Xem mẫu
- HNUE JOURNAL OF SCIENCE DOI: 10.18173/2354-1075.2020-0044 Educational Sciences, 2020, Volume 65, Issue 4C, pp. 232-241 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn TÌM HIỂU MỘT SỐ CÔNG CỤ ĐO LƯỜNG TƯ DUY PHÊ PHÁN Nguyễn Hoàng Đoan Huy Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục học, Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Tư duy phê phán là một trong những năng lực tư duy quan trọng của con người và là một trong những năng lực cốt lõi cần phát triển ở học sinh. Việc giáo dục và phát triển tư duy phê phán cho học sinh trở nên cần thiết hơn bao giờ hết bởi do tư duy phê phán giúp thúc đẩy cách học sâu, hiểu kĩ vấn đề vì nó đòi hỏi học sinh phải thực hiện nhiều hoạt động tư duy cao cấp trong sự tương tác học tập đa dạng cùng với sự huy động các yếu tố thuộc về thái độ ở học sinh. Theo đó, một trong những yếu tố cần thiết để phát triển năng lực tư duy phê phán cho học sinh là cần nghiên cứu những bộ công cụ được chuẩn hóa để đánh giá năng lực này ở người học – điều mà thế giới rất chú trọng đầu tư xây dựng. Bài báo đã phân tích một số công cụ đánh giá tư duy phê phán hiện đang được sử dụng phổ biến trên thế giới; từ đó góp phần mở rộng cơ sở lí luận cũng như việc ứng ứng trong thực tiễn cho việc phát triển năng lực tư duy phê phán cho học sinh ở nước ta trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Từ khoá: tư duy phê phán, năng lực cốt lõi, đo lường, bộ công cụ đánh giá. 1. Mở đầu Năng lực tư duy phê phán của con người nói chung là vấn đề được các nhà khoa học Tâm lí, Giáo dục quan tâm nghiên cứu từ nhiều thập kỉ qua. Vậy, tư duy phê phán là gì? Không ngạc nhiên, câu hỏi này là vấn đề nghiên cứu cơ bản và trọng tâm của các công trình nghiên cứu trong những thập kỷ gần đầy liên quan đến tư duy phê phán (Beyer, 1985; Enni, 1990; Fisher, 2001; Fisher và Scriven, 1997; Moran, 1997; van Gelder, 2001) [1]. Thông qua việc cố gắng trả lời câu hỏi này, các nhà nghiên cứu cũng đã mở ra một loạt các vấn đề liên quan. Một cách ngắn gọn và xúc tích, các nhà nghiên cứu đã công bố trong Báo cáo Tương lai của các nghề nghiệp năm 2018 thuộc Diễn đàn Kinh tế Thế giới lại định nghĩa tư duy phê phán như sau: “Tư duy phê phán chính là sử dụng logic và lập luận để nhận ra điểm mạnh và điểm yếu của các giải pháp, kết luận và cách tiếp cận khác nhau đối với các vấn đề” [2]. Bên cạnh việc tìm hiểu khái niệm và nội hàm của thuật ngữ tư duy phê phán, một số công cụ đo lường, đánh giá tư duy phê phán cũng được nghiên cứu và đưa vào sử dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới. Bởi vì, đo lường năng lực tư duy phê phán cho phép người giáo viên có thể đánh giá được hiệu suất học tập của học sinh trong quá trình học tập, thay vì chỉ đánh giá kết quả (Bissell & Lemons, 2006) [3]. Một cách đo lường năng lực tư duy phê phán là sử dụng công cụ đáng tin cậy để tập trung đánh giá các khía cạnh của tư duy phê phán. Trong số đó, có thể kể đến một số bộ công cụ phổ biến như: Đánh giá tư duy phê phán Watson Glaser; Bảng kiểm về năng lực tư duy phê phán của California (California Critical Thinking Disposition Inventory – Ngày nhận bài: 1/2/2020. Ngày sửa bài: 17/3/2020. Ngày nhận đăng: 2/4/2020. Tác giả liên hệ: Nguyễn Hoàng Đoan Huy. Địa chỉ e-mail: nguyenhoangdoanhuy@gmail.com 232
- Tìm hiểu một số công cụ đo lường tư duy phê phán CCTDI); Bài trắc nghiệm về tư duy phê phán của Cornell (Cornell Critical Thinking Tests - CCTT); Bài trắc nghiệm về tư duy phê phán của California (California critical thinking skills test (Revised) – CCTST); Đánh giá Tư duy phê phán của Halpern (Hapern Critical Thinking Assessment - HCTA)… Các bài kiểm tra này tập trung vào các kĩ năng tư duy phê phán của người làm bài trong tình huống chung, không yêu cầu kết nối với các khái niệm khoa học. Trong khi đó, tư duy phê phán trong từng lĩnh vực chủ đề cho phép một người suy nghĩ, đánh giá và giải quyết vấn đề theo cách khoa học (Santos, 2017) [4]. Do vậy, các bộ công cụ đánh giá tư duy phê phán phù hợp được sử dụng để đánh giá mức độ hiểu nội dung cùng với kĩ năng đạt được là hết sức cần thiết để tối đa hoá kết quả học tập. Bài báo tập trung vào việc phân tích một số công cụ đánh giá tư duy phê phán hiện đang được sử dụng phổ biến trên thế giới. Qua đó góp phần mở rộng cơ sở lí luận cũng như áp dụng vào thực tiễn việc phát triển năng lực tư duy phê phán cho học sinh nhất là trong công cuộc đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng năng lực ở Việt Nam hiện nay. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Quan niệm về tư duy phê phán Ở dạng đơn giản nhất, tư duy phê phán có thể nói là về việc thách thức một yêu cầu hoặc một ý kiến (hoặc của chính mình hoặc người khác) với mục đích tìm hiểu những gì nên tin hoặc nên làm. Thật vậy, một trong những nhà nghiên cứu tiêu biểu nhất của thuộc lĩnh vực nghiên cứu liên quan đến tư duy phê phán, Robert Enni, đã định nghĩa về tư duy phê phán như sau: “Tư duy phê phán là tư duy hợp lí và phản ánh được tập trung vào việc quyết định những gì để tin hay để làm”. Với định nghĩa này, Norris (1990) đã nắm bắt mục đích và ý định của tư duy phê phán nhưng lại không nói nhiều về tư duy phê phán như một quá trình nhận thức [5]. Tuy nhiên, ở công trình nghiên cứu cách vài năm sau, Diane Halpern (1996) đã nhìn nhận tư duy phê phán từ góc nhìn của lí thuyết nhận thức như sau [6]: “Tư duy phê phán là việc sử dụng những kĩ năng hoặc chiến lược nhận thức làm tăng xác suất của một kết quả mong muốn. Nó được sử dụng để mô tả suy nghĩ có mục đích, lí luận và mục tiêu hướng đến - loại suy nghĩ liên quan đến việc giải quyết vấn đề, hình thành suy luận, tính toán khả năng và đưa ra quyết định khi chủ thể đang sử dụng các kĩ năng một cách cẩn thận và hiệu quả để giải quyết các nhiệm vụ tư duy trong một bối cảnh cụ thể, nhất định”. Theo đó, càng về sau, các công trình nghiên cứu cũng ngày càng chuyển trọng tâm vấn đề từ quá trình tư duy phê phán dưới góc độ một hoạt động nhận thức sang các vấn đề liên quan đến đặc điểm của chủ thể tư duy phê phán; đến thái độ, khuynh hướng và xu thế của một người thường xuyên sử dụng năng lực tư duy phê phán và xem xét nó ở mức độ quan trọng như một giá trị cá nhân, giá trị giáo dục và xã hội. Những thuộc tính này là ví dụ trong định nghĩa sau đây của Richard Paul. Khi chúng ta tư duy phê phán một cách mạnh mẽ, chúng ta phát triển những đặc điểm của tâm trí như: trí tuệ, sự khiêm tốn, trí thông minh, sự can đảm, sự kiên trì, liêm chính và tin vào lí trí. Một chủ thể có lối tư duy ngụỵ biện hoặc tư duy phê phán yếu sẽ phát triển những đặc điểm trên một cách hạn chế, chịu sự tác động của những hoàn cảnh tự nhiên và kinh tế - xã hội (Richard Paul, 1993) [7]. Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal (1980) là một bài test tâm lí nổi tiếng về khả năng tư duy phê phán. Các tác giả của bài test này đã định nghĩa về tư duy phê phán như sau: “Tư duy phê phán là một phức hợp của thái độ, kiến thức và kĩ năng. Phức hợp này bao gồm: (1) thái độ xem xét liên quan đến khả năng nhận ra sự tồn tại của vấn đề và chấp nhận việc cần bằng chứng để lí giải cho vấn đề đó; (2) kiến thức về bản chất của những suy luận hợp lí, những quan điểm trừu tượng và sự khái quát hóa của những bằng chứng lí giải cho những suy luận và quan điểm trên; và (3) các kĩ năng trong việc sử dụng và áp dụng những thái độ và kiến thức trên”. 233
- Nguyễn Hoàng Đoan Huy Nhìn chung, cho đến ngày nay, nghiên cứu về tư duy phê phán vẫn chưa thực sự có một định nghĩa chung và thống nhất. Dưới nhiều góc độ khác nhau, về cả quan điểm Triết học lẫn Tâm lí học, định nghĩa về tư duy phê phán đều là một phức hợp bởi nhiều thuật ngữ vốn chưa được thống nhất về nghĩa bởi do nội hàm trừu tượng của chúng. Tuy nhiên, chúng tôi lựa chọn định nghĩa về tư duy phê phán của Rosen & Yager (2013) trong đó chỉ rõ những đặc điểm của tư duy phê phán một cách dễ hiểu nhất như sau [8]: “ …khả năng của một cá nhân tham gia một cách hiệu quả vào quá trình ra quyết định và giải quyết vấn đề bằng cách phân tích và đánh giá những bằng chứng, lí lẽ, yêu cầu, niềm tin và những quan điểm thay thế khác; bằng cách tổng hợp và kết nối giữa thông tin với lí lẽ lập luận; bằng cách thông hiểu về thông tin; bằng cách tạo ra suy luận trong đó sử dụng những lí lẽ hợp lí đối với bối cảnh nhất định”. Như vậy, chúng tôi lựa chọn nhìn nhận tư duy phê phán dưới góc độ là một năng lực phức hợp gồm nhiều thành phần bao gồm các kĩ năng