1. Trang Chủ
  2. Lịch sử - Văn hoá
  3. Tìm hiểu lịch sử thế giới: Phần 1

Tìm hiểu lịch sử thế giới: Phần 1

Tài liệu Tìm hiểu lịch sử thế giới phần 1 trình bày các nội dung chính sau: Thời kỳ tiền sử; Văn minh Ai Cập cổ đại; Văn minh lưỡng hà; Văn minh Hy Lạp cổ đại; Văn minh La Mã cổ đại; Văn minh lưu vực sông Ấn; Châu Âu từ thế kỷ V đến thế kỷ X; Đông Âu thời trung đại; Châu Á thời trung đại; Châu Mỹ thời trung đại;... Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết. Bien soan: TRAN GIANG SON Bacli |iioa thu' t o TflC 51/ GI6I Bi8n m\fc trfin xuS't bin phim cua Thir vj$n Qufl'c gia Vi?l Nam T r

Thể loại Tài liệu miễn phí Lịch sử - Văn hoá

Số trang 136

Ngày tạo 4/9/2023 9:01:05 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 13.40 M

Tên tệp

Tải Tìm hiểu lịch sử thế giới: Phần 1 (.pdf)

Xem mẫu

  1. Bien soan: TRAN GIANG SON Bacli |iioa thu' t o TflC 51/ GI6I Bi8n m\fc trfin xuS't bin phim cua Thir vj$n Qufl'c gia Vi?l Nam T r i n Giang Son Bach khoa t h u lich sir thi gicfi / Tr^n Giang Son b.s. - H. : Thdi dgi, 2013. - 539tr. : inh ; 24cm 1. Ljch SLf thg'giOi 2. Bach khoa thii 909 - dc14 Ca TDF0()31p-CIP r u t ; \im fim BINH THU.W ^NhOng thu vifn mua sdch cua Nha sdch Thing Long duac bien muc chudn Marc 21 mien phi. •^Da lifu duf/c Nha sdch Thing Lonf chip vac dia mim. ho$c gOi email den thuvi$n. hodc download lH'rang web:thanglong-com.vn NHA XUAT BAN THOfI D A I
  2. Vu tru da chung kiin toan bo lich trinh phdt trien cay dang ngot bui cua nhdn logi, tit thai ky gia dinh huyit toe cho den khi ma ra con duang hang hdi tren biin, tit each mgng cong nghiep den chien tranh the giai I, tit chiin tranh thi giai II den chiin tranh Iraq. Di dap itng nhu cdu tim hieu lich sit the giai ciia dong ddo bgn doc, chiing toi da bien sogn cuon sdch "Bach khoa thir Ifch sir the gi&i". Cudn sdch giup bgn doc hiiu duac va ndm bdt duac nhitng diem cot yeu cua lich sir thi giai trong thai gian ngdn nhdt, tit do giup bgn doc dgt duac muc dich hoc duac luang kien thuc nhieu nhdt trong thai gian it nhdt. Cuon sdch sir dung hinh thuc bien sogn khdc vai nhitng cuon sdch lich sir hien c6 tren thi truang. Noi dung cuon sdch duac chia thdnh 24 phdn theo trinh tu thai gian dien tien cua Ifch sir. M6i phdn deu de cap den nhu-ng su kien cd dnh huang to Ian den tiin trinh lich sit nhdn logi, thong qua hinh thuc xdu chuSi nhitng su kien nay, cudn sdch tdi hien chdn thuc toan bo tien trinh Ifch sir tit thai ky nguyen thiiy cho den hien tgi. Nha vdy, bgn doc cd the de dang ndm bdt duac nhitng su kien chinh trong moi thai ky lich sir. Hy vong cuon sdch nay, nhu mot nha thong thdi, ben cgnh bgn trong hdnh trinh di nguac thai gian, tra vi qua khit, gidi thich cho bgn mot each can ke va ddy thuyit phuc vi nhitng su kien, nhdn vat, nhitng ky quan trong lich su thi giai. Cuoc hdnh trinh nay khong chi Idm phong phit tri tue, su hieu biet va tdm hon cua bgn, md con cho bgn su trdi nghiem nhu the bgn thuc su titng song vd tham du vdo nhitng thay doi cua the giai. Do thai gian vd khd ndng c6 hgn, nen kho trdnh khoi nhitng thieu sot. Chung toi chdn thdnh cdm an nhitng y kien gop y vd phe binh cua bgn doc de cuon sdch hodn thien han trong nhitng Idn xudt bdn sau.
  3. 64 P Sach vidt tren dk set W 66 Van tir hinh nem MVCLVC Bp luat I lammurabi ^ i 69 ' VM, " 72 V u o n treo Babylon Trang Thai ky nha nguc Babylon '' 75 Cung ban doc 5 Thinh suy cua de quoc Assyria 77 Phan 1: THOfI K Y T I E N SU" 15 Cai each chinh tri Telepinu 80 Gia dinh huyet toe 15 "Nguai danh xe ngira tren bien Dia Trung H a i " 83 Cong xa thj tpc 17 D I qu6c Ba T u 86 Thai dai do da mai 19 6ng vua the giai - Cyrus •u 89 Tin nguang To tern 22 Cai each Darius 92 Che do dan chii quan sir 25 He dem ca s6 10 va he dem ca so 60 ' 95 Phan 2: V A N M I N H A I C A P C O D A I 28 Phan 4: V A N M I N H H Y L A P C O D A I 98 "Qua tang" cua song Nile 28 Than mat trai Hy Lap 98 Pharaoh va K i m tir thap 31 102 "Thuyen mat trai" cua Khufu 33 Kham pha me cung Minos Thinh suy cua van minh Mycenae 106 Tugng nhan su 36 109 Xac uop A i Cap 39 Sir thi Homer 112 Lich mat trai 42 Cai each Solon 116 Cuoc cai each ton giao cua "Con trai ihhn mat t r a i " 45 Sir ra dai cua Sparta 119 "Napoleon" cua A i Cap c6 dai 47 Truyen thuySt "Ke ngira go" 122 Hai dang Alexandria 50 Chi^n tranh Marathon ' '. , 124 Hoang hau A i Cap Cleopatra V I I :y 53 Bi kich va hai kieh Hy Lap c6 dai 127 Phan 3: V A N M I N H LlTOfNG H A 57 T r i l t hoc Hy Lap c6 dai 130 Adam, Eve va con t h u y l n Noah 57 Th4n toan Archimedes 133 Moses - Anh hung dan tpc cua nguai Do Thai 60 Cai chSt cua Alexander 7
  4. Phan 5: VAN MINH LA MA C 6 DAI 137 Phan 8: CHAU AU TlT THE K Y THLT X I DEN THE KY Truyen thuydt ve thanh Rome va soi me » ; 137 THirxvi 204 Phong trao ly khai Ian thii nhat ^ 141 Thap tuchinh " - 204 Vuang trieu Normandy ; 207 Diu si , ' 143 ChiSn tranh hoa hong V:.- ,...'.;J,;...." 210 Nha quan sir noi tieng Hannibal 145 Ch\kn tranh tram nam •, - ' 214 Ong vua khong ngai 149 Nir anh hung dan toe Jeanne d'Arc 217 Khai nghla Spartacus • i;,,'/. . , 152 Cai chk den 220 Augustus 155 Kien true Gothic c l-;;.. 223 Truyen thuyet chiia Jesus 158 Phan 9: DONG AU THCJI TRUNG DAI •'I'':... 228 Constantinus dai de va dao Kito 163 Thinh suy cua dS qu6c Byzantine 228 Sir diet vong ciia d^ qu6c Tay La Ma va sir ton tai tam thai Ottoman danh chilm Constantinople 231 cua de quoc Dong La Ma , 1 6 5 Cai each Ivan IV 234 Phan 6: VAN MINH LlTU V\fC SONG AN 169 Ngudn g6c cua ton hieu sa hoang 237 Van minh Harappa 169 Phan 10: CHAU A THQfl TRUNG DAI 241 Thinh suy ciia vuang triSu Khdng Tuac 172 Muhammad 241 Che do chung tinh 175 243 Nghin le mot dem Mahabharata va Ramayana 177 246 Chij so A Rap A due vuang quy y cira Phat 180 249 Thanh Cat Tu Han Thiet Moc Chan De quoc Kushan 184 253 V6 ngua Mong Co rong ruoi khap Au A Phan 7: CHAU A U TlT THE K Y V DEN THE KY X 188 Tinh thdn vo sy dao 256 Nguai German di cu 188 Phan 11: CHAU MY TH^I TRUNG DAI ,':/>,/,;.:• 260 De qu6c Charlemagne 191 Van minh Aztec 1 2 6 0 Sir ra dai cua vuang qu6c giao hoang 194 Hop so pha le bi an , , 263 Nha vua Due Otto I 198 Thanh ph6 xay bang vang 267 Sir ra dai cua vuang qu6c Anh 201 Nguon goc ten goi song Amazon 270
