Xem mẫu
- Ph u lue
55
- MOT SO KIÉNG CU
CÙA NGU" DÀN NGHÉ MÀNH K H O I Ò HÓI AN
Ben canh tàp quàn kiéng cu mang nhùng net
ehung cùa ngU dàn Trung Bó, nhùng ngUÒi làm mành
khdi d Hói An hién con luu giù mot so' hình thùc kiéng
eù riéng khà dòc dào.
TrUóc day, so vói càc nghé song nUóc khàc. nghé
mành khdi (nghé khcfi) là nghé dành bàt xa bò nhàt.
Vói nhùng chiéc thuyén me tre, be gò, buóm dan bang
là dém, nhùng ngUÒi làm nghé khdi d Hói An dà tùng
có màt tai càc vùng bièn Phan Rang, Phan Ri d phia
Nam; Nghé An, Thanh Hdà d phia Bàc de dành bàt cà
chuòn - loai cà song d mùc nitóc tu 30-40 sài tay
{tUóng dUóng 45-60m) va là mot ldai cà quen thuòc
trcng bua àn hàng ngày eùa cU dàn xù Quàng:
Ai ve nhàn vói ban (nau) nguón
Mit non gùi xuóng eà ehuón gùi lén
Hoac:
Mot tram eon eà thu khóng bang eài muói
(mu) eon eà ehuón.
Mot thue tè de nhàn thày là eàng xa bd, xa dàt lién -
ndi có nhùng mài àm gia dinh va tó chùc làng van bao
nhiéu thì nhùng hiém nguy, bàt trac do bién cà mang
lai sé gia tàng bay nhiéu. Vi le dò. de tao niém tin
nhàm vùng tay lèo lai ghe nghé vUdt qua song td gió
lón, di ve an tdàn va dành bàt dat hièu qua, n h ù n g
ngUÒi làm nghé khdi dà có nhùng le cùng va quy dinh
0/
- kiéne cu nhiéu hdn so vói eae nehé bién khac. Mói ddt
ra khdi d a n h bàt. ho tó chùc nhiéu le cune- Khi rdi
bién. ho tó chùc cùng ^'Mà dòi". Le vàt eùng thitòng
ddn gian góm ao giày (vàng ma), gao miiòi. hoa qua.
Dòi khi eo thém mot eon eà giò. Gà ditde luóe ehm, bàt
chéd chàn lén t h à n va de nguyén con. Càp chàn gà [già
gai sé ditdc mang ra xeni theo n h ù n g cach thùe riéng
de doan két qua eùa ehuyén di. Xéu eàp giò tòt, khóng
eo quàp. thit day. khóng ti vét thì chu ghe có thè hy
vong ve mot ehuyén d a n h bàt eó két qua kha quan.
Khi ra dén cùa (Cùa Dai), eàe chù ghe tó ehùc eùng
eua. cung cac vi ehua Lach. ehua Cang mòn. song
nitóe. Lue ghe n g a n e qua bòn One. ('àe chù ghe lai ghé
vào de cung Ong. Cung xong. ngitòi ta co le de lai mot
it eao muói trone n h ù n e chié(^ bù va thà mot eon gà
trong. Vi le dò. t
- tàm rùa tày uè trUóc lue ra khdi. Khi ra ngò rat ki gap
dàn ba, vi thè, vào nhùng lue dò, dàn bà thuòng lành
di ngò khàc hoac ddi che nhùng ngUÒi làm nghé di qua
rói mói tiép tue di. Lue ghe nghé khòi hành. t r à n h gap
phài ghe khàc chay ngang hdàc vit bdi ngang trUóc
mùi, vi nhu vày là "eàn mùr khóng tòt che viéc ra
khdi dành bàt. Trdng lue có ngUÒi ra khdi dành bàt thì
d nha khóng cho ngUÒi khàc dén gành nitóc hoac xm
nitóc. Ho cho ràng nUóc cùng nhu cà, néu cho thì cà sé
vào luói nguòi khàc. Khi dén dia diém giàng htói, moi
hành dòng eùa lai bcan déu phài càn thàn, t r à n h sU dò
vd, va dàp xày ra trén thuyén hdàc dành rót dò vàt
xuòng bién. Lue nàu nitóe khóng ditde de nitóc sòi trac
duói bép hoac de rdi nàp vimg xuóng bién...
