Tổng quan nghiên cứu về các khía cạnh tư tưởng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du

Tổng quan nghiên cứu về các khía cạnh
tư tưởng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du
§inh ThÞ §iÓm(*)
Tãm t¾t: Trong dßng ch¶y cña lÞch sö, mäi gi¸ trÞ ®Òu chÞu sù thö th¸ch kh¾c
nghiÖt cña thêi gian, vµ c¸i g× kh«ng cã gi¸ trÞ sÏ dÇn r¬i vµo quªn l·ng. §óng víi
quy luËt Êy, nh÷ng t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm ®Æc s¾c kh«ng ngõng ®−îc nghiªn cøu, bµn
luËn hÕt søc s«i næi qua c¸c thêi kú. TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du lµ mét hiÖn t−îng
nh− thÕ. Së dÜ kiÖt t¸c TruyÖn KiÒu ®−îc ®«ng ®¶o b¹n ®äc vµ c¸c häc gi¶ bµn luËn,
nghiªn cøu nång nhiÖt qua tõng thêi kú bëi trong ®ã Èn chøa nhiÒu gi¸ trÞ, tÝch tô
nhiÒu t− t−ëng mµ qua bao nhiªu b−íc ®i cña thêi gian vÉn ch−a bµn luËn hÕt. H¬n
hai tr¨m n¨m qua, TruyÖn KiÒu lu«n bÞ ®¸nh thøc, lu«n bÞ tra vÊn, lu«n bÞ ®µo s©u
nghiªn cøu; cµng nghiªn cøu, cµng suy ngÉm ng−êi ta cµng thÊy Èn chøa trong ®ã
nhiÒu t− t−ëng, nhiÒu gi¸ trÞ phï hîp víi mçi thêi ®¹i mµ nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t
lé ®Ó tham gia vµo dßng ch¶y cña cuéc sèng hiÖn t¹i. T×m hiÓu qu¸ tr×nh nghiªn cøu
vÒ t− t−ëng trong TruyÖn KiÒu ta thÊy c¸c nghiªn cøu ngµy mét s©u s¾c, toµn diÖn,
thuyÕt phôc vµ b¶n th©n t¸c phÈm còng ngµy mét më ra nh÷ng chiÒu s©u míi ®Õn
v« cïng.
Tõ khãa: TruyÖn KiÒu, Nghiªn cøu TruyÖn KiÒu, T− t−ëng trong TruyÖn KiÒu,
NguyÔn Du
1. Nghiªn cøu TruyÖn KiÒu ë thÕ kû
XIX chñ yÕu lµ c¸c bµi viÕt cña c¸c nhµ
Nho th−êng béc lé sù ®ång c¶m, xãt
th−¬ng,(*)chia sÎ víi c¶m høng cña
NguyÔn Du vÒ “sè phËn cña tµi t×nh”,
®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi phô n÷ nhan
s¾c, tµi hoa nh−ng b¹c mÖnh. PhÇn lín
c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu kh¸m ph¸ khÝa
c¹nh t− t−ëng tµi mÖnh t−¬ng ®è trong
TruyÖn KiÒu, nh− Ph¹m Quý ThÝch,

(*)

NCS., Tr−êng SÜ quan T¨ng thiÕt gi¸p.

ThËp Thanh ThÞ, Méng Liªn §−êng... VÝ
dô, trong Bµi tùa TruyÖn KiÒu cña Méng
Liªn §−êng cã viÕt: Trong trêi ®Êt ®· cã
ng−êi tµi t×nh tuyÖt thÕ tÊt thÕ nµo còng
cã viÖc kh¶m kha bÊt b×nh. Tµi mµ
kh«ng ®−îc gÆp gì, t×nh mµ kh«ng ®−îc
h¶ hª, ®ã lµ c¨n nguyªn cña hai ch÷
“®o¹n tr−êng” vËy. NhÊn m¹nh nçi
th−¬ng tµi t×nh cña t¸c phÈm lµ mét
h−íng nghiªn cøu chñ yÕu cña nhiÒu
nhµ Nho ë giai ®o¹n nµy. Trong bµi
Tæng vÞnh TruyÖn KiÒu, Ph¹m Qóy
ThÝch ®· viÕt:

