Tình yêu và sự giải phóng tình dục trong truyện ngắn của Y Ban, Võ Thị Hảo

TÌNH YÊU VÀ SỰ GIẢI PHÓNG TÌNH DỤC
TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA Y BAN, VÕ THỊ HẢO
NGUYỄN THỊ NGÂN - LÊ THỊ HƯỜNG
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế
Tóm tắt: Luôn quan tâm tới thân phận và cuộc sống của những người phụ
nữ, giữa những bộn bề của cuộc sống hiện đại, Y Ban và Võ Thị Hảo đã
dành cho họ rất nhiều ưu ái trong mỗi truyện ngắn của mình. Đào sâu vào
tận cùng những khuất lấp trong cuộc sống nội tâm của các nhân vật nữ, các
nhà văn đã thể hiện những yêu thương, khát khao và nhu cầu bản năng của
giới nữ. Với tinh thần đó, vấn đề xuyên suốt và trở thành tiêu biểu trong các
tác phẩm của hai cây bút nữ này là tình yêu và sự thể hiện những đòi hỏi bản
năng một cách mạnh mẽ của các nhân vật nữ. Thể hiện tất cả những điều đó
một cách thường xuyên, ở nhiều góc độ khác nhau, truyện ngắn của Y Ban,
Võ Thị Hảo trở thành những sáng tác tiêu biểu cho dòng văn xuôi nữ đương
đại Việt Nam, mang đậm sắc thái nữ quyền.

1. Chủ nghĩa nữ quyền (feminism) phát triển mạnh mẽ ở phương Tây vào đầu thế kỉ XX
đã vươn tầm ảnh hưởng đến nhiều nước trên thế giới, hình thành nên các thuyết nữ
quyền, đã tạo ra một sự thay đổi lớn đối với đời sống văn học. Sự giao thoa giữa các
trường phái, lý thuyết khiến cho thuyết nữ quyền không ngừng được đổi mới, biến hóa
và “ăn” vào văn học trên nhiều phương diện. Bản thân sự “lên ngôi” của các cây bút nữ
trong dòng chảy của văn học đương đại đã mang đến một tinh thần nữ quyền, “âm
hưởng nữ quyền” cho giai đoạn văn học này. Đặc biệt, khi soi chiếu những sáng tác của
mỗi nhà văn nữ dưới ánh sáng của thuyết nữ quyền, người đọc sẽ càng cảm nhận rõ hơn
tinh thần “nữ quyền” của họ khi viết về giới mình. Với hai cá tính khác nhau, hai phong
cách khác nhau, nhưng cùng đau đáu về thân phận và cuộc sống của những người phụ
nữ hiện đại, Y Ban và Võ Thị Hảo là những nhà văn đã dành rất nhiều sự quan tâm cho
đời sống nội tâm phong phú của giới nữ. Từ những phức cảm rất đỗi tinh tế trong tình
yêu đến những nhu cầu bản năng, tình dục của họ.
Khi các nhà văn nữ khẳng định được vị trí của mình trên văn đàn thì cũng là lúc đời
sống riêng tư của giới nữ được đào sâu, thể hiện một cách sâu sắc nhất. Bởi lẽ Phụ nữ
thường mạnh ở chỗ đưa tất cả cuộc đời và tâm hồn họ vào trang sách, hoặc nói như ở
phương Tây…, họ tự ăn mình [4]. Sáng tác của các cây bút nữ thường tập trung nhiều về
đề tài tình yêu, vì tình yêu vừa mang tính nhân loại, vĩnh cửu, vừa thuộc phạm trù cái
tôi cá nhân tiêu biểu nhất của loài người. Khi cái tôi cá nhân được giải phóng, họ sẵn
sàng đi tới tận cùng những khát khao bản năng của giới nữ, khám phá, thể hiện tất cả
những vi diệu của nó. Các nhà văn nữ đương đại vì thế, khá táo bạo và quyết liệt khi
viết về vấn đề tình dục, nhất là đời sống tình dục của các nhân vật nữ.
2. Bằng sự nhạy cảm của nữ giới, kết hợp với những cách thể hiện độc đáo, Y Ban và
Võ Thị Hảo đã viết một cách sâu sắc về tình yêu như là sự thức tỉnh đời sống riêng tư
Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế
ISSN 1859-1612, Số 04(20)/2011: tr. 77-84