Cùng VÓI nhùng tue le kiéng eù khi hành nghé,
trcng qua trình nói nàng, giad tiép nhùng ngitòi làm
nghé mành ehuón litu hành mot he thòng tu mang
tinh kiéng eù khà dàe tritng. Do tbòi gian situ tàm qua
ngàn ngùi nén chùng tòi chi mói ghi lai dUdc mot so it
ddn vi cùa he thòng tu nói chéch này:
N h ò m tì^ chi càc hoat d ò n g cùa n g h é
Hoat dóng Càch goi
Ròi ben md dòi
Trai giàn nghé ra bó mùc
Dành cà ngói nghé
Kéo {vàt gì dò) dòc
59
- Kéo b u ó m dòc dòc
Kéo neo dòc m à u
Deni tói di vó
Dàt eò (de dành dàu) dàt b u o n
Tàt (nude) lach
Tàt m i é n g nude lach i m è n e r à o
Lày (vàt gi dò) ehùng
Lày gad chùng eàu
Lày cài g à u c h u n g cai mò
Ra biéu. làm biéu (de diéu ehiéu
ehinh vièe keo luàij.
Ve ben tói
An chip
An n h i é u chip né
Xàii edm n à u chip
Dém {vàt gì do) eài
N h ò m tì^ c h i stf vàt, h i é n ti^ofng
Su vàty hién tuofng Càch goi
Dò n g h é (danh ea) bàli
T h ù n g chai bòng
Dà g a n b dòm
G à u (tat nude) mo
T h u n g (dUng dò) doi
y,\iòc rào
60
- Muói diém
Buóm doc
Neo màu
Nói go
Dao thép
Giò dung cà cài oi
Con gà che
Con vit con chun (ehàn) tròi
Con khi con rau khó
Con ehó con rau tu {tùcfi?)
Cà {nói ehung) dàu
Cà nhiéu dàu nhiéu
Cà ehuón mói
Cà chuòn bay mòi chdi
Con mèo mièu
Cày mit cày xd
Khoen cót day day tóm
Cà khóng màc luói mói trd
Khóng có (eà) nò có
Cà dóng day nhàt
Ghe day cà no
Mot chuc cà bó
•
làm
Mot tram cà
thién
Mot ngàn cà
muòn
Mot van cà
61
- Tuy ehi mói t ì m biéu dudc mot so it tu n h u n g qua
dò. eó t h è xàe dinh x u à t p h a t diém eua hién tUdng này
là do k i é n e eù eoi t b à n e t é n eàe hoat d ó n e . sU vat.
h i é n t u o n g n h à m t r à n h gdi lén d i é m xàu, eó t h è gàv
n é n su ehu v. bat bình eua eàe lite litoiig siéii nhién
vòn rat bi h i é m va d a y b à t t r a e hoàe de eàu m o n g dUòc
niay m a n t r o n g q u a t r i n h d a n h b à t . \'ì vày. n h ù n g
ngitòi làm n g h é khdi t r a n h nói cac t u nhit: gay. dò,
ehim. làt. UIÌ. tròi. m à t . . . Ho k h ó n g bao eid d u n e tu
"du" hoac "du'". "thùa". goi nhit vày ho sd sé bi t h a n
Imh t u chòi tiép tue g i u p dò, p h ù trd. C ù n g vay. ho
t r a n h eoi t h a n g tén eae loai ea. ca(^ liièn t u o n g tit
n h i é n n h u mot h a n h dong n h a m t h è hién sit k m h
t r o n g va (pia do cau m o n e n h a n dit()c sU ho ti'o. Tue le
va cach suv nghi nav von rat j)hò bicn doi vói neit dan
mién T r u n g va dU(ic t h e hien d a m net d ngit d à n nghé
m a n h khoi tai Hòi An.
Ve cach t h ù e eàu tao, c h u n g d\t()c h m h t h a n h
b a n g n h i é u cach. Mot so t u eó su lién bé n h à t dinh den
mot vai dac diém nao dò eùa sit vàt, hién titdng nhit
neo dUde goi là (>) ' m à u ' ; dao > ' t h é p " . gau > "mo";
t h u n g chai > '•bóng"; càv mit > "eày xd". Mot so tit có
góe H a n nhit muói > " d i é n i ' ; mèo > '•micu'; mot n g a n >
"thién". Mot so t u k h à c eó t h è là t u co dia j)hU(ine nhit
gà > "che" (que): t h u n g > "doi" {doi dUng thùc àn): ca
k h ó n g vào ludi > "trd" (tra mình, nUàc trd...). k h ó n g có
> "no eò" Con lai la mot so t u c h u a xac d i n h d\U}c li
do h m h t h a n h n h u lày > "chùng"; gao > "eàu"; con khi
C^'l
- > "con rau khó"; mot chuc > "bó"... Chùng tòi cho ràng
có the day là nhùng tu co lién quan dèn nghé khdi
hdàc là nhùng tu mang tinh quy uóc, truóe day vòn có
sU lién bé nàd dò ve nghia ma dèn nay, dd qua trình
lUu hành làu dai, sU lién he dò dà bi mai mot di.