  5. Phan 12: V A N N G H E P H y C HLTNG V A M d R A C O N Dl/OfNG Cuoc chinh bien Thermido H A N G HAI T R E N B I E N 274 Napoleon xay dung de che thu nhat Colombo phat hien ra luc dia mai i , , 274 I r a n Waterloo v . • • -'/.v . Nguon g6c ten gpi cua chau M y > : 278 Cach mang thang bay ; ^ ; , Cha de ciia tau thuy 280 D6ng minh than thanh Thuyet nhat tarn cua Copernicus - 283 Phan 16: C H I E N T R A N H G I A N H D Q C L A P 0 C H A U M Y Cai each ton giao cua Martin Luther , i ., ' " 286 Con thuySn Mayflower ,, _ Ham doi Tay Ban Nha hi tieu di?t 290 Sir kien che Boston Chien tranh ba muai nam 294 T i l n g sung Lexington ,' Phan 13: C A C H M A N G C O N G N G H I E P 298 •'Tuyen ngon doc lap" ciia nuac M y Thai dai ciia dong co hai nuac 298 Lai keu goi Dolores May keo sgi Jenny 302 Nha nuac cpng hoa dau tien ciia nguai da den Phat minh tau hoa 305 Tran Ayacucho Phan 14: C A C H M A N G T l T S A N A N H 309 Phan 17: C H A U A U T H E K Y X I X Nan rao dat cuop ruong 309 Su sup d6 ciia de che thu hai TranNaseby , 311 C h i l n tranh Crimea PhaiDaoDSt " 315 Cuoc cai each nam 1861 cua nuac Nga Cuoc each mang khong d6 mau 317 Bismarck va chinh sach thep Dao luat hang hai i; 320 Chien tranh Phap Ph6 Tam giac buon ban 322 Cong xa Paris Chien tranh bay nam 325 T u 4 n le thang 5 dam mau Phkn 15: C A C H M A N G T l / S A N P H A P 328 Dong minh ba nuac Phong trao Khai sang 328 Phan 1 8 : T H E G I 0 f I T H E K Y X I X > Hoi nghi ba ding ckp 330 Cach mang M y Chiem nguc Bastille 333 Cuoc npi chien Hoa K y Cai chet cua Marat 336 Tong thong Lincoln bi am sat
  6. 1 Minh Tri duy tan 408 Npi chi^n Tay Ban Nha 471 Chien tranh Nga Nhat 411 Am miru Munich 474 Dang Quoc Dai An Do 414 Vu an phong hoa dot toa nha qu6c hoi Due 477 Cuoc khai nghia ch6ng thirc dan Anh cua Mahdi 417 Due qu6c xa len ndm quyen 480 Phan 19: T H E G i d l DAU T H E K Y X X 421 Phan 22: C H I E N TRANH T H E Gl6l LAN THlT HAI 483 Dang lao dong Anh len nam quyen ' ' 421 Chinh sach xoa diu 483 Chinh sach cay gay Ion va ngoai giao dollar 424 Cuoc thao chay Dunkirk 486 Mat trai khong bao gid Ian tren di qu6c Anh 427 Kd hoach su tu biSn 488 Chien tranh Balkan Kh6i thinh vuong chung Dai Dong A 492 430 Phan 20: C H I E N TRANH T H E G l O l LAN THlT NHAT Phat xit Y thua tran a chau Phi 496 433 Sir kien Sarajevo Sir kien Iran Chau cang 499 433 Chien tranh Thai Binh Duong bung n6 503 "K§ hoach Schlieffen" bi pha san 436 Cuoc gap mat cua ba vi lanh dao toi cao 506 "C6i xay thjt Verdun" 440 Cuoc do bp Normandy 508 Tran hai chien Jutland 443 Hoi nghi Yalta 511 Ke hoach 14 diem 446 Nuremberg va toa an quan sir qu6c tg Vien Dong 514 Hoi nghi hoa binh Paris 449 Phan 23: T H E GlOfI SAU DAI C H I E N 11 518 Phan 21: T H E GIQfl SAU C H I E N TRANH T H E G l O l L A N THlTNHAT 452 K6 hoach Marshall 518 Lien X6 ra dai Hoc thuyet Truman 521 452 Chien tranh lanh 524 Chinh sach kinh te mai cua Lien X6 455 T6 chijc hiep uac BSc Dai l a y Duong 527 Nuac cong hoa Weimar 457 Sir chia cat An Do 530 Ke hoach Dawes 460 Sir kien 11 thang 9 533 Dao chinh nha hang bia 463 Chien tranh Iraq 536 Xung dot Ruhr 465 Chinh sach kinh te mai cua Hoa Ky 467
  7. Phonl THdl KV TICN Sir Gia dinh huyet tgc • Hinh thai to chirc ddu tien cua xd hoi loai nguai Gia dinh huylt toe la hinh thai to chuc xa hoi trong thai ky dau va thai ky giCra ciia thai dai do da cu, cung la hinh thai to chuc dau tien cua xa hoi loai nguofi. Trong gia dinh huyet tpc, hon phoi ducrc tien hanh dua tren ngoi thu. iki ca anh chi em rupt, anh chi em ho deu c6 the la va chong cua nhau. Tuy nhien viec hon ph6i giua cac the he khac nhau (nhu giiJa ong ba va chau, cha me va con) bi cam ky. Marx dua ra phan tich doi vai hinh thai t6 chuc xa hoi theo kieu gia dinh huylt toe nhu sau: "Gia dinh huylt toe la giai doan dau tien ciia gia dinh. Luc nay, cac tap doan hon nhan da tach ra theo cac the he. Tat ca ong ba, trong pham vi gia dinh, dSu la vg chong cua nhau; con cua ho, tuc la tat ca bo me, cung thS; con cua dai thu hai, tuc la cac chau, lap thanh nhom vg chong Chung thu ba; r6i con cua ho, tuc la dai thu tu, lap thanh nhom thu tu. Cu nhu thS hinh thanh nen cau tnic hinh kim tu thap". Mot gia dinh huyet tgc chinh la mgt cong xa, mot tap doan. Trong ngi bo gia dinh huyet tgc, mgi nguai cung lao dgng, cung huang thu thanh qua lao dgng. Quan he giua nguod va nguai hoan toan binh dSng. Do ban chdt gia dinh huylt tgc la mgt gia tgc, nen tap doan nay thuang khong Ion, chi khoang tu 20 din 40 nguai. De tim kiem thuc an, ca tap doan danh phai s6ng cugc s6ng nay day mai do. Chinh vi the, giij-a tap doan nay va tap doan kia khong c6 hk cu m6i quan he nao. Nhung trong ngi bg tap doan, rk c6 the da c6 su phan cong cong vice, chSng han.