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015

36
Nöa gèi ®o¹n tr−êng tan giÊc ®iÖp
Mét gi©y b¹c mÖnh døt cÇm loan
Cho hay nh÷ng kÎ tµi t×nh l¾m
Trêi b¾t lµm g−¬ng ®Ó thÕ gian
(Lª Xu©n LÝt, 2005, tr.397).
Chu M¹nh Trinh còng cã t− t−ëng
c¶m th«ng s©u s¾c víi nµng KiÒu tµi hoa
nh−ng b¹c mÖnh, ®ång ®iÖu vµ th−¬ng
c¶m s©u s¾c víi nh÷ng ng−êi cïng héi
cïng thuyÒn: “Con t¹o hãa vèn th−¬ng
yªu ng−êi tµi s¾c, nµng ®· biÕt thÕ hay
ch−a? Kh¸ch m¸ hång ®õng giËn nçi
tr¨ng giµ, ta còng khuyªn lêi ph¶i
ch¨ng”.
2. Sang thÕ kû XX, cã thÓ kh¼ng
®Þnh häc gi¶ Ph¹m Quúnh lµ ng−êi ®Çu
tiªn vËn dông phÐp phª b×nh trong v¨n
häc ®Ó nghiªn cøu TruyÖn KiÒu, tõ ®ã
ph¸t hiÖn ra tinh thÇn t¸c phÈm lµ ®au
®ín, xãt xa, c¶m th−¬ng cho sè phËn
ng−êi phô n÷ d−íi chÕ ®é x· héi cò.
Nh−ng ®Ò cËp ®Õn t− t−ëng cña NguyÔn
Du trong TruyÖn KiÒu giai ®o¹n nµy,
tr−íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh Kh¶o
luËn vÒ Kim V©n KiÒu cña §µo Duy Anh
(1943), ë ®©y t¸c gi¶ ®· dµnh c¶ mét
ch−¬ng bµn vÒ t− t−ëng NguyÔn Du
trong TruyÖn KiÒu. T− t−ëng NguyÔn
Du ë ®©y lµ “tµi mÖnh t−¬ng ®è” vµ nã
lµm nßng cèt cho toµn truyÖn. Kh«ng
nh÷ng m« t¶ t− t−ëng tµi mÖnh trong
TruyÖn KiÒu, §µo Duy Anh cßn chØ ra
h¹n chÕ cña t− t−ëng tµi mÖnh t−¬ng
®è: “Ng−êi ta kh«ng chÞu t×m hiÓu
nguyªn nh©n trong x· héi mµ l¹i theo
c¸i khuynh h−íng duy t©m, thÇn bÝ
th«ng th−êng mµ suy ra, së dÜ cã nh÷ng
®iÒu bÊt b×nh nh− thÕ trong x· héi lµ bëi
®¹o trêi vèn ghÐt c¸i g× trßn vÑn ®Çy ®ñ”
(§µo Duy Anh, 1958, tr.399).
Ngoµi ra ë giai ®o¹n nµy, c¸c nhµ
nghiªn cøu b¾t ®Çu ®Ò cËp tíi t− t−ëng
PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o trong TruyÖn

