Xem mẫu
- T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, TËp 2 sè 1/2004
t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i cµ chua
ë L−¬ng Nç, §«ng Anh, Hµ Néi
Study on production and pests and diseases of potato at Luong No, Dong Anh, Hanoi
NguyÔn V¨n §Ünh1, Ng« ThÞ Xuyªn2 vµ NguyÔn ThÞ Kim Oanh1
summary
Research was conducted by using the participatory rural appraisal (PRA) and scientific
investigation on tomato field pests and diseases.
At Luong No, Dong Anh, Hanoi, tomato was a high economic autumn-winter crop. In the
year around, there were 34 pests and diseases (20 insect pests and 14 diseases) species
attacking tomato. Amongst them, the bacterial wilt was the most dangerous and then followed
by fruit borer worms such as Spodoptera litura F. and Heliothis armigera H. The leaf miner,
Liriomyza sativae B. had occurred in several recent years with high percentage leaf damage.
After farmers, the late blight, Phytophthora infestans B. was the main limitation factor for
cultivating of spring-summer tomato. Amongst 7 tomato cultivars planted here, the HT 7 was
the most slightly infested by important diseases. The pests and diseases were successfully
controlled by farmers themselves in autumn-winter, but with high input and sometime products
were not full safe.
Keywords : Pest and disease, tomato, control
1. §Æt vÊn ®Ò1 mµu kh¸c vµ ®iÒu tra t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i
Hîp t¸c x· (HTX) L−¬ng Nç n»m ë phÝa cµ chua. KÕt qu¶ ®iÒu tra chÝnh ®−îc tr×nh
B¾c thñ ®« Hµ Néi vµ lµ HTX cã truyÒn bµy trong bµi viÕt nµy.
thèng trång cµ chua Thu §«ng. Trong xu
thÕ chung vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
ban l·nh ®¹o vµ bµ con n«ng d©n mong §· sö dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng
muèn tiÕp tôc th©m canh c©y cµ chua vµ th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n (PRA) ®Ó
mét sè lo¹i rau, mµu cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao x¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng, c¸c khã kh¨n vµ ®Ò xuÊt
kh¸c. Tuy nhiªn trë ng¹i lín th−êng gÆp lµ ph−¬ng h−íng gi¶i quyÕt cña ng−êi n«ng d©n.
t©m lý sî s©u bÖnh vµ sî tiªu thô khi tróng Sè l−îng n«ng d©n tham gia PRA lµ 40 ng−êi
mïa cña ng−êi d©n. vµ sè l−îng c¸n bé nghiªn cøu lµ 5 ng−êi.
Nh»m gióp n«ng d©n x©y dùng kÕ ho¹ch HiÖn tr¹ng b¶o vÖ thùc vËt c©y cµ chua;
s¶n xuÊt vµ ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt, c¸c loµi s©u, bÖnh h¹i trªn c©y cµ chua vô
chóng t«i ®· tæ chøc t×m hiÓu khã kh¨n ®«ng n¨m 2002 vµ n¨m 2003 vµ vô xu©n hÌ
trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô cµ chua, lo¹i c©y n¨m 2003 ®−îc ®iÒu tra theo ph−¬ng ph¸p
trång chÝnh ë ®©y còng nh− c¸c lo¹i rau cña Côc B¶o vÖ Thùc vËt (1995).
1
Bé m«n C«n trïng, Khoa N«ng häc.
2
Bé m«n BÖnh c©y-N«ng d−îc, Khoa N«ng häc
13
- 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o biÕn lµ Khang D©n, C-70 (vô xu©n) vµ
luËn Khang D©n, CN-2 (vô mïa). Vô mïa
3.1. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt, b¶o vÖ thùc vËt th−êng cÊy mïa sím vµ cùc sím, thu ho¹ch
c©y cµ chua tõ gi÷a ®Õn cuèi th¸ng 9 ®Ó lÊy ®Êt trång
Tæng diÖn tÝch ®Êt cña L−¬ng Nç lµ c©y vô ®«ng. C¸c lo¹i c©y trång vô ®«ng lµ
117,3 ha, trong ®ã ®Êt trång 2 vô lóa vµ vô cµ chua, b¾p c¶i, su hµo, ®Ëu tr¹ch vµ d−a
mµu chiÕm 95%, sè cßn l¹i (5%) chñ yÕu lµ chuét trong ®ã cµ chua chiÕm diÖn tÝch cao
®Êt chuyªn mµu. C¸c gièng lóa trång phæ nhÊt (b¶ng 1).
