Tìm hiểu mô hình hệ thống sản phẩm-dịch vụ thông tin thư viện tại thư viện Đại học Victoria, New zealand và bài học cho các thư viện đại học Việt Nam

Nghiïn cûu - Trao àöi TÒM HIÏU MÖ HÒNH HÏ THÖNG SAN PHÊM-DÕCH VU THÖNG TIN THÛ VIÏN TAI THÛ VIÏN ÀAI HOC VICTORIA, NEW ZEALAND VA BAI HOC CHO CAC THÛ VIÏN ÀAI HOC VIÏT NAM ThS Vu Duy Hiïp Trung têm TT-TV Trûúng Àai hoc Vinh Tom tùt: Giúi thiïu töng quan vï hï thöng san phêm-dõch vu TT-TV (SP-DV TTTV) tai trûúng Àai hoc Victoria, New Zealand. Nghiïn cûu mö hònh hï thöng SP-DV TTTV phat triïn theo hûúng chuên hoa, hiïn àai hoa tai trûúng àai hoc nay va àï xuêt möt sö bai hoc kinh nghiïm cho cac thû viïn àai hoc Viït Nam trong viïc nghiïn cûu xêy dûng mö hònh tao lêp va phat triïn hï thöng SP - DV TTTV thúi ky àöi múi va höi nhêp quöc tï. Tû khoa: Hoat àöng thöng tin; dõch vu thöng tin; dõch vu thû viïn; mö hònh phuc vu; thû viïn àai hoc; Thû viïn Trûúng Àai hoc Victoria. Victoria University of Wellington’s library and information services and lessons for Vietnamese academic libraries Summary: Reviews the system model of library and information products and services at the Victoria Academic Library (New Zealand); investigates into this model toward stan-dardization, modernization of this University and sets forth some lessons of experience to Vietnamese university libraries in study to build a model for creating and developing a system of products and services in the period of renovation and international integration. Keywords: Information activities; information services, library services; service model; university library; Victoria academic library. 1. Khai quat vï Thû viïn Trûúng Àai thanh cöng trïn, VUW àa chu trong àïn phat hoc Victoria 1.1. Vai net vï Trûúng Àai hoc Victoria Àai hoc Victoria (sau àêy goi tùt la VUW), la möt trong nhûng trûúng àai hoc lêu àúi nhêt triïn hï thöng hö trú hoc têp va nghiïn cûu, trong ào àùc biït phat triïn hï thöng thû viïn va nguön hoc liïu. 1.2. Vai tro cua Thû viïn trong VUW ú New Zealand, thanh lêp nùm 1897. Trong Thû viïn VUW àûúc coi la trai tim cua vong möt thï ky qua, VUW àa tao dûng àûúc danh tiïng àûng trong töp nhûng àai hoc co uy tñn trïn thï giúi trong lônh vûc nghiïn cûu va àao tao. VUW co 9 khoa va 46 trung têm, viïn nghiïn cûu, 2000 can bö va giang viïn, cung vúi trïn 22.000 sinh viïn, 15% trong sö ào la sinh viïn quöc tï àïn tû trïn 80 quöc gia [13]. Vúi muc tiïu phat triïn thanh möt àai hoc nghiïn cûu, VUW àa tao dûng àûúc chö àûng cua mònh trïn thï giúi, la möt trong nhûng trung têm nghiïn cûu hang àêu cua New Zealand. Àêu thang 4/2013, VUW àûúc Höi àöng Giao duc Àai hoc va Cao àùng cua New Zealand xïp hang thû nhêt vï chêt lûúng nghiïn cûu khoa hoc [11]. Àï àat àûúc nhûng THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 5/2014 nha trûúng, núi gùp gú thûúng xuyïn