Tổng thuật Hội thảo khoa học quốc gia “Sáng tác văn học Việt Nam thời kỳ Đổi mới: Thực trạng và triển vọng”

Tổng thuật Hội thảo khoa học quốc gia:

“Sáng tác văn học Việt Nam thời kỳ Đổi mới:
thực trạng và triển vọng”
Lª H−¬ng Thñy(*)
§Æng Th¸i Hµ(**)
TiÕp nèi Héi th¶o khoa häc quèc
gia “Ph¸t triÓn v¨n häc ViÖt Nam trong
bèi c¶nh ®æi míi vµ héi nhËp quèc
tÕ” (th¸ng 5/2014); nh»m tiÕp tôc ®i
s©u ®¸nh gi¸, tæng kÕt nh÷ng thµnh
tùu, h¹n chÕ cña thùc tiÔn s¸ng t¸c v¨n
häc ViÖt Nam 30 n¨m ®æi míi, ngµy
28/5/2015, ( t¹i Hµ Néi, ViÖn V¨n häc ®·
tæ chøc Héi th¶o khoa häc quèc gia
“S¸ng t¸c v¨n häc ViÖt Nam thêi kú §æi
míi: thùc tr¹ng vµ triÓn väng”. H¬n 70
tham luËn ®· ®−îc göi tíi Héi th¶o. C¸c
b¸o c¸o tham luËn vµ ý kiÕn trao ®æi t¹i
Héi th¶o ®· ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn
vµ thùc tiÔn cña ®æi míi v¨n häc, vÒ ®éi
ngò s¸ng t¸c, nh÷ng hiÖn t−îng t¸c gi¶
t¸c phÈm tiªu biÓu, nh÷ng ®æi míi trªn
ph−¬ng diÖn thÓ lo¹i, thµnh tùu vµ h¹n
chÕ còng nh− kinh nghiÖm thÈm mü vµ
bµi häc cña v¨n ch−¬ng thêi ®æi míi,...
C¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn s¸ng t¸c
v¨n häc thêi kú §æi míi ®· ®−îc ®¸nh
gi¸ vµ soi chiÕu tõ ®iÓm nh×n cña c¸c
nhµ lý luËn phª b×nh còng nh− cña
chÝnh lùc l−îng viÕt víi t− c¸ch lµ
nh÷ng chñ thÓ s¸ng t¹o. (*
(*)

TS., ViÖn V¨n häc.
ThS., ViÖn V¨n häc.

(**)

1. §æi míi vµ nh÷ng tr¨n trë vÒ vÊn ®Ò ®æi míi

Më ®Çu phiªn Khai m¹c, B¸o c¸o ®Ò
dÉn x¸c ®Þnh, träng t©m cña héi th¶o
lÇn nµy lµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tiÔn
s¸ng t¸c v¨n häc ®æi míi. V× h¬n mäi
lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng v¨n häc, ®©y
lµ lÜnh vùc n¨ng ®éng nhÊt, dÊu Ên ®æi
míi hiÖn lªn râ nÐt nhÊt. T¹i ®ã b¹n ®äc
nghe thÊy h¬i thë nãng hæi cña cuéc
sèng, nh÷ng tri nhËn míi mÎ cña nhµ
v¨n vÒ thÕ giíi, vÒ lÞch sö vµ con ng−êi,
n¬i thai nghÐn vµ ph¸t lé nh÷ng t−
t−ëng mÜ häc míi, n¬i thÓ hiÖn râ nÐt
nhÊt sù nh¹y c¶m v¨n hãa cña nhµ v¨n.
§æi míi, héi nhËp chÝnh lµ nh÷ng tõ
khãa quan träng nhÊt khi nãi vÒ v¨n
häc tõ sau n¨m 1986.
Sù tr¨n trë vÒ vÊn ®Ò ®æi míi còng
cã thÓ ®−îc thÊy ngay trong B¸o c¸o ®Ò
dÉn héi th¶o: “Tõ sau c¸i mèc cña c«ng
cuéc ®æi míi n¨m 1986, v¨n häc ViÖt
Nam ®ang ë ®©u trªn b¶n ®å v¨n häc
thÕ giíi, chóng ta ®· gãp thªm g× ®Ó lµm
giµu cã h¬n di s¶n tinh thÇn cña nh©n
lo¹i?”. Trªn tinh thÇn ®æi míi vµ tõ
®iÓm nh×n thêi ®¹i míi, nh÷ng yªu cÇu
cña viÖc ®¸nh gi¸ v¨n häc ®æi míi ®ang
cÇn ®Æt ra, ®ã lµ: thêi gian qua chóng ta