78

NGUYỄN THỊ NGÂN – LÊ THỊ HƯỜNG

của giới nữ. Tình yêu trong văn học truyền thống vốn thuộc vùng “đặc quyền” của nam
giới. Dưới cái nhìn của họ, hình tượng người phụ nữ chỉ đóng khung trong những phẩm
chất vẫn được coi là mẫu mực như kín đáo, e dè, thủy chung, thụ động… Sự lên ngôi
của các cây bút nữ từ sau 1986 đã thực sự làm thức tỉnh đời sống riêng tư của nữ giới.
Viết về giới nữ bởi những người cùng giới thì đề tài tình yêu vẫn là một sự lựa chọn
được “ưa chuộng” hơn cả. Bởi lẽ ái tình là lĩnh vực tình cảm mãnh liệt nhất của con
người, lại gắn với cảnh sống của gia đình với một diện sống không quá bao la, rồi tình
yêu lại mang “vị đắng”, mà người phụ nữ phải nếm trải nhiều nhất trong bao đời nay.
Quan tâm đến việc xây dựng kiểu con người tâm trạng, Y Ban và Võ Thị Hảo thường
chú ý khai thác đời sống nội tâm của con người mà đặc biệt là nữ giới trong bi kịch của
tình yêu, hôn nhân.
Viết về tình yêu, họ khám phá toàn diện về mọi mặt, mọi cung bậc. Trong những câu
chuyện của họ, tình yêu không chỉ là những phút giây hạnh phúc, cũng không
chỉ có những khổ đau. Vận dụng lý thuyết phân tâm học ở nhiều góc độ, các nhà văn
xây dựng nhân vật ở chiều sâu tâm lý để trình bày và khám phá những trạng thái tình
cảm của mỗi người một cách chân thật và kì diệu nhất. Không còn là những cô gái e dè,
thụ động trong văn học truyền thống, dưới cái nhìn của các nhà văn nam. Tình yêu trong
truyện ngắn của Y Ban và Võ Thị Hảo được nhìn ở nhiều góc độ, nhiều chiều, gắn với
người phụ nữ, họ là chủ thể và trải qua rất nhiều trạng huống khác nhau. Y Ban thường
viết về những người phụ nữ dám yêu hết mình, trải qua những giây phút ngọt ngào
trong tình yêu nhưng rồi nhận lại những đắng cay, đau đớn. Cô gái trong Hai bảy bước
chân là lên thiên đường đã trải qua những rung động, những giây phút thật ngọt ngào
trong tình yêu đầu đời. Tin tưởng vào tình yêu ấy, cô đã trao cho người mình yêu cả cái
quý giá nhất của đời người con gái, và luôn chờ đợi một hạnh phúc trọn vẹn. Nhưng, chỉ
hai mươi tư giờ sau, tấm chân tình ấy của cô được trả bằng sự thờ ơ, vô trách nhiệm của
người yêu. Đau đớn và xót xa, cô liên tưởng đến thiên đường và địa ngục, người con gái
ấy tin rằng, ở địa ngục “sẽ không có buồn đau và sung sướng nữa”. Xót xa hơn, người
phụ nữ trong Biển và người đàn bà xấu xí đã hết lòng yêu thương một người đàn ông bị
chính vợ và các con anh ta ruồng bỏ. Chị đã chấp nhận sống một cuộc sống như một kẻ
tu hành để chờ ngày anh thành đạt. Nhưng rồi khi người ấy thành công, chị đau đớn
nhận ra “Một người đàn bà xấu xí không thể nào giữ được một người đàn ông cho trọn
vẹn cả đâu” [1, tr. 388] và nhìn anh trở về bên người phụ nữ rất đẹp cùng những đứa
con của họ. Với Y Ban, tình yêu có ở mọi nơi, thấu đến cả ba cõi: nhân gian, âm phủ và
thiên đường. Lụa trong Chợ rằm dưới gốc dâu cổ thụ đã hết lòng yêu chàng trai bán sáo
ở chợ những đêm rằm bằng tình yêu đầu đời trong sáng nhất mà đâu biết rằng anh đã
chết, chỉ còn hiện về vào những đêm rằm. Câu chuyện tình yêu đó là một bản nhạc lặng
trầm ngợi ca tình yêu xuyên qua lớp ngăn cách của không gian và thời gian. Tình yêu
còn làm cho thần Airét trên thiên đường với cái đầu lúc nào cũng nóng bừng bừng phải
dịu lại trước sự dịu ngọt, đằm thắm của tình yêu (Những nghịch lý của thần Airét). Đọc
truyện ngắn của chị, người đọc sẽ thấy hình ảnh những người phụ nữ luôn khao khát
tình yêu, nhưng trong quá trình tìm kiếm hạnh phúc lại luôn gặp kẻ bội bạc. Có lẽ vì vậy
mà, đọc truyện của Y Ban người ta thấy chị sử dụng nhiều động từ hơn là tính từ, kể cả