nhận thức và xu hướng. Trong đó, chúng tôi đặc biệt nhấn mạnh đến các kĩ năng nhận thức của năng lực tư duy phê phán. Về vấn đề xu hướng (dispostion) của tư duy phê phán (bao gồm thái độ và thói quen của tư duy như tinh thần cởi mở, ham hiểu biết, sự linh hoạt, khuynh hướng lí tính (đối lập với khuynh hướng cảm tính)…, chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu ở một công trình khác. 2.2. Tầm quan trọng của tư duy phê phán Tại sao tư duy phê phán lại quan trọng và tư duy phê phán quan trọng đối với những lĩnh vực cụ thể nào? Enni (1996a) cho rằng tư duy phê phán có liên quan đến mọi lĩnh vực thuộc đời sống cá nhân và xã hội [9]. Tư duy phê phán cần thiết và xuất hiện trong mọi “ngóc ngách” của cuộc sống hằng ngày, chẳng hạn như: - Khi chúng ta xem một chương trình truyền hình về bầu cử, luật pháp, chính trị,… chúng ta sẽ liên tục đặt ra các câu hỏi trong đầu về việc các khiếu nại hợp lệ hay không, những bằng chứng được các luật sư đưa ra có phù hợp và có ý nghĩa hay không, lập luận của các chính trị gia tuyên truyền có đáng tin cậy hay không… - Khi chúng ta truy cập internet và tìm kiếm các thông tin liên quan đến nhu cầu hiểu biết của mình, chúng ta cũng sẽ luôn đặt ra những câu hỏi rằng liệu thông tin này có chính xác hay không, những trang web khác có bàn về vấn đề này ở góc nhìn này không, vì sao thông tin này được đề cập nhiều như vậy… - Khi chúng ta được mời làm một công việc hấp dẫn ở một thành phố hoặc một đất nước khác, chúng ta sẽ suy nghĩ về các khả năng có thể xảy ra như cân nhắc về ưu và nhược điểm của công việc mới, hoàn cảnh sống ở thành phố/đất nước mới có phù hợp với cách sống của chúng ta hay không, chúng ta sẽ đánh đổi hay thu được gì khi nhận công việc này… Như vậy, đại đa số con người sống trong một bối cảnh xã hội nhất định đều chịu tác động từ hoàn cảnh bên ngoài. Những tác động này sẽ khiến chúng ta sử dụng năng lực tư duy phê phán để đưa ra quyết định kịp thời và đúng đắn. Trong lĩnh vực giáo dục, các nhà nghiên cứu từ lâu đã xem tư duy phê phán là một năng lực cần trang bị cho người học mà nền giáo dục muốn hướng đến. Gần đây, nhiều công trình nghiên cứu và báo cáo đã xác định tư duy phê phán là một trong số những năng lực cần thiết nhất định phải chuẩn bị cho cả học sinh phổ thông, sinh viên đại học và lực lượng lao động. Hơn thế nữa, các chuẩn năng lực chung được xây dựng cho học sinh, sinh viên hay người lao động cũng đều bao gồm trong đó năng lực tư duy phê phán. Thật vậy, nghiên cứu đã chỉ ra rằng [1]: năng lực tư duy phê phán liên quan đến một số kết quả học tập quan trọng khác của học sinh, như siêu nhận thức, động lực, hợp tác và sáng tạo. Siêu nhận thức hỗ trợ tư duy phê phán qua đó giúp cho người học có thể theo dõi và đánh giá 234
- Tìm hiểu một số công cụ đo lường tư duy phê phán quá trình suy nghĩ của chính mình và thậm chí mang lại tư duy chất lượng cao. Ngoài ra, khả năng đánh giá phê bình một lí lẽ và lí luận riêng của một người là cần thiết cho việc tự điều chỉnh tư duy và hoạt động của người đó. Động lực cũng có thể chịu tự tác động của tư duy phê phán, biểu hiện ở chỗ người học có động lực học tập thì sẽ có nhiều khả năng kiên trì thực hiện các nhiệm vụ đòi hỏi tư duy phê phán hơn. Ngược lại, các hoạt động học tập và nhiệm vụ đánh giá cũng đòi hỏi tư duy phê phán xuất hiện để có thể “châm ngòi” cho động lực của học sinh bởi vì chúng tạo ra nhiều thách thức, mới lạ hoặc thú vị hơn. Học sinh sở hữu những tư duy phê phán, chẳng hạn như sẵn sàng xem xét các quan điểm đa dạng, có thể làm công việc cộng tác viên tốt hơn và cơ hội hợp tác có thể thúc đẩy tư duy bậc cao. Cuối cùng, sự sáng tạo đòi hỏi khả năng đánh giá phê bình các sản phẩm trí tuệ và tư duy phê phán đòi hỏi sự cởi mở và linh hoạt đặc trưng của tư duy sáng tạo. 2.3. Các công cụ đánh giá và đo lường tư duy phê phán Xuất phát từ những mục đích đánh giá và đo lường khác nhau, có nhiều cách để đánh giá về năng lực tư duy phê phán, bao gồm việc sử dụng các bản đánh giá sản phẩm hoạt động (Performnace appraisals), biểu mẫu xếp hạng (rating forms), phiếu đánh giá theo thang rubrics, và đánh giá hồ sơ (portfolios)… (Facione & Facione, 1996a,b) [1]. Dựa trên tài liệu tổng hợp và đánh giá của tổ chức