Dèn nay nghé mành khdi hàu nhu khóng con.
nhùng thuyén mày va nhùng giàn luói hién dai dà
thay thè càc ghe nan, ghe me va giàn mành xUa eù.
Tuy vày, nhùng tue le kiéng eù, nhùng kinh nghiém
dành bàt cùa nghé khdi vàn dang dUde bàc tòn tai dia
phUdng nhu mot bang chùng ve qua trình giao lUu -
tiép xùe vàn hoà ngành nghé, ve sU có màt cùa mot
nghé bièn truyen thòng, trUóe day dà tùng boat dóng
manh me d ven bièn mién Trung nói ehung, Hòi An
nói riéng.
63
- BANG KE CAC NGHE DANH BAT
SONG Nl/ÒC TRUYEN THONG Ò HÒI AN
A. Mòi tru'òng nu'óc ngot
1. Dành hàm
2. Dàt nhà
3. Dàt lo
4. Dàt dò
5. Dàt nò
6. Vài ehài
7. Càt vó
8. Bua luói ben
9. Cam òng trùm
10. Càu
11. Ndm
12. Nhùi
13. Tha chitdm
14. Tha dia
15. Tàt
16. Mò
17. Dooc cà
18. Càm thò
(^1
- B. Mòi t r U ò n g ntfòc lo?
1. Ludi r ù n g
2. Luói t u a (li/ài tua)
3. Luói rd
4. Luói ben
5. Già cào
6. Dàt chitdm
7. Dàt nò. dò
8. Di dang
9. Vài ehài
10. Dàt lo
11. R ó e h ó
12. Ró ngac
13. Trù
14. Kéd te (trù tóm)
15. Tré (ra tóm)
16. Nhùi
17. Ndm
18. Mò
19. Mò xiét
20. Giàm ddp
21. Cào hén
22. D a n h rue rùc
bo
- 23. Dào eua
24. Dào ludii
25. D i SOI
26. Càu tòni
27. Càu eà
28. Càu èch
29. Tha ràp eua
30. Tha bòne eua
31. Tha bò
32. Dàt day
33. Càt vó
34. ( lo bau, bat òe
C. Mói tru'òng nu'óc* m a n
1. (ìia cào
2. (ìia ruòc
3. Xàm
4. Mành ehòt
5. Mành md (dinh )
6. Mành khdi
7. Càu òng
8. Càu bua
9. Càu xóng(.so/?^ ^)
10. Càu khan
(\(^
- 11. Luói quàt
12. Lo mUc
13. Cào nghéu, ò'c
14. Ró giàn {ró ehó)
15. Dooc cà
16. Lan ò'c, bào ngU
17. Gò bau, vù nàng,vù sad
18. Bàt eua dà.
{Nhùng nghé mói hinh thành sau này chùng
tói khóng dUa vào bang ké).
67
- BANG KÉ TU DIA PHUdNG LIÉN QUAN
DÉN GÒNG CU DÀNH BAT SONG NUÒC
TRUYEN THÓNG SUU TAM DUtìC Ò HÒI AN
=^ NHOM TU DIA PHUdNG LIÉN QUAN DÈN CÒNG CU
DANH B.\T à BIÉN (THEO A, B, C)
Bong: Dung cu don gio de tao lue day eho ghe.
thuvén. thuòng làm bang dém. di dói vdi buòni (huòm).
Bi/ng: xà}) day bang tre trong òng sào cùa ludi
ehuón.
Buòni: Ciióng bong nhitng bui h()ii. treo eao hdn
lioug.
Cài hù, cài tram, cài dùng: Cài phi\n ì)àng gò
nhe (thong, dòng...) de dò dav eaii. gian ludi trone
n g h é e à u , n g h é kh(yi, n g h é lu'òi q u à t .
Càn càu: Dung cu bang t n \ tray de càm khi càu cà.
' " ' I .
Càu: Còng cu bàt tóm. cà bang móc .sàt nho (goi
la ludi eàu). thitdng eó màc mòi, buóe ò dàu mot .sdì
day va eó eàn bang tre. trày hoàe khóng.