B¶ng 1. ý kiÕn cña n«ng d©n ®¸nh gi¸ vÒ c¸c lo¹i c©y vô ®«ng
theo ph−¬ng ph¸p cho ®iÓm (thang ®iÓm 1-10, ®iÓm 10 lµ cao nhÊt)
§Ëu
Tiªu chÝ Cµ chua B¾p c¶i Su hµo D−a chuét
tr¹ch
Tû lÖ diÖn tÝch trång cao 5 3 4 3 2
DÔ b¸n 10 7 8 8 9
HiÖu qu¶ kinh tÕ cao 10 6 10 8 6
BVTV dÒ 0 2 3 1 0
S½n cã gièng tèt 10 10 10 10 10
Phï hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt 5 10 7 9 9
Ýt rñi ro 0 4 2 4 4
Tèn Ýt c«ng 2 0 2 1 1
Ng−êi d©n cho r»ng c©y cµ chua lµ c©y lo¹i s©u, bÖnh g©y h¹i ®Æc biÖt lµ bÖnh mèc
cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, dÔ b¸n vµ s½n s−¬ng (Phytophthora infestans). Do m−a
cã gièng tèt nh−ng b¶o vÖ thùc vËt vµ sù rñi phïn nhiÒu, nÕu kh«ng phßng chèng ®óng kÜ
ro trong trång cµ chua l¹i lµ cao nhÊt. thuËt th× hÇu hÕt c©y trªn ruéng bÞ chÕt do
Ng−êi d©n cho r»ng hiÖn cã 8 lo¹i s©u, bÖnh nµy (NguyÔn V¨n Viªn, 1997). ý kiÕn
bÖnh th−êng xuyªn xuÊt hiÖn vµ g©y h¹i cña n«ng d©n vÒ bÖnh chÕt dãc cµ chua còng
trªn c©y cµ chua, trong sè nµy bÖnh hÐo trïng víi nh÷ng c«ng bè míi ®©y. (NguyÔn
xanh vi khuÈn cßn gäi lµ bÖnh chÕt dãc V¨n Viªn vµ §ç TÊn Dòng, 2003)
(Ralstonia solanacearum) lµ mét trong Trong 1 vô, trªn cµ chua ph¶i phun 3-4
nh÷ng bÖnh phæ biÕn vµ quan träng nhÊt, lÇn thuèc BVTV, mét sè tr−êng hîp phun tíi
mét mÆt v× t¸c h¹i cña bÖnh hÐo xanh gia 10 lÇn. Cã 11 lo¹i thuèc trõ s©u vµ 5 lo¹i
t¨ng hµng n¨m vµ thø hai lµ kh«ng cã c¸ch thuèc trõ bÖnh ®−îc sö dông, hai lo¹i thuèc
phßng trõ cã kÕt qu¶. Trong vô ®«ng sím trõ s©u ®−îc dïng nhiÒu nhÊt lµ Dipterex vµ
s©u ®ôc qu¶ cµ chua ®−îc coi lµ quan träng. Sago, trong 5 lo¹i thuèc trõ bÖnh th× Zineb vµ
Trong mét sè n¨m gÇn ®©y, s©u vÏ bïa ®· Oxyclorua ®ång ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt.