S¸ng t¸c v¨n häc…

43

®· ®µo t¹o ®éi ngò v¨n nghÖ sÜ nh− thÕ
nµo, viÖc qu¶ng b¸ v¨n häc ra sao, bao
nhiªu t¸c phÈm ®Õn ®−îc víi c«ng
chóng vµ v¨n häc ®æi míi ®· ®ãng gãp
nh− thÕ nµo vµo viÖc h×nh thµnh b¶n
lÜnh, t©m hån, trÝ tuÖ con ng−êi ViÖt
Nam. Bªn c¹nh ®ã, theo c¸c ®¹i biÓu,
còng cÇn quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ph¸t
triÓn v¨n häc nghÖ thuËt ph¶i g¾n liÒn
víi v¨n hãa, tù do s¸ng t¹o vµ d©n chñ.

thõa vµ tÝnh chuyÓn ®æi (hoÆc ®øt ®o¹n)
cña nã. §ång thêi, cÇn chó ý ®Õn c¸c
mèc lÞch sö lín ®Ó ph©n kú lÞch sö vµ
ph©n kú v¨n häc: 1945, 1975, 1986,
1995, 2000; g¾n víi hai cuéc chuyÓn ®æi
m« h×nh v¨n häc: tõ trung ®¹i sang hiÖn
®¹i - ®Çu thÕ kû XX, tõ phong bÕ (trong
khu vùc, phe) sang héi nhËp do t¸c ®éng
cña toµn cÇu hãa vµ c¸ch m¹ng th«ng
tin ®Çu thÕ kû XXI.

Nªu bËt nh÷ng quan ®iÓm then chèt
vÒ ®æi míi v¨n nghÖ, theo c¸c ®¹i biÓu,
®æi míi võa lµ quy luËt, võa lµ ®éng lùc
cña sù ph¸t triÓn x· héi. NhiÒu d©n téc
trong lÞch sö th−êng cã nh÷ng cuéc ®æi
míi quan träng thÓ hiÖn qua nh÷ng
cuéc c¸nh m¹ng, duy t©n, c¶i c¸ch,... ë
thÕ kû XX, ViÖt Nam cã nh÷ng cuéc
c¸ch m¹ng mang tÇm thêi ®¹i. Sau 30
n¨m ®æi míi, x· héi l¹i ®ang tiÕn hµnh
®æi míi nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu ngµnh
quan träng. Trong bèi c¶nh Êy, ®æi míi
trong v¨n nghÖ cã nh÷ng thuËn lîi vµ
khã kh¨n riªng. Tuy nhiªn, mét khi
c«ng cuéc ®æi míi ®· cã ®−îc nh÷ng
thµnh tùu cña nã, gi¸ trÞ bÒn v÷ng vµ
v−ît thêi cña c¸i míi sÏ ®−îc kh¼ng
®Þnh. Cô thÓ h¬n, gi¸ trÞ cña c¸i míi
n»m ë viÖc nã thÓ hiÖn ®−îc c¸i thiªng
liªng, vÜ ®¹i vµ søc m¹nh cña d©n téc,
®ång thêi thÓ hiÖn mét c¸ch s©u s¾c
truyÒn thèng, th©n phËn vµ søc m¹nh
cña con ng−êi v−ît lªn trªn mäi chµ ®¹p
¸p bøc. TÝnh d©n téc vµ tÝnh nh©n v¨n,
nh− thÕ, lµ mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó
®¸nh gi¸ ®óng ®¾n mäi c¸i míi vµ sù ®æi
míi trong v¨n häc.

