Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh chấp dân sự theo pháp luật Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

TẠ NGỌC NAM

PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH,
THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Công trình đƣợc hoàn thành
tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Nhƣ Phát

Phản biện 1:

Phản biện 2:
Chuyên ngành : Luật kinh tế
Mã số

: 60 38 50
Luận văn sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ,
họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2015

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2015

1

Có thể tìm hiểu luận văn tại
Trung tâm thông tin - Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội
Trung tâm tƣ liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội

2

MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN BIỆT

1
6

TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG
MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ

1.1.
1.1.1.
1.1.2.
1.2.
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.3.
1.3.1.
1.3.2.
1.3.3.

Khái niệm và bản chất của tranh chấp kinh doanh,
thƣơng mại và tranh chấp dân sự
Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh
chấp dân sự
Bản chất của tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và
tranh chấp dân sự
Phân biệt giữa hành vi dân sự và hành vi thƣơng mại
Lịch sử phát sinh và phát triển của hành vi dân sự và
hành vi thƣơng mại
Khái niệm hành vi dân sự và khái niệm hành vi thƣơng mại
Tính chất của hành vi dân sự và hành vi thƣơng mại
Cách thức xác định hành vi thƣơng mại
Phân loại hành vi thƣơng mại
Các thành tố của hành vi thƣơng mại
Một số loại trừ khi xác định hành vi thƣơng mại
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ

6
6

2.1.1. Thực trạng các qui định pháp luật trực tiếp phân biệt
tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự
2.1.2. Thực trạng các qui định pháp luật đặt nền tảng cho sự
phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh
chấp dân sự
2.2.
Thực tiễn giải quyết tranh chấp có liên quan đến phân
biệt dạng tranh chấp
2.3.
Kiến nghị hoàn thiện pháp luật
2.3.1. Kiến nghị về hoàn thiện Luật thƣơng mại
2.3.2. Kiến nghị về việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp
2.3.3. Kiến nghị về việc xác định chế độ pháp lý về năng lực
chủ thể thực hiện hành vi
2.3.4. Kiến nghị về xác định thời hiệu tố tụng và thời hiệu hợp đồng
KẾT LUẬN

9

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

10
10
15
19
23
23
28
32
35

PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH,
THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ
- KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN

2.1.

Thực trạng các qui định pháp luật về phân biệt tranh
chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự
3

35

4

35
38

40
68
68
69
70
70
71
72

MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết nghiên cứu của đề tài
Kinh tế thị trƣờng thúc đẩy kinh doanh, thƣơng mại phát triển, đồng
thời kéo theo sự gia tăng các tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại. Nhu
cầu giải quyết đúng đắn các tranh chấp này đòi hỏi có cơ chế giải quyết
thỏa đáng. Sự đòi hỏi này cùng với sự đòi hỏi khác của sinh hoạt chính
trị, kinh tế, xã hội thúc đẩy cải cách pháp luật.
Trong tiến trình cải cách pháp luật, việc xóa đi quan niệm về ngành
luật kinh tế theo nghĩa truyền thống của chủ nghĩa xã hội là một cải cách
mạnh dạn và có đóng góp cho việc phát triển kinh tế thị trƣờng ở Việt
Nam. Gần nhƣ thay thế ngành luật này là ngành luật thƣơng mại - một
ngành luật mới đƣợc hồi sinh. Bƣớc tiếp sự tiêu vong và sự hồi sinh này
là sự hợp nhất tố tụng dân sự và tố tụng kinh tế để đƣa ra một bộ luật
chung mà hiện nay gọi là Bộ luật Tố tụng dân sự.
Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 ra đời đã xóa đi sự tản mạn của
luật tố tụng giải quyết các tranh chấp tƣ, tuy nhiên mang trong lòng nó
không ít bất cập. Bộ luật này có các qui định phân biệt giữa tranh chấp
kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự. Các qui định này gây
không ít rắc rối cho thực tiễn tƣ pháp, mặc dù luật nội dung có sự phân
biệt tƣơng đối giữa luật dân sự và luật thƣơng mại. Ngay trong học
thuật, phân biệt giữa luật dân sự và luật thƣơng mại nói chung và phân
biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại nói
riêng là rất khó khăn và thiếu sức thuyết phục. Bởi vì, suy cho cùng, pháp
luật thƣơng mại chỉ là lĩnh vực của pháp luật tƣ với Bộ luật Dân sự là
luật gốc.
Mặt khác, hiện về mặt lý luận chƣa có nhiều công trình nghiên cứu
chuyên về sự phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh,
thƣơng mại để tạo thành nền tảng vững chắc cho thực tiễn xây dựng pháp
luật, cũng nhƣ thực tiễn thi hành và áp dụng pháp luật.

