, moät nhaø xuaát baûn noï ñaõ bieân taäp caét boû heát nhöõng ñoaïn “noùi xaáu” veà ngöôøi Vieät, chæ giöõ laïi phaàn “hôi xaáu” hoaëc “toát”. Ñoái chieáu laïi nguyeân vaên thì thaáy ngay phaàn nhaän xeùt “xaáu” ñaõ bò caét boû: “Taâm ñòa thì noâng noåi, hay laøm lieàu, khoâng kieân nhaãn, hay khoe khoang vaø öa tröông hoaøng beà ngoaøi, hieáu danh voïng, thích chôi bôøi, meâ côø baïc. Hay tin ma quyû, suøng söï leã baùi, nhöng maø vaãn khoâng nhieät tin toâng giaùo naøo caû. Kieâu ngaïo vaø hay noùi khoaùc…” (xem Vieät Nam söû löôïc, Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, 1999). Nhaän xeùt khaù ñuùng, nhöng vì taâm lyù vaãn muoán che traùnh nhöõng söï thaät “baát lôïi” neân ngöôøi ta phaûi bieân taäp boû bôùt. Neân nhôù raèng, caùc caùn boä bieân taäp nhaø xuaát baûn tuøy tieän laøm nhö theá chaúng phaûi khoâng lyù do, maø do hoï ñaõ ñöôïc ñaøo taïo kyõ neân luùc naøo cuõng sôï bò quy keát sai quan ñieåm laäp tröôøng daân toäc hay laäp tröôøng giai caáp naøy khaùc, vôùi haäu quaû tai haïi laø neáu laøm sai yù caáp treân, nhieàu khaû naêng hoï coù theå bò pheâ bình, thaäm chí caùch chöùc. ÔÛ ñaây, coøn loä ra theâm khuyeát taät ngöôøi coâng chöùc Vieät Nam luoân nôm nôùp lo sôï, thieáu trung thöïc, vaø thöôøng phaûi giöõ kyõ yù töù ñeå baûo veä noài côm thay vì haønh ñoäng, quyeát ñònh theo ñuùng löông taâm chöùc nghieäp cuûa mình. Nhöõng thaùi ñoä “deø daët” trong maáy caâu chuyeän keå treân, thaät raát khôùp vôùi caâu noùi khaù noåi tieáng cuûa nhaø vaên-nhaø nghieân cöùu Vöông Trí Nhaøn: “Thoùi xaáu lôùn nhaát cuûa ngöôøi Vieät laø raát sôï noùi veà thoùi xaáu cuûa mình”. Ngaøy nay, ñoïc khaép caùc saùch bieân khaûo vaø giaùo khoa cuûa Vieät Nam ñöôïc bieân soaïn trong suoát hôn nöûa theá kyû (chuû yeáu töø sau 1954), ñaëc bieät veà caùc moân chính trò, söû ñòa, vaên hoïc…, khoâng ñaâu thaáy coù moät chöõ naøo neâu leân tính caùch xaáu cuûa ngöôøi Vieät, nöôùc Vieät, traùi laïi ñoïc tôùi ñaâu cuõng thaáy toaøn “con Roàng chaùu Tieân”, “boán ngaøn naêm vaên hieán”, “röøng vaøng bieån baïc”, “nhaân daân ta raát anh huøng”, (ñeàu laø nhöõng tieåu muïc ôû ñaàu saùch Soå tay vaên hoùa Vieät Nam cuûa 12 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3-4 (110-111) . 2014 Tröông Chính, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi, 1978), “yeâu nöôùc, yeâu lao ñoäng, hy sinh, duõng caûm, baát khuaát…”… Ñaây laø caùch chæ muoán daïy cho hoïc sinh thaáy toaøn moät chieàu veà maët toát cuûa ñaát nöôùc, con ngöôøi mình, maø che bôùt ñi caùc maët khuyeát ñieåm. Keát quaû laø caùc theá heä treû ñaõ nhaän thöùc sai leäch, töø ñoù sinh ra aûo töôûng veà ñaát nöôùc, con ngöôøi Vieät Nam, neân cöù theá ngöôøi trong caû nöôùc an nhieân soáng bay boång, töôûng daân toäc mình laø thaàn thaùnh traêm traän traêm thaéng, nhö ñaõ töøng ñaùnh baïi oanh lieät hai, ba ñeá