Coi tÝnh d©n chñ vµ tÝnh ®èi tho¹i
trong tiÕp nhËn phª b×nh nh− lµ ®iÒu
kiÖn cÇn ®Ó cã thÓ thóc ®Èy v¨n häc
kh«ng ngõng ®æi míi, theo c¸c ®¹i biÓu,
v¨n häc ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ®Õn nay
cã nhiÒu thµnh tùu, song sù ®¸nh gi¸
nhiÒu khi rÊt ph©n t¸n, tr¸i chiÒu, phøc
t¹p, nhÊt lµ viÖc vËn dông tiªu chÝ “®Þnh
h−íng chÝnh trÞ t− t−ëng”. Kh«ng Ýt t¸c
phÈm vÊp ph¶i vÊn ®Ò nh¹y c¶m chÝnh
trÞ mµ bÞ lªn ¸n, cÊm ®o¸n, sau mét thêi
gian, tÝnh nh¹y c¶m cña vÊn ®Ò suy
gi¶m, t¸c phÈm l¹i ®−îc ®ãn nhËn. Tõ
thùc tÕ ®ã, c¸c ®¹i biÓu ®Ò nghÞ, khi
®¸nh gi¸ v¨n häc nªn vËn dông tiªu chÝ
®Þnh huíng chÝnh trÞ trªn tinh thÇn v¨n
hãa, tr¸nh ®Èy t¸c phÈm v¨n häc, do
kh¸c biÖt vÒ néi dung so víi chÝnh trÞ,
vµo ®Þa vÞ thï ®Þch, vµ cÇn t¹o ®iÒu kiÖn
cho v¨n nghÖ ph¸t triÓn.

Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý, theo c¸c ®¹i
biÓu, lµ §æi míi vµ Héi nhËp lµ hai thêi
kú kh¸c nhau. Khi ®¸nh gi¸, phª b×nh
v¨n häc ®−¬ng ®¹i, cÇn ®Æt v¨n häc §æi
míi trong tæng thÓ v¨n häc ViÖt Nam
hiÖn ®¹i (thÕ kû XX) ®Ó thÊy tÝnh kÕ

Tõ mét gãc nh×n kh¸c, cã ®¹i biÓu
cho r»ng ®Ó v¨n häc ph¸t triÓn, ngay tõ
n¨m 1986 ®· cã thÓ nãi ®Õn c«ng thøc 3
ch÷ T: TiÒn - Tù do - Tµi n¨ng. S¸ng t¹o
lµ lµm nªn c¸i míi. Hay vµ míi lµ vÊn ®Ò
chñ yÕu cña s¸ng t¹o v¨n häc. Tuy nhiªn,
quan s¸t nÒn v¨n häc cña chóng ta cã
nhiÒu c¸i “l¹” rÊt ®¸ng ®Ó ý. Kh¸c nh−ng
®õng lµm suy chuyÓn ®Õn ®−êng lèi v¨n
hãa mµ §¶ng mong muèn, ®Þnh h−íng.
C¸i ®ã míi khã. V¨n häc nghÖ thuËt lµ
lÜnh vùc s¸ng t¹o, ph¸t minh. Nh−ng
nhµ v¨n ph¶i cã tµi, cã b¶n lÜnh...