TÌNH YÊU VÀ SỰ GIẢI PHÓNG TÌNH DỤC TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA Y BAN...

79

khi thể hiện những xúc cảm và rung động yêu thương trong tâm hồn nhân vật nữ. Tìm
trong trang viết của chị rất hiếm gặp những người đàn ông, nếu có thì họ chính là
nguyên nhân dẫn đến nỗi đau của những người phụ nữ.
Tình yêu trong truyện của Võ Thị Hảo thường có hành trình không dễ dàng đối với
những người phụ nữ. Người đọc thường bắt gặp trong sáng tác của chị những người đàn
bà khổ vì yêu, rút hết gan, hết ruột để yêu và hi sinh cho tình yêu bất cần những hệ lụy
sau đó [8]. Cô gái mồ côi sống trong rừng sâu đã dùng những giọt máu của mình để cứu
một chàng trai lần đầu cô gặp cho dù thần Núi đã can ngăn, cho dù làn da của cô ngày
càng trở lên xanh xao, tiều tụy (Nàng tiên xanh xao). Vì tình yêu, cô đã theo chàng về
nơi kẻ chợ tấp nập. Nhưng giữa những cô gái có làn da trắng hồng, cô trở lên thừa thãi
trong con mắt của người đàn ông mà cô đã cứu sống. Tấm chân tình của người con gái
yêu hết mình nhưng không được đến đáp đã cảm động cả thế gian, và ngày nay cô vẫn
đang hiện hữu giữa cuộc đời, đó chính là những bông hoa bưởi thanh thiết, kiêu kì. Tình
yêu và cuộc đời của người con gái ấy là lời nhắn gửi đến tất cả mọi người: hãy biết nâng
niu và trân trọng tình yêu đích thực. Nhẹ dạ, cả tin, quyết liệt hơn nữa, người con gái
trong Tim vỡ sẵn sàng phá hủy nhan sắc tuyệt mỹ của mình chỉ để giữ trọn tình cảm với
người đàn ông mà cô hết lòng yêu thương. Nhưng sự hi sinh ấy trở nên vô nghĩa, đẩy
bất hạnh đến với cô nhanh hơn khi người đàn ông ấy khiếp sợ trước gương mặt mới của
cô. Trong đau đớn và cô đơn, người con gái ấy đã chết và hóa thân thành loài hoa tigôn
có hình trái tim vỡ. Xót xa cho những người phụ nữ yêu hết mình, hi sinh hết mình