  8. dan ong phu trach cong viec san ban, phu nir phu trach cong viec hai lugm. A, B, D , F lien he hp hang true he. So vai che dp quan hon cua xa hpi nguyen thuy', thi hinh thai hon phoi theo A , C, E, G lien he hp hang true he. thS he cua gia dinh huyet tpc la mot buac tien bp ion. B va C l a anh chi em rupt (lien he bang he cap hai). Mot Ichai niem di kern vai gia dinh huyet tpc la huyet thong. Huyet B va E la hai chii chau hay bac chau hay c6 chau (bang he cap ba) thong dung de chi nhijng nguai c6 quan he anh em ba con trong gia tpc. B va G la ong chu hay ong cau hay ba c6 vai chau (bang he cap bon) Nhang nguai cung huyet thong la nhirng nguai c6 quan he than thich va c6 D va E la anh em chu bac (bang he c4p b6n). chung to tien. Lien he huyet thong lai chia thanh true he va bang he. Huyet thong true he dung de chi nhQ-ng nguai c6 quan he sinh thanh nhu cha-con- D va G (bang he c4p nam - lay nhau dugc). chau. Lien he bang he ket noi nhijng nguofi c6 chung mot to tien nhu anh- E va F (bang he c4p nam - idy nhau dugc). chi-em, chii, bac-chau. Cac xa hpi khac nhau d^u nghiem cam hon nhan giua nhOng nguai cung huyet thong. Hon phoi ciing huyet thdng thuang c6 anh huang bat Igi doi vai viec sinh na cung nhu chit lugng t h i lire va tri luc cua the he sau. type them; Cach tinh lien he hang True he la moi lien he hp hang huyet tpc hang dpc giira ong ba, cha me. con cai (nguai no sinh ra nguai kia). Trong viec hon ph6i, theo luat tu nhien, nhilng nguofi c6 hp hang true he trong lien he huySt tpc khong bao giof dugc ket hon vai nhau. Bang he la moi lien he hp hang huyet tpc hang ngang giua mot nguai vai anh, chj, em cua nguai ay trong mot gia dinh, hay giua mot nguai vai anh, chi, em dugc sinh ra do chii bac, c6 di, cau mg. Theo luat t u nhien, nhirng nguai c6 hp hang bang he den cdp thii hai khong the kk hon vai ® Cong m thi tpc nhau (anh, chj, em rupt). Theo luat Giao hpi, nhij-ng nguai c6 hp hang bang Chi do cong xa ddu tien cm nhan loai he den cap thii bon khong ihk ket hon vai nhau. Nhu chung ta da h\k, s6 thanh vien trong mot gia dinh huyet tpc qua Gia sir A sinh ra B va C, B sinh ra D, C sinh ra E, D sinh ra F, E sinh it, nen hp khong du sue trong qua trinh t i m kiSm thuc an va ch6ng chpi vai ra G, thi: tu nhien. Trong gia dinh huylt tpc, cho phep hon ph6i giua anh chi em, dieu nay c6 hai d6i vai sue khoe va tri lire cua con chau dai sau. Chinh v i the, can C O sir k6t hgp giua nhieu gia dinh h u y l t tpc vai nhau. Day chinh la ' Che do quan hon la hinh thai hon nhan nguyen thuy, trong do, mdi nguai con trai nguyen nhan ra dai cua cong xa thi tpc. Cong xa thi tpc ra dai vao cuoi thai hay con gdi ciia thi tQC, bao toe nay deu la chSng chung hoac v(X chung cua nhi/ng nguai dai d6 da cu vai mot so dac digm chinh nhu sau:- con gdi hay con trai ciia thi tpc, bao tQC kia trong cung mQt bp lac.
  9. - Che do chiem hmi doi vai tu lieu san xu^t la nkn tang cua quan he thdng tri trong san xudt va cupc song. Trat tu hon nhan cua che do mau he bj san xuat xa hoi thj toc. Trong thai ky cong xa thi toe mau he, noi bo thi toe pha va. Hon nhan d6i ngau ehuyin t u cu tru a phia phu nu sang cu tru a ehua CO su phan ehia giau ngheo, sang hen. Cac thanh vien thi toe cung lao phia dan ong. Hinh thue hon nhan chuyen sang mot giai doan mai cao han. dong va huang thu thanh qua lao dong. Dgn thai ky cong xa thj toe phu he, Do la chk dp mot v g mot chong. Dual che dp hon nhan mai, dua con sinh ra da CO sir phan hoa giau ngheo va sang hen. tra thanh thanh vien cua thj tpc nguai cha, lao dong ciia nguai phu nu chi - Ca eau to chue lay toe truong lam nguai dung dau. Chuc toe truong han cha trong pham vi gia dinh. Gia day, nguai phu nu chi dong vai tro thu thuoTig duge cac thanh vien thi toc bau chon hoac bai mien. ygu va phu thupc vao kinh te gia dinh. Ban dau, gia dinh nho nay phu thupc vao gia dinh Ion eiia nguai cha. Nhung sau khi trinh dp san xuat ngay cang - Nghiem earn ket hon trong npi bp thj toc. phat t r i l n , thi gia dinh nho eo tinh doe lap va t u chu nhieu han, k h i l n cho - Sau khi mot nguai qua dai, tai san duge g i u lai trong thi toc, nhung cong xa thj tpc den g i n bien giai eua su tan va. Trong thai ky nay, dua con nguai cung dong toe se dugc kS thua tai san nay. da b i l t dugc ai la cha minh, ai la me minh. - Nhiing nguai trong cimg mot thi toc c6 trach nhiem giiip da, bao ve Cung vai su ra dai ciia che dp t u hiiu va giai cap, cong xa thj tpc dan nhau va chong lai cac the luc xam chiSm. di den tan va. Trong thai ky dau cua xa hpi c6 giai cap, mot so tan d u cua eong xa thj tpc van dugc duy tri a nhung muc dp khae nhau. - Thi toc CO ten ggi, ngay le ton giao va nghia trang cua rieng minh. Cong xa thi toe dugc chia lam cong xa thi toc mau he va eong xa thi t>oc them; toc phu he. Cong xa thi toc mau he la tap the cua nhung nguai cung huyet Xa h ^ i t h j tOc mau he va xa hOi t h i tpc p h u h? ' thong tinh theo dong me. Dae trung ca ban ciia hon nhan thi toc mau he la che do ngoai hon, tue la hon phoi duge t i l n hanh giira nhimg thanh vien Xa hpi thj tpc dugc chia lam hai giai doan la xa hpi thj tpc mau he va thupc hai thi toe khae nhau. Thai dai d6 da mai la thai ky ph6n vinh ciia thj xa hpi thi tpc phu he. Xa hpi thj tpc mau he thupc ve thai ky d'au va thai ky tpc mau he. Hinh thai hon nhan t u qudn hon giua thi toc chuySn sang hon giua eua xa hpi thj tpc. Day la t6 chue xa hpi dupe xay dung tren quan he nhan d6i ngau, tuc la mot nguai dan ong c6 t h i c6 rat n h i l u vg, trong do huylt thdng mau he. Thj tpc mau he thue hien ehl dp cong san nguyen thuy mot nguai v g la ehinh; mot nguai dan ba c6 n h i l u eh6ng, trong do mot va chia dhu thanh qua lao dong. Thj toe mau he thai ky dau c6 ngon ngir va nguai la chong ehinh. Hai ben lay nhau nhung van a tai thi toc cua minh. ten gpi rieng. Nhiing nguai trong cung thj tpc c6 ehung huyet thong va to Con eai a cung vai me va thupe ve thi toe eiia me. Sau nay lai phat t r i l n d i n tien. Nhung thanh vien thj tpc khi song thi cung ehung s6ng, khi chet duge giai doan nguai chong den song a thj tpc ciia nguai vg. mai tang trong nghia trang eua thj toe. Trong xa hpi thj tpc mau he, nguai Cong xa thj tpc phu he la giai doan tiep theo cua cong xa thj tpc mau phu n i l CO dja vj va quy^n hanh cao han nam giai. Xa hpi thj tpc phu he he. Sau khi eong xa thj tpc mau he trai qua thai ky cue thjnh, thi su phat thupc ve giai doan cuoi eiia xa hpi thi tpc, vai d i l m khae biet Ion nhat so vai trien cua quan he san xuat trong xa hpi ngay cang tang nhanh. Nguai dan x5 hpi thj tpc mau he la, nguai dan ong c h i l m vai tro chii dao trong thj tpc. ong ngay cang chiem dja vj chu dao trong cac nganh san xuk ehinh nhu nong nghiep, chan nuoi va thii cong nghiep. Chinh vi the, che dp mau he ® Th&i dai ad da m&i qua dp sang c h l dp phu he va eong xa thj tpc phu he dhn dkn dugc hinh Su ra dai ciia cong cu dd chi tdc bang each mai thanh. Tir do, gia dinh ca the vai quyen luc nguai cha lam trung tam tra thanh luc lugng doi khang ciia thj tpc. Xa hpi nguyen thiiy dhn c6 khuynh Thai dai do da dugc ehia lam hai giai doan la thai dai d6 da cu va thai huong bj giai the. Dua vao uu the ve mSt kinh te, nguai dan ong giii dja vj dai d6 da mai. Su khae biet ciia hai giai doan nay la: cong cu da ciia thai ky 1 n