44
Bµy tá quan ®iÓm xung quanh vÊn
®Ò ®æi míi hiÖn nay, cã ý kiÕn cho r»ng,
sù ®æi míi rÊt ®¸ng tr©n träng nh−ng
ch−a nhiÒu. Nh÷ng lý do cña t×nh tr¹ng
nµy cã thÓ chØ ra nh−: hiÖn thùc cuéc
sèng, ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n
hãa... Chøc n¨ng cña v¨n häc ph¶i lµ
khai hãa v¨n minh, më ®−êng vµ chØ
®−êng, ph¶i lµm cho con ng−êi, v× con
ng−êi; khai hãa bao giê còng lµ thiÓu sè
vµ nªn ñng hé, nªn tranh luËn chø
kh«ng thÓ quy chôp.
2. Thùc tiÔn ®æi míi d−íi gãc nh×n lý luËn - phª b×nh

D−íi gãc nh×n cña lý luËn - phª
b×nh, nhiÒu ®¹i biÓu tËp trung nh×n
nhËn, ®¸nh gi¸ thùc tiÔn s¸ng t¸c bëi nã
lµ lÜnh vùc n¨ng ®éng nhÊt, ®ång thêi
còng lµ lÜnh vùc cho phÐp chóng ta rót
ra nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®Ó tiÕp
tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn v¨n häc d©n
téc trong kh«ng gian v¨n hãa ®−¬ng ®¹i.
NhiÒu ý kiÕn cho r»ng, c¸c tham
luËn trong Héi th¶o ®· “mæ xÎ ®−îc kh¸
nhiÒu vÊn ®Ò nãng cña v¨n häc ®−¬ng
®¹i”. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò g©y nhiÒu
tranh luËn nhÊt, vµ ®ång thêi còng b¸m
s¸t dßng ch¶y v¨n ch−¬ng trÎ ®−¬ng ®¹i
nhÊt, ®ã lµ vÊn ®Ò v¨n häc thÞ tr−êng.
Trªn c¬ së kh¸i qu¸t kh¸i niÖm vµ lÞch
sö dßng v¨n häc thÞ tr−êng t¹i Tp. Hå
ChÝ Minh tõ tr−íc n¨m 1975, c¸c ®¹i
biÓu còng ®· nªu lªn mét thùc tiÔn ®¸ng
l−u ý: “cã rÊt nhiÒu ng−êi lo ng¹i vÒ
dßng ‘v¨n häc thÞ tr−êng’ víi mçi cuèn
b¸n vµi chôc v¹n b¶n, cã thèng kª cho
thÊy, tõ n¨m 1995-2009, ba nhµ xuÊt
b¶n chuyªn vÒ d¹ng s¸ch nµy ®· xuÊt
b¶n kho¶ng 60% sè l−îng s¸ch t¹i Tp.
Hå ChÝ Minh. Cã nhiÒu ng−êi e ng¹i,
ph©n v©n vµ cho r»ng ®ã lµ sù xuèng
cÊp cña v¨n hãa ®äc”. Chñ yÕu dµnh cho
nh÷ng ng−êi trÎ, ng−êi viÕt trÎ, ng−êi
®äc trÎ, ®Æc ®iÓm cña “v¨n häc thÞ