LEAP (Learning Enrichment Ater-school Program) của Hoa Kỳ, chúng tôi trình bày một số công cụ đo lường hiện đang được sử dụng trong nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn sau đây. 2.3.1. Đánh giá tư duy phê phán của Watson Glaser Bài đánh giá tư duy phê phán Watson Glaser (Watson Glaser Critical Thinking Appraisal – W-GCTA) là bài test về “critical thinking” phổ biến nhất hiện nay, bài gốc được xây dựng bởi Goodwin Watson và Edward Glaser [1]. Bài test này đã tồn tại hơn 85 năm và được sử dụng rộng rãi bởi nhiều tập đoàn và công ty lớn trên thế giới, đặc biệt là các hãng luật. Kết quả bài test cho thấy những dự đoán tốt về sự thành công trong tương lai của một người khi làm ở vị trí lãnh đạo, quản lí mà đòi hỏi một sự rõ ràng trong hiểu biết từ nhiều góc cạnh khác nhau và khả năng suy luận với các sự thật trong so sánh với giả định. Đánh giá tư duy phê phán của Watson Glaser Mục đích đánh giá Thông qua điểm số có được từ kết quả đo lường, công cụ này nhằm đánh giá khả năng “suy luận, nhận diện giả thiết, biện luận, kết luận và đánh giá các tranh luận” Định dạng - Bài test gồm 160 items được cấu trúc thành 5 phần để đánh giá những năng lực thành phần bao gồm: (1) suy luận, (2) nhận diện giả thiết, (3) biện luận, (4) kết luận và (5) đánh giá các tranh luận. - Mỗi item bao gồm những câu hỏi đặt ra cho người tham gia test để thu thập nắm thông tin cũng như đánh giá các câu trả lời của người tham gia. - Gồm test giấy và online. Độ tuổi tham gia đánh giá Từ 15 tuổi trở lên Nguồn Bản quyền thuộc về Pearson (gồm test giấy và online) Đánh giá về công cụ - Bài test này xuất phát từ mục đích đo lường năng lực tư duy phê phán cho nhóm thay vì cho từng cá nhân. - Toàn bộ cấu trúc của bài test góp phần tạo ra cảm giác tin tưởng rằng đây là một công cụ đo lường tốt, đầy đủ nhưng lại không thực sự nổi bật về độ tin cậy. 235
- Nguyễn Hoàng Đoan Huy Về sau này, phiên bản mới nhất của W-GCTA được ra mắt vào năm 2011, có đi kèm nhiều cải thiện rõ rệt và được bổ sung các khía cạnh liên quan đến hiệu lực bề ngoài (face validity, kiểm tra thông qua phỏng vấn, gặp gỡ,…) và kinh doanh, được chấm điểm dựa trên “Lí thuyết ứng đáp câu hỏi” (Item Response Theory – IRT). W-GCTA đánh giá các kĩ năng tư duy phê phán dùng cho việc trình bày một cách rõ ràng, chặt chẽ và suy luận hợp lí nhằm đưa ra quan điểm và thuyết phục người khác về một tranh luận. Các câu hỏi trong bài test xoáy sâu vào những khả năng sau: Đưa ra các suy luận chính xác; Nhận ra các giả thuyết; Đưa ra các diễn giải, suy luận; Đi đến kết luận; Giải thích và đánh giá các tranh luận Bài kiểm tra W-GCTA (2011) được chia thành 5 phần và mỗi phần có loại câu hỏi riêng để đánh giá một khả năng cụ thể. Bài kiểm tra W-GCTA (2011) Suy luận Người làm bài kiểm tra được yêu cầu rút ra kết luận từ các sự kiện được quan sát. Nhận ra các Người làm bài được yêu cầu nhận ra liệu một giả định có chính đáng hay giả thiết không. Người làm bài cần thiết lập liệu giả định này có được đưa ra trong tuyên bố hay không và đang được kiểm tra khả năng của mình để tránh những điều hiển nhiên mà không nhất thiết phải đúng. Diễn giải và Kiểm tra khả năng cân nhắc thông tin của người làm bài và quyết định xem suy luận các kết luận đưa ra có được đảm bảo hay không. Người làm bài được trình bày với một tuyên bố về sự kiện theo sau là một kết luận về những gì họ đã đọc. Giải thích Đo lường khả năng của người làm bài để hiểu trọng số của các đối số khác nhau đối với một câu hỏi hoặc vấn đề cụ thể. Đánh giá các Người làm bài được yêu cầu đánh giá sức mạnh của những bằng chứng đưa lập luận đến các kết luận đã lựa chọn ở trên. Khi đã hoàn thành bài kiểm tra, năm phần được đánh dấu và kết quả được đặt ra theo ba chìa khóa để suy nghĩ phê phán. Ba lĩnh vực này xem xét kĩ năng hiểu, phân tích và đánh giá của người tham gia trắc nghiệm: (1) Nhận ra các giả định - khả năng phân tách giả định với thực tiễn (2) Đánh giá các lập luận - khả năng phân tích thông tin một cách khách quan và chính xác, để đặt câu hỏi về chất lượng của bằng chứng hỗ trợ và đình chỉ phán quyết; (3) Rút ra kết luận - cách quyết định tiến trình hành động của mình 2.3.2. Bảng kiểm về năng lực tư duy phê phán của California (California