nhưng không được nhận lại hạnh phúc, tất cả chỉ vì nhẹ dạ, cả tin. Nhiều lần trong các
câu chuyện, Võ Thị Hảo đã để chính những người đàn ông nói về nữ giới, về bất hạnh
từ sự nhẹ dạ của họ: Ôi! Đàn bà! Đàn bà muôn đời vẫn vậy, vẫn không thoát ra khỏi
dây xích của sự nhẹ dạ [5, tr.117]; Ôi! Khốn khổ, khốn khổ cho đàn bà! Kiếp người
ngắn ngủi mà các người suốt đời đuổi theo những cao siêu mây gió… [5, tr.61]. Với cái
nhìn đầy tình yêu thương và bằng cả trái tim đồng cảm, Võ Thị Hảo thường viết về
những người phụ nữ khổ vì yêu trong những câu chuyện của mình hóa thân thành
những loài hoa đẹp, giản dị, thanh khiết hư hoa bưởi, tigôn, trinh nữ… như là minh
chứng cho tấm chân tình và tâm hồn thanh cao của họ.
Khám phá về tình yêu với những dư vị rất riêng của nó là cách mà nhiều nhà văn lựa
chọn. Nhưng chỉ khi các nhà văn nữ quan tâm và viết nhiều về người phụ nữ với những
phong phú trong thế giới nội tâm, thì đề tài về tình yêu trong văn học mới thực sự trở
nên phong phú, đa diện. Những người phụ nữ trong sáng tác của họ khổ vì yêu, “rút hết
gan ruột để yêu”, chủ động trong tình yêu và cũng quyết tâm giành, giữ, bảo vệ tình yêu
ấy. Dấu hiệu nữ quyền vì vậy mà trở nên rất sâu sắc trong cách họ thể hiện đề tài tình
yêu. Người con gái nhẹ dạ trong Bức thư gửi mẹ Âu Cơ đã phạm phải tội mà cả xã hội
lên án là “sinh ra giống lạc loài”. Nhưng, bằng trái tim đồng cảm và sự thấu hiểu của
những người đồng giới, Y Ban nhìn thấy đó là kết quả của một tình yêu giữa hai tâm
hồn trẻ, là những rung động và cảm xúc rất tự nhiên của người phụ nữ khi yêu: Khi môi
anh ấy chạm môi con thì vũ trụ ngừng thở, tất cả chìm đi không còn gì tồn tại cả. Cả
trinh tiết, cả những lời mẹ dạy và cả những bài luân lý. Chỉ có anh ấy và con ở trên đời
này [1, tr.38]. Vượt lên trên nỗi đau, người con gái ấy đã cất tiếng đòi quyền được yêu