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015

tr−êng” hiÖn nay lµ “néi dung kh¸ s¸o
mßn” vµ “®¬n gi¶n vÒ nghÖ thuËt”, víi
“®Ò tµi t×nh yªu lµ chñ ®¹o, l·ng m¹n,
bay bæng, xa rêi thùc tÕ”. Mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n quan träng dÉn
®Õn “c¬n sèt” cña dßng v¨n häc nµy ®ã lµ
sù nhËp khÈu å ¹t cña v¨n häc ng«n
t×nh Trung Quèc.
Tuy nhiªn, ®øng tõ phÝa nh÷ng ®éc
gi¶ trÎ, ®Æc biÖt lµ ®éc gi¶ løa tuæi vÞ
thµnh niªn, mét ý kiÕn kh¸c l¹i mang
tÝnh ph¶n biÖn: “Kh«ng nªn ®¸nh gi¸
thÊp v¨n häc thÞ tr−êng. T«i tù hái
kh«ng hiÓu ng−êi ta xÕp v¨n häc thÞ
tr−êng vµ v¨n häc b¸c häc theo tiªu chÝ
nµo. Khi nhµ v¨n viÕt t¸c phÈm th× nhu
cÇu lín nhÊt lµ ®èi tho¹i víi ®éc gi¶,
muèn b¸n s¸ch. §−îc c«ng chóng ®ãn
nhËn th× thµnh c«ng, kh«ng ®ãn nhËn
th× thÊt b¹i. T¹i sao ph¶i can thiÖp vµo
thÞ tr−êng, nÕu lµ t¸c phÈm kh«ng cã
gi¸ trÞ th× h«m nay ng−êi ta cÇn, mai
ng−êi ta quªn. Theo t«i, ®ã lµ nhu cÇu
cña ®éc gi¶, kh«ng ph¶i lµ chuyÖn cña
c¸c nhµ qu¶n lý”. Nãi c¸ch kh¸c, sù phñ
nhËn tÊt c¶ c¸c t¸c phÈm ®−îc xÕp vµo
h¹ng môc “v¨n häc thÞ tr−êng”, kh«ng g×
kh¸c, chÝnh lµ sù phñ nhËn vµ quay
l−ng víi thÕ hÖ trÎ, víi nh÷ng ®ßi hái,
nhu cÇu còng nh− t©m t− t×nh c¶m cña
mét bé phËn c«ng chóng ®Çy tiÒm n¨ng
trong bèi c¶nh v¨n hãa - x· héi ®−¬ng
®¹i. §ång t×nh víi quan ®iÓm nµy, cã ®¹i
biÓu cho r»ng, v¨n häc lµ s¶n phÈm cña
v¨n hãa, v× thÕ, ®iÒu tÊt yÕu lµ v¨n häc
thêi ®¹i nµy còng ph¶i tu©n theo quy
luËt cung-cÇu cña thÞ tr−êng. Kh«ng chØ
vËy, “viÖc ®¸nh gi¸ thÊp v¨n häc thÞ
tr−êng còng ®ång nghÜa víi viÖc ®ang
®øng ë mét hÖ gi¸ trÞ kh¸c ®Ó ®¸nh gi¸,
v× thÕ mµ kh«ng thùc sù cã ®−îc mét c¸i
nh×n kh¸ch quan”. Tõ ®iÓm nh×n cña
mét ng−êi cÇm bót, nhµ v¨n Thiªn S¬n
cho r»ng, thùc chÊt, mét trong nh÷ng