Critical Thinking Disposition Inventory – CCTDI) CCTDI được sử dụng để đo lường bảy khía cạnh tích cực của xu hướng tư duy phê phán (dispositions of critical thinking), được thiết kế để đo lường tổng thể về xu hướng tư duy phê phán của sinh viên đại học, bao gồm [1]: (1) Thang đo tìm kiếm sự thật (T-scale); (2) Thang đo Tư duy mở (O-scale); (3) Thang đo Phân tích (A-scale); (4) Thang đo Hệ thống (S-scale); (5) Thang đo Độ tự tin của tư duy phê phán (C-scale); (6) Thang đo Tính tò mò, ham học hỏi (I- scale); và (7) Thang đo Sự trưởng thành (M-scale). Các mô tả thuật ngữ sau đây của các tiểu thang đo (sub-scale) được trích dẫn từ Facione et al (1995) và Facione và Facione (1992) như sau [1]: - T-scale nhắm đến mục đích mong muốn tìm kiếm kiến thức tốt nhất trong bối cảnh nhất định, can đảm đặt câu hỏi, cũng như trung thực và khách quan về việc theo đuổi các câu hỏi ngay cả khi phát hiện ra vấn đề không ủng hộ lợi ích cá nhân hoặc ý kiến định trước. 236
- Tìm hiểu một số công cụ đo lường tư duy phê phán - O-scale nhắm vào mục đích là người cởi mở và khoan dung với những quan điểm khác biệt với sự nhạy cảm với khả năng ý tưởng của chính mình bị khác biệt. Những người không khoan dung đối với các quan điểm khác nhau có thể sẽ đồng ý với tuyên bố: Bạn không được quyền đưa ra ý kiến của mình nếu bạn rõ ràng là sai lầm. Ngược lại, những người có khuynh hướng cởi mở có thể đồng ý với nhận định: Điều quan trọng đối với tôi là hiểu người khác nghĩ gì về mọi thứ. - A-scale tập trung vào việc tìm kiếm được lí do và bằng chứng, nhận thức được các tình huống có vấn đề và có dự đoán trước tình huống xảy ra. - S-scale nhằm đo lường mức độ tổ chức một cách có trật tự, tập trung và siêng năng trong việc thực hiện yêu cầu. - C-scale đo lường sự tin tưởng vào quá trình lập luận. Các mục minh họa đã được sử dụng là: “Các bài kiểm tra đòi hỏi phải tôi suy nghĩ thay vì chỉ ghi nhớ”hoặc “Tôi tự hào về khả năng hiểu ý kiến của người khác”. - I-scale đo lường mức độ háo hức tiếp thu kiến thức và học hỏi ngay cả khi các ứng dụng của kiến thức không thật rõ ràng và cụ thể. Các item điển hình như: ‘Bất kể chủ đề là gì, tôi rất muốn biết thêm về nó” hoặc “Học hỏi mọi thứ bạn có thể học dù bạn không biết được lúc nào thì những thứ đó sẽ có ích với bạn”. - Cuối cùng, M-scale nhắm vào việc đánh giá xu hướng chủ thể cho rằng việc ra quyết định của một người nào đó là đúng hay sai. Bảng kiểm về năng lực tư duy phê phán của California (California Critical Thinking Disposition Inventory Mục đích đánh Được thiết kế nhằm đo lường các khía cạnh thuộc xu hướng tư duy phê giá phán Định dạng - Đánh giá theo nhóm đối tượng - Thời gian không xác định - Bao gồm bài test giấy hoặc online - Bảng kiểm gồm 75 items Độ tuổi tham - Lao động có chuyên môn gia đánh giá - Học sinh trung học - Sinh viên đại học Nguồn Bản quyền thuộc về Insight Assessment – The California Academic Press LLC Đánh giá về bộ - Do thiếu dữ liệu quy phạm và bằng chứng hạn chế về tính hợp lệ, bài công cụ test không nên được sử dụng để cho kết quả đánh giá liên quan đến tuyển dụng; tuy nhiên, có thể sử dụng nếu kết hợp với các nguồn thông tin đánh giá năng lực khác. - Bài test có thể sử dụng để các nhà giáo dục và các nhà nghiên cứu dùng để đánh giá năng lực tư duy phê phán của học sinh trung học, sinh viên đại học lẫn lao động có chuyên môn. Bài test đặc biệt hữu ích đối với những người làm việc trong lĩnh vực y khoa. Nó có các phiên bản tiếng Anh và nhiều ngôn ngữ khác. 2.3.3. Bài trắc nghiệm về tư duy phê phán của Cornell (Cornell Critical Thinking Tests - CCTT) CCTT là bài test nhằm vẽ ra một bức tranh rõ ràng về khả năng tư duy phê phán của học sinh [1]. Được phát triển lần đầu tiên vào năm 1985 bởi Robert Enni thuộc Đại học Illinois tại Urbana-Champaign và Jason Millman của Đại học Cornell. Bài test này có thể được sử dụng để 237