cua sinh viïn va giang viïn trong trûúng. Thû viïn co nhûng dõch vu hö trú hoc têp va nghiïn cûu chêt lûúng cao, vúi khöng gian hoc têp ly tûúng, nùng àöng va thên thiïn. Àùc biït, Thû viïn co hï thöng húp tac va chia se tai nguyïn thöng tin vúi hêu hït cac trûúng àai hoc lún trïn thï giúi, vúi muc tiïu: se khöng bao giú noi “KHÖNG” vúi bêt ky möt yïu cêu vï tai liïu cua giang viïn va sinh viïn trong trûúng [5]. Vai tro va têm quan trong cua Thû viïn àûúc thï hiïn trong quy àõnh vï tiïn trònh àao tao, trong ào, möt ma nganh àao tao múi mú chó bùt àêu tuyïn sinh khi thû viïn àa khùng àõnh co àu hoc liïu phuc vu cho hoat àöng àao tao 25 Nghiïn cûu - Trao àöi va nghiïn cûu. Hï thöng Thû viïn VUW co nguön lûc thöng tin döi dao, àa dang va cach tö chûc hoat àöng chuyïn nghiïp bao göm 01 thû viïn trung têm va 04 thû viïn chi nhanh nùm ú cac àõa àiïm cach xa nhau tû 1-4 km. Cac thû viïn thanh viïn àûúc kït nöi hï thöng mang cap quang va Internet töc àö cao, kït húp vúi hï thöng phuc vu tai liïu tai chö theo yïu cêu ngûúi dung tin (NDT), do vêy ú bêt ky chi nhanh nao cua thû viïn, NDT àïu co thï sû dung cac loai tai liïu sö va in ên cua têt ca cac thû viïn trong hï thöng. Xac àõnh nhiïm vu chiïn lûúc la hö trú àùc lûc cho hoc têp, giang day va nghiïn cûu, thû viïn àa xêy dûng “Chiïn lûúc phat triïn thû viïn”; “Chiïn lûúc hö trú cho viïc hoc têp va giang day ”, “Chiïn lûúc hö trú nghiïn cûu”, trïn cú sú ào phat triïn hai mö hònh: “Thû viïn hö trú giang day va hoc têp”; “Thû viïn hö trú nghiïn cûu”. VUW hùng nùm àa àêu tû hang triïu àö la cho viïc bö sung cac nguön hoc liïu va phat triïn hï thöng SP-DV TTTV phuc vu hoat àöng àao tao, nghiïn cûu khoa hoc cua nha trûúng. 2. Mö hònh hï thöng san phêm-dõch vu tai Thû viïn VUW Thû viïn VUW cung cêp möt cöng truy cêp àïn nguön tri thûc àa dang, trûc tuyïn thöng qua cac bö sûu têp la tai liïu in, nguön tai liïu sö cua thû viïn va cac thû viïn khac trïn thï giúi. Hï thöng SP-DV TTTV chêt lûúng thên thiïn àa chu àöng giup cac giang viïn, nha nghiïn cûu va sinh viïn truy cêp àïn thï giúi thöng tin röng lún. Thû viïn àêu tû möt cú sú ha têng vï cöng nghï thöng tin (CNTT) hiïn àai, àam bao hoat àöng 24 giú/ngay, vúi àûúng truyïn Internet töc àö cao, àam bao cho NDT co thï khai tac cac nguön tai nguyïn trong va ngoai thû viïn. CNTT vúi cac ûng dung chuyïn biït la xûúng söng cua thû viïn. Sú àö dûúi àêy mö ta mö hònh hoat àöng cua Thû viïn vúi cac loai hònh san phêm va dõch vu thöng tin cú ban. Hònh 1. Mö hònh khai thac va sû dung cac san phêm dõch vu thöng tin 26 THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 5/2014 Nghiïn cûu - Trao àöi 2.1. Hï thöng san phêm TT-TV - Cöng thöng tin Thû viïn VUW: àûúc truy cêp qua àõa chó website http://library.victoria.ac.nz/library-v2/ la àêu möi cung cêp thöng tin va dõch vu cua thû viïn cho ban