quoác huøng maïnh haøng ñaàu theá giôùi vaäy. ÔÛ ñaây, tröôùc heát ñaõ coù moät nhaän thöùc phieán dieän veà loøng yeâu nöôùc vaø caùch yeâu nöôùc. Vì yeâu nöôùc ñaõ thöôøng ñöôïc daïy, ñöôïc hieåu chuû yeáu gaén vôùi tinh thaàn baát khuaát, hy sinh duõng caûm chieán ñaáu thaéng lôïi veû vang, khoù khaên naøo cuõng vöôït qua, keû thuø naøo cuõng ñaùnh thaéng..., thay vì leõ ra neân nhaán maïnh nhieàu hôn ñeán khía caïnh yeâu nöôùc ôû loøng töï troïng, öôùc muoán hoaøn thieän baûn thaân-reøn luyeän nhaân caùch, yù thöùc chaáp haønh boån phaän vaø kyû luaät…, theå hieän qua nhöõng haønh vi bình thöôøng haèng ngaøy cuûa coâng daân. Tính ra nhö vaäy, trong khoaûng 60 naêm nay, nhöõng ngöôøi ñöông thôøi vaø ñöông cuoäc ñaõ chaúng chòu hoïc hoûi gì nhieàu ôû caùc cuï tieàn boái caùch maïng ñi tröôùc, töø thôøi Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc (1908), vôùi phöông chaâm “khai daân trí, chaán daân khí” nhö cuûa cuï Phan Chaâu Trinh, treân cô sôû phaûn tænh (töï xeùt laïi), phaûn tö (suy nghó laïi), tröôùc heát töï xeùt laïi mình veà caùc maët khuyeát ñieåm ñeå töø ñoù söûa chöõa tieán boä, thoaùt khoûi tình traïng laïc haäu, noã löïc phaán ñaáu theo kòp ñaø phaùt trieån chung cuûa vaên minh theá giôùi. Tuy nhieân, ñeå raïch roøi chuyeän toát, xaáu, cuõng caàn xeùt laïi moät soá ñònh nghóa vaø khaùi nieäm. Ñaïi khaùi, caàn phaân bieät giöõa tính caùch xaáu hay thoùi xaáu vôùi nhöõng tính caùch/ taäp quaùn tuy mang yù nghóa tieâu cöïc coù veû choáng laïi söï tieán boä nhöng khoâng haún ñaõ xaáu. Caùc cuï trí thöùc thôøi tröôùc, chuû yeáu vaøo khoaûng ñaàu theá kyû XX, sau khi tieâm nhieãm Taây hoïc hoaëc ñöôïc ñoïc qua caùc “taân thö” dòch töø saùch Taøu, thöôøng coù thaùi ñoä maëc caûm nhìn laïi ngöôøi Vieät Nam thaáy caùi gì cuõng xaáu, hoaëc heã traùi vôùi kieåu sinh hoaït tieán boä cuûa phöông Taây laø xaáu. Tuy thaùi ñoä töï pheâ phaùn trung thöïc naøy veà cô baûn laø toát, caàn thieát, nhöng cuõng coù choã hôi quaù ñaø, chöa thaáy heát tính caùch/ ñaëc ñieåm rieâng bieät ñöông nhieân giöõa caùc daân toäc, do nhöõng ñieàu kieän khaùc nhau veà phong thoå, khí haäu, ñòa lyù, daân soá, hoaøn caûnh soáng vaø möùc phaùt trieån kinh teá, khoa hoïc-kyõ thuaät quy ñònh. Chaúng haïn, töø naêm 1913, treân Ñoâng Döông taïp chí, cuï Nguyeãn Vaên Vónh (1882-1936) coù loaït baøi vieát “Xeùt taät mình”, trong coù noäi dung cheâ ngöôøi Vieät Nam coù taät “gì cuõng cöôøi”, thì caùi “taät” naøy tuy coù khaùc vôùi phong caùch daân moät soá nöôùc chaâu AÂu nhöng chöa chaéc ñaõ laø taät xaáu thaät. Hoaëc nhö vaøi cuï khaùc ñoàng thôøi vôùi cuï Vónh, cheâ ngöôøi Vieät Nam meâ laøm thô, thích uoáng röôïu, coù oùc tri tuùc hieáu coå, coi thöôøng ngheà mua baùn…, thì nhöõng tính caùch naøy cuõng khoâng haún xaáu ñaâu. Chuùng chæ coù theå ngaên caûn phaàn naøo oùc phaán ñaáu tieán boä nhö