- Nguyễn Hoàng Đoan Huy dạy các kĩ năng tư duy phê phán, các khóa học tư duy phê phán, tuyển sinh đại học, nghề nghiệp và việc làm. Cả hai bài kiểm tra đã được sử dụng trong chương trình giảng dạy và thí nghiệm giảng dạy để đánh giá khả năng tư duy phê phán của một nhóm và làm tiêu chí để được tuyển dụng vào một vị trí việc làm hoặc một chương trình đào tạo. Hệ thống bài test tư duy phê phán Cornell gồm hai cấp độ kiểm tra: cấp X cho các lớp từ 5 đến 12 và cấp Z cho các lớp từ 10 đến 12. Các bài test này cũng có thể được sử dụng cho các sinh viên đại học. X-level là một bài test gồm 71 items, trắc nghiệm dành cho học sinh từ lớp 5 đến lớp 12 được thực hiện trong khoảng thời gian quy định là 50 phút, nhằm đo lường các kĩ năng: Suy luận; Diễn dịch; Xác định giả thiết. Ví dụ, học sinh đọc một đoạn ngắn sau đó phải trả lời các câu hỏi liên quan đến các nội dung đoạn văn đó, chẳng hạn như: liệu các nhận định có hỗ trợ hay bác bỏ cho lập luận mà đoạn văn đã đưa ra hay không… Z-level là một bài kiểm tra gồm 52 items dành cho học sinh trung học khá giỏi và có năng khiếu, học sinh đại học, sinh viên tốt nghiệp và người lớn; được thực hiện trong khoảng thời gian quy định là 50 phút, nhằm đo lường các kĩ năng: Suy luận; Diễn dịch; Độ tin cậy; Xác định giả thiết; Ngữ nghĩa; Định nghĩa; Dự đoán trong việc lập kế hoạch. Bài trắc nghiệm về tư duy phê phán của Cornell (Cornell Critical Thinking Tests - CCTT) Mục đích đánh giá Đánh giá khả năng tư duy phê phán chung bao gồm: suy luận, diễn giải, đánh giá, quan sát, độ tin cậy (của các tuyên bố do người khác đưa ra), xác định giả định và có nghĩa… Định dạng - Đánh giá cá nhân - Thời gian trả lời từ 50 phút - Bài test nhiều phương án lựa chọn gồm 71 items (Level X) và 52 items (Level Z) Độ tuổi tham gia đánh giá Học sinh lớp 5 – 12+ Nguồn Bản quyền thuộc về Critical Thinking Company. Truy cập tại: http: // www.criticalthinking.com/cornell-critical- thinking-test- specample-set.html Đánh giá về công cụ Thông tin được cung cấp về CCTT cho thấy bài kiểm tra có thể có tiềm năng tốt, đóng vai trò như một công cụ được sử dụng trong kiểm tra và giảng dạy liên quan đến tư duy phê phán. Tuy nhiên, như các tác giả đã thừa nhận, việc thăm dò bổ sung về độ tin cậy và tính hợp lệ của thử nghiệm cần được đảm bảo hơn. 2.3.4. Bài trắc nghiệm về tư duy phê phán của California (California critical thinking skills test (Revised) – CCTST) CCTST được thiết kế nhằm giúp người làm bài kiểm tra thể hiện các kĩ năng tư duy phê phán cần thiết để thành công trong các tình huống giả định trong đó họ sẽ giải quyết vấn đề và đưa ra quyết định bằng cách hình thành các phán đoán hợp lí [1]. Được sử dụng trên khắp Hoa Kỳ và ở nhiều quốc gia và được dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới, CCTST đã được chứng minh rằng đây là bộ công cụ đánh giá tư duy phê phán một cách hiệu quả và thực tế đã cho thấy sự thành công của bộ công cụ này trong việc áp dụng vào nhiều kỳ tuyển dụng trên quy mô lớn. Trong môi trường giáo dục, CCTST được khuyến nghị để đánh giá trong tuyển sinh, đánh giá kết quả học tập, đánh giá chương trình, công nhận và nghiên cứu. Bài kiểm tra kĩ năng tư duy phê phán CCTST là thước đo khách quan về các kĩ năng lí luận cốt lõi cần thiết cho việc ra quyết định. CCTST được thiết kế để tạo cơ hội cho người tham gia 238
- Tìm hiểu một số công cụ đo lường tư duy phê phán bộc lộ kĩ năng lí luận của mình. Nhiều mục trong bài trắc nghiệm này sử dụng các tình huống hàng ngày, phù hợp với nhóm đối tượng tham gia trắc nghiệm. Mỗi item yêu cầu người làm trắc nghiệm thực hiện một cách chính xác và đầy đủ yêu cầu trả lời tình huống. Bất kỳ thông tin chuyên ngành cần thiết để trả lời một cách chính xác câu hỏi trong item đó đều được cung cấp trong chính câu hỏi để đảm bảo kết quả không nhằm đánh giá kiến thức chuyên ngành của người được hỏi. Các item trong bài trắc nghiệm có độ khó và độ phức tạp khác nhau. Các câu hỏi khác nhau giúp những người làm trắc nghiệm phân tích hoặc diễn giải thông tin được trình bày trong văn bản, biểu đồ hoặc hình ảnh; để rút ra những suy luận chính xác; để đánh giá các suy luận và giải thích tại sao có thể đưa ra suy luận đó. Bài trắc nghiệm về tư duy phê phán của California Mục đích đánh giá Công cụ đặc biệt thiết kế để nhằm đo lường khía cạnh kĩ năng của tư duy phê phán Định dạng - Đánh giá theo nhóm đối tượng - Thời gian trả lời từ 45 phút hoặc không giới hạn - Bao gồm bài test giấy hoặc online - Gồm 3 phiên bản: A, B và 2000. Độ tuổi tham gia đánh giá Sinh viên đại học và người lớn Nguồn Bản quyền thuộc về Insight