xuÊt hiÖn vµ g©y h¹i kh¸ phæ biÕn. Ng−êi Trong c¸c lo¹i thuèc trõ dÞch h¹i th× thuèc
d©n cho r»ng ë L−¬ng Nç c©y cµ chua Zineb chiÕm tû träng cao nhÊt lµ 25%. Chi
kh«ng trång ®−îc trong vô xu©n v× cã nhiÒu phÝ cho thuèc BVTV trªn 1 sµo cµ chua
14
- th−êng lµ kho¶ng 75-100 ngµn ®ång, trong ®ã khi c©y ra hoa vµ ®Ëu qu¶, tû lÖ c©y bÞ chÕt cã
chi phÝ cho thuèc trõ bÖnh lµ chñ yÕu. thÓ ®¹t 30-70% thËm chÝ tíi h¬n 90%. §©y lµ
Trong qu¸ tr×nh phun thuèc, n«ng d©n lo¹i bÖnh phæ biÕn vµ khã phßng trõ ®èi víi
th−êng chØ ®eo khÈu trang vµ mÆc ¸o m−a mµ c©y rau mµu (§ç TÊn Dòng, 2001). BÖnh do
kh«ng ®i g¨ng, ñng vµ ®eo kÝnh. Hä th−êng tuyÕn trïng g©y ra, cã xu thÕ ngµy cµng gia
pha thuèc theo sù chØ dÉn ë bao b× vµ rÊt Ýt nhí t¨ng trªn nhiÒu gièng cµ chua (H×nh 1).
tªn thuèc ®· sö dông. Hä ®· n¾m kh¸ chÝnh Cã 14 loµi bÖnh h¹i cµ chua vµ c¸c bÖnh
x¸c c¸c tiªu chuÈn vÒ s¶n xuÊt rau an toµn. quan träng lµ lë cæ rÔ c©y con, mèc s−¬ng,
Ng−êi n«ng d©n cho r»ng hiÖn nay c«ng mèc x¸m, ®èm vßng, ®èm ®en, hÐo rò gèc
t¸c BVTV trªn cµ chua cã 4 khã kh¨n lµ mèc tr¾ng, hÐo vµng, kh¶m l¸, xo¨n vµng, hÐo
kh«ng phßng trõ ®−îc bÖnh, kiÕn thøc vÒ xanh vi khuÈn, tuyÕn trïng nèt s−ng (TTNS).
BVTV kÐm, nguån thuèc BVTV kh«ng ®¶m KÕt qu¶ ®iÒu tra cßn cho thÊy c¸c bÖnh
b¶o vµ kh«ng ®¶m b¶o chñ ®éng t−íi tiªu hÐo rò, ®Æc biÖt lµ bÖnh hÐo xanh (chÕt dãc)
theo yªu cÇu cña c©y. th−êng xuÊt hiÖn vµ g©y h¹i nÆng tõ giai
3.2. Thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i cµ chua ®o¹n c©y cµ chua ra hoa trë ®i. Do ®iÒu kiÖn
2002-2003 thêi tiÕt vô ®«ng n¨m 2002 trêi Êm, Ýt m−a
§iÒu tra trªn ®ång ruéng, trong vô xu©n, nªn c¸c bÖnh hÐo rò ®· xuÊt hiÖn ë giai
trªn c©y cµ chua cã rÊt nhiÒu loµi s©u bÖnh ®o¹n nµy víi tû lÖ bÖnh ®¹t tõ 9,8-64,2%.
h¹i (b¶ng 2, 3) c¸c loµi quan träng nhÊt bao BÖnh do TTNS ®¹t 12,7-61% trªn tÊt c¶ c¸c
gåm: bÖnh hÐo xanh (chÕt dãc), bÖnh s−¬ng gièng cµ chua vµ trong suèt c¶ vô. TuyÕn
mai, s©u ®ôc qu¶ gåm s©u khoang vµ s©u trïng M. incognita lµ nguyªn nh©n g©y
xanh. DiÔn biÕn mËt ®é vµ tû lÖ h¹i cña c¸c bÖnh. §Çu tiªn chóng t¹o vÕt th−¬ng c¬ giíi
loµi s©u, bÖnh h¹i chÝnh kh¸c nhau: bÖnh mèc cho nÊm F. solani (hÐo vµng), Sclerotium
s−¬ng xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu vô vµ kÐo dµi rolfsii (hÐo rò gèc mèc tr¾ng) vµ vi khuÈn
®Õn th¸ng 4, th¸ng 5; bÖnh hÐo xanh xuÊt (Ralstonia solanacearum) x©m nhËp sau ®ã
hiÖn tõ khi c©y ra hoa, ®Ëu qu¶ vµ cµng vÒ g©y bÖnh lµm cho cµ chua chÕt nhanh chãng
cuèi vô th× bÖnh cµng g©y h¹i nÆng. (NguyÔn ThÞ Xuyªn, 2002).