Vì các lẽ trên và mong muốn đóng góp cho nghiên cứu khoa học của
bản thân, tôi xin lựa chọn đề tài "Phân biệt tranh chấp kinh doanh,
thương mại và tranh chấp dân sự theo pháp luật Việt Nam" làm đề tài
cho luận văn thạc sĩ luật học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự
không hoàn toàn là một đề tài mới. Nó đã đƣợc nghiên cứu ở nhiều cấp
độ khác nhau ở cả Việt Nam và nhiều nƣớc trên thế giới. Thế nhƣng chƣa
có nghiên cứu ở nƣớc ngoài về vấn đề này của Việt Nam hiện nay. Trong
khi đó các công trình nghiên cứu ở trong nƣớc chƣa đi sâu vào nền tảng
lý luận và còn thiếu bao quát. Vì vậy, khoảng đất trống cho đề tài nghiên
cứu này vẫn còn.
Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu của các luật gia
Việt Nam về vấn đề phân biệt giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng
mại và tranh chấp dân sự nhƣ sau: Thứ nhất, công trình nghiên cứu mang
tên "Những khác biệt giữa luật thương mại Việt Nam và các chế định
pháp luật thương mại các nước" của PGS.TS Nguyễn Nhƣ Phát và
PGS.TS Ngô Huy Cƣơng (Đề tài nhánh của đề tài nghiên cứu xây dựng
Luật Thƣơng mại năm 2005 do UNDP tài trợ năm 2004); thứ hai, đề tài
nghiên cứu mang tên "Đảm bảo quyền tự do lựa chọn phương thức giải
quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam" do TS. Phan Thị
Thanh Thủy chủ trì (năm 2013 - 2014); thứ ba, công trình mang tên
"Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh theo pháp luật Việt Nam" của
PGS.TS. Phạm Hữu Nghị (đăng trong "Kỷ yếu hội thảo giải quyết tranh
chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp", Trung tâm nghiên cứu và hỗ
trợ pháp lý (leres), Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, dƣới
sự tài trợ của Konrad Adenauer Stifftung, Nxb Giao thông vận tải, 2000);
thứ tư, công trình mang tên "Tăng cường vai trò của tòa án trong việc
giải quyết tranh chấp kinh tế" của TS. Phan Chí Hiếu (đăng trong "Kỷ
yếu hội thảo giải quyết tranh chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp",

5

6

Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ pháp lý (leres), Trƣờng Đại học Khoa
học xã hội và nhân văn, dƣới sự tài trợ của Konrad Adenauer Stifftung,
Nxb Giao thông vận tải, 2000); thứ năm, công trình mang tên "Pháp luật
giải quyết tranh chấp nội bộ công ty: nhận thức, thực trạng và cải cách"
của PGS.TS Ngô Huy Cƣơng (đăng trong Tạp chí Nhà nƣớc và pháp
luật, số 11(295)/2012, tr. 48- 58&82); thứ sáu: "Giáo trình luật thương
mại - Phần chung và Thương nhân" của PGS.TS Ngô Huy Cƣơng, Nxb
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013; thứ bảy: "Áp dụng tập quán giải quyết
các tranh chấp thương mại ở Việt Nam" của Nguyễn Mạnh Thắng (Luận
án tiến sĩ Luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015)...
Các công trình này đã khơi thông các vấn đề lý luận nền tảng liên
quan tới việc phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh,
thƣơng mại. Tuy nhiên, các công trình này không nghiên cứu trực tiếp sự
phân biệt này và nhìn nhận vấn đề từ phƣơng diện pháp luật kinh doanh.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận chủ
yếu về phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh,
thƣơng mại và trên cơ sở đó phân tích thực trạng pháp luật, rồi đƣa ra các
kiến nghị liên quan.
Các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể bao gồm:
+ Nghiên cứu các vấn đề lý luận chủ yếu của sự phân biệt giữa tranh
chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự dựa trên mô hình lớn
của pháp luật Việt Nam hiện nay;
+ Phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam có liên quan;
+ Kiến nghị cải cách pháp luật liên quan.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn xác định đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu là những vấn đề lý
luận chung về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp
dân sự; và các qui định pháp luật Việt Nam liên quan và thực trạng áp
dụng chúng.

Luận văn chỉ nghiên cứu vấn đề phân biệt giữa các loại tranh chấp
này mà không đi sâu vào các kỹ năng liên quan, cũng nhƣ không dự định
đƣa ra các kiến nghị có tầm bao quát cả hệ thống pháp luật.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng trong luận văn bao gồm:
phƣơng pháp phân tích qui phạm; phƣơng pháp phân loại pháp lý;
phƣơng pháp diễn dịch; phƣơng pháp quy nạp; phƣơng pháp so sánh
pháp luật; phƣơng pháp xây dựng mô hình. Các phƣơng pháp này đƣợc
sử dụng trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử.
Phƣơng pháp phân loại pháp lý, phƣơng pháp diễn dịch, phƣơng
pháp quy nạp và phƣơng pháp so sánh pháp luật đƣợc dùng chủ yếu để
nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan.
Phƣơng pháp phân tích qui phạm và phân tích tình huống đƣợc sử
dụng chủ yếu để nghiên cứu thực trạng pháp luật liên quan.
Phƣơng pháp quy nạp và phƣơng pháp xây dựng mô hình chủ yếu
dùng để đƣa ra các kiến nghị cải cách pháp luật.
6. Tính mới và những đóng góp của đề tài
Đề tài nghiên cứu một cách toàn diện về cả lý luận và thực tiễn vấn
đề, xác định những hạn chế, bất cập của pháp luật Việt Nam về phân biệt
tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự, đồng thời phân
tích kinh nghiệm pháp luật một số quốc gia trên thế giới về vấn đề này.
Tác giả của luận văn với mong muốn đây là công trình nghiên cứu có ít
nhiều giá trị về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn để làm tài liệu tham khảo
cho các hoạt động giảng dạy pháp lý và công tác xét xử, cũng nhƣ tạo
những gợi ý có giá trị cho các nhà lập pháp hoàn thiện hơn hệ thống pháp
luật về việc phân biệt các loại tranh chấp này.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 2 chƣơng:

