Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do lũ lụt hạ lưu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................3 Chương 1 – TỔNG QUAN.......................................................................................4 1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thương............................................................4 1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương .........................................4 1.1.2 Tổn thương do lũ lụt .......................................................................4 1.2 Sự cần thiết của đánh giá tổn thương lũ............................................................5 1.3 Tổng quan về các nghiên cứu trong và ngoài nước ..........................................5 1.4 Đặc điểm địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội.........................................................6 1.4.1 Đặc điểm địa lý tự nhiên.................................................................6 1.4.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội................................................................7 1.5 Tình hình về lũ lụt và những tổn thương do lũ gây ra trong những năm gần đây trên lưu vực sông Thạch Hãn ...........................................................................7 Chương 2 - CƠ SỞ KHOA HỌC ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG DO LŨ ......................................................................................................................10 2.1 Phương pháp....................................................................................................10 2.2 Xây dựng bản đồ nguy cơ lũ...........................................................................11 2.2.1 Giới thiệu về mô hình MIKE FLOOD..........................................12 2.2.2 Xây dựng mạng lưới thủy lực cho vùng nghiên cứu ....................12 2.2.3 Mạng thủy lực kết nối 1 chiều và 2 chiều....................................13 2.4 Xây dựng bản đồ nguy cơ với các tần suất 1%...............................................15 Chương 3 - ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ TỔN THƯƠNG DO LŨ GÂY RA TRÊN HẠ LƯU LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN TỈNH QUẢNG TRỊ......................18 3.1 Điều tra khả năng chống chịu của cộng đồng.................................................18 3.2 Thành lập bản đồ tính dễ bị tổn thương do lũ gây ra vùng hạ lưu lưu vực sông Bến Hải, Thạch Hãn tỉnh Quảng Trị.....................................................................18 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................21 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................23 1 BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT ATNĐ HD IPCC ISDR KTTV NAM PCLB&TKCN SAR Sở NN&PTNT TAR TN&MT UNDP UNESCO Áp thấp nhiệt đới Hydraulic Dynamic ( Thủy động lực) Intergovermental Panel on Climate Change (Ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu) International Strategy for Disaster Reduction ( Chiến lược giảm nhẹ thiên tai quốc tê) Khí tượng thủy văn NedbØr – AfstrØmning – Model ( Mô hình mưa – dòng chảy) Phòng chống lụt bão và Tìm kiếm cứu nạn Second Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần II) Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Third Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần III) Tài nguyên và Môi trường United Nations Depvelopment Programme ( Chương ìtnrh Phát triển Liên hợp quốc) United Nations Emducation, Scientific and Cultural Organization (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc) 2 MỞ ĐẦU Lũ lụt ở miền Trung, nói chung và trên lưu vực sông Thạch Hãn, nói riêng là một trong những tai biến tự nhiên, thường xuyên đe dọa cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng. Lũ lụt đã để lại hậu quả hết sức nặng nề, hàng ngàn hộ dân bị ngập lụt, các công trình bị tàn phá, các hoạt động kinh tế - xã hội bị gián đoạn... Để tăng cường ứng phó với lũ lụt ngoài các biện pháp công trình (đê kè, hồ chứa thượng lưu,...) thì các biện pháp phi công trình đóng vai trò rất quan trọng, mà phần lớn trong số đó có tính dài hạn và bền vững như các biện pháp quy hoạch sử dụng đất và bố trí dân cư, nâng cao nhận thức của người dân. Mặt khác, ứng phó nhanh với lũ lụt bằng các biện pháp tức thời như cảnh báo, dự báo vùng ngập, di dời và sơ tán dân cư đến khu vực an toàn,... đã t ỏ ra rất hiệu quả trong việc hạn chế những thiệt hại về người và tài sản. Do vậy, để đánh giá được tính dễ bị tổn thương do lũ lụt gây ra đối với kinh tế - xã hội thì hướng tiếp cận đa ngành trong công tác quản lý tổng hợp rủi ro thiên tai là cần thiết để xây dựng các giải pháp nhằm giảm nhẹ tác hại của lũ gây ra. Đây cũng là lý do dẫn đến sự hình thành luận văn “ Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do lũ lụt hạ lưu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị”. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở khoa học, thực tiễn cho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách xác định chiến lược phát triển bền vững và đảm bảo an ninh xã hội. Bố cục luận văn bao gồm: Mở đầu Chương 1: Tổng quan Chương 2: Cơ sở khoa học để đánh giá tính dễ tổn thương do lũ Chương 3: Đánh giá tính dễ tổn thương do ũl gây ra h ạ lưu lưu vực sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị. Kết luận Tài liệu tham khảo 3 Chương 1 – TỔNG QUAN 1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thương 1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương Định nghĩa được tính dễ bị tổn thương sẽ giúp ta biết được cách tốt nhất để giảm thiểu chúng. Mục đích của việc đánh giá tính dễ bị tổn thương nhằm cung cấp cho các nhà ra quyết định hay các bên liên quan về những lựa chọn nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của những mối nguy hiểm do lũ lụt [9]. Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương là để đưa ra những hành động chính xác có thể làm giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra. Sự cần thiết của việc phân tích, đánh giá tính dễ bị tổn thương đã được trình bày trong nhiều tài liệu khoa học [ 10, 13 - 16 ] với các khái niệm bao gồm; tính dễ bị tổn thương tự nhiên, tính dễ tổn thương xã hội và những tổn thương kinh tế. 1.1.2 Tổn thương do lũ lụt Trong các định nghĩa về tính dễ bị tổn thương đề cập ở trên, có những định nghĩa được đưa ra cho những hiện tượng thiên tai nhất định như: biến đổi khí hậu, (IPCC, 1992, 1996, 2001) hay các hiểm họa môi trường (ISDR, 2004), nhưng trong nghiên cứu này tác giả đi sâu vào hướng nghiên cứu tính dễ tổn thương do lũ lụt. Khái niệm tính dễ bị tổn thương mà tác giả sử dụng dựa trên khái niệm của UNESCO-ihe “ Tính dễ bị tổn thương là mức độ gây hại có thể được xác định trong những những điều kiện nhất định thông qua tính nhạy, sự tổn thất và khả năng phục hồi” [31]. Để tăng cường tính ứng dụng của các nghiên cứu trong thực tế, đặc biệt là trong chủ động đánh giá tính dễ bị tổn thương do lũ thì Janet Edwards (2007) [15] đã đưa ra một khái niệm nữa là bản đồ tính dễ bị tổn thương do lũ “là bản đồ cho biết vị trí các vùng nơi mà con người, môi trường thiên nhiên, của cải gặp rủi ro do các thảm hoạ có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như thiệt hại về người, gây ô nhiễm môi trường”. 4 Khi định lượng được tính dễ bị tổn thương của một vùng nào đó thì nó s ẽ cung cấp những thông tin cần thiết hỗ trợ trong việc ra quyết định nhằm chống lại các mối nguy hiểm do lũ lụt gây ra mà xã hội phải hứng chịu. 1.2 Sự cần thiết của đánh giá tổn thương lũ Trong những năm qua việc quản lý lũ bằng các phương án công trình như đê và hồ chứa, được thiết kế với các trận lũ có tấn suất khác nhau đã chiếm ưu thế. Đây là cách tiếp cận nhằm giảm thiên tai lũ, nghĩa là giảm xác suất xuất hiện, cường độ lưu lượng lũ, cũng như giảm diện ngập lụt. Nhưng trong thời gian gần đây đã có sự phát triển quan trọng đó là chuyển mục tiêu quản lý thiên tai sang quản lý rủi ro lũ, trong đó rủi ro lũ là những thiệt hại do lũ lụt gây ra với một tần suất nhất định trong một khoảng thời gian xác định. Vì thế, việc đánh giá những thiệt hại, tổn thương lũ cần được nghiên cứu một cách cẩn trọng trong quản lý rủi ro lũ.Việc đánh giá thiệt hại, tổn thương lũ đang đạt được những kết quả quan trọng phục vụ cho việc đưa ra các quyết định trong quản lý rủi ro lũ thông qua các bước sau:; Đánh giá tổn thương lũ Bản đồ hóa tổn thương lũ Quyết định tối ưu cho các phương án giảm nhẹ lũ Đánh giá tài chính ngay sau lũ 1.3 Tổng quan về các nghiên cứu trong và ngoài nước Trong khoảng 30 năm trở lại đây, thì tính d ễ bị tổn thương được các nhà khoa học tập trung nghiên cứu nhiều trong các lĩnh vực như: kinh tế - xã hội, môi trường, tự nhiên, thiên tai…Tuy nhiên các nghiên cứu về tính dễ bị tổn thương do ngập lụt thì mới được nghiên cứu trong những năm gần đây theo các cách tiếp cận khác nhau như: 5 ... - tailieumienphi.vn