§èi víi s©u h¹i, s©u x¸m xuÊt hiÖn trªn c©y 4. KÕt luËn
con trong v−ên −¬m ®Õn khi trång ®−îc 3 tuÇn; S¶n xuÊt cµ chua ë HTX L−¬ng Nç cã
Loµi ruåi ®ôc l¸ xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu vô vµ nhiÒu lîi thÕ, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao
lu«n duy tr× mËt ®é cao cho tíi cuèi vô t−¬ng tù h¬n so víi nhiÒu lo¹i c©y trång kh¸c.
nh− kÕt qu¶ cña NguyÔn V¨n §Ünh vµ L−¬ng Cã 34 loµi s©u bÖnh h¹i cµ chua, trong
ThÞ KiÓm (2001); s©u ®ôc qu¶ xuÊt hiÖn nhiÒu ®ã bÖnh hÐo xanh (chÕt dãc), mèc s−¬ng,
khi c©y ra hoa vµ cµng cuèi vô h¹i cµng nÆng. s©u ®ôc qu¶ lµ nh÷ng loµi dÞch h¹i quan
Trong 3 loµi s©u ®ôc qu¶ th× s©u xanh Heliothis trong nhÊt th−êng xuyªn g©y khã kh¨n vµ
armigera lµ loµi g©y h¹i nÆng nhÊt. thiÖt h¹i lín trong s¶n xuÊt rÊt cÇn ®−îc gi¶i
Trong vô ®«ng, lo¹i bÖnh h¹i nguy hiÓm quyÕt.Trong 7 gièng cµ chua trång t¹i HTX,
nhÊt lµ bÖnh hÐo xanh. BÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu gièng HT 7 cã møc ®é bÖnh h¹i thÊp nhÊt.
