Xem mẫu
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong tiến trình lịch sử tộc người, người Mường đã sáng tạo nên một nền
văn hoá phong phú và giàu bản sắc. Trong đó, Mo Mường là nghi lễ tín
ngưỡng trung tâm trong đời sống tinh thần của người Mường, quy tụ hầu hết
các giá trị tư tưởng và văn hóa của người Mường. Chúng tôi chọn vấn đề Khía
cạnh triết học trong Mo Mường Hòa Bình làm đề tài nghiên cứu trong luận
án xuất phát từ các lý do sau:
Thứ nhất, Hòa Bình là "quê hương" tập trung sinh sống của người
Mường từ lâu đời. Điều kiện địa lý, lịch sử, xã hội ở đây đã hình thành nên
một nền văn hoá Mường đặc trưng và phát triển các giá trị của Mo Mường
đến mức độ điển hình. Một số vùng mường ở Hoà Bình có sự phân hoá rõ
ràng giữa Mo, Trượng, Mỡi1, có những dòng Mo Mường lớn, quy mô lễ thức
đồ sộ và vốn lời phong phú. Từ khi được phát hiện, Mo Mường Hoà Bình đã
thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, tuy
nhiên, nghiên cứu Mo Mường Hòa Bình vẫn tồn tại những khoảng trống và
"độ vênh". Do vậy, muốn nghiên cứu Mo Mường Hòa Bình thì phải xem xét
dưới nhiều góc độ, phải bóc tách nhiều tầng lớp giá trị và phải hiểu nó trong
mối quan hệ của nhiều ngành khoa học, trong đó có triết học.
Thứ hai, Mo Mường Hòa Bình là hiện tượng văn hóa dân gian mang tính
nguyên hợp, hàm chứa tư tưởng triết học độc đáo về vũ trụ và nhân sinh của
người Mường. Tuy nhiên, trong những năm qua, nghiên cứu tư tưởng triết học
Việt Nam trong lĩnh vực văn hoá dân gian vẫn ít được quan tâm thực hiện.
Những nghiên cứu về tư tưởng triết học Việt Nam mới chỉ giới hạn trong
phạm vi tư tưởng của người Việt. Tư tưởng của các tộc người khác, trong đó
có tư tưởng của người Mường vẫn là một khoảng trắng. Do vậy, nghiên cứu
khía cạnh triết học trong Mo Mường Hòa Bình là một hướng nghiên cứu cần
thiết góp phần tìm hiểu tư tưởng của người Mường, đồng thời khẳng định và
1
Mo là nghi lễ được tổ chức trong đám tang để cúng tiễn đưa linh hồn người chết về mường Ma (thế giới của người chết).
Trượng là nghi lễ tín ngưỡng có nhiệm vụ đánh đuổi ma tà hại người, bảo vệ người, chữa bệnh cho người sống (ông trượng).
Mỡi là nghi lễ tín ngưỡng có nhiệm vụ bảo vệ, chăm sóc vía, đuổi ma tà, chữa bệnh cho người ốm (bà Mỡi).
2
luận chứng cho sự tồn tại của tư tưởng triết học Việt Nam trong lĩnh vực văn
hóa dân gian.
Thứ ba, nghiên cứu khía cạnh triết học trong Mo Mường Hòa Bình góp
phần làm sáng tỏ những giá trị độc đáo của Mo Mường Hòa Bình trong kho
tàng tư tưởng, văn hóa Việt Nam và nhân loại. Qua đó, cung cấp thêm những
căn cứ khoa học góp phần đưa Mo Mường Hòa Bình trở thành di sản văn hóa
phi vật thể đại diện của nhân loại2. Việc nghiên cứu này còn cần thiết vì nó
góp phần thực hiện chủ trương của Đảng ta là: "Xây dựng nền văn hoá Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" [16, tr. 213], đồng thời phải "khai thác
và phát triển mọi sắc thái và giá trị văn hoá, nghệ thuật của các dân tộc trên
đất nước, tạo ra sự thống nhất trong tính đa dạng và phong phú của nền văn
hoá Việt Nam" [16, tr. 42]. Theo chủ trương này, việc nghiên cứu những hiện
tượng văn hoá dân gian của các tộc người, trong đó có Mo Mường Hoà Bình
của tộc người Mường sẽ góp phần nhận diện những sắc thái đặc trưng làm nên
diện mạo của tư tưởng, văn hóa Việt Nam và phát huy những giá trị của nó
trong cuộc sống hiện nay.