7

8

Chương 1: Những vấn đề lý luận về phân biệt tranh chấp kinh
doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự.
Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về phân biệt tranh chấp
kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự - kiến nghị hoàn thiện.

1.1. Khái niệm và bản chất của tranh chấp kinh doanh, thƣơng
mại và tranh chấp dân sự
1.1.1. Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh
chấp dân sự
Khi nói tới tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại hầu nhƣ ngụ ý về tranh
chấp thƣơng mại, còn các tranh chấp liên quan khác có thể là tranh chấp
dân sự (nhƣ tranh chấp giữa thƣơng nhân và ngƣời cho thuê nhà làm cơ
sở kinh doanh) hoặc tranh chấp trong khu vực luật công. Ví dụ tranh
chấp giữa ngƣời xin đăng ký kinh doanh với cơ quan đăng ký kinh doanh
về việc cơ quan đăng ký kinh doanh không tiến hành đăng ký kinh doanh
cho ngƣời xin đăng ký kinh doanh trong trƣờng hợp ngƣời xin đăng ký
kinh doanh đã có đầy đủ điều kiện và tiến hành đúng các thủ tục xin đăng
ký kinh doanh. Tranh chấp này thuộc lĩnh vực hành chính mặc dù việc
đăng ký kinh doanh do Luật Doanh nghiệp qui định. Vì vậy, tại đây luận
văn chỉ xin làm rõ khái niệm tranh chấp dân sự và tranh chấp thƣơng mại.
Việc xác định khái niệm tranh chấp dân sự và khái niệm tranh chấp
thƣơng mại phụ thuộc vào việc xác định hành vi dân sự và hành vi
thƣơng mại. Các khái niệm tranh chấp dân sự và tranh chấp thƣơng mại
đƣợc hiểu nhƣ sau:
+ Tranh chấp dân sự là các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ nhân
thân hoặc quan hệ tài sản đƣợc luật dân sự điều chỉnh mà không phải là
các tranh chấp thƣơng mại.

+ Tranh chấp thƣơng mại là các tranh chấp phát sinh từ các hành vi
thƣơng mại.
Các định nghĩa này có mối liên hệ quan trọng nếu không làm rõ
đƣợc khái niệm này thì cũng không thể xác định đƣợc khái niệm kia.
Chính vì vậy có nhiều ý tƣởng pháp lý xóa nhòa sự phân biệt giữa luật
dân sự và luật thƣơng mại, nói cách khác hợp nhất luật dân sự và luật
thƣơng mại để chỉ xây dựng một bộ luật áp dụng cho cả quan hệ dân sự
và quan hệ thƣơng mại. Việc làm rõ gần nhƣ hoàn toàn hai khái niệm này
đòi hỏi phải có một nghiên cứu hệ thống mà phần nào sẽ đƣợc nghiên
cứu tại các mục, các tiểu mục dƣới đây.
1.1.2. Bản chất của tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh
chấp dân sự
Tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự đƣợc luật
thực định (Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 2011)
mô tả bằng cách thức liệt kê. Nhƣng thông qua sự liệt kê đó, có thể thấy
bản chất pháp lý của các loại tranh chấp này.
Ngoài một số tranh chấp về nhân thân, tranh chấp dân sự theo Bộ
luật này bao gồm các tranh chấp liên quan tới trái quyền dân sự và liên
quan tới vật quyền, cũng nhƣ quyền sở hữu trí tuệ nếu không có mục tiêu
lợi nhuận. Trong khi đó tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại hầu nhƣ là
các tranh chấp liên quan tới các hành vi thƣơng mại. Vì vậy, đƣợc xem là
có lý trong một phạm vi nhất định khi Luật Thƣơng mại 1997 định nghĩa
tại Điều 238 rằng: "Tranh chấp thƣơng mại là tranh chấp phát sinh do
việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng hợp đồng trong hoạt
động thƣơng mại". Chƣa bàn tới phạm vi, định nghĩa này chỉ nói tới
tranh chấp trong vấn đề thực hiện hợp đồng thƣơng mại.
Theo GS.TSKH. Đào Trí Úc, luật dân sự và luật thƣơng mại đều là
những ngành luật tƣ điển hình, nhƣng quan hệ giữa luật dân sự và luật thƣơng
mại mang tính chất của mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng. Luật
dân sự và luật thƣơng mại liên hệ với nhau ở phạm vi trái quyền. Từ đó

9

10

Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN BIỆT TRANH CHẤP
KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