Càu bua: Oiàn eàu góm nhiéu htói eàu trai dai
theo cU li nhat dinh.
Càu cuónicàu hhuóc: Dung cu eàu có òng gò
quan day càu. tha ra cuón vào neav. ludi có mói })àng
la càv hoàe dàv kim tuvén.
(ìs
- Càu khàu: Dung cu bàt cà chinh bièn. góm mot
ludi càu sàc gàn vào càn gó, dùng mòi nhù cà ra khòi
bang de giàt.
Càu song (xóng?): Là loai càu dùng d bièn vói
ludi càu va day càu to de càu càc loai cà lón nhU cà
chinh, mù
Cày chà: Còng cu nhù, du cà bang cày tre có
quàn day là dùa, che bóng cho cà dùng, dUdc su dung
trong nghé mành chà.
Cày ngàng: Mot doan gò dùng de chòng (giàng)
trén phao va t n é n chi trong càc nghé luói quàt,
xàm.
Chòt: Bò phàn làm bang gò de giù day chòt va
day dòi trong mành chà.
Giàn mành: Còng cu dành bàt cà bién, góm
nhiéu tàm htói lién két vói nhau.
Day bóng: Day buoc hình chù V d hai dàu cành
htói trong mành chà.
Day chày: Day nói giùa day là dùa va cày tre
trong mành chà.
Day chòt: Doan day eó buòc chòt gò de khoa cài
nài (lo) trong mành chà.
Day doi: Day buòc vào mot vàt nang thà xuòng
nitóe de làm dàu.
Day don: Day nói tu ghe dèn mành chà.
69
- Day dàn: Hai day chinh hai ben eua giàn luói
quàt.
Day dòi: Day gai có cót bòn da de eàng htói trong
mành chà.
Day ganh: Day giù cho càn giàn htói trong
mành chà.
Day lù: Day nói giùa càc bù (phao) vói giàn
lììành dinh.
Day neo: Day buòc mò neo dùng eò' dinh ghe
thuyén.
Day ngàng: Day có gàn òng tre buòc tu cày
ngàng cùa mành chà tha ngang de làm chiiàn khi
kéo htói.
De càu: Hai dàu eùa doan day Riéii ben eon tit
de buóe vao day doi trong nghé càu bua.
Dòm: D;i ganh litng chùng ditói màt nitóc de theo
dòi gian litói trong nghé khcfi.
Dòm òng: Ong tre bó tròn de càn sue ép cùa song
trong nghé khai.
Du chà: Phàn trén bang là dùa cùa cày chà.
Dà doi: Dà de giàng giàn mành chà, mành mò.
Dà dai neo: Dà buòc sau dòc neo.
Dà dàu neo: Dà buòc vào phàn mò neo.
Dà de: Mòn dà buòc ò giùa day giàng eùa nghé
là niUc.
70
- Dà dòi: Hai bòn dà hai ben cành luói cùa mành chà.
Dà dòi: Dà cót d hai dàu day giàng cùa nghé là mUc.
Dà oc: Dà cót d day neo, phàn sàt vói neo.
Dà dùng: Dà buòc giàng giùa trién chi cùa luói
quàt.
Dà ganh: Dà ditdc buóe vào day ganh cùa mành
chà. có tàe dung de ghe thàng bang.
Dà giàng: Hòn dà dUdc buòc vào day doi trong
mành chà.
Doc neo: Thanh gó nàm giùa hai cành neo.
Dut: Tùi ludi phàn sau mành chà, mành mò,
mành dinh, luói quàt, xàm. Có chùc nàng chùa cà,
gom cà.
Ghe me: Ghe bang tre dan, có be bang gò hay cày
tre ngàm che dòi.
Ghe san: Ghe làm bang gó.
Già cào: Loai dung cu dành bàt cà, dan bang sdi,
hình phéu, có ghe kéo.
Già ruòc: Loai già dùng bàt ruòc.
Hom: Bò phàn làm bang que tre nhon. sàp hình
ehóp, chùa lòi cho cà, mUc vào nhUng khóng ra dUdc là
bò phàn bay cùa lo, nhà, dò.
Kién neo: Thanh gò xuyén qua mùi neo, thàng
góe vói hai mò.
71
- Leo ram: Rdm càt ngàn t ù n g doan. ben nhu day
phao de du ca d nghé khai.
Là mUc: Dò dan bang tre. h m h chù nhàt co mot
hom de du n h u bàt mUc.
Là giàn: Xhiéu cài lo mUc nói vào mot sdi day
chinh.