Thứ tư, người Mường là tộc người có mối quan hệ gần gũi với người
Việt, tộc người này chậm biến đổi hơn so với người Việt và còn giữ lại được
nhiều yếu tố tư tưởng, văn hóa của người Lạc Việt. Trong hoàn cảnh tư tưởng
và văn hóa của người Việt đã, đang bị biến đổi, nhiều yếu tố bị mai một thì
việc tìm hiểu khía cạnh triết học trong Mo Mường Hoà Bình có thể giúp
chúng ta nhận thức sáng tỏ nhiều hơn quan niệm của người Việt xưa về vũ trụ
và nhân sinh. Qua đó, chúng ta thấy được tính độc đáo trong tư duy dân gian
và thêm trân trọng các giá trị tư tưởng, văn hóa truyền thống của dân tộc.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án phân tích làm rõ một số nội dung và giá trị triết học trong Mo
Mường Hòa Bình.
2
Hiện nay, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang phối hợp với Ủy ban nhân dân tỉnh Hòa Bình cùng với các nhà khoa
học tiến hành nghiên cứu, thẩm định và lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Mo Mường Hòa Bình là di sản văn hóa
phi vật thể đại diện của nhân loại.
3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài luận án.
- Trình bày khái lược về sự hình thành, bản chất, cấu trúc và xu hướng
biến đổi của Mo Mường Hòa Bình.
- Phân tích nội dung của vũ trụ quan và nhân sinh quan trong Mo Mường
Hòa Bình.
- Phân tích giá trị của vũ trụ quan và nhân sinh quan trong Mo Mường
Hòa Bình.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là khía cạnh triết học trong Mo
Mường Hoà Bình.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Mo Mường Hòa Bình được nghiên cứu từ khía cạnh triết học
thông qua vũ trụ quan và nhân sinh quan của nó với tính chất là một nghi
lễ tín ngưỡng trong quá trình vận động từ quá khứ đến hiện tại, đồng
thời phân biệt với nghi lễ Trượng và Mỡi.
- Mo Mường Hòa Bình là một chỉnh thể gồm lễ thức Mo, lời Mo và
diễn xướng Mo. Tuy nhiên, luận án tập trung nghiên cứu nội dung lời Mo vì
nó thể hiện khá trọn vẹn vũ trụ quan và nhân sinh quan của người Mường
trong Mo Mường Hòa Bình. Các lễ thức Mo và quá trình diễn xướng Mo
chịu sự chi phối chủ yếu của quan niệm dân gian Mường về vũ trụ và nhân
sinh được lưu giữ trong lời Mo.
- Để đảm bảo tính thống nhất của đối tượng nghiên cứu, luận án chủ
yếu sử dụng lời Mo trong cuốn Vốn cổ văn hóa Việt Nam. Ngoài ra, chúng tôi
cũng tham khảo thêm lời Mo trong một số cuốn như: Mo Mường (Mo
Mường và nghi lễ tang ma), Mo Mường Hòa Bình, Tang lễ cổ truyền của
người Mường.
4
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
- Luận án sử dụng cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan
hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, mối quan hệ giữa các hình thái ý thức
xã hội; tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản
Việt Nam về dân tộc, văn hóa và tín ngưỡng, tôn giáo.
- Luận án sử dụng một số lý thuyết nghiên cứu chuyên ngành khác như:
lý thuyết tương đối văn hoá, lý thuyết vùng văn hoá, lý thuyết biểu tượng,...
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch
sử, kết hợp với các phương pháp cụ thể như: phương pháp thống nhất giữa
lịch sử và logic, phương pháp thống nhất giữa phân tích và tổng hợp, phương
pháp so sánh, phương pháp thông diễn học, phương pháp văn bản học,
phương pháp điền dã, phương pháp hệ thống - cấu trúc và một số phương
pháp khác.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
- Luận án làm rõ bản chất, cấu trúc, cơ sở hình thành, tồn tại và xu
hướng biến đổi của Mo Mường Hòa Bình dưới góc độ triết học.
- Luận án là nghiên cứu triết học chuyên biệt đầu tiên về vũ trụ quan và
nhân sinh quan trong Mo Mường Hòa Bình.
- Luận án bước đầu đề cập đến một số giá trị triết học trong Mo Mường
Hòa Bình thông qua vũ trụ quan và nhân sinh quan của nó.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung thêm một số vấn đề
lý luận và thực tiễn về Mo Mường Hòa Bình.
- Nội dung của luận án có ý nghĩa quan trọng để tiến hành những nghiên
cứu tiếp theo về ảnh hưởng của Mo Mường Hòa Bình đối với đời sống của
người Mường ở Hòa Bình.