  10. do da cu dugc tao biing each go dap, con cong cu da ciia thai ky do da mai (1) Khu vuc Tay A, BSc Phi va chau Au. Thai dai do da mod cua Tay dugc tao bang each mki. Tir g6 dap d6n mai la ca mpt s\ ti^n bo Ian ve A phat tridn kha sam. Day la khu vuc nong nghiep xuat hien s6m nhat. Tay phuong thuc san xuat. Nam 1865, nha khao c6 hpc nguai Anh Lubbock Ian A Cling la khu vuc xuk hien do kim loai sam nhat. Co thk noi, Tay A buac dku tien dk xuat su dung ten gpi "thai dai d6 da mai". Nien dai cua thai ky vao thai dai van minh sam nhat, chiem dia vi rat quan trong trong lich su nay bat dau each day khoang 18 nghin nam, k^t thuc cdch day khoang 5 van minh the giai. nghin nam. CJ Tay A, khu vuc hinh luai Hem khai nguon cua nong nghiep g6m Levant (nay la Israel, Pakistan, Lebanon va Syria), Anatolia (nay la Th6 NhT Ky) va niii Zagros buoc vao thai ky d6 da mai sam nhk. Day la khu vuc xuSt hien nong nghiep va chan nuoi gia sue sam nhat. Khoang tir nam 9000 den nam 8000 truac cong nguyen (TCN), a day da buac vao thai ky d6 da mai nguyen thuy, nong nghiep va chan nuoi gia sue dang trong thai ky thai nghen. Trong khoang tir nam 7000 den nam 6000 TCN, cac khu vuc khac nhau cua Tay A Ian lugt buac vao giai doan cuoi ciia thai ky do da mai. Trong giai doan nay do gom da xuat hien. Trong qua trinh phat trien, van hoa do da mai cua Tay A anh huang r5 net den khu vuc xung quanh, Ian truyen va phat trien theo hai huang ehinh: do la khu vuc luu vuc song Nile a Bac Phi va khu vuc Dong Nam chau Au. Trong th&iky 66 mdi, con ngudi d§ chS t^o ra do gSm va c^c c6ng ci^ bSng d^ (2) Khu vuc Trung A, Nam A va Dong Nam A. Khoang tir nam 6000 den nam 5000 TCN, Trung A buac vao thai dai d6 da mai, vai dai dien tieu Thong thuong, nguai ta cho bieu la van hoa Dzheytun. N8n van hoa nay phan bo trong lanh tho rang thai dai do da mai c6 3 dac Turkmenistan. Luc bay gia, cu dan khu vuc nay da biet trong lua mach, va trung ca ban. Do la: 1) bat dau che nuoi duang son duang. tao va su dung eong cy da theo van hoa do da mai cua phuong phap mai; 2) phat minh ra Nam A bat dau vao khoang nam do gom; 3) xuat hien nong nghiep va 6000 TCN, phan b6 a khu vuc chan nuoi gia sue. Nhung can phai Balochistan (thuoc Pakistan) va chi ra rang, khong nhk thiet phai luu vuc song An. Cu dan a day day du ca ba dac trung tren mai goi biet trong liia mach, nuoi cuu, de, la thai dai do da mai. Dac trung bo. Khoang nam 4500 TCN mai Cling nhu thai gian xuat hien cua xuat hien do g6m, dong thai, sau thai dai do da mai tren cac khu vuc d6 khong lau xuat hien do gom khac nhau ciia the giai nhu sau: mau. D6n khoang nam 3500 TCN, Nam A buac vao thai ky su Cdng ci^ lao dOng bSng d^ Binh gdm Jomon Nh$t BSn dung ca d6 d6ng Ian d6 da. 1^ lo^i binh gdm c6 xwa nhit thS gi&i
  11. (3) K h u virc B^c A va Dong BSc A . Nhat Ban la nai d6 g6m xuit hien thi tpc dSu CO moi quan he dSc biet hoSc quan he than thich vai mpt loai sam nhSt tren th^ giai. Nien dai do gom cua mot so nai a Mong Co va dpng thuc vat nao do (thuong thi dpng vat nhieu hom). Dong vat dugc coi la Siberia vao ichoang 10 nghin nam. Nhung do da che tao bSng each mai a To tem ciia thi tpc va thuong dugc coi nhu v i than bao ve ciia thj tpc, la d6i khu vuc nay khong phat trien l4m. Nong nghiep cung xuat hien muon. tugng thSn thanh bat kha xam pham. K h i mpt dpng vat dugc coi la To tem, thi nguai trong thi tpc khong dugc giet no, khong dugc an thit no, ma phai Sau khi trai qua thai ky do da, nhan loai hit dau buac vao thai ky do dong. tha Cling, d i cSu xin sir che cha ciia no. Viec coi To tem la doi tugng sung bai, nguyen nhan chinh khong t>oc them; nSm a ban than cua To tem, ma la quan he huyet thong do no th6 hien. Y nghia ciia tin nguong To tem chinh la xac nhan tinh thdng nhSt ve mSt Dod^ Do da diing de chi nhiing cong cu dugfc lam bSng da. No la cong cu huylt thong cua cac thanh vien trong thi tpc. T i n nguong To tem thS hien 3 m6i quan he sau: I lao dong chii yeu va sam nhat cua loai nguai, dugc sir dung pho bien trong thai ky sa khai cua Ijch su nhan loai. Khoang thai gian ke t u khi nhan loai 1) To tem dugc con nguoi nguyen thiiy coi la nguai than, c6 quan he xuit hien cho d^n tnrac khi d6 d6ng xuSt hien, thupc thai ky xa hpi nguyen huySt thong vai minh. D6ng thoi dung ten ciia To tem de dat ten cho thj tgc. thiiy, vai bk day khoang tir 2 dSn 3 trieu nSm. Thai ky do da dugc chia lam 2) To tem dugc coi la t6 tien ciia thi tpc, moi thanh vien ciia thj tpc thai ky do da cu va thai ky do da mai. Co mot so nguai goi thai ky qua do deu la hau due ciia To tem. giiJa thai ky do da cu va thai ky do da m a i la thai ky do da giua. Thai dai do 3) To tem dugc coi la v i th4n bao ve ciia thi tgc. Sau khi t u duy ciia da cQ su dung loai do da dugc tao bang each go dap. N g u a i nguyen thiiy g6 con nguoi phat trien den trinh do nhat dinh, thi hp khong con cho rang To dap cac hon da Ion vai nhau de tao ra nhung cue da hoSc phien da mong, tem CO t h i sinh ra con nguoi. Nhimg tin nguoTig To tem da bam re vao trong sau do gia cong thanh hinh dang nhat dinh. Cac loai do da chii yeu gom do t u tuong ciia xa hpi liic hky gia, chinh v i the hp coi To tem la v i than bao ve. da cat got, do da gia nen, do da dau nhon. Vao thai ky do da m a i , do da dugc che tao bang each mai. Cac cong cu da sau khi dugc tao bang each go Xa hpi hien dai tuy khong con sung bai To tem, nhimg anh huong ciia dap se dugc mai tren cac hon da mai. tin nguong To tem van con ton tai va no da tro thanh mpt phan ciia lich sii. Tin nguong To tem dugc the hien bang nhieu each khac nhau, nhu: ® Tin ngir&ng To tern 1) Co phuon: ve con vat dugc coi la To tem len tren co phuon, la bieu hien de thay nhSt ciia tin nguong To tem. Nguoi Trung Quoc khi danh Nguon gdc cm viec tha ciing to Hen tran thuong diing long ky (co ve hinh con R6ng), boi v i Rong la To tem Tin nguomg To tern thue ra la mot hinh thiic tin nguong ton giao, ra cua hp. Truyen th6ng sii dung long ky dugc keo dai t u doi nha Chu den dai vao thai ky cong xa thi tgc. To tem la mgt dgng vat, thuc vat hoac vat dai nha Thanh. the nao do ma con nguai thai nguyen thiiy coi la nguai than, to tien hoac 2) x a m minh. Hien tugng nay kha ph6 h'xkn. To tem ciia tho dan song than bao v? ciia minh. Nguai nguyen thiiy tin r i n g To tem c6 mgt sue manh tren nhirng hon dao gkn eo h\hn Torres thupc chau Dai Duong la ca ciii, hay sieu nhien c6 the che cha bao ve hg, han nua hp c6 the nhan dugc sue manh ca nang tien, Ign h'lhn (ten khoa hpc la Dugong dugon). M o i nguoi deu ve tu To tem. Tren thuc te, To tem la doi tugng da dugc nhan each hoa. No c6 mpt duang mau do chay tir mui len tran, r6i chay dpc theo xuong song cho nghia den la: "hp hang" hay "c6 hp hang". N g u a i nguyen thiiy tin rSng moi den tan eo, de mo phong theo hinh dang loai ca ciii. 23