Assessment – The California Academic Press LLC Đánh giá về công cụ - Không có cơ chế rõ ràng để giải thích cho điểm tổng và các điểm thành phần ngoài việc gửi bài test đã hoàn thành cho nhà xuất bản để chấm điểm. - Chỉ được thiết kế để đo lường các kĩ năng tư duy phê phán cốt lõi và cần thiết cho đối tượng là sinh viên đại học. 2.3.5. Bài trắc nghiệm tư duy phê phán của Halpern (Hapern Critical Thinking Assessment - HCTA) HCTA là một bài trắc nghiệm được phát triển bởi Halpern – Hoa Kỳ [1], và đã được đã thử nghiệm ở một số quốc gia khác, chẳng hạn như Bỉ (Verburgh, François, Elen, & Janssen, 2013), Ireland (Dwyer, Hogan, & Stewart, 2012), Tây Ban Nha (Nieto & Saiz, 2008) và Trung Quốc (Hau et al ., 2006; Ku & Ho, 2010). Độ tin cậy và giá trị của nó đã được xác định ở các quốc gia khác nhau nhằm kiểm tra sự đa dạng của những người tham gia liên quan đến trình độ học vấn của họ và sử dụng các phương pháp khác nhau. HCTA bao gồm hai phần tương quan với nhau cùng tạo nên một đánh giá chung về năng lực tư duy phê phán, trong đó gồm các câu hỏi mở và câu hỏi nhiều lựa chọn. Bài test đã được chuẩn hoá này đánh giá 5 khía cạnh: - Lí luận bằng lời nói (Verbal Reasoning - VR), để nhận ra cách suy nghĩ và ngôn ngữ ảnh hưởng lẫn nhau và phát hiện các kĩ thuật có trong ngôn ngữ hàng ngày để tránh bị chúng thao túng. - Phân tích đối số (Argument Analysis - AA), để phân tích tính hợp lệ của các đối số được sử dụng hàng ngày để hỗ trợ cho một quyết định hoặc hành động nhất định. - Tư duy kiểm tra giả thiết (Thinking as Hypothesis Testing - THT), để giữ thái độ thực nghiệm khi xử lí thông tin nhằm giải thích các sự kiện trong cuộc sống và các giả thuyết thử nghiệm. - Tính khả thi (Likelihood and Uncertainly - LU), để trung hoà giữa các quyết định với các ước tính về xác suất thành công/thất bại khi thực hiện quyết định đó. 239
- Nguyễn Hoàng Đoan Huy - Ra quyết định và giải quyết vấn đề (Decision Making and Problem Solving - DMPS), để phân tích một vấn đề từ các góc độ khác nhau; để tạo ra các phương án hành động và chọn một vấn đề có cơ hội thành công cao hơn. HCTA bao gồm 25 kịch bản tình huống thường xảy ra trong cuộc sống hàng ngày thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau (ví dụ: giáo dục, chính trị, y tế, tài chính...). Đối với mỗi câu hỏi trong HCTA, trước tiên người trả lời phải trả lời các câu hỏi mở và sau đó là các câu hỏi nhiều lựa chọn. HCTA được tiến hành trên máy tính này nhằm vào các đối tượng từ 15 tuổi trở lên, và có thể được sử dụng cho lĩnh vực Tâm lí giáo dục hoặc trong thị trường việc làm để tuyển dụng nhân sự. Thời gian hoàn thành của nó thay đổi trong khoảng từ 60 đến 80 phút. Thang điểm của bài trắc nghiệm dao động từ 0 đến 194 điểm – theo sự tăng dần về mức độ tư duy phê phán. Bài trắc nghiệm tư duy phê phán của Halpern Mục đích đánh giá Được thiết kế để đánh giá kĩ năng tư duy phê phán Định dạng - Cá nhân tham gia đánh giá qua máy tính. Người tham gia có 20 phút để nhận diện các ietms và 60-80 phút để trả lời. - Người tham gia đọc 25 kịch bản tình huống và trả lời dưới dạng lựa chọn nhiều phương án cũng như câu hỏi mở. - Những người tham gia nhận được ba điểm cho mỗi khía cạnh sau: lí luận bằng lời nói; phân tích lập luận; khả năng và sự không chắc chắn; ra quyết định và giải quyết vấn đề Độ tuổi tham gia đánh giá Từ 15 tuổi trở lên Nguồn Bản quyền thuộc về Part of the Vienna Test System- Schufried GmbH (based in Austria) Đánh giá về công cụ - Bài đánh giá nhằm mục đích sử dụng trong tâm lí giáo dục hoặc để tuyển dụng nhân sự - Bài đánh giá bị cho là yếu trong khâu hỗ trợ kĩ thuật 3. Kết luận Nói tóm lại, những công cụ đánh giá năng lực tư duy phê phán nói trên đã tạo ra một loạt các khả năng đánh giá nhận thức ở những mức độ và chiều cạnh khác nhau. Với nhiều năm nghiên cứu, chỉnh sửa và được sử dụng rộng rãi tạo nhiều quốc gia ở quy mô lớn với các mục đích khác nhau như đào tạo, tuyển dụng,... các bộ công cụ đã trình bày ở trên đã cho thấy những hiệu quả thực tế đáng ghi nhận. Tuy nhiên, mỗi công cụ đều có những hạn chế nhất định. Các nhà nghiên cứu đã phân tích và chỉ ra những sự không thoả đáng theo quan điểm tâm lí học ở những bộ công cụ đó. Song, có thể nhận ra rằng các bài trắc