àoc. Tai àêy, ban àoc co thï tòm kiïm “bêt ky” thöng tin vï cac loai hònh san phêm va dõch vu do thû viïn cung cêp; cac chó dên chi tiït kem theo cac àûúng link liïn kït phuc vu nhu cêu sû dung tai nguyïn cua Thû viïn qua Internet. - Blog cua Thû viïn VUW: àûúc truy cêp qua àõa chó website https://www.facebook.com/VUWLibrary: trong website nay co cac thöng tin chi tiït giúi thiïu nguön lûc thöng tin, cac hoat àöng va cac liïn kït hö trú rêt hûu ñch cho viïc sû dung thû viïn. Àêy cung la cêu nöi thöng tin hûu hiïu kït nöi NDT va thû viïn trong möi trûúng mang xa höi phö biïn nhêt hiïn nay. - Muc luc tra cûu trûc tuyïn (OPAC): NDT co thï truy cêp tòm kiïm thöng tin qua OPAC: Tòm kiïm cú ban; Tòm kiïm nêng cao; Tòm kiïm theo chu àï;... Ngoai ra, con co cac chûc nùng khac nhû ghi nhú cac tai liïu àa tòm kiïm, lõch sû tòm kiïm theo tûng tai khoan ca nhên. - Ban tin àiïn tû: àûúc giúi thiïu trïn website cua Thû viïn va xuêt ban dûúi dang ên phêm thöng tin theo àõnh ky thang/sö. Ban tin giúi thiïu vï nguön lûc thöng tin cua thû viïn, thû muc bai trñch tap chñ, thû muc thöng bao sach múi, thöng tin nhanh danh muc cac àï tai nghiïn cûu khoa hoc àa nghiïm thu, cac luên an tiïn sô, luên vùn thac sô múi bao vï va hoat àöng nghiïp vu thû viïn. - Nguön tai liïu in: Vúi 1,3 triïu ban, phên lún la sach, luên vùn, luên an va cac tap chñ khoa hoc. Hêu hït cac chuyïn nganh àao tao àïu àûúc bö sung cac tai liïu hat nhên sat chûúng trònh àao tao cua nha trûúng. Ú VUW khöng co khai niïm giao trònh. Giang THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 5/2014 viïn chõu trach nhiïm vï bai giang cua mònh va hûúng dên sinh viïn khai thac àïn nguön tai liïu cên thiït, trïn cú sú ào, thû viïn phai bö sung àêy àu cac tai liïu do giang viïn àï xuêt - Cú sú dû liïu toan vùn/bö sûu têp sö: Cú sú dû liïu toan vùn, hay bö sûu têp sö la thanh phên khöng thï thiïu cua thû viïn sö. Theo Arms, bö sûu têp sö la möt trong nhûng yïu tö quan trong àï xêy dûng thû viïn sö [1]. Thû viïn sö se gop phên àûa nhûng bö sûu têp sö trûc tuyïn àïn ngûúi dung [14]. Möt thû viïn sö hay möt thû viïn hiïn àai bùt buöc phai co bö sûu têp sö [2, 10]. Theo möt khao sat gên àêy nhêt cua Primary Research Group thò tai liïu sö tùng trung bònh hang nùm khoang 75%. Thû viïn Victoria xac àõnh ro bö sûu têp sö se la nhên tö chñnh trong cöng tac phuc vu ban àoc búi hêu hït sinh viïn va giang viïn àïu co may tñnh va truy cêp internet, ho co thoi quen khai thac tai nha, vùn phong lam viïc hay ú ky tuc xa. Nguön hoc liïu sö cua thû viïn bao göm: cac sach àiïn tû, luên vùn, luên an, cac tap chñ toan vùn va àùc biït la cac cú sú dû liïu trûc truyïn hang àêu nhû IEEE, Proquest, ScienceDirect,... NDT chó cên co tai khoan cua thû viïn la co thï truy cêp miïn phñ cac nguön tai liïu nay ú bêt ky àêu. - Tai nguyïn sö nöi sinh: + New Zealand