  12. 3) Nhay rtliia. Hoat dong nhay mua khi te le hoSc danh tran, cung c6 To tem cua Nga la ghu. To tem cua Nam Tu (cu) la chim ung hai dau. Quoc the Hen quan den to tem. Nguai ta mo phong, trang diem giong nhu dong buy cua Ba Tu la meo, trong khi do, Qu6c buy cua Bi, Tay Ban Nha, Thuy vat to tem va bat chuac dieu bo cua no de nhay mua. Chang ban nhu nguai Tajik CO dieu nhay giong nhu chim ung bay luon. Sy deu ve hinh su tu. Nhiing con vat nay khong phai v6 duyen v6 ca dugc ve len Quoc buy, ma chiing bat nguon tu tin nguang To tem nguyen thiiy cua cac dan toe. t>oc them; To tem cua m^t so dan t9c tren the gioi ® Che dp dan chu quan sit d Viet Nam, trong dai song van hoa tarn linh cua nguai Vi?t, diu in To tem the hien rat ro qua truyen thuySt "con R6ng, chau Tien". Nguai Viet Xa hoi dan chii thai ky dau tu xem minh la con Lac, chau Rong. Nhu vay, tu xa xua, nguai Viet da xem Nha dan toe hoe nguai My Morgan la nguai dua ra khai niem "ehl do con chim Lac va con Rong la to tien cua minh. Khong dau xa, truyin thuylt dan ehu quan su", dung de chi ca cau to chuc bo lac va lien minh giiJa cac ve vua Dinh Bo Linh a the ky thu X cQng noi ve con Rong xanh ngu y la bo lac vao thai Hy Lap c6 dai. Ca cau to chuc nay bao gom: hoi nghi bg lac cha cua vi vua ho Dinh. vai thanh phan la truang lao cac thi toe; dai hoi nhan dan vai thanh vien la nam giai truang thanh cua thi toe; thii ITnh quan su, dugc ggi la "basileus". Thu ITnh quan su chua eo dugc quyen lire nhu cua nha vua trong xa hoi eo giai eSp. Ngoai nguai Hy Lap c6 dai, thi nguai La Ma c6 dai, nguai German, nguai Seythia..., cung deu trai qua che do dan chu quan sir. Trong lich su, doi khi nguai ta cQng dung "che do quan su dan chu" de ehi giai doan qua do tu xa hoi nguyen thuy len xa hoi eo giai cap. Che do dan chu quan su bat dau sau khi che do thi toe giai the. Co the noi no la thai ky qua do tu xa hoi mgi rg sang xa hoi van minh. Thai ky lich su nay, vua giij dugc nhan t6 dan chu nguyen thuy, lai vua mang dac diem cua che do quan su. Nhan to dan ehii nguyen thuy a day dung de chi nguai dan CO dky du quy6n Igi dan chu. Thii ITnh cua bo lac thi toe la do nguai dan Tren m$t trSng ddng c6 khSc hinh con chim L^c trong bg lac hku ra, la nguai c6 quan he rugt thit va la eong bgc thuc sir ciia bg lac. Nhung chk do dan ehu quan sir lai eo hinh thuc t6 chuc mang tinh To tem cua nguai Trung Quoc la rong, cung c6 mot so quan diem cho quan sir, trong do thu ITnh quan sir dong vai tro quan trong. Day chinh la dac rang. To tem cua nguai Trung Quoc la hai con vat rong va phugng hoang. diem mang tinh quan sir cua che do nay. Ngoai ra, dua tren nghien cuu cua Nguai Dot Quyet c6 dai coi soi la To tem cua minh. Rat nhieu nuac chau Morgan d6i vai "bg lac Iroquois" thi vao thai dan ehu quan sir, ngoai thu Au deu lay chim ung lam bieu tuang cho quoc gia minh. Day la mot truyen ITnh quan sir con c6 hai t6 chuc dan chii d\kn hinh la dai hoi nhan dan va hoi thong duac ke thua tir de quoc La Ma. Quoc buy La Ma c6 dai c6 hinh soi nghi bg lac. Hai to chuc nay c6 chuc nang bao dam sir thuc thi dan chu va me, sau do dugc doi thanh chim ung. Sau khi Dong La Ma dugc thanh lap, ban chi su banh truang cua quySn lire ca nhan. Nhu vay, ba yeu t6 ke tren lai dugc doi thanh chim ung hai dau. To tem cua Due, My dku la chim ung. tao nen ca cau quyen lire eiia che do dan ehu quan su.
  13. Che do dan chu xa hoi la san pham cua chien tranh va su phat trien xa tyqc them; hoi. Truac do, giua cac bp lac thi tpc cung thuong xay ra xung dot, nhung Che dan chu quan s y cua ngu-di Iroquoi chien tranh chi nham giai quyet tranh chap dia gioi, bao thu cho nguoi than. Nguofi Iroquoi la cu dan ban dja, sinh s6ng a chau Bac M y . Vao thk V i the, trong thai ky dau cua che do dan chu quan sir, nhan to dan chu chiem ky X I X , nha nhan loai hpc Morgan da tiSn hanh nghien cuu sau va chi t i ^ ty trong kha Ian. Chiic thii ITnh quan su dong nghia vai trach nhiem va nghia ve hp. Morgan phat hien, trong lien minh bp lac dual cM do dan chu quan vu. Hp nhan duac sir ton trong va tin tuang ciia quan chiing, khong c6 sir, thi quan he npi bp mang tinh binh dang, khong c6 quan he phu thupc quyen Igi hay thu lao dac biet. Nhung cung vai su tien bo va phat trien cua hoac quan he no dich va bi no dich. T6 chuc dku nao cua lien minh bp lac la lire lugng san xuat, san pham thang du ngay cang nhiSu, chS do t u hiru cung hpi dong bp lac v o l thanh vien la truong lao cua cac bp lac thanh vien. phat trien them mot buac, chiem hiju no le va ma rong t u huu tai san tra Trong hpi dong nay, cac thanh vien c6 quyen Igi dan chu hoan toan binh thanh nhu cau ciia con nguai. Dan dan, tinh chk cua chi8n tranh cung thay dang. Quygn lire t6i cao cua lien minh bg lac khong thupc vk mot ca nhan doi. Nhung cuoc chien vai muc dich cuap doat tai san va sue lao dpng bat ma nam trong tay " h p i nghi thii l l n h " vai 50 thanh vien dugc lira chpn t u cac dau xuat hien, han nila ngay cang tra nen pho bien, tham chi theo each nhin bp lac. 50 thii ITnh nay c6 cap bac va quyen lire ngang nhau. nhan cua con nguai thai biy gia, viec tiSn hanh nhirng cuoc chi6n tranh cuap doat da nhpc nhan han va con vinh quang han so vai lao dpng san xuat. Trong chien tranh, nhung bp lac sinh s6ng canh nhau thuong lien kk vai nhau tao thanh lien minh bp lac. Cac bp lac hoac lien minh bp lac vi muc dich t u ve ho&c cuap doat, bat dau lira chpn ra nguai c6 kha nang chi buy chien dau. Trong b6i canh nay, xuk hien nhiing thu ITnh quan sir dung cam thien chien. Binh thuong, thu ITnh quan sir phu trach boat dpng tk le cQng nhu giai quyet tranh chap, bat d6ng npi bp. Thai chi6n, thu ITnh quan sir chi huy chien sir. Thu ITnh quan sir cung dugc gpi la " v u o n g " , v i thS, thai ky che dp dan chii quan sir con dugc gpi la "thai ky vuang chinh" hoac "thai dai anh hung". Nhung sau do, khi tinh quan sir cua che dp dan chu quan sir dugc tang cucmg them mot buac, thi bat dau xuat hien thu ITnh quan su theo diing nghTa. Cong viec duy nhat cua hp la to chuc va chi huy chien tranh. Ngoai ra, hp con tap hgp dugc rat nhieu nguai tam phiic, tao nen sue manh hat nhan trong chien tranh phong ngu ciing nhu chien tranh xam luge. Cung vai viec gia tang cua nhung cuoc chien tranh cuap doat, thi tai san va quyen lire ciia thu ITnh quan sir ngay cang gia tang. Ban dau, chuc thii ITnh quan su dugc cac thanh vien bp lac bau chpn, nhung sau dp d6 bao ve quy^n Igi ciia ban than, hp da bien chuc vu nay thanh kiku cha truy6n con n6i. Va c h i dp dan chu quan su thai ky dhu ciing kk thiic.