kieåu Taây phöông thoâi, trong khi söï tieán boä moät chieàu theo moâ thöùc Taây phöông chöa chaéc ñaõ ñem laïi nhöõng heä quaû hoaøn toaøn toát ñeïp veà haïnh phuùc vaø söï an toaøn cho loaøi ngöôøi, nhö chieán tranh theá giôùi, tình traïng caïn kieät taøi nguyeân, oâ nhieãm moâi sinh, bieán ñoåi khí haäu, tai naïn taøu-xe-maùy bay…, phaàn lôùn ñeàu laø haäu quaû khoác haïi ngaøy caøng taêng vaø voâ phöông cöùu chöõa cuûa neàn khoa hoïc-kyõ thuaät, kinh teá Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3-4 (110-111) . 2014 13 vaø saûn xuaát do caùc nöôùc AÂu Myõ daãn ñaàu. Giaû ñònh ngöôïc laïi, moät xöù sôû ña soá goàm nhöõng ngöôøi thích uoáng röôïu ngaâm thô vaø tri tuùc hieáu coå thì laïi khaùc… Cho neân, trong moät soá tröôøng hôïp (phaàn nhieàu coù tính lyù thuyeát vaø do giaû ñònh), vaøi thöù tính caùch bò coi “khuyeát ñieåm” coù khi laïi caàn thieát cho ñôøi soáng con ngöôøi ñeå laäp theá thaêng baèng vôùi nhöõng traïng thaùi vöôït tieán quaù ñaø khaùc. Ngoaøi ra, coøn moät soá tính caùch khaùc, khoù phaân ñònh toát xaáu, nhö tính phung phí khoâng bieát caàn kieäm kieåu coâng töû Baïc Lieâu cuûa ngöôøi Vieät Nam Boä. Neáu chôi vôùi baïn, chaéc ai cuõng thích baïn saün saøng phung phí vôùi mình, thay vì deø seûn, neân khoâng caàn kieäm veà moät maët khaùc/ yù nghóa khaùc cuõng laø ñöùc toát cuûa ngöôøi haøo saûng roäng löôïng. Traùi laïi, tuøy theo thaùi ñoä phung phí, tính naøy cuõng coù theå bò coi laø khoe meõ, ngoâng cuoàng, coù haïi cho söï nghieäp laøm aên laâu daøi. Töông töï nhö vaäy, moät ngöôøi khoâng coù yù chí phaán ñaáu vì cho traàn gian chæ laø coõi taïm phuø du, thì thaùi ñoä “voâ vi” naøy cuûa anh ta chöa chaéc ñaõ xaáu, neáu khoâng muoán noùi coù khi coøn tænh taùo, minh trieát nöõa laø khaùc! Cho neân, caùi goïi thoùi xaáu ngöôøi Vieät hay “ngöôøi Vieät xaáu xí” trong vaøi tröôøng hôïp bò neâu ra chæ coù yù nghóa töông ñoái, vì thaät ra ñoù chæ laø nhöõng tính caùch haïn cheá bò coi tieâu cöïc, gaây trôû ngaïi chung cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vaø hoäi nhaäp quoác teá trong thôøi hieän ñaïi. Coøn nhöõng tính caùch thaät xaáu xí, phaûi kieân quyeát khaéc phuïc, chæ neân hieåu bao goàm nhöõng thoùi taät khoâng chæ gaây trôû ngaïi cho söï tieán boä xaõ hoäi maø coøn vi phaïm kheá öôùc xaõ hoäi cuõng nhö xuùc phaïm ñeán nhöõng moái töông quan thuoäc veà con ngöôøi. Moät ñieàu khaùc nöõa coù leõ khoâng neân queân laø taäp quaùn vaø neàn vaên minh, hay noùi chung vaên hoùa, voán khoâng coù moät tieâu chuaån chung nhaát ñònh cho moïi daân toäc. Theo Claude Leùvi-Strauss (1908-2009), nhaø nhaân chuûng hoïc-daân toäc hoïc-trieát gia Phaùp ñaët neàn moùng cho Cô caáu luaän (Structuralism) töø nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû tröôùc, thì “caùc neàn vaên hoùa khaùc bieät chæ laø nhöõng bieán taáu treân cuøng moät