KiÒu, næi bËt lµ quan ®iÓm cña hai nhµ
nghiªn cøu Bïi Kû vµ TrÇn Träng Kim
víi bµi viÕt Lý thuyÕt PhËt häc trong
TruyÖn KiÒu (1968). ë bµi viÕt nµy, hä
®· kh¼ng ®Þnh: TruyÖn KiÒu lµ quyÓn
s¸ch dïng lêi v¨n rÊt hay ®Ó truyÒn
réng mét c¸i lý thuyÕt triÕt häc. TruyÖn
KiÒu bµy tá mét c¸ch rÊt râ rµng c¸i
thuyÕt nh©n qu¶ cña nhµ PhËt, lÊy c¸i
thuyÕt phæ th«ng cña ®¹o PhËt nãi vÒ
nh©n qu¶ lµm t«n chØ. Trong cuèn HiÓu
®óng ®¾n TruyÖn KiÒu (1986), Lª §×nh
Kþ còng ®· ®i vµo ph©n tÝch ¶nh h−ëng
cña PhËt gi¸o trong t¸c phÈm nµy b»ng
c¸ch lµm râ vµ chøng minh t− t−ëng
®Þnh mÖnh trong TruyÖn KiÒu b¾t
nguån tõ t− t−ëng lu©n håi nh©n qu¶
cña nhµ PhËt. T¸c gi¶ cho r»ng, muèn
tho¸t khái nghiÖp b¸o chØ b»ng con
®−êng tu t©m: Chñ nghÜa ®Þnh mÖnh
cña NguyÔn Du ®ång thêi còng b¾t
nguån tõ t− t−ëng lu©n håi nh©n qu¶
cña nhµ PhËt, theo gi¸o lý nhµ PhËt,
nh©n lµ c¸i nguyªn nh©n sinh ra, qu¶
tøc lµ kÕt qu¶ ph¶i chÞu ë ®êi, con ng−êi
g©y ra ®iÒu ¸c th× ph¶i chÞu nghiÖp b¸o,
khi nµo diÖt ®−îc nghiÖp míi tho¸t khái
lu©n håi, lªn tíi câi niÕt bµn. Nh− vËy,
®¹o PhËt ®· gióp cho con ng−êi tho¸t
khái nghiÖp b¸o b»ng con ®−êng tu t©m.
ë bµi viÕt Gi¸ trÞ triÕt häc t«n gi¸o
trong TruyÖn KiÒu, t¸c gi¶ ThÝch Thiªn
¢n ®· ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c sù
¶nh h−ëng ®Ëm ®Æc cña t− t−ëng triÕt
häc PhËt gi¸o trong TruyÖn KiÒu, næi
bËt lµ t− t−ëng v« th−êng cña vò trô
nh©n sinh; bªn c¹nh ®ã t¸c gi¶ cßn lµm
râ luËt nh©n qu¶; luËn gi¶i vÒ ch÷ khæ
vµ søc m¹nh cña tõ t©m trong t¸c phÈm
nµy. §©y thùc sù lµ mét bµi viÕt cã tÇm
kh¸i qu¸t triÕt häc cao, ®· lµm næi bËt
¶nh h−ëng s©u ®Ëm cña t− t−ëng PhËt
gi¸o trong TruyÖn KiÒu: §øng vÒ khÝa
c¹nh triÕt häc t«n gi¸o, chóng ta thÊy t−

Tæng quan nghiªn cøu...

t−ëng triÕt häc næi bËt trong TruyÖn
KiÒu lµ t− t−ëng triÕt häc PhËt gi¸o.
§iÓm ®éc ®¸o cña triÕt häc PhËt gi¸o lµ
thuyÕt minh cho sù v« th−êng h÷u h¹n
cña vò trô nh©n sinh. §øng vÒ vò trô
nh©n sinh, PhËt gi¸o chñ tr−¬ng r»ng
v¹n vËt gi÷a ®êi nµy lµ nh©n duyªn hßa
hîp víi nhau mµ sanh, v× thÕ nh©n sinh
cña vò trô lµ v« th−êng biÕn ¶o (ThÝch
ThiÖn ¢n, 1985). Dùa vµo quan ®iÓm
nµy cña ®¹o PhËt, cô NguyÔn Du trong
TruyÖn KiÒu ®· më ®Çu cho cuèn truyÖn
cña m×nh b»ng nh÷ng c©u th¬ sau ®©y:
Tr¨m n¨m trong câi ng−êi ta
Ch÷ tµi ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau
Tr¶i qua mét cuéc bÓ d©u
Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng
TriÕt lý cña ®¹o PhËt trong TruyÖn
KiÒu cña Cao Huy §Ønh còng lµ mét bµi
viÕt hÕt søc s©u s¾c ph¶n ¸nh vÒ ¶nh
h−ëng cña t− t−ëng PhËt gi¸o trong
TruyÖn KiÒu, ®Çy m©u thuÉn vµ mang
tÝnh chÊt bi quan yÕm thÕ. T¸c gi¶ nhËn
®Þnh: “b¶n th©n triÕt häc nhµ PhËt hµm
chøa mét m©u thuÉn, v× yªu con ng−êi
mµ l¹i phñ ®Þnh cuéc sèng cña con
ng−êi, trong khi ®· yªu th−¬ng nh©n
lo¹i lµ tÊt nhiªn g¾n bã víi ®êi. Trong
truyÖn KiÒu triÕt lý PhËt chiÕm mét liÒu
l−îng lín v× chÊt bi quan yÕm thÕ cña
nã dÔ diÔn t¶ nhÊt nh÷ng nçi day døt
siªu h×nh trong t©m tr¹ng con ng−êi,
nhÊt lµ phô n÷ n¹n nh©n cùc khæ nhÊt
cña x· héi phong kiÕn, cµng lµ n¹n nh©n
cùc khæ nhÊt cña thêi ®¹i NguyÔn Du”
(Cao Huy §Ønh, 2005, tr.945).
Ngoµi nghiªn cøu vÒ t− t−ëng triÕt
häc PhËt gi¸o trong TruyÖn KiÒu ë giai
®o¹n nµy, cßn cã mét vµi quan ®iÓm bµn
vÒ t− t−ëng triÕt häc Nho gi¸o. Trong
c«ng tr×nh TruyÖn KiÒu vµ chñ nghÜa
hiÖn thùc cña NguyÔn Du, t¸c gi¶ Lª
§×nh Kþ kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa ®Þnh