nghiệm của California cho thấy một số lợi thế so với những công cụ còn lại bởi đây là những bộ công cụ được thiết kế mới nhất, được phát triển dưới sự thẩm định của tổ chức Delphi uy tín và hơn hết là chúng đánh giá được hầu hết các kĩ năng tư duy phê phán theo cấu trúc tâm lí học được nhiều nhà nghiên cứu đánh giá cao. Cho đến nay, trong phạm vi nghiên cứu của chúng tôi, ở Việt Nam chưa có công trình nghiên cứu nào liên quan đến việc xây dựng bộ công cụ đánh giá tư duy phê phán nói chung và đánh giá tư duy phê phán của học sinh, sinh viên nói riêng. Việc giới thiệu, tìm hiểu và phân tích ưu nhược điểm của các bộ công cụ đánh giá tư duy phê phán được nghiên cứu và sử dụng rộng rãi ở các quốc gia trên thế giới là cơ sở lí luận, thực tiễn quan trọng để các nhà nghiên cứu Tâm lí – Giáo dục học ở Việt Nam có thể xây dựng bộ công cụ đánh giá tư duy phê phán cho dành cho học sinh, sinh viên Việt Nam nói riêng và nguồn lực lao động ở nước ta nói chung. 240
- Tìm hiểu một số công cụ đo lường tư duy phê phán Lời cảm ơn: Bài báo là sản phẩm của đề tài nghiên cứu khoa học học và công nghệ cấp Trường ĐHSP Hà Nội năm 2019: Nghiên cứu xây dựng công cụ đánh giá năng lực tư duy phê phán cho học sinh trung học cơ sở; do ThS. Nguyễn Thị Hằng làm chủ nhiệm. Mã số: SPHN-19- 02VNCSP. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] O'Hare L., 2004. Measuring critical thinking skills and dispositions in undergraduate students, Queen's University Belfast. [2] Timothy Chung, Mario Enríquez, Akilah Graham, Yueqi Li, 2016. Evaluation Tool Assessment Report Learning Enrichment After-School Program Prepared By Usc Sol Price School Of Public Policy Capstone Team – Spring 2016. [3] Bissell, A. N., & Lemons, P. P., 2006. A new method for assessing critical thinking in the classroom. BioScience, 56(1), 66-72. https://doi.org/10.1641/0006- 3568(2006)056[0066:ANMFAC]2.0.CO;2. [4] Santos, L.F., 2017. The role of critical thinking in science education. Journal of Education and Practice, 8(20), 159-173. [5] Ennis, R., 1990. The rationality of rationality: Why think critically? in Page, R. (Ed.) (1989). Philosophy of Education. Bloomington, Illinois: Philosophy of Education Society. [6] Halpern, Diane F., 1996. Thought and Knowledge: An Introduction to Critical Thinking 3rd Ed. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. [7] Paul, R. W., 1993. Critical Thinking: What Every Person Needs To Survive in a Rapidly Changing World. Rohnert Park, CA: Center for Critical Thinking and Moral Critique, Sonoma State University.Ennis, R. (1996a). Critical Thinking. Upper Sadle River New Jersey; Prentice Hall. [8] Rosen, Y. & Tager, M, 2013. Evidence-Centered Concept Map as a Thinking Tool in Critical Thinking Computer-based Assessment, truy cập tại https://pdfs.semanticscholar. org/42c1/d2f788aa1a0cc768ef5d5dd1515543e34f4d.pdf, lúc 9.52 ngày 22/09/2019. [9] Ennis, R., 1996a. Critical Thinking. Upper Sadle River New Jersey; Prentice Hall. ABSTRACT Toolkits for critical thinking assessment Nguyen Hoang Doan Huy Centre For Pedagogy Research Institute for Education Research, Hanoi National University of Education Critical thinking is one of the most important competencies of human thinking and one of the core competencies that need to be developed in students. Educating and developing critical thinking for students becomes more important than ever because critical thinking promotes deep learning and deep understanding because it requires students to perform many advanced thinking activities in diverse learning interactions along with the mobilization of attitude factors in students. Accordingly, to develop critical thinking competence for students, it is necessary to have standardized toolsets to assess this competence - something that the world attaches great importance to investment in construction. This article analyzes several critical thinking assessment tools currently in use in the world, contributing to expand the theoretical basis for developing critical thinking competence for students in our country. Keywords: critical thinking, core competence, measurement, assessment toolkits. 241
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học