chuû ñeà, vaø ñeàu ñaùng kính troïng nhö nhau, bôûi vì khoâng coù moät tieâu chuaån hôïp nhaát naøo cho pheùp ta keát luaän raèng caùi naøy laø cao hôn caùi kia veà moïi maët, ñeå bieän minh cho vieäc saép xeáp chuùng treân moät baäc thang tieán boä duy nhaát caû” (xem Phaïm Troïng Luaät, “Töø ‘Söï ñuïng ñoä giöõa caùc neàn vaên minh’ vaø nhaân chuûng hoïc nhìn laïi chuû nghóa töông ñoái vaên hoùa”, Ñaïi hoïc Vaên hoùa Haø Noäi, huc.edu.vn). Ngay trong noäi boä moät quoác gia, moät daân toäc, noùi veà tính caùch toát, xaáu, cuõng khoâng coù söï ñoàng nhaát giöõa caùc vuøng mieàn. ÔÛ nhöõng nôi ñaát roäng ngöôøi thöa taøi nguyeân phong phuù thì ngöôøi daân thöôøng coù tính roäng raõi, hôi löôøi, ít chuù yù tieát kieäm… vaø ngöôïc laïi. Theo Sôn Nam, “So vôùi Baéc vaø Trung phaàn thì Nam phaàn laø nôi deã sinh soáng. Ngöôøi daân thaûnh thôi ‘vöøa laøm vöøa chôi cuõng ñuû aên’” (Caù tính mieàn Nam, Nxb Treû, 1997, tr. 7). Nhaø vaên, nhaø nghieân cöùu vaên hoùa-phong tuïc Toan AÙnh (1916-2009), vì laø ngöôøi goác Baéc vaøo Nam sinh soáng vaø laøm vieäc raát sôùm, neân oâng ñaõ coù nhöõng nhaän xeùt khaù chính xaùc veà ñaëc ñieåm ñaát nöôùc, con ngöôøi Nam Boä: “Coù theå noùi raèng ôû ñaây thoø tay ra choã naøo cuõng coù tieàn. Vöôøn döøa baùt ngaùt, vöôøn chuoái meânh moâng… Döøa, chuoái haùi xuoáng, chaát ñoáng beân ñöôøng, khoâng ngöôøi coi cuõng khoâng sôï maát… Mieàn queâ ôû ñaây, ít coù troäm ñaïo… AÁy laø vì ñôøi soáng ôû ñaây deã daøng neân ngöôøi daân khoâng phaûi vaät loän tranh ñaáu, khoâng caàn lo ñeán ngaøy mai, khoâng bieát phoøng xa, khoâng coù caùi loái ‘chín xu ñoåi laáy moät haøo’” (Ngöôøi Vieät ñaát Vieät, Nxb Treû, 2003, tr. 462). 14 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3-4 (110-111) . 2014 Coù ngöôøi ñem nhöõng caâu tuïc ngöõ cuûa ngöôøi Vieät ñeå keå taät xaáu ngöôøi Vieät, cho raèng “tuïc ngöõ cuõng laø taám göông phaûn chieáu nhöõng taät xaáu, nhaân sinh quan cuûa moät boä phaän ngöôøi Vieät” (xem Nguyeãn Ñöùc Daân, “Laøm trai cöù nöôùc hai maø noùi”, baùo Tuoåi treû, 9/4/2014). Caùch laøm naøy hay nhöng xem ra cuõng chöa maáy ñöôïc coâng baèng, vì moät caâu neâu leân tính xaáu luoân coù hai maët, trong ñoù coù maët ñeå pheâ bình chính tính xaáu ñaõ neâu ra, hoaëc thaäm chí duøng ñeå khen. Nhö noùi “Cuûa ngöôøi Boà taùt, cuûa mình laït buoäc” laø moät thoùi xaáu, nhöng cuõng duøng ñeå pheâ phaùn thoùi xaáu ñoù cuûa nhöõng keû coù tính ích kyû, buûn xæn. Caâu “AÊn côm nhaø, vaùc tuø vaø haøng toång”, tuøy theo ngöõ caûnh söû duïng, khi thì ñeå cheâ keû ngu chuyeân oâm nhöõng vieäc bao ñoàng thieân haï vaøo mình, khi thì ñeå khen ngöôøi coù tính vò tha, bieát quan taâm tôùi coäng ñoàng vaø coâng vieäc, noãi lo toan cuûa ngöôøi khaùc. Nhöõng caâu khaùc nhö “Ñaùnh choù phaûi ngoù chuû”, “Gioù chieàu naøo che chieàu aáy” (coát sao ñöôïc an toaøn), thöôøng