37
mÖnh cña TruyÖn KiÒu b¾t nguån tõ t−
t−ëng ®Þnh mÖnh cña ®¹o Nho - Khæng
Tö nãi “ChÕt sèng do mÖnh, giµu sang
t¹i trêi”. “Kh«ng biÕt mÖnh th× kh«ng
ph¶i lµ ng−êi qu©n tö” (Lª §×nh Kþ,
1970, tr.103-104). Theo t¸c gi¶, ¶nh
h−ëng cña t− t−ëng Nho gi¸o trong
TruyÖn KiÒu lµ do hoµn c¶nh lÞch sö
thêi ®¹i NguyÔn Du vµ t− t−ëng thiªn
mÖnh lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña x· héi
phong kiÕn nh»m duy tr× trËt tù phong
kiÕn. T¸c gi¶ cho r»ng, thêi ®¹i NguyÔn
Du do tr¶i qua nhiÒu yÕu tè dån dËp
nªn kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®−îc, v× vËy
NguyÔn Du ®· dïng ®Õn t− t−ëng thiªn
mÖnh cña Nho gi¸o. Tuy nhiªn, khã
kh¨n kh«ng ph¶i lµ viÖc v¹ch trÇn t¸c
h¹i cña t− t−ëng thiªn mÖnh mµ lµ x¸c
®Þnh ®óng møc vÞ trÝ vµ t¸c dông cña t−
t−ëng thiªn mÖnh trong TruyÖn KiÒu.
VÒ t− t−ëng Nho gi¸o trong truyÖn
KiÒu, tr−íc ®©y häc gi¶ Ph¹m Quúnh cã
nãi tíi t− t−ëng trung dung tïy thêi; mét
sè t¸c gi¶ kh¸c cã bµn tíi vÊn ®Ò ®¹o ®øc,
lu©n lý, lÔ nghÜa. Thùc ra ph¹m vi vÊn ®Ò
cßn réng lín h¬n, nh− t− t−ëng thiªn
mÖnh, ý thøc b¶o tån gia ®×nh, t− t−ëng
nh©n ¸i, coi träng lßng tr¾c Èn, l−¬ng
t©m, coi träng sù sèng...
NÕu nh− tr−íc ®©y c¸c nghiªn cøu
vÒ t− t−ëng trong TruyÖn KiÒu chñ yÕu
bµn luËn xung quanh vÊn ®Ò t− t−ëng
tµi mÖnh, tµi t×nh bÞ rÎ róng, tµi hoa b¹c
mÖnh, hay t− t−ëng PhËt gi¸o, Nho gi¸o
trong KiÒu, th× giai ®o¹n sau ®· më ra
mét thêi kú míi trong lÞch sö nghiªn
cøu t− t−ëng trong TruyÖn KiÒu. Lóc
nµy c¸c nhµ nghiªn cøu b¾t ®Çu xem xÐt
nguyªn nh©n tõ trong x· héi g©y ra
nh÷ng bÊt h¹nh cho KiÒu, ®ã chÝnh lµ
nh÷ng thiÕt chÕ cña x· héi phong kiÕn
tµn ¸c. VËy nªn tõ ®©y c¸c nhµ nghiªn
cøu míi ®i vµo kh¸m ph¸ t− t−ëng nh©n
®¹o g¾n víi tinh thÇn ph¶n phong. Hai