Lòt mi: Doan cuòi cùng eua day càu b a n g day
dàn hav day thau de còt ludi càu ti^ành cà eàn dut
phan cuòc, nha.
Luói càu: Bò phàn móc mói b a n g kim loai ò"
nghé càu.
Luói: Dung cu lam b a n e càc loai .sdi, dan thành
tàm. eòni nhièu mat. de danh 1);U càc loai tòni, cà
Luói quàt: Dune ^'M d a n h bat d a n bang sdì, có
hinh vone cung, dùng de d.'Uih bat cà xa bd. phàn san
cùng co day de chùa ca.
Luón luói: Chiéu sàu thuòc phan t h à n cùa htói.
Alci dòli ma kinh/ma phao: Day trién dòi kep
phao d giùa.
Mành: Tàm luói ditdc dan b a n g càc locii soi. gòni
nhiéu màt. dùng de lién két vói n h a u tao t h à n h giàn
m a n h.
Màt luói: X h ù n g ò htói hinh thoi.
Mcj neo: Hai t hanli gó có hinh mùi tén trong
cài lieo.
72
- Nài: Vòng day bàt tréo hình so' 8 de buòc dòm
òng va day don trong mành chà.
Neo: Vat nàng bang gò (hoac sàt). thà chìm duói
nUdc cho càm chat d day de giù ghe thuyén hay vàt nói
ó mot vi tri có dinh.
Nèo: Dung cu de ghim miéng luói quàt hàng tre.
Ngoi ràu: Bó phan bang rdm ben t h à n h tàm dàt
trong òng sào de du cà chuòn d nghé khoi.
Ong dùa: Dung cu bàt cà làm bang nep tre ben
tròn. có hom, buòc vào day don dùng d vi tri thù hai
tmh ili giàn nghé khoi.
Ong nhùtióng sào: Gióng óng dùa nhitng d vi
tri thù nhàt.
Phao tre: Vàt nói bang tre duoc su dung trong
mành chà, mành mò, nghé khoi, luói quàt.
Riéng càu: Là day chinh giàng ngang de buòc
càc day càu vào, ditdc su dung trong nghé càu bua.
Tay bùng: Cành htói gap hình chù V d nghé
khai.
Tay luói dàn: Hai cành litói hai ben eùa nghé
khai.
Theo: Day buòc eùa òng sào trong nghé khoi.
Theo càu: Phàn day càu nàm dUói nitóc.
Thiuig IBóng: Phitdng tién bdi di theo dòi cà,
clan bàne tre, hinh tròn.
73
- Tràu nói: Kiéu nói day nói tiép d mành chà,
mành mò, là.
Tràu lo (khoen): Kiéu nói dàv \òng d mành
chà, mành mò, là.
Trién: Soi day xuyén qua màt htói ngoài cune
eua tàm litói.
Trién chi: Day hàng càc loai sdi có gàn chi bang
dàt nung de dìm ludi xuòng.
Trién phao: Day t n é n co két phao b a n g gò nói
nhu thóng reo. tùng de kéo htói nói lén.
Tru mUc: Loai lit('ii de bàt mite dan b a n g sdì td.
có hmh phéu.
X(ììn\ Loai cóne
- Beo: Bó phàn d dàu càn càu, ndi de buóe day càu
vào.
Bóng: Mot loai bay eua, dan bang tre. hình tròn.
miéng loe có bùng sàp.
Bùng: Bó phan nàp day ed dóng có thè md ditdc
cùa nhà, là.
Cach dòn gành: Bò phan cùa ehó ró. góm hai
doan tre nàm ngang de chiù luc trUc tiép cùa óng truc
va guòng ehó.
Cài àch: Miéng gò (3x Sem) due lo cài chòt tre,
làm vat trung gian de day nghéu trong nghé trù dUdc
xoay tròn.
Cài tuyén: Bó phàn bang tre, hình vòng cung,
nàm giùa cài cào hén de giù càn cào có dinh.
Cào hén: Dung cu dan bang tre, có càn dai, day
là mot mat phàng de cào hén.
Cào lUOn: Dung cu bàt lUdn bang màu sàt, có
càn tre.
Càn cào: Bang tre hay gò, cài tu cót cào lén, có
tàe dung de kéo cào di ehuyén.
Càn trù: Hai doan tre buoc hai dàu cùa luói trù
{con goi là te, còng eu bàt tóm).
Càn bóng: Là mot ho phàn cùa cài hónglrap
bang tre càt uòn eong noi vói day cung có tàe dung làm
bay sàp.
75
nguon tai.lieu . vn