chæ coù yù nghóa daïy khoân, trung tính, maø duøng ñeå cheâ bai nhö moät tính xaáu, vaãn ñöôïc. Moät soá taùc giaû vieát veà phong tuïc, tính caùch ngöôøi Vieät cuõng thöôøng chuû quan, qua vieäc quy naïp chöa ñuû caên cöù, khi hoï khaûo saùt taäp quaùn xaáu hay toát cuûa moät coäng ñoàng vuøng mieàn naøo ñoù roài quy chung cho caû ngöôøi Vieät. Tình traïng naøy thöôøng thaáy xaûy ra ôû nhöõng taùc giaû goác Baéc, nhö Phan Keá Bính (vôùi Vieät Nam phong tuïc), Nhaát Thanh (vôùi Ñaát leà queâ thoùi)… trong khi tính caùch, phong caùch soáng cuûa ngöôøi Vieät mieàn Baéc coù moät soá ñaëc ñieåm khoâng gioáng vôùi ngöôøi Vieät mieàn Trung vaø Nam Boä. Nhö vaäy, trong caùi chung vaãn coù caùi rieâng. Taùc giaû Sôn Nam vieát Caù tính mieàn Nam (Nxb Treû, 1997) cuõng laø “nhaèm khaúng ñònh caùi rieâng, söï ña daïng phong phuù ñöôïc baét nguoàn töø caùi chung coäi nguoàn cuûa tính caùch con ngöôøi Vieät Nam…” (trích “Lôøi noùi ñaàu”). Ngoaøi ra, trong coäng ñoàng daân toäc Vieät Nam cuõng caàn phaân bieät daân toäc Kinh (3 mieàn) vôùi 53 daân toäc ít ngöôøi khaùc (goàm caû ngöôøi Hoa, ngöôøi Khmer) vôùi ñaëc ñieåm khaùc nhau cuûa töøng daân toäc maø moät soá thoùi hö taät xaáu cuûa ngöôøi daân toäc Kinh laïi coù theå vaø thöôøng khoâng coù ôû nhöõng daân toäc khaùc (nhö aên caép vaët, côø baïc…). Noùi chung, chæ ôû nhöõng nôi ñaát chaät ngöôøi ñoâng, ngöôøi khoân cuûa khoù thì thoùi hö taät xaáu môùi coù xu höôùng vaø nhieàu cô hoäi ñeå phaùt trieån. Moät caâu noùi vui nhöng raát hay, “ÔÛ ñaâu cuõng coù anh huøng, ôû ñaâu cuõng coù thaèng khuøng thaèng ñieân”, cho thaáy ngay trong moät khu vöïc ñòa lyù nhö nhau vaãn coù nhöõng tính caùch con ngöôøi hoaøn toaøn khaùc nhau, neân vieäc xaùc ñònh tính caùch chung cuûa vuøng mieàn cuõng chæ coù tính töông ñoái. Phaàn nhieàu phaûi noùi, “ña soá”, “phaàn lôùn”… chöù khoâng theå vô ñuõa caû naém heát ñöôïc. Nhìn chung, ñeå xaùc ñònh caùi naøo laø caên tính coá höõu cuûa ngöôøi Vieät laø khoâng deã, vì tính caùch con ngöôøi coù theå thay ñoåi theo thôøi gian, khoâng gian (vuøng mieàn), ñieàu kieän chính trò (cheá ñoä phong kieán, daân chuû coäng hoøa, daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa…, chính saùch cai trò toát hay xaáu cuûa töøng cheá ñoä), ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi, ñieàu kieän giaùo duïc (trình ñoä hoïc vaán)... Coù nhöõng tính caùch khoaûng moät traêm naêm tröôùc laø phoå bieán nhöng nay ñaõ khoâng coøn, hoaëc thaäm chí thay ñoåi ngöôïc laïi, nhö oùc thöông maïi… Nhöng vaøi tính caùch khaùc, nhö oùc meâ tín dò ñoan, öa côø baïc, thích hoïc gioûi ñeå thi ñaäu laøm quan… thì ngöôøi Vieät baây giôø noùi chung vaãn chöa khaùc xöa laø maáy. Vì theá, coù leõ chæ nhöõng tính caùch hoaëc thoùi xaáu coù tính laâu beàn, vaãn coøn toàn taïi töông ñoái phoå bieán ñeán ngaøy ... - tailieumienphi.vn