15
- B¶ng 2. Thµnh phÇn c¸c loµi s©u h¹i cµ chua t¹i L−¬ng Nç n¨m 2002-2003
TT Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc
1 Gißi ®ôc l¸ Liriomyza sativae Blanchard
2 S©u xanh Heliothis armigera Hubner
3 S©u xanh Heliothis assulta Guenee
4 S©u khoang Spodoptera litura Fabr.
5 S©u x¸m Agrotis ypsilon Rott.
6 Bä phÊn Bemisia tabaci Gennadius
7 S©u ®o ¨n l¸ Chalciope hyppasia Cramer
8 Bä xÝt gai Cletus trigonus (Thumb.)
9 Bä xÝt dµi Leptocorisa acuta (Thumb.)
10 Bä xÝt xanh Nezara viridula (Lin.)
11 Ch©u chÊu Heteropternis respondens Walker
12 Cµo cµo nhá Atractomorpha chinensis Bolivar
13 Ban miªu Epicauta gorhami Marseul
14 Bä nh¶y säc cong Phyllotreta striolta (Fabricius)
15 Bä rïa 28 chÊm Epilachna vingitioctopunctata (Fabricius)
16 Bä trÜ Thrip palmi Karny
17 RÇy xanh ®u«i ®en Nephotettix bipunctata Fabricius
18 RÖp b«ng Aphis gossypii Glover
19 NhÖn ®á son Tetranychus cinnabarinus (Boisduval)
20 NhÖn tr¾ng Polyphagotarsonemus latus (Banks)
B¶ng 3. Thµnh phÇn c¸c loµi bÖnh h¹i cµ chua t¹i L−¬ng Nç, §«ng Anh, Hµ Néi
Tªn bÖnh Tªn khoa häc Thêi vô cao ®iÓm bÖnh
Lë cæ rÔ Rhizoctonia solani Kiihn Sím, muén
Mèc s−¬ng Phytophthora infestans (Mont.) de Bary ChÝnh vô, muén
Mèc x¸m Botrytis cinerea Pers Sím, chÝnh vô, muén
§èm n©u Stemphilium solani Sím, muén
§èm ®en Xanthomonas vesicatoria Dowson Sím, muén
§èm vßng Macrophoma solani Ell et Mart= Alternaria solani Sím, muén
HÐo rò gèc mèc Sclerotium rolfsii Sacc Xu©n hÌ, sím
tr¾ng
Fusarium oxysporum fs. lycopersici (Wr. Et Rg.) Xu©n hÌ, sím, ChÝnh vô,
HÐo vµng
Schlecht muén
Kh¶m m¶ng låi lâm Cucumber Mosaic Virus-CMV Xu©n hÌ, sím, muén
Xo¨n vµng ngän Tomato Yellow Leafcurl Virus-TYLCV Xu©n hÌ, sím, muén
Ralstonia solanacearum Smith Xu©n hÌ, sím, chÝnh vô,
HÐo xanh vi khuÈn
muén
Thèi ®Ønh qu¶ Bacterium lycopersici Burgw. Sím, muén
TuyÕn trïng nèt Meloidogyne incognita Kofoid et White, Xu©n hÌ, sím, chÝnh vô,
s−ng 1919/Chitwood, 1949 muén
Sinh lÝ vµng l¸ ngän Sinh lÝ ch−a râ nguyªn nh©n Xu©n hÌ, sím
16
- 100
90
80
70
Tû lÖ bÖnh (%)
60 HÐo xanh
HÐo vµng
50
Mèc s−¬ng
40 TuyÕn trïng
30
20
10
0
Ph¸p BaLan lïn BaLan cao NhËt MV-1 HT-7 P-375
Gièng
H×nh 1. T×nh h×nh g©y h¹i cña mét sè bÖnh chÝnh trªn 7 gièng cµ chua trång phæ biÕn
t¹i L−¬ng Nç §«ng Anh- vô ®«ng 2002
Tµi liÖu tham kh¶o bÖnh cña mét sè lo¹i thuèc trõ bÖnh". T¹p chÝ
§ç TÊn Dòng, (2001). "BÖnh hÐo rò h¹i c©y trång BVTV sè 160, 4/1998. Tr 11-14
c¹n & biÖn ph¸p phßng chèng". Nxb N«ng
NguyÔn V¨n Viªn; §ç TÊn Dòng, (2003). BÖnh
nghiÖp.
h¹i cµ chua do nÊm vi khuÈn vµ biÖn ph¸p
NguyÔn V¨n §Ünh vµ L−¬ng ThÞ KiÓm, (2001).
"Mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc vµ g©t h¹i cña loµi phßng chèng. Nxb N«ng nghiÖp. 82 trang.
ruåi ®ôc l¸ míi xuÊt hiÖn vµ g©y h¹i trªn c©y Ng« ThÞ Xuyªn, (2002). "KiÓm so¸t
cµ chua vµ c©y khoai t©y Liriomyza sativae Meloidogyne incognita b»ng ph−¬ng ph¸p
Blandchard". T¹p chÝ Khoa häc kü thuËt n«ng sinh häc". Héi th¶o bÖnh c©y vµ sinh häc
nghiÖp 3/2001. Tr. 13-24. ph©n tö lÇn thø nhÊt. §H N«ng L©m thµnh
NguyÔn V¨n Viªn, (1997). "BÖnh mèc s−¬ng cµ phè Hå ChÝ Minh (21/6/2002) Nxb N«ng
chua ë vïng Hµ Néi vµ hiÖu lùc phßng chèng nghiÖp. Tr 113-119.
17
nguon tai.lieu . vn