Electronic Text Collection: Bao göm cac bö sûu têp sö lún vï di san New Zealand va cac cöng trònh nghiïn cûu cua àai hoc VUW; + ResearchArchive: Bao göm cac tai liïu phuc vu nghiïn cûu, miïn phñ cho giang viïn, sinh viïn trong va ngoai trûúng VUW. Cac tai liïu àûúc mö ta theo chuên Dublin Core va co thï tòm kiïm toan vùn; + RestrictedArchive: Cac kït qua nghiïn cûu cua VUW, chó miïn phñ cho giang viïn va sinh viïn cua VUW. Ban àoc ngoai VUW khöng co quyïn truy cêp vao cac tai liïu nay; 27 Nghiïn cûu - Trao àöi + Open Journal System: Bao göm 6 bö sûu têp bao, tap chñ nghiïn cûu “mú” theo chuyïn nganh. Cac bö sûu têp nay àûúc xêy dûng àï cung cêp miïn phñ cho ngûúi dung trïn toan thï giúi; + Cú sú dû liïu àï thi: Àûúc sûu têp va lûu trû tû nùm 1895, sùp xïp theo tïn khoa hoc, chu àï, tiïu àï va ngûúi ra àï thi. Àï thi tû nùm 2005 co thï tòm kiïm trûc tuyïn. + Cú sú dû liïu luên vùn, luên an: Bao göm luên an, luên vùn cua VUW, cua hï thöng trûúng àai hoc thuöc New Zealand va cac quöc gia khac. Tai liïu àûúc mö ta, tom tùt va co thï tòm kiïm toan vùn; + Cú sú dû liïu giao trònh, sach giao khoa cho mön hoc: Àêy la tai nguyïn co nhu cêu khai thac rêt cao, vò vêy tai liïu thuöc cú sú dû liïu nay chó àûúc mûún töi àa 3 giú. + Cú sú dû liïu àiïn tû trûc tuyïn: Bao göm bao cao khoa hoc, bao, tap chñ àûúc mua ban quyïn sû dung tû nhiïu nha cung cêp. Têt ca tai liïu àïu àûúc mö ta chi tiït va co thï tòm kiïm toan vùn; + Bö sûu têp di san quñ hiïm J.C. Beaglehole Room:Göm 16.000 bö tai liïu, sach hiïm, ên phêm àõnh ky. 2.2. Hï thöng dõch vu TT-TV - Phuc vu àoc tai chö:Thû viïn VUW xêy dûng va cung cêp möt khöng gian thöng tin hiïn àai, thên thiïn àï phuc vu cho viïc hoc têp va nghiïn cûu cua NDT khi àïn sû dung thû viïn. Thû viïn co cac phong àoc chûc nùng, àûúc trang bõ àêy àu may tñnh va thiït bõ hö trú cên thiït, nhû: Phong àoc mú; Phong hoc nhom; Phong àoc àa phûúng tiïn (multimedia); Phong cho ngûúi khuyït têt. - Tö chûc kho mú: Têt ca cac kho tai liïu cua Thû viïn àïu àûúc tö chûc theo hònh thûc kho mú. Vúi phûúng chêm: thên thiïn, möi trûúng mú va hoc thuêt cho têt ca ban àoc, khi vao Thû viïn, ban àoc àûúc mang tui hay ba lö cung tai liïu ca nhên ma khöng 28 nhên thêy bõ theo doi hoùc kiïm soat. Möt sö phong àoc àûúc trang trñ cac hoa tiït nghï thuêt nhùm tao möt khöng gian hai hoa trong Thû viïn. - Phuc vu mûún tai liïu + Mûún trûc tiïp tai hï thöng Thû viïn VUW: Mûún trûc tiïp hoùc qua may mûún tai liïu tû àöng trong Thû viïn; + Mûún trûc tiïp tai hï thöng cac thû viïn liïn kït: Ban àoc co thï trûc tiïp àïn cac thû viïn liïn kït vúi thû viïn VUW, sû dung the ban àoc VUW àï mûún tai liïu tai ào. Hï thöng thû viïn liïn kït bao göm: Àai hoc Cöng nghï Auckland, Àai hoc Lincoln, Àai hoc Massey, Àai hoc Cantebury, Àai hoc Otago, Àai hoc Waikato; + Mûún tû xa: NDT co thï àùt mûún