80

NGUYỄN THỊ NGÂN – LÊ THỊ HƯỜNG

thương, trân trọng cho mình và cho cả giới nữ: Mẹ ơi, mẹ hãy quan tâm đến chúng con,
đến nỗi đau của những cô gái, những bà mẹ. Qua mỗi trang viết về tình yêu của những
người phụ nữ, Y Ban và Võ Thị Hảo đã thể hiện thái độ nâng niu những ước ao, khát
vọng của phái nữ. Qua đó, những người phụ nữ biết ý thức về giá trị của chính bản thân
mình, biết trân trọng cái tôi bản thể. Và đó sẽ là bệ phóng quan trọng để thức tỉnh phần
sâu kín mà người phụ nữ vẫn cố nén chịu [7].
3. Đi đến tận cùng tâm hồn con người không chỉ là những cảm xúc yêu thương, giận
hờn, nhớ nhung, xao xuyến… Cõi xa xôi nhưng lại rất thực và hiện hữu trong mỗi
người lại là bản năng, vô thức, là đời sống tình dục. Tất cả gắn với con người cá nhân,
ẩn trong tầng sâu thế giới nội tâm của họ. Từng giai đoạn lịch sử khác nhau, với những
quan niệm xã hội khác nhau, những điều tinh tế và thiêng liêng ấy có thể bị khinh bỉ, bị
đè nén, hoặc được tô đậm để phê phán những mặt xấu của xã hội. Chỉ khi nào con người
nhìn nhận đúng về nó, coi đó là một khía cạnh nhân bản nhất của đời sống thì khi ấy
con người cá nhân mới hiện hữu trọn vẹn giữa cuộc đời. Thế kỉ XIX, vấn đề tình dục ở
phương Tây được bàn luận công khai và tìm thấy chỗ đứng cho mình trong khuôn khổ
tình yêu, hôn nhân. Đến giữa thế kỉ XX, nó trở thành phương diện để giải phóng phụ
nữ. Vì vậy, các nhà nữ quyền đã tìm thấy phương thức để đấu tranh cho tự do, cho
quyền được bình đẳng và được tôn trọng của giới nữ khi đề cao và phản ánh những
phức tạp, tinh tế trong đời sống tình dục nữ. Tinh thần ấy đã thổi vào văn học một luồng
gió mới. Xu hướng viết về tình dục trong văn chương ngày càng nở rộ, đa dạng hơn.
Khi viết về tình dục nữ, họ khám phá đến tận cùng những rung động, khát khao của nữ
giới, điều mà suốt thời gian dài người ta không quan tâm hoặc cho nó là xấu xa, thấp
hèn. Không ai viết về tình dục nữ sâu sắc và đúng hơn các nhà văn nữ. Đó là vấn đề của
cuộc sống đời thường, của con người cá nhân. Là phương diện để đời sống riêng tư của
giới nữ được thức tỉnh. Ở Việt Nam, đầu thế kỉ XX, đề tài tình dục trong văn học mới
thực sự xuất hiện và trở thành mối quan tâm của những người cầm bút. Đó cũng là lúc
đề tài tình dục không còn là vùng đặc quyền của riêng nam giới nữa, các cây bút nữ
cũng tìm cách “xé rào” để viết một cách sâu sắc về nó. Nhất là từ sau 1986, sự nở rộ của
các cây bút nữ trẻ với nhu cầu bộc lộ cái tôi cá nhân và những phức tạp trong đời sống
nội tâm của giới nữ đã khiến đề tài tình dục được nhìn nhận, khai thác một cách sâu sắc
và phong phú hơn bao giờ hết. Thực tế ấy đã khiến người ta dễ dàng nhận ra: có sự trỗi
dậy của tình dục nữ trong văn học đương đại như là cách để giải tỏa những ẩn ức bị dè
nén bấy lâu.
Dục tính là nhân tính, triết lý trứ danh đó của đạo Phật đã khẳng định ý nghĩa của tình
dục trong đời sống và đối với mỗi con người. Nó là phần chìm vô thức nhưng lại luôn
“chờ” cơ hội để được bung thoát, trào vọt. Khi con người chấp nhận nó như một phần
của cuộc sống thì cũng có nghĩa là con người cá nhân, ý thức cá nhân được xác lập trọn
vẹn. Là nhà văn của những người phụ nữ hiện đại, quan tâm đến đời sống và nhu cầu
bản năng của họ, Y Ban và Võ Thị Hảo viết về đề tài tình dục như là cách để giải tỏa
những ẩn ức mà bấy lâu nay người phụ nữ phải cố đè nén bởi những ràng buộc khắt khe
của tư tưởng cũ. Đồng thời, đó cũng là cách để thức tỉnh đời sống riêng tư của giới nữ.

TÌNH YÊU VÀ SỰ GIẢI PHÓNG TÌNH DỤC TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA Y BAN...