- Luận án góp phần nghiên cứu tư tưởng triết học Việt Nam trong lĩnh
vực văn hóa dân gian.
5
- Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong học tập, nghiên cứu
và giảng dạy những môn học liên quan đến tư tưởng triết học Việt Nam, tín
ngưỡng và văn hóa dân gian Việt Nam,...
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, tổng quan, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận án gồm 4 chương, 12 tiết.
Chương 1. Khái lược về Mo Mường Hòa Bình
Chương 2. Nội dung vũ trụ quan trong Mo Mường Hòa Bình
Chương 3. Nội dung nhân sinh quan trong Mo Mường Hòa Bình
Chương 4. Giá trị của vũ trụ quan và nhân sinh quan trong Mo Mường Hòa Bình
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1. Các công trình nghiên cứu chung về Mo Mường (bao gồm Mo
Mường Hòa Bình)
Mo Mường, trong đó có Mo Mường Hoà Bình mới chỉ thật sự được các
nhà nghiên cứu trong nước quan tâm từ những năm thập niên 60 của thế kỷ
trước. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về bản chất và cấu trúc Mo
Mường chủ yếu quan tâm đến phần lời của Mo từ góc độ văn học dân gian
và xác định nó là sử thi. Một số công trình nghiên cứu đã đề cập đến sự ảnh
hưởng của yếu tố kinh tế - xã hội đối với sự hình thành Mo Mường và xu
hướng giản lược các lễ thức trong quá trình biến đổi của Mo. Tuy nhiên, các
cơ sở hình thành và các xu hướng biến đổi khác của Mo Mường Hòa Bình
chưa được quan tâm.
2. Các công trình nghiên cứu về vũ trụ quan và vũ trụ quan trong
Mo Mường (bao gồm Mo Mường Hòa Bình)
Các công trình nghiên cứu đã đề cập đến một số vấn đề của vũ trụ quan,
nhưng nội hàm của khái niệm vũ trụ quan chưa được xác định rõ ràng. Vũ trụ
quan trong Mo Mường đã bước đầu được đề cập ở một số công trình nghiên
cứu. Tuy nhiên, mục đích nghiên cứu của các công trình không đặt vấn đề
nghiên cứu vũ trụ quan trong Mo Mường dưới góc độ triết học. Ngoài phần
nguon tai.lieu . vn
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong tiến trình lịch sử tộc người, người Mường đã sáng tạo nên một nền
văn hoá phong phú và giàu bản sắc. Trong đó, Mo Mường là nghi lễ tín
ngưỡng trung tâm trong đời sống tinh thần của người Mường, quy tụ hầu hết
các giá trị tư tưởng và văn hóa của người Mường. Chúng tôi chọn vấn đề Khía
cạnh triết học trong Mo Mường Hòa Bình làm đề tài nghiên cứu trong luận
án xuất phát từ các lý do sau:
Thứ nhất, Hòa Bình là "quê hương" tập trung sinh sống của người
Mường từ lâu đời. Điều kiện địa lý, lịch sử, xã hội ở đây đã hình thành nên
một nền văn hoá Mường đặc trưng và phát triển các giá trị của Mo Mường
đến mức độ điển hình. Một số vùng mường ở Hoà Bình có sự phân hoá rõ
ràng giữa Mo, Trượng, Mỡi1, có những dòng Mo Mường lớn, quy mô lễ thức
đồ sộ và vốn lời phong phú. Từ khi được phát hiện, Mo Mường Hoà Bình đã
thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, tuy
nhiên, nghiên cứu Mo Mường Hòa Bình vẫn tồn tại những khoảng trống và
"độ vênh". Do vậy, muốn nghiên cứu Mo Mường Hòa Bình thì phải xem xét
dưới nhiều góc độ, phải bóc tách nhiều tầng lớp giá trị và phải hiểu nó trong
mối quan hệ của nhiều ngành khoa học, trong đó có triết học.
Thứ hai, Mo Mường Hòa Bình là hiện tượng văn hóa dân gian mang tính
nguyên hợp, hàm chứa tư tưởng triết học độc đáo về vũ trụ và nhân sinh của
người Mường. Tuy nhiên, trong những năm qua, nghiên cứu tư tưởng triết học
Việt Nam trong lĩnh vực văn hoá dân gian vẫn ít được quan tâm thực hiện.