S¸ng t¸c v¨n häc…

thµnh tùu ®¸ng kÓ cña v¨n häc h«m nay
lµ ngµy cµng ®i vÒ phÝa thÞ tr−êng.
Thªm mét vÊn ®Ò kh«ng kÐm phÇn
quan träng khi nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ v¨n
häc sau ®æi míi, ®ã lµ vÊn ®Ò vÒ tÝnh trß
ch¬i cña v¨n häc nãi riªng vµ nghÖ
thuËt nãi chung. NhËn diÖn mét xu
h−íng næi bËt cña ®êi sèng ®−¬ng ®¹i,
c¸c ®¹i biÓu nhÊn m¹nh ®Õn xu h−íng
“trß ch¬i hãa” trªn mäi b×nh diÖn cña ®êi
sèng x· héi, trong ®ã cã v¨n ch−¬ng.
C¨n cø vµo thùc tiÔn s¸ng t¸c th¬ ®−¬ng
®¹i, c¸c ®¹i biÓu ®· kh¸i qu¸t hãa ba
kiÓu t¸c gi¶ - ng−êi ch¬i trong th¬ ViÖt
Nam ®−¬ng ®¹i. §ã lµ: KiÓu nhµ th¬ - kÎ
tµi tö cã nhiÒu ®Æc ®iÓm nh− kÕ thõa tõ
mÉu h×nh ng−êi tµi tö trong v¨n hãa
truyÒn thèng, chñ tr−¬ng mét ®êi sèng
h−íng ®Õn tù do tinh thÇn, nhËn thøc
®−îc b¶n chÊt trß ch¬i cña ®êi sèng vµ
do ®ã lùa chän ch¬i nh− lµ c¸ch hiÖn
sinh. KiÓu nhµ th¬ - trÎ th¬ g¾n liÒn víi
sù m−în giäng, m−în ®iÓm nh×n cña trÎ
th¬ trong sù ch¬i ®Ó nh×n nhËn, biÓu ®¹t
thÕ giíi, ®−a th¬ ca vÒ víi chÊt duy c¶m
vµ t− duy huyÒn tho¹i. KiÓu nhµ th¬
luyÖn ch÷ vµ nghÞch ch÷ kh¼ng ®Þnh t−
c¸ch nghÖ sÜ cña m×nh trong c¸ch øng xö
víi ng«n tõ, hoÆc t¹o ra nh÷ng trß ch¬i
ng«n tõ, h−íng ®Õn nh÷ng ®éc gi¶ ®Æc
tuyÓn, hoÆc b«ng l¬n víi ng«n ng÷, víi
nh÷ng khu«n mÉu thÓ lo¹i, ®−a th¬ hßa
vµo dßng v¨n hãa ®¹i chóng. Xu h−íng
trß ch¬i hãa ®êi sèng víi nh÷ng kiÓu
h×nh t−îng t¸c gi¶ trªn ®©y ®· cho thÊy
tiÕn tr×nh vËn ®éng cña th¬ ®−¬ng ®¹i
h−íng ®Õn c¸i c¸ nh©n, sù duy c¶m, duy
mü vµ c¶ tÝnh gi¶i trÝ. V¨n hãa ch¬i lµ
m«i tr−êng cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn
cña th¬ ca: th¬ chØ thùc sù trë nªn sèng
®éng, ®a d¹ng khi mét thø v¨n hãa ch¬i
®óng nghÜa ®−îc x©y dùng vµ b¶o vÖ.
§¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn sù ®æi
míi vÒ v¨n xu«i trong nh÷ng n¨m ®Çu

45
thÕ kû, theo c¸c ®¹i biÓu, tr−íc hÕt cÇn
kh¼ng ®Þnh: hoµn c¶nh sèng vµ viÕt cña
ng−êi cÇm bót dï ch−a hÕt khã kh¨n,
v−íng c¶n, nh−ng vÒ c¬ b¶n ®· kh¸c
tr−íc rÊt nhiÒu. TiÒm lùc v¨n hãa cña
ng−êi cÇm bót ®−îc n©ng lªn mét cÊp ®é
®¸ng kÓ, nhê mét lo¹t ®iÒu kiÖn thuËn
lîi chñ quan còng nh− kh¸ch quan. Bªn
c¹nh ®ã, cßn cã nh÷ng ý kiÕn, tham luËn
®¸nh gi¸ nh÷ng vËn ®éng trong ®êi sèng
v¨n ch−¬ng ®−¬ng ®¹i; hay l−u t©m ®Õn
mét m¶ng quan träng trong dßng ch¶y
v¨n ch−¬ng nh−ng ch−a thùc sù ®−îc
quan t©m, ®ã lµ c¸c nhµ viÕt phª b×nh;
hoÆc quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a
v¨n ch−¬ng vµ chÝnh trÞ;...
3. §æi míi vµ ®iÓm nh×n tõ bªn trong (tõ lùc l−îng
s¸ng t¸c)