81

Viết về tình dục, họ quan tâm nhiều đến những khát khao, đam mê của người phụ nữ, và
biểu hiện nó một cách tinh tế nhưng không kém phần quyết liệt.
Khi nói về vấn đề tình dục trong văn học truyền thống thì người ta nhớ ngay đến Hồ
Xuân Hương, một nữ sĩ tài hoa và vô cùng táo bạo khi dám đề cập đến đề tài vốn là húy
kị đối với cả nam giới. Thơ Hồ Xuân Hương xuất hiện nhiều biểu tượng phồn thực
nhưng cơ chế chung nhất của thơ bà là sự liên tưởng nhờ cách thức biến nghĩa [3, tr.
161]. Ở một khía cạnh nào đó, sự táo bạo trong cách khai thác và biểu hiện đề tài này
giữa Y Ban và nữ sĩ họ Hồ có sự gặp gỡ. Đau đáu về thân phận của những người phụ
nữ, quan tâm đến những khát khao, bản năng của họ, lại là một nhà văn nữ có cá tính
mạnh mẽ, Y Ban viết về tình dục một cách khá mạnh dạn và trần trụi. Trong truyện của
chị, họ là những người phụ nữ với vị trí xã hội, nghề nghiệp và hoàn cảnh khác nhau:
một người phụ nữ quê mùa, nghèo khó (I am đàn bà), một người phụ nữ trí thức (Tự),
một cô gái trẻ lầm lỡ (Bức thư gửi mẹ Âu Cơ), một cô gái xấu xí, tật nguyền (Đàn bà
xấu thì không có quà)… Nhưng tất cả những người phụ nữ ấy đều có những đam mê,
khao khát trong tình yêu và tình dục. Thấu hiểu và trân trọng những điều thiêng liêng
ấy, Y Ban thường để cho nhân vật của mình tự nói lên và thể hiện tất cả những xúc cảm
mà họ trải qua. Kể cả những cảm xúc trong mơ: Trong mơ, lần đầu tiên nàng mơ thấy
ngủ với một người đàn ông khác và đạt tới khoái cảm cực mạnh. Nàng tỉnh giấc khoan
khoái và vẫn giữ nguyên tâm trạng như trong bộ phim [1, tr. 270]. Đó là cảm xúc của
một người phụ nữ ngoại tình trong mơ với một người đàn ông ngoại quốc mà nàng thấy
trong phim. Nàng vẫn sống rất chu đáo với gia đình, nhưng đó là khoảng trời riêng của
nàng và nàng được thỏa mãn với điều đó. Không phải ai cũng nhận ra và thông cảm
được với những giây phút tìm ra hạnh phúc “ngoài chồng ngoài vợ” của người phụ nữ
như nàng, nhưng đó lại có thể là những phút giây mà họ được sống thật với những cảm
xúc và bản năng của mình. Và cả Thị (I am đàn bà) – người phụ nữ quê mùa, sẽ không
bao giờ thấu hiểu hết nhu cầu bản năng của mình nếu như chị không phải xa gia đình,
sống trong những “nỗi ám ảnh ghê gớm”. Đó là sau những lần chị tắm rửa cho ông chủ,
nỗi nhớ nhà, thời gian nhàn rỗi đã làm thị nghĩ tới một cái. Một cái, nó đã như nỗi ám
ảnh thị. Nó ám ảnh thị ghê gớm. Nó đẩy cảm giác của thị thành sự thèm khát. Để rồi sau
đó Thị mộng mị vào phòng ông chủ. Cái ánh mắt của ông chủ như thúc vào tim thị. Cái
ánh mắt mừng rỡ. Thị nhìn sâu vào cái ánh mắt mừng rỡ đấy rồi thị trút bỏ quần áo của
thị. Thị lật chiếc khăn mỏng đắp trên người ông chủ. Con giống con má đang cất cao
đầu chờ thị. Như giấc mơ đêm hôm nào, thị cầm lấy nó đưa vào cơ thể thị. Thị không
phải thức giấc trong sự thèm khát cháy bỏng nữa. Thị đã thỏa mãn [2, tr. 30]. Đó chính
là lúc nhân vật sống thật với những đòi hỏi của bản năng, là lúc mà những cảm xúc từ
cõi sâu kín nhất trong tâm hồn họ được đánh thức.
Theo Freud, tình dục là toàn bộ hoạt động gây lên khoái cảm cao của con người chứ
không phải chỉ riêng nhục dục. Võ Thị Hảo là nhà văn rất quan tâm đến xúc cảm, những
khát khao của các nhân vật nữ. Nhưng đọc truyện của chị, người đọc có thể cảm nhận
được tất cả những điều ấy được biểu hiện thật kín đáo, tinh tế và sâu sắc. Thảo trong
Người sót lại của rừng cười cảm thấy bị tự ái tổn thương, cô từ chối Thành nhưng từ
sâu trong tâm hồn, cô vẫn luôn khao khát anh, tưởng tượng ra hạnh phúc của anh bên