38
c«ng tr×nh næi bËt bµn vÒ t− t−ëng nh©n
®¹o trong TruyÖn KiÒu lµ cuèn QuyÒn
sèng cña con ng−êi trong TruyÖn KiÒu
cña NguyÔn Du cña Hoµi Thanh (1949)
vµ TruyÖn KiÒu vµ chñ nghÜa hiÖn thùc
cña NguyÔn Du cña Lª §×nh Kþ (1971).
C¸c t¸c phÈm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn t−
t−ëng nh©n ®¹o mét c¸ch cô thÓ vµ s©u
s¾c trong TruyÖn KiÒu, liªn hÖ víi kh¸t
väng gi¶i phãng con ng−êi trong x· héi
phong kiÕn: §éng lùc s¸ng t¸c cña
NguyÔn Du lµ mèi xóc c¶m tr−íc thêi
cuéc, tr−íc nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy ®· lay
®éng s©u xa tr¸i tim vµ khèi ãc cña nhµ
th¬, cã nghÜa lµ NguyÔn Du ®· kÓ mét
c©u chuyÖn d©u bÓ mµ «ng tõng chøng
kiÕn, mét x· héi v« nh©n ®¹o vïi dËp con
ng−êi, vËy nªn gi¸ trÞ chñ yÕu cña t¸c
phÈm, theo t¸c gi¶, lµ tè c¸o x· héi ®en
tèi, chñ nghÜa nh©n ®¹o thÓ hiÖn ë kh¸t
väng gi¶i phãng con ng−êi vµ lßng yªu
th−¬ng v« bê bÕn ®èi víi con ng−êi.
Víi bµi viÕt T¸c phÈm cña NguyÔn
Du sèng m·i trong lßng nh©n d©n trong
cuèn Kû niÖm hai tr¨m n¨m n¨m sinh
NguyÔn Du (1971), t¸c gi¶ Tõ S¬n ®· nãi
lªn ®−îc −íc m¬ dÑp tan nçi bÊt b»ng,
xãa s¹ch nh÷ng bÊt c«ng trong x· héi.
§Æc biÖt lµ −íc m¬ cña Tõ H¶i, t¸c gi¶
cho r»ng Tõ H¶i lµ hiÖn th©n cho sù
vïng dËy khëi nghÜa cña quÇn chóng bÞ
¸p bøc, nh−ng rÊt tiÕc ®· thÊt b¹i, ®iÒu
nµy ph¶n ¸nh sù thÊt b¹i cña nh÷ng
cuéc næi dËy chèng phong kiÕn ¸p bøc
cña nh©n d©n. T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh ®©y
chÝnh lµ sù yªu mÕn con ng−êi, muèn
xãa bá mäi bÊt c«ng, h−íng con ng−êi
®Õn h¹nh phóc.
Víi cuèn TruyÖn KiÒu trong v¨n hãa
ViÖt Nam, Xu©n DiÖu cho r»ng mäi khæ
®au cña ng−êi tµi hoa lµ do x· héi phong
kiÕn, chÝnh x· héi suy ®åi, ph¶n ®éng ®·
bãp chÕt tµi n¨ng, x· héi phong kiÕn
chËt hÑp kh«ng dung næi tµi n¨ng chø