Những nghiên cứu về tư tưởng triết học Việt Nam mới chỉ giới hạn trong
phạm vi tư tưởng của người Việt. Tư tưởng của các tộc người khác, trong đó
có tư tưởng của người Mường vẫn là một khoảng trắng. Do vậy, nghiên cứu
khía cạnh triết học trong Mo Mường Hòa Bình là một hướng nghiên cứu cần
thiết góp phần tìm hiểu tư tưởng của người Mường, đồng thời khẳng định và
1
Mo là nghi lễ được tổ chức trong đám tang để cúng tiễn đưa linh hồn người chết về mường Ma (thế giới của người chết).
Trượng là nghi lễ tín ngưỡng có nhiệm vụ đánh đuổi ma tà hại người, bảo vệ người, chữa bệnh cho người sống (ông trượng).
Mỡi là nghi lễ tín ngưỡng có nhiệm vụ bảo vệ, chăm sóc vía, đuổi ma tà, chữa bệnh cho người ốm (bà Mỡi).
2
luận chứng cho sự tồn tại của tư tưởng triết học Việt Nam trong lĩnh vực văn
hóa dân gian.
Thứ ba, nghiên cứu khía cạnh triết học trong Mo Mường Hòa Bình góp
phần làm sáng tỏ những giá trị độc đáo của Mo Mường Hòa Bình trong kho
tàng tư tưởng, văn hóa Việt Nam và nhân loại. Qua đó, cung cấp thêm những
căn cứ khoa học góp phần đưa Mo Mường Hòa Bình trở thành di sản văn hóa
phi vật thể đại diện của nhân loại2. Việc nghiên cứu này còn cần thiết vì nó
góp phần thực hiện chủ trương của Đảng ta là: "Xây dựng nền văn hoá Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" [16, tr. 213], đồng thời phải "khai thác
và phát triển mọi sắc thái và giá trị văn hoá, nghệ thuật của các dân tộc trên
đất nước, tạo ra sự thống nhất trong tính đa dạng và phong phú của nền văn
hoá Việt Nam" [16, tr. 42]. Theo chủ trương này, việc nghiên cứu những hiện
tượng văn hoá dân gian của các tộc người, trong đó có Mo Mường Hoà Bình
của tộc người Mường sẽ góp phần nhận diện những sắc thái đặc trưng làm nên
diện mạo của tư tưởng, văn hóa Việt Nam và phát huy những giá trị của nó
trong cuộc sống hiện nay.
Thứ tư, người Mường là tộc người có mối quan hệ gần gũi với người
Việt, tộc người này chậm biến đổi hơn so với người Việt và còn giữ lại được
nhiều yếu tố tư tưởng, văn hóa của người Lạc Việt. Trong hoàn cảnh tư tưởng
và văn hóa của người Việt đã, đang bị biến đổi, nhiều yếu tố bị mai một thì
việc tìm hiểu khía cạnh triết học trong Mo Mường Hoà Bình có thể giúp
chúng ta nhận thức sáng tỏ nhiều hơn quan niệm của người Việt xưa về vũ trụ
và nhân sinh. Qua đó, chúng ta thấy được tính độc đáo trong tư duy dân gian
và thêm trân trọng các giá trị tư tưởng, văn hóa truyền thống của dân tộc.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án phân tích làm rõ một số nội dung và giá trị triết học trong Mo
Mường Hòa Bình.
2
Hiện nay, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang phối hợp với Ủy ban nhân dân tỉnh Hòa Bình cùng với các nhà khoa
học tiến hành nghiên cứu, thẩm định và lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Mo Mường Hòa Bình là di sản văn hóa
phi vật thể đại diện của nhân loại.
3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài luận án.
- Trình bày khái lược về sự hình thành, bản chất, cấu trúc và xu hướng
biến đổi của Mo Mường Hòa Bình.
- Phân tích nội dung của vũ trụ quan và nhân sinh quan trong Mo Mường
Hòa Bình.
- Phân tích giá trị của vũ trụ quan và nhân sinh quan trong Mo Mường
Hòa Bình.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là khía cạnh triết học trong Mo
Mường Hoà Bình.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Mo Mường Hòa Bình được nghiên cứu từ khía cạnh triết học
thông qua vũ trụ quan và nhân sinh quan của nó với tính chất là một nghi
lễ tín ngưỡng trong quá trình vận động từ quá khứ đến hiện tại, đồng
thời phân biệt với nghi lễ Trượng và Mỡi.
- Mo Mường Hòa Bình là một chỉnh thể gồm lễ thức Mo, lời Mo và
diễn xướng Mo. Tuy nhiên, luận án tập trung nghiên cứu nội dung lời Mo vì
nó thể hiện khá trọn vẹn vũ trụ quan và nhân sinh quan của người Mường
trong Mo Mường Hòa Bình. Các lễ thức Mo và quá trình diễn xướng Mo
chịu sự chi phối chủ yếu của quan niệm dân gian Mường về vũ trụ và nhân
sinh được lưu giữ trong lời Mo.