  14. dong song, khien cho cu dan khu virc nay cho rang viec kham pha, tim hi^u dau ngu6n con song nay la dieu khong the. Quan diem thu hai cho rang, nguai ta da dung ten cua mot Pharaoh Ai Cap la Nilos de dat cho dong song nay. Con trong tieng A Rap, song Nile c6 nghia la "dong song Ion". Phan 2 Lich sir va van minh A i Cap c6 quan he mat thiet vai song Nile. Song Nile d6 vao bikn Dja Trung Hai, tai cua bien hinh thanh nen vung chau th6 VAN MINH ni C A P C O Dm song Nile. Vung chau tho nay c6 dia hinh bang phang, song ngoi chang chjt, , • • la cai noi cua van hoa Ai Cap c6 dai, d6ng thai cung la trung tam chinh tri, kinh te va van hoa cua A i Cap hien dai. Vung chau tho nay la nai da san sinh ra mot trong nhung nen van minh som nhat ciia nhan loai. Dat nuac A i Cap CO dai dugc ra dai a day. ® "Qua tang" cua song Nile Tu hang ngan nam truac, cu tu khoang thang 6 den thang 10 hang Ddng song me hien cua Ai Cap nam, muc nuac song Nile lai dang cao. Vao thang 8, nuac song dang cao Song Nile la con song chay qua phia Bac va phia Dong chau Phi. No nhat, nhan chim nhiJng canh dong rong Ion hai ben ba. Cu dan hai ben bof Cling vai song Kongo a khu virc Trung Phi va song Niger a khu vuc Tay Phi song nit len nhung vung dk cao tranh lut. Sau thang 10, nuac lu bat dau rut, tao thanh he thdng ba dong song Ion dk lai mot lop phu sa mau ma. Tren nhijng canh dong phi nhieu nay, nguai nhat chau Phi. Song Nile dai 6.650 km, ta trSng cac loai cay nong nghiep nhu liia mach, lua nuac, bong, cha la..., gom hai nhanh chinh la song Nile trang tao nen "hanh lang va song Nile xanh. Song Nile xanh bat mau xanh" giua sa ^^^^f nguon tir cao nguyen Ethiopia la nguon mac rong Ion. cung cap nuac va phu sa chu yeu cho Nguai A i Cap c6 khu vuc ha du song Nile. Nhung xet ve cau ngan ngu " A i chieu dai thi song Nile trSng lai dai Cap chinh la song hon. Dong Nile xanh chay dugc khoang 1.400 km (850 dam) tai Khartoum thi Nile, song Nile hai dong Nile xanh va Nile tring gap chinh la nguofi me nhau, hop luii tao nen song Nile. cua Ai Cap". Dung la nhu vay, song Tir "song Nile" xuat hien each Nile la suoi nguon Do^n s6ng Nile chiiy qua Luxor, Ai C$p day khoang hon 2000 nam. Co hai quan 66 dong chay cua song Nile su s6ng cua nguai diem khac nhau \h ngu6n g6c cua ten dan Ai Cap. Dong song n^y mang din su giau c6 cho nguai dan hai ben ba, goi nay. Mot quan diem cho rang, ten goi nay xuat phat tir tieng Latinh, vai tao nen van minh A i Cap c6 dai. Dong song Nile vai c h i k dai 6.650 km ay nghia la "khong the". V i khu vuc trung, ha luu song Nile tu thai xa xua da da sang tao nen Kim tu thap, sang tao nen A i Cap c6 dai, sang tao nen ky CO nguai sinh song, nhung bi ngan each bai nhung thac nuac hung du tren tich cua nhan loai. Ngay nay, c6 hon 90% dan s6 A i C?p song a khu vuc
  15. chau th6 va binh nguyen nam hai ben ha song Nile. Nguai A i Cap gpi song met, dai 5 km, chan ngang dong chay cua song Nile, hinh thanh mot ho Nile la dong song sir song ciia hp. chiia nuac khong 16 c6 chiSu dai 650 km, chieu rong 25 km - ho Nasser. Con dap nay giiip cho dien tich tuai tieu dugc ma rong. No biln 400 Nhirng nhanh khac nhau cua song Nile chay qua Burundi, Rwandan, nghin hecta sa mac tra thanh nhung canh d6ng, tu do lam tSng san lugng Tanzania, Uganda, Sudan, A i Cap..., cuoi cung do vao Dja Trung Hai. Cac nong nghiep cua A i Cap len nhieu Ian. Nhung con dap nay kh6ng ch6 nhanh song con chay qua mot phSn lanh tho cua Kenya, Ethiopia, Kongo, nhung tran lij hang nam cua song Nile, lam cho nhung canh ddng hai ben Eritrea... Vi dong song chay qua nhieu quoc gia va vung lanh tho khac nhau, ba song mat di phu sa thien nhien. nen lam the nao de phan chia nguon nuac song Nile da tra thanh mot van de Ion. Cac quoc gia va vung lanh tho nam ben bo song Nile dSu thidu nuac, c6 the mot ngay nao do viec tranh chap nguon nuac song Nile se dan den mpt ® Pharaoh va Kim tu- thdp cuoc chien tranh. Dieu nay doi vai tat ca nhung qu6c gia ben ba song Nile, trong do c6 Ai cap, deu khong phai la mot sir viec tot lanh. Nhung vi vua dd khudt vd cong trinh kien true vinh hang Pharaoh la each xung ho ton ki'nh doi vai cac vi vua Ai Cap c6 dai. Tu ^oc them; Pharaoh von c6 nghia la "cSn nha Ion". Thai c6 vuang quoc, no dugc diing dk chi hoang cung. BSt dau tu thai vua Thutmose III cua vuang \r\hu thu 18 Dap Aswan thai Tan vuang quoc, no mai bat dau dung de chi nha vua, dong thai dan Dap Aswan dugc xay dung tren doan song Nile chay qua A i Cap, la dhn tra thanh each xung ho ton kinh d6i vai nha vua. Sau vuang trieu thu mot cong trinh thuy Igi Ion da chuc nang. Muc dich ciia cong trinh nay la 22, no chinh thuc tra thanh each xung ho doi vai nha vua. Trong lich su, ngan lu tren song Nile, phat dien va cung cap nuac tuai cho nong nghiep. nguai ta c6 thoi quen goi tat ca cac vi vua A i Cap c6 dai la Pharaoh. Trong vai tro la vi quan chu chuyen che cua che do no le, Pharaoh nam het quyen hanh ve quan sir, tu phap, ton giao. Pharaoh la ke thdng tri cao nhat ciia A i Cap c6 dai, y muon cua Pharaoh chinh la phap luat. Pharaoh tu xung la con cua ThSn mat trai, la hoa than va thay mat D$p thuy di$n Aswan Bdn bCrc tuvmg Harnesses II dtfQC t^c 6phla ngoiti dSn Abu Simbel than linh a chon the Dap Aswan dugc khai cong xay dung vao nam 1960. Nam nam gian. Pharaoh hk nguai sau, dap chinh thuc hgp long. Nam 1967, dap Aswan chinh thuc hoan dan phai ton tha ong gidng nhu thSn linh. Pharaoh dung a tren dinh cao cong. Dap Aswan la con dap Ian nhk t h l giai luc bay gia. No cao 112 quyen lyre, la hoa than ciia thin linh, c6 uy quyen tuy?t doi.