§óng nh− kh¼ng ®Þnh trong B¸o c¸o
®Ò dÉn: “cuéc héi th¶o lÇn nµy ®Æc biÖt
coi träng vµ muèn l¾ng nghe ý kiÕn cña
c¸c nhµ v¨n vÒ quan niÖm cÇm bót còng
nh− nh÷ng tr¨n trë, kh¸t väng s¸ng t¹o
cña hä”, rÊt nhiÒu tiÕng nãi cña nh÷ng
ng−êi cÇm bót trong t− c¸ch lµ nh÷ng
chñ thÓ s¸ng t¹o ®· ®−îc thÓ hiÖn qua
nh÷ng chia sÎ, trao ®æi vÒ nh÷ng tr¶i
nghiÖm s¸ng t¸c cña chÝnh b¶n th©n
m×nh trong bèi c¶nh ®æi míi vµ héi nhËp.
Tr¶i nghiÖm cuéc ®êi còng nh− kinh
nghiÖm v¨n ch−¬ng cña mét nhµ v¨n cã
thÓ ®−îc thÊy hÕt søc râ nÐt qua nh÷ng
chia sÎ cña nhµ v¨n NguyÔn Huy ThiÖp
vÒ t¸c phÈm “T−íng vÒ h−u” cña «ng.
Nhµ v¨n ®· ®−a ®Õn c¸i nh×n kh¸i qu¸t
h¬n vÒ c¸c t¸c phÈm v¨n häc thêi §æi
míi; ®ång thêi lµm râ vÊn ®Ò “®æi míi”
trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn néi dung vµ
h×nh thøc: “Mét lµ vÒ h×nh thøc: §©y lµ
t¸c phÈm ®Æc s¾c cã tÝnh chÊt b¹o ®éng
vÒ ng«n ng÷ (t«i dïng kh¸i niÖm b¹o
®éng vÒ ng«n ng÷ ®Ó chØ chung cho c¶

46
mét thÕ hÖ nhµ v¨n ®æi míi cïng thêi
nh− Ph¹m ThÞ Hoµi, B¶o Ninh, NguyÔn
Quang ThiÒu, Hå Anh Th¸i, NguyÔn
B×nh Ph−¬ng, Phan ThÞ Vµng Anh,
NguyÔn ViÖt Hµ, L¹i V¨n Long, §ç
Ph−íc TiÕn, §ç Hoµng DiÖu, NguyÔn
Ngäc T−,v.v...). Hai lµ vÒ néi dung: §©y
lµ t¸c phÈm ®Æc s¾c ®−a ®−îc “®¹o” vµo
néi dung t¸c phÈm v¨n häc. “§¹o” ®©y
nªn hiÓu lµ con ®−êng tù nhiªn, con
®−êng tho¸t hiÓm, con ®−êng sèng sãt,
con ®−êng hy väng. Nã lµ tr¨m ngµn s¾c
th¸i trong cuéc sèng b×nh th−êng cña
con ng−êi ta nh− sinh, l·o, bÖnh, tö, ¸i,
è, hØ, né, dôc, −u, l¹c,v.v... Gièng nh− lêi
trong bµi h¸t “Mïa xu©n ®Çu tiªn” cña
V¨n Cao: ngµy b×nh th−êng, mïa b×nh
th−êng, khãi bay trªn s«ng, gµ g¸y bªn
s«ng, ng−êi biÕt th−¬ng ng−êi, ng−êi
biÕt yªu ng−êi... DÊu hiÖu nhËn biÕt ®Çu
tiªn cña “®¹o” lµ nô c−êi, sau ®ã lµ
nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh yªu th−¬ng
víi lßng ch¼ng nì, tÝnh nh©n v¨n,v.v...”
(NguyÔn Huy ThiÖp, T«i viÕt truyÖn...).
VÒ thÓ lo¹i t¶n v¨n, nhµ th¬ Y
Ph−¬ng còng ®· chia sÎ nh÷ng tr¨n trë
cña m×nh trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o, tõ
viÖc s¸ng t¸c mét t¸c phÈm, ®Õn viÖc
lµm míi chÝnh m×nh qua viÖc theo ®uæi
mét thÓ tµi v¨n häc: “T¶n v¨n cã tù bao
giê? Ranh giíi cña thÓ ‘tiÓu ký’ nµy ®·
®−îc níi réng vÒ thÓ lo¹i, phong phó, ®a
d¹ng vÒ ®Ò tµi, chñ ®Ò, tinh tóy vÒ néi
dung, ng¾n gän, hµm xóc vÒ c©u ch÷.
T¶n v¨n rÊt gÇn víi th¬. T¶n v¨n ®øng
gi÷a th¬ vµ truyÖn ng¾n... T¶n v¨n lµ
mét thÓ lo¹i míi trong sù nghiÖp v¨n
ch−¬ng cña t«i” (Y Ph−¬ng, §i t×m thÓ
t¶n v¨n).
VÒ th¬ ®æi míi, c¸c ®¹i biÓu cho r»ng,
trong thÕ kû XXI - kû nguyªn kinh tÕ tri
thøc, “th¬ ®ãng vai trß tiªn phong trong
®æi míi v¨n häc”. §æi míi th¬ lµ tù th©n