- Để đảm bảo tính thống nhất của đối tượng nghiên cứu, luận án chủ
yếu sử dụng lời Mo trong cuốn Vốn cổ văn hóa Việt Nam. Ngoài ra, chúng tôi
cũng tham khảo thêm lời Mo trong một số cuốn như: Mo Mường (Mo
Mường và nghi lễ tang ma), Mo Mường Hòa Bình, Tang lễ cổ truyền của
người Mường.
4
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
- Luận án sử dụng cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan
hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, mối quan hệ giữa các hình thái ý thức
xã hội; tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản
Việt Nam về dân tộc, văn hóa và tín ngưỡng, tôn giáo.
- Luận án sử dụng một số lý thuyết nghiên cứu chuyên ngành khác như:
lý thuyết tương đối văn hoá, lý thuyết vùng văn hoá, lý thuyết biểu tượng,...
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch
sử, kết hợp với các phương pháp cụ thể như: phương pháp thống nhất giữa
lịch sử và logic, phương pháp thống nhất giữa phân tích và tổng hợp, phương
pháp so sánh, phương pháp thông diễn học, phương pháp văn bản học,
phương pháp điền dã, phương pháp hệ thống - cấu trúc và một số phương
pháp khác.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
- Luận án làm rõ bản chất, cấu trúc, cơ sở hình thành, tồn tại và xu
hướng biến đổi của Mo Mường Hòa Bình dưới góc độ triết học.
- Luận án là nghiên cứu triết học chuyên biệt đầu tiên về vũ trụ quan và
nhân sinh quan trong Mo Mường Hòa Bình.
- Luận án bước đầu đề cập đến một số giá trị triết học trong Mo Mường
Hòa Bình thông qua vũ trụ quan và nhân sinh quan của nó.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung thêm một số vấn đề
lý luận và thực tiễn về Mo Mường Hòa Bình.
- Nội dung của luận án có ý nghĩa quan trọng để tiến hành những nghiên
cứu tiếp theo về ảnh hưởng của Mo Mường Hòa Bình đối với đời sống của
người Mường ở Hòa Bình.
- Luận án góp phần nghiên cứu tư tưởng triết học Việt Nam trong lĩnh
vực văn hóa dân gian.
5
- Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong học tập, nghiên cứu
và giảng dạy những môn học liên quan đến tư tưởng triết học Việt Nam, tín
ngưỡng và văn hóa dân gian Việt Nam,...
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, tổng quan, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận án gồm 4 chương, 12 tiết.
Chương 1. Khái lược về Mo Mường Hòa Bình
Chương 2. Nội dung vũ trụ quan trong Mo Mường Hòa Bình
Chương 3. Nội dung nhân sinh quan trong Mo Mường Hòa Bình
Chương 4. Giá trị của vũ trụ quan và nhân sinh quan trong Mo Mường Hòa Bình
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1. Các công trình nghiên cứu chung về Mo Mường (bao gồm Mo
Mường Hòa Bình)
Mo Mường, trong đó có Mo Mường Hoà Bình mới chỉ thật sự được các
nhà nghiên cứu trong nước quan tâm từ những năm thập niên 60 của thế kỷ
trước. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về bản chất và cấu trúc Mo
Mường chủ yếu quan tâm đến phần lời của Mo từ góc độ văn học dân gian
và xác định nó là sử thi. Một số công trình nghiên cứu đã đề cập đến sự ảnh
hưởng của yếu tố kinh tế - xã hội đối với sự hình thành Mo Mường và xu
hướng giản lược các lễ thức trong quá trình biến đổi của Mo. Tuy nhiên, các
cơ sở hình thành và các xu hướng biến đổi khác của Mo Mường Hòa Bình
chưa được quan tâm.
2. Các công trình nghiên cứu về vũ trụ quan và vũ trụ quan trong
Mo Mường (bao gồm Mo Mường Hòa Bình)
Các công trình nghiên cứu đã đề cập đến một số vấn đề của vũ trụ quan,
nhưng nội hàm của khái niệm vũ trụ quan chưa được xác định rõ ràng. Vũ trụ
quan trong Mo Mường đã bước đầu được đề cập ở một số công trình nghiên
cứu. Tuy nhiên, mục đích nghiên cứu của các công trình không đặt vấn đề
nghiên cứu vũ trụ quan trong Mo Mường dưới góc độ triết học. Ngoài phần