  16. Vi Pharaoh c6 thai gian th6ng tri A i Cap dai nhat la Pharaoh vuang tu thap la Kim tu thap Khufu (hay con gpi la Kim tu thap Ion), Kim tu thap tridu thu 19 thai ky Tan vuang quoc - Ramesses II. Ong tri vi A i Cap trong Khafre va Kim tu thap Menkaure. Chung cung vai nhOng Kim tu thap nho vong 67 nam va c6 cong rat Ion d6i vai su phat triln thinh vugng cua dS che xung quanh tao thanh quan thi Kim tu thap. Cum Kim tu thap nay la dinh Ai Cap. Ramesses II khong chi la mot Pharaoh vT dai cua Ai Cap, ma con la cao trong nghe thuat kiln true Kim tu thap Ai Cap. mot kiln true su kiet xuat, ngoai ra ong con la mot con nguofi can dam. Kim tu thap Trong thai gian 67 nam th6ng tri A i Cap, ong sinh dugc t6ng cong 100 Khufu la Kim tu thap nguai con. Ramesses II c6 tong cong 8 nguai vg chinh thuc, ngoai ra con c6 gin 100 nguai thilp. Ong qua dai vao nam 1212 TCN, huong thg 90 tu6i. CO quy mo Ian nhat. Ong CO 12 nguai con qua dai truac ong. Khi nhuong ngoi vua cho nguai ls[6 dugc xay dung con trai thu 13, Ramesses II da la mot cu gia hom hem, 6m yeu. vao thai ky vi vua thu hai cua vuang trieu Kim tir thap A i Cap dugc xay dung each day 4.500 nam, la lang mg thur 4 thing tri A i Cap ciia Pharaoh va hoang hau A i Cap c6 dai. Lang mo la mot cong trinh kiln (vao khoang nam tnic hinh chop dugc xay bang nhung tang da Ion. Vi hinh dang cua no gidng 2.670 TCN). K i m tu nhu cha "kirn" ( ^ ) trong tilng Han, nen dugc dich la "Kim tir thap" (ngon thap nay truac day c6 thap hinh chir "kirn"). Tinh din thai dilm hien tai, nguai ta phat hien dugc chilu cao 146,59 met, Cum Kim ti/ th^p Giza 110 kim tir thap Ian nho nim rai rac tren khSp dk nuac A i Cap. Trong do, nhung vi dinh thap bi thanh pho c6 Memphis la khu virc tap trung nhilu Kim tir thap nhat. ?hhn bao cat sa mac bao mon, nen chilu cao hien tai chi con 136,5 met. Bon Ian Kim tu thap dugc xay dung vao thai ky c6 vuang qu6c. Kim tu thap la mat ben cua Kim tu thap nkm theo bon huang Dong, Tay, Nam, B4C. bieu tugng tieu bieu cua van minh A i Cap, la bilu tugng cua dat nuac A i Day thap hinh vuong, chilu dai mSi canh la 230 met, chiem dien tich Cap, la niem kieu hanh cua nhan dan Ai Cap. khoang 52 nghin met vuong. Thap dugc xay dung tu 2,3 trieu tang da c6 Tai sao cac Pharaoh thai A i Cap c6 dai lai xay dung Kim tu thap? Co kich thuac khac nhau, k h i i lugng tu 1,5 t i n d i n 160 t i n , kh6i lugng quan diem ly giai rang, vao khoang thai gian tu vuang trilu thu hai din trung binh la 2,5 t i n . Tuang truyin, moi nam 100 nghin no le dual sir vuang trilu thu ba, nguai A i Cap hinh thanh quan niem: nha vua sau khi quan ly bing don roi da phai thay nhau lam viec trong 20 nam d l hoan qua dofi, linh hon se bay len trai, tra thanh than linh. Kim tu thap chinh la thanh cong trinh ky vT nay. chiec thang giiip cho linh hon thang thien. Ngoai ra, Kim tu thap hinh chop con the hien su ton sung doi vai Thhn mat trai. B i l u tugng ciia Thin mat trofi thai A i Cap c6 dai la anh sang choi loi, Kim tu thap tugng trung cho ® "Thuyen mat tr&i" ciia Khufu anh sang choi Igi dam thang len hau trai xanh. Nhiing ly do nay cong lai, Chiic thuyin c6 thi bay den mat trai. khien cho cac Pharaoh rat chu tam den viec xay dung Kim tu thap. Khufu la Pharaoh thu hai cua vuong trieu thu 4, A i Cap. Nguoi Hy t>oc them; .ap ggi ong la Cheops. Thai gian tai vi cua ong khoang hon 4.500 nam Itruac. Khi nhic din Khufu, nguoi ta lap tuc lien tuong din Kim tu thap Kim tu- thap loti nhat - Kim tu- thap Khufu ^Khufu n6i tilng. Day la Kim tu thap Ion nhit A i Cap. Thuc ra, ong con de Trong so nhtjng Kim tu thap dugc phat hien a A i Cap, Ion nhit va n6i lai mot do vat hit sue thii vi. Do la mot chile thuyin Ion, hay con goi la tieng nhat la cum Kim tu thap a Giza phia Tay Nam Cairo. 6 day c6 3 Kim thuyin mat troi.
  17. Nam 1954, trong dugc lam bang nhung cay go sam nay. MSc du vao thai Khufu, Ai Cap da khi tien hanh don dep sa bat dau sic dung d6 sSt, nhung toan bg chiec thuyin khong su dung chile thach a phia Nam Kim tu dinh sat nao, ma chi dung nhung sgi day thimg dl bugc cac manh g6 voi thap Khufu thuoc quin nhau, giong rihu nguai ta may quan ao vay. Nguai ta phai due tat ca hon the Kim tu thap Giza nkm 4.000 chile lo tren cac manh go dl ghep chiing thanh chiec thuyin. Theo phia Tay Cairo, nha khao nguyen ly go gap nuac na ra, nhiing chile l6 se tra nen kin khi thuyin di CO hoc Kama! el-Mallakh duai nuac. Trong dilu kien khong c6 hk cu sa do, hinh ve hay tai lieu tham da phat hien mot hue khao nao, cac nha phuc chl van vat Ai Cap da phai khac phuc rat nhieu kho tuong dat. Sau khi biic khan, dl phuc dung lai con thuyin. Chinh phu Ai Cap da cho xay mot bao tuong dugc pha da, 16 ra tang dl triln lam va bao t6n con thuyin mat trai nay. hai chiec ho dai hinh chij Sau khi phuc che, con ChiSc h6 chdn con thuydn m$t tr&i Khufu nhat. Moi chiec h6 dugc thuyin mat trai c6 chilu dai 43,4 lat bai 41 phi6n da voi met, cho rpng nhat len den 5,9 mau trSng mai nhSn bong. Sau khi cay nhung phi6n da nay len, thi thiy met, mQi thuyen cao 6 met, trong ho c6 rat nhieu manh go, day thung va cay lau. Nhung manh go nay thuyin dugc dieu khSc nhimg da CO horn 4.500 nam lich su, nhung van dugc bao t6n nguyen ven. Sau khi hpa tilt hoa c6, chim muong. tien hanh khao cuu, nguai ta nhan thay day chinh la nhung manh go cua con Duoi thuyin cao 7,5 met. Gan thuyen ma Pharaoh Khufu su dung khi con s6ng. Sau khi ong qua dai, con duoi thuyin c6 hai khoang trai ong la Djedefre len n6i ngoi. Djedefre ra lenli dung chile thuyen van thuyin dai 9 met, rong 4 met. chuyln xac uop cua Khufu tir Kinh do Memphis cua Ai Cap den Giza, dk Hai ben man thuyin a ph4n mai tang trong Kim tu thap. Sau do, ong ra lenh thao rai chiSc thuySn thanh giiia, CO 5 mai cheo, dai 8,5 met. 1.224 manh, r6i chon xuong duai h6 va day len tren 41 tang da voi Ion, moi Hai mai cheo a duoi thuyen tang da nang 16 tan. Co nguai gpi no la thuyin mat trai. Ten ciia Djedefre dong vai tro la banh lai. Toan bg khac tren nhung phien da van con nhin thSy rat ro. Viec khai quat con thuyin CO 24 thuy thu, cu hai ChiSc thuySn sau khi phi^c chS thuyen mat trai Khufu dugc danh gia la phat hien vT dai nhk cua giai khao CO hoc Ai Cap trong thap nien 50 cua thI ky XX. No gay chdn dgng giai thuy thu phu trach viec thao tac khao c6 hgc Ai Cap cung nhu thI giai. Tinh din thai diem hien tai, con mot mai cheo. Tren mot s6 mai cheo con c6 mui ten, tuang truyin, nhimg thuyin mat trai Khufu la con thuyin c6 dai hoan chinh nh§t dugc khai quat. mui ten nay dugc dung dl diet tru yeu quai khi chile thuyin bay len trai. No CO gia tri rat Ion doi voi viec nghien cuu ky thuat dong thuyen va hang Tinh din thai dilm hien tai, xung quanh Kim tu thap Khufli nguod ta da hai, cQng nhu dai s6ng kinh tl xa hoi cua Ai Cap c6 dai. phat hien ting cong 5 chile h6, dung dl chon 5 chile thuyin Khufu. Cau hoi dugc dat ra la: chiing chi la nhung chile thuyin thong thuong, hay la chiec Cac manh go cua con thuyen phan Ion la go sam, manh dai nhk c6 thuyin mat troi trong truyin thuylt? Hien nay, nguai ta dang tranh luan rat chigu dai len d6n 23 met, manh ng4n nhk chua dky 10 cm. Theo ghi chep soi noi vl cau hoi nay. Cac hgc gia dua ra nhilu quan diem khac nhau. Nhung trong su sach, phu than cua Khufu la Pharaoh Sneferu tung sai 40 chile cho du thI nao, thi nhung chile thuyin nay diu la nhijmg tac phim nghe thuat thuyin din Lebanon cha go sam vl. Rk c6 thI, chiec thuyin mat troi Khufu vT dai, thI hien van minh va su ph6n vinh cua Ai Cap c6 dai.