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015

cña s¸ng t¹o th¬ ca, vµ c¸c nhµ th¬ thÕ
hÖ trÎ h«m nay cÇn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸
cao v× sù t¸o b¹o cña hä trong viÖc “®−a
®Õn mét t− duy th¬ kh¸c h¼n víi nh÷ng
con sãng ®ång ca triÒn miªn mét thêi”.
§Ó khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi cÇm bót,
®Ó thùc sù cã ®−îc mét nÒn v¨n häc n¨ng
®éng kh«ng ngõng tù lµm míi, ®ßi hái
ph¶i cã mét sù ®a chiÒu vÒ quan ®iÓm, vÒ
thÈm mÜ, vµ mét sù phèi hîp hµi hßa
gi÷a nhµ n−íc - v¨n nghÖ.
Th¼ng th¾n x¸c ®Þnh th¸ch thøc lín
®èi víi c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ trong thêi
kú §æi míi, ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ
tr−êng, nhµ th¬ trÎ Vi Thïy Linh nhËn
®Þnh: Th¬ ca nãi riªng hay v¨n häc nãi
chung kh«ng thÓ tr¸nh khái viÖc bÞ ¸p
lùc cña ®êi sèng thÞ tr−êng chi phèi. Vµ
bÊt cø mét ng−êi viÕt nµo còng kh«ng
thÓ tån t¹i bªn ngoµi c«ng chóng cña
m×nh. Kh«ng chØ lµ mét nhµ th¬, Vi
Thïy Linh cßn lµ mét ng−êi cã nhiÒu
kinh nghiÖm trong viÖc xuÊt b¶n vµ
qu¶ng b¸ th¬, ®−a th¬ ®Õn gÇn h¬n víi
líp “c«ng chóng tinh hoa” còng nh− tíi
gÇn víi nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c
(tr×nh diÔn th¬, s©n khÊu hãa th¬,v.v...).
Nhµ th¬ trÎ kh«ng ng¹i ngÇn kh¼ng
®Þnh: “T«i t×m kiÕm thÞ tr−êng, t«i ph¶i
c¹nh tranh nh−ng t«i kh«ng viÕt thÞ
tr−êng, t«i t×m kiÕm ®éc gi¶ tinh hoa
trÝ thøc”. C¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ ®−¬ng
®¹i cÇn ph¶i “xung kÝch, n¸o ®éng,
quyÕn rò vµ bít hÌn nh¸t h¬n” ®Ó ®ñ
kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ tån t¹i trong
mét bèi c¶nh x· héi - v¨n hãa míi. Mét
sè ý kiÕn kh¸c còng ®ång quan ®iÓm
khi cho r»ng, tÝnh gîi më, sù th¾t nót
më nót, viÖc x©y dùng nh÷ng t×nh tiÕt
bÝ Èn, cao trµo,v.v... lµ nh÷ng yÕu tè cã
thÓ gióp nhµ v¨n cuèn ng−êi ®äc vµo
víi nh÷ng trang viÕt. V¨n häc, nh− thÕ,
d−íi c¸i nh×n cña mét bé phËn nhµ v¨n
®−¬ng ®¹i, ®· thùc sù cã thÓ ®−îc coi