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015

kh«ng cã mÖnh nµo hÕt. §©y lµ mét lËp
luËn ®anh thÐp vµ ®óng víi tån t¹i thùc
trong chÕ ®é phong kiÕn: “C¸i chÕ ®é
phong kiÕn Êy cµng kÐo dµi, cµng tan
r÷a vµ hµ kh¾c, nã kh«ng dung næi tµi
hoa, nh÷ng §ç ThËp N−¬ng ph¶i lµm kü
n÷, nh÷ng Thóy KiÒu ph¶i b¸n m×nh,
nh÷ng Gia B¶o Ngäc ph¶i uÊt hËn; c¸i
x· héi Êy còng kh«ng dung næi nh÷ng
hång nhan, ®Ñp qu¸ lµ ®· kh«ng tu©n
theo c¸i mùc th−íc phong kiÕn råi, ‘hång
nhan b¹c mÖnh’ ph¶i ®©u chØ lµ mét
thµnh kiÕn ®Ó thë than, bèn ch÷ ®ã lµ
tæng kÕt kinh nghiÖm cña hµng ngµn
n¨m sù ®êi d−íi chÕ ®é phong kiÕn”
(Xu©n DiÖu, 2013, tr.73-74).
ë bµi viÕt B¶n c¸o tr¹ng cuèi cïng
trong TruyÖn KiÒu, Xu©n DiÖu l¹i ®Ò cËp
tíi kh¸t väng t×nh yªu, kh¸t väng cña
tuæi trÎ, kh¸t väng sèng mét c¸ch say
mª nång nµn qua t×nh yªu Kim- KiÒu.
Mét ph¸t hiÖn tµi t×nh vµ còng v« cïng
nh©n v¨n cña t¸c gi¶ bµi viÕt ®ã lµ ®Ò
cao vµ tr©n träng nh÷ng −íc m¬ thÇm
kÝn, nh÷ng kh¸t khao cña Kim-KiÒu
trong ®ªm t¸i hîp, nh−ng KiÒu nhÊt
quyÕt ®em t×nh yªu ®æi thµnh t×nh b¹n
bÌ - ®ã lµ mét lêi tè c¸o m¹nh mÏ vµo x·
héi ®· t−íc ®o¹t h¹nh phóc vµ tù do yªu
®−¬ng cña con ng−êi (Xu©n DiÖu, 1971).
§Õn nhµ nghiªn cøu NguyÔn Léc,
«ng ®· tæng kÕt t− t−ëng nh©n ®¹o trong
TruyÖn KiÒu, ®i s©u vµo khai th¸c cuéc
sèng thêi ®¹i cña NguyÔn Du, ®−a ra
®−îc nh÷ng t×m tßi, ph¸t hiÖn vÒ sù ®èi
lËp gay g¾t gi÷a quyÒn sèng cña con
ng−êi, ®Æc biÖt lµ ng−êi phô n÷ víi chÕ
®é phong kiÕn nghÑt thë, kh«ng lèi tho¸t,
buéc con ng−êi ph¶i ®øng lªn tù th¸o gì,
tù níi láng kh«ng gian sèng cho m×nh.
“Cã thÓ nãi TruyÖn KiÒu lµ bøc tranh
réng lín vÒ cuéc sèng thêi ®¹i nhµ th¬
®ang sèng, trong ®ã NguyÔn Du muèn
nªu bËt sù ®èi lËp gay g¾t gi÷a quyÒn

Tæng quan nghiªn cøu...

sèng cña con ng−êi, nhÊt lµ cña ng−êi
phô n÷, víi sù ¸p bøc cña chÕ ®é phong
kiÕn lóc suy tµn. Cã thÓ nãi, mét chñ
nghÜa nh©n ®¹o cao c¶ chõng mùc nµo ®ã
cã tÝnh chiÕn ®Êu chèng phong kiÕn lµ
nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho t¸c phÈm vÜ ®¹i
nµy” (NguyÔn Léc, 1976, tr.828).
3. ë miÒn Nam ViÖt Nam, vµo
nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, TruyÖn
KiÒu l¹i ®−îc nghiªn cøu theo mét c¸ch
nh×n kh¸c. HÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®i
vµo khai th¸c t− t−ëng ®Þnh mÖnh. Hµ
Nh− Chi cho r»ng: C¨n b¶n triÕt lý
TruyÖn KiÒu lµ sù tin t−ëng vµo ®Þnh
mÖnh. §Þnh mÖnh lµ ý muèn tèi cao v«
cïng kh¾c nghiÖt kh«ng thÓ c−ìng l¹i.
§øng tr−íc mét m·nh lùc v« cïng ghª
gím nh− vËy, NguyÔn Du chØ khuyªn ta
nu«i d−ìng thiÖn t©m, tu nh©n tÝch ®øc,
mong c¶i hãa ®−îc sè mÖnh, vµ tin
t−ëng ë sù c«ng minh cuèi cïng cña trêi
®Êt (Xem: Hµ Nh− Chi, 1956). Th¹ch
Trung Gi¶ còng ®ång quan ®iÓm cho
r»ng, t− t−ëng ®Þnh mÖnh trong TruyÖn
KiÒu lµ chi phèi m¹nh nhÊt ®Õn t¸c
phÈm (Th¹ch Trung Gi¶, 1973).
Ph¶n ®èi l¹i t− t−ëng ®Þnh mÖnh
trong TruyÖn KiÒu, t¸c gi¶ TrÇn BÝch
Lan ®i vµo t×m hiÓu TruyÖn KiÒu theo
t− t−ëng triÕt häc hiÖn sinh. Theo t¸c
gi¶, “nÒn t¶ng TruyÖn KiÒu lµ thuyÕt
®Þnh mÖnh, NguyÔn Du viÕt truyÖn lµ
®Ó minh häa cho lý thuyÕt ®Þnh mÖnh ®ã
dï lµ ®Þnh mÖnh theo quan niÖm Nho
gi¸o hay theo quan niÖm PhËt gi¸o.
Nh−ng ®ã chØ lµ mét mÆt cña vÊn ®Ò.
Con ng−êi bÞ nÐm vµo cuéc ®êi mét c¸ch
ngÉu nhiªn, nh−ng con ng−êi chÝnh lµ
hµnh ®éng mµ nã lùa chän. J.P. Sartre
phñ ®Þnh b¶n chÊt ®Þnh mÖnh cña con
ng−êi. Con ng−êi lµ kÎ tù do s¸ng t¹o ra
b¶n th©n nã, tù do lùa chän hµnh ®éng”.
ChÝnh KiÒu lùa chän sù ra ®i, lùa chän
sù b¸o ©n ®Òn o¸n, lùa chän kh«ng ch¨n