sach thöng qua dõch vu “Mûún tû xa” tai thû viïn trung têm va cac thû viïn chi nhanh cua VUW, sau khi tòm va àùt mûún tai liïu, NDT lûa chon hònh thûc nhên tai liïu thñch húp àï yïu cêu thû viïn àap ûng; + Mûún liïn chi nhanh (intersite): NDT co thï àùt mûún va yïu cêu chuyïn sach tû thû viïn chi nhanh khac nùm trong hï thöng Thû viïn VUW vï thû viïn cua mònh àï nhên tai liïu. Vúi tai liïu khöng cho phep mûún vï, thu thû se quet tai liïu va gûi àïn email cua ban àoc dûúi dang PDF; + Mûún tai liïu co nhu cêu sû dung cao: Möi thû viïn duy trò möt bö sûu têp cac tai liïu co nhu cêu sû dung cao àûúc àùt riïng trong kho dû trû (Closed Reserve). Tai liïu co nhu cêu sû dung cao co thúi han mûún ngùn hún cac tai liïu thöng thûúng, tuy tûng loai tai liïu, thu thû ên àõnh thúi gian àûúc phep mûún. Cac tai liïu trong kho dû trû àûúc truy cêp thöng qua muc luc thû viïn trong muc Course Reserve; - Hï thöng mûún tra tû àöng: Thû viïn àa triïn khai hï thöng mûún tra tû àöng tiïn tiïn, ûng dung cöng nghï RFID (Radio Frequency THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 5/2014 Nghiïn cûu - Trao àöi Identification). Ban àoc co thï nhú thu thû mûún/tra (check in/out) cac tai liïu mònh cên, hoùc co thï tû mònh lam cöng viïc nay tai cac may mûún tra tû àöng. Thû viïn VUW co höp tra tû àöng (return box) àùt ú võ trñ thuên lúi, cho phep NDT tra tai liïu vao bêt cû thúi gian nao (24h/ngay va 7 ngay/tuên). - Dõch vu mûún may tñnh xach tay (Laptops): Sinh viïn va can bö giang viïn trong VUW co thï mûún laptop àï sû dung trong pham vi Thû viïn va khöng àûúc phep àûa ra ngoai trong bêt cû trûúng húp nao. - Dõch vu hoi àap: Ban àoc co thï gian tiïp nhên àûúc sû trú giup tû can bö thû viïn qua dõch vu hoi àap “Ask a Librarian”. - Dõch vu trao àöi thöng tin Dõch vu thûc hiïn khi cên chuyïn yïu cêu giûa Thû viïn vúi ban àoc hoùc giûa Thû viïn VUW vúi cac thû viïn khac àï thûc hiïn dõch vu mûún liïn thû viïn qua Email. - Dõch vu thu nhên thöng tin phan höi: Dõch vu hö trú ban àoc trong viïc gûi y kiïn phan höi túi Thû viïn. Ban àoc co thï gop y vï hï thöng SP-DV TTTV, cac tiïn ñch ma Thû viïn cung cêp. - Dõch vu mûún liïn thû viïn: Àï sû dung dõch vu mûún liïn thû viïn, ban àoc chó cên àiïn mêu yïu cêu mûún tai liïu thöng qua website cua Thû viïn vúi thöng tin cú ban nhû: Ho va tïn, ma sö sinh viïn/can bö, tïn tai liïu, tac gia, nùm xuêt ban va gûi cho thû viïn. Thû viïn se liïn hï lai ngay vúi ban àoc àï xû ly yïu cêu. Hêu hït cac tai liïu la khöng phai tra tiïn, chó trû trûúng húp NDT yïu cêu gêp thò phai tra möt phñ nhêt àõnh. Thû viïn luön cêp nhêt trang thai mûún àï ban àoc biït àûúc thúi gian mònh co thï nhên àûúc tai liïu yïu cêu. Hònh 2. Quy trònh mûún liïn thû viïn tai thû viïn Àai hoc Victoria THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 5/2014 29 ... - tailieumienphi.vn