39
gèi víi Kim Träng, nh− vËy lµ mét chuçi
sù lùa chän cã ý thøc cña KiÒu chø
kh«ng ph¶i lµ sù s¾p ®Æt ®Þnh mÖnh,
KiÒu hoµn toµn biÕt râ, ®©y lµ mét
h−íng nghiªn cøu ®Çy gîi më vµ ®øng
v÷ng trªn quan ®iÓm tù do lùa chän
hµnh ®éng vµ tù m×nh quyÕt ®Þnh vËn
mÖnh cuéc ®êi cña m×nh cho mäi ng−êi
tù chiªm nghiÖm (TrÇn BÝch Lan, 1960).
4. Nh÷ng n¨m 1980 lµ mét thêi kú
míi më ra cho lÞch sö tiÕp nhËn, nghiªn
cøu TruyÖn KiÒu víi nhiÒu h×nh thøc
phong phó, ®a d¹ng, trong bèi c¶nh ®Êt
n−íc héi nhËp quèc tÕ. Kh«ng gian giao
l−u v¨n hãa d©n téc còng ®−îc më réng,
kh¶ n¨ng nghiªn cøu, tiÕp nhËn c¸c
ph−¬ng ph¸p ®äc t¸c phÈm v¨n häc ®·
më réng h¬n tr−íc rÊt nhiÒu. Nh− ®Ó bï
®¾p l¹i nh÷ng thiÕu hôt ë thêi gian
tr−íc do qu¸ ®Ò cao néi dung t− t−ëng
cña TruyÖn KiÒu, sang giai ®o¹n nµy
hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh ®Òu chó träng vµ
®Òu cã nh÷ng thµnh c«ng vÒ ph−¬ng
diÖn nghiªn cøu h×nh thøc nghÖ thuËt
cña t¸c phÈm. Cã nhiÒu c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ h×nh thøc TruyÖn KiÒu,
nh− thi ph¸p häc, phong c¸ch häc; chñ
yÕu ®i vµo nghiªn cøu tõ ng÷, c©u ch÷,
tøc lµ nghiªn cøu TruyÖn KiÒu nh− lµ
mét t¸c phÈm nghÖ thuËt b»ng ng«n tõ,
mét thÕ giíi nghÖ thuËt chØnh thÓ, nghÖ
thuËt t¶ t×nh, t¶ c¶nh, nghÖ thuËt diÔn
t¶ t©m tr¹ng nh©n vËt cña t¸c gi¶, vµ c¶
chñ ®Ò t− t−ëng cña t¸c phÈm. §iÓn
h×nh lµ hai c«ng tr×nh næi bËt Thi ph¸p
TruyÖn KiÒu cña TrÇn §×nh Sö (1981,
t¸i b¶n 2002) vµ T×m hiÓu phong c¸ch
NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu cña Phan
Ngäc (1985, t¸i b¶n 2001).
Nhµ nghiªn cøu TrÇn §×nh Sö ®·
nghiªn cøu TruyÖn KiÒu qua c¸c ph¹m
trï cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i nh− c¸i
nh×n nghÖ thuËt, kh«ng gian, thêi gian
nghÖ thuËt. T¸c gi¶ ®· xuÊt ph¸t tõ chç