  18. t>oc them: Nguon goc cua thuyen mat troi Ngudi A i Cap c6 dai ton sung mat trai la vi than sang tao nen van vat, la chiia te cua tat ca muon loai. Ho sinh song a hai ben ha song Nile, thuyen la cong cu giao thong duy nhat. Ngay nao cung nhin thay mat trai cung moc a dang Dong, Ian a dang Tay, nguai A i Cap tuong tugng bau trai giong nhu mot dai duang menh mong, con mSt trai moi ngay hai \an cum thuySn di lai: mot Ian vao ban ngay, di tu Dong sang Tay, bay qua bau trai; mot Ian vao ban dem, di tu Tay sang Dong, vugt qua dia nguc. Day chinh la nguon goc ciia thuyen mat trai. ® Tirang nhan sw Tiling nhSn sw Cong trinh kien true noi tieng ngang Kim tu thdp Trong truyen thuylt Hy Lap c6 dai. Sphinx la mot quai vat, con cua nguai khong 16 va rin. Sphinx la mot yeu nu, dau la mot my nij, minh la Trong so han 100 kim tu thap dugc phat hien a A i Cap, thi kim tu mot con su tu hung du, lung mgc doi canh chim dai bang, duoi la mot con thap Khufu la kim tu thap cao Ian nhat. Cach do khong xa vk phia Dong c6 ran. Sphinx von c6 ban tinh ac mot buc tugng khong l6, chigu cao 20 met, chieu dai 57 met. Buc tugng c6 doc. No hoc dugc rat nhilu khuon mat dai 5 met, tai dai han 2 met, dau doi vuang mien hinh thoi, tren cau do kho tu nil thSn tri tue tran dieu khac than bao ve cua Ha A i Cap - do la ran ho mang, phia dual Muses. Sphinx thuong dung cam la bg rau dai - bieu tugng cua bac de vuomg. Tuang truyen, khuon mat chan a nhung nga tu. A i muon buc tugng dugc dieu khac dua tren khuon mat cua Khufu. Phan than cua di qua, thi phai giai dugc cau buc tugng la hinh mot con su tu dang ngoi. Day chinh la buc tugng nhan do cua no. A i doan sai hoac su noi tieng. Ngoai hinh buc tugng rat giong vai quai vat mat nguai khong giai dugc deu bj no an Sphinx trong than thoai Hy Lap c6 dai. Nen nguai ta con ggi buc tugng thit. Da CO rk nhiSu nguai nay la "Sphinx". khong giai dugc cau do cua Ve nguon goc cua buc tugng nhan su, c6 mot quan diem cho rang Sphinx vd Oedipus ^P^^"^ da bj no an thit. chinh Khufu da ra lenh xay dimg no. Vao nam 2.610 TCN, khi den tham Trong s6 do c6 con trai cua lang mg tuang lai cua minh sap hoan cong, Pharaoh Khufu nhin thSy mot mot vi vua cung bi Sphinx an thjt. Nha vua v6 cung tuc gian. Ong treo giai ngpn nui nho chan mat kim tu thap, nen to ve khong vui. Ong lap tuc ra lenh thuong: " A i c6 t h i thuan phuc dugc con quai vat nay, thi nha vua se cho nhung nguai thg dua tren khuon mat cua ong dk tac mot biic tugng nhuang ngoi bau cho nguai do". Chang trai Oedipus dGng cam da di bao nhan su. Nhung nguai thg da da khong quan ngai nSng mua, miet mai lam thu cho nha vua. Chang di bg trong nhieu ngay mai den dugc nga tu nai viec het nam nay din nam khac dh hoan thanh y nguyen cua Pharaoh. Sphinx trdn giu.
  19. "Nay chang trai, giai dugc cau do cua ta thi mai dugc di tiep". Roi Mot ly giai nua cho ring, buc tugng nhan su nay tung nhiSu Jan bi bao Sphinx do chang trai cau do kho nhat: "Con vat gi nhung n5m dau dai di lai cat sa mac vui l i p din tan c6. Mot Ian, mot ke phan d6i sung bai thin tugng, bang bon chan, nhiing nam giua cuoc dai di lai bang hai chan, nhung nam da cim theo chiec riu, treo len c6n cat, b6 that manh vao chi8c mui 16 tren cuoi dai di lai bang ba chan?". cat, huy hoai dien mao cua buc tugng. "Do chinh la con nguai". Chang trai Oedipus thong minh nhanh chong giai dugc cau do. Nhung Sphinx van chua chju thua, tilp tuc ra mot cau do khac: "Cai gi vao buoi sang thi dai, buoi trua thi ngan, buoi chieu lai dai". Cung giong nhu \an truac, Oedipus doan ngay dugc lai giai: "Do la cai bong". Sphinx v6 cung ho then, no nhay xuong vach nui tir tu, dung cai chet d6 chugc lai loi lam cua minh. Con Oedipus dugc ke thua ngoi vua. t>oc them; Napoleon d(mg tru^c bCrc tuvng nhSn sw Birc tirgng nhan sir tai sao khong c6 mui Neu quan sat ky, ban se phat hien tugng nhan su khong c6 mui. Chac Song, nhung each giai thich tren deu thieu nhung chung cu lich su xac han khong phai la khi tac tugng nguai ta quen khong tac chiec mui, ma la dang. V i the, nguai ta lai tiln hanh suy doan. L i n nay, nguai ta cho ring sa con nguai hoac thien tai da lam mat chiec miai cua buc tugng. Ngugi ta di mGi va rau tach khoi buc tugng la do su pha hoai cua tu nhien. Loai da dua ra rat nhieu nhijng Igi suy doan khac nhau. Co ly giai cho rang, nam tac nen buc tugng nhan su la loai da voi mhm va gion. Duai thai tiet khac 1798, khi xam luge A i Cap, Napoleon da den truac buc tugng uy nghi nghiet ciia bao tap sa mac, mui va rau cua buc tugng rai khoi buc tugng hung vT nay. 6ng ta cam thSy su uy nghi cua buc tugng, giong nhu muon cung la dieu de hieu. "ra oai" vai minh. 6ng ta tuc gian, ra lenh cho quan linh dung phao ban mat chiec mui ciia buc tugng. Song each giai thich nay khong dang tin. ® Xdc u&p Ai Cap Bai vi, truac thai Napoleon da c6 nhiJng ghi chep noi ring buc tugng nhan su khong CO mui. Xdc u&p rung ran c6 lich sir Idu dai Mot ly giai khac cho ring, han 500 nam truac, binh linh cua nha vua Ai Thai c6 dai, rat nhieu nai tren the giai, nguai ta deu dung huang lieu Cap tung lay mat cua buc tugng nhan su lam "tarn bia" de luyen tap ban chdng th6i rua de xu ly thi t h i nguai chet. Lau ngay, hinh thanh nen ky phao. Nhung theo nhijng ghi chep, Pharaoh va than dan A i Cap cua nhijng thuat uap xac. Trong do, xac uap A i Cap n6i tieng nhit va c6 s6 lugng trieu dai khac nhau deu coi buc tugng nay la "than mat trai", ngay nao cflng nhilu nhit. Nguai A i Cap c6 dai cho ring, con nguai sau khi chet, linh hon CO khong it nguai hanh huang din day d l ciii lay buc tugng. NSu nhu the, khong biln mit, ma van bam vao thi thi. V i t h i , cac Pharaoh sau khi qua quan linh cua nha vua lam sao c6 the lay buc tugng do de lam "tam bia" chu? dai diu dugc uap xac, voi hy vgng hg c6 t h i truang sinh a t h i giai ben kia.
  20. Nguai A i Cap nhi^u cong doan bpc, xac dugc phu bang nhua thong nong, truac khi lai bpc c6 dai CO ky thuat tigp. Lap nhua dam bao cac lap lanh se nam yen vi. Nhua thong dugc pha uop xac xuat sac nhat trpn them huang lieu. tren the giai, vai cac cong doan v6 cung phurc tap. Truac tien, nguai ta dung dao nhpn rach mot duong dai khoang 10 cm tren bung, roi Ian M0t x^c LT&p duvc trang bdy trong b^o tdng Anh i^gt moc hk npi tang ra ngoai vi npi tang thuang CO xu huang thoi rua sam nhat. Tuang tu nhu vay nao cung dupe lay ra het. Nguai A i Cap c6 dai tin rang nguai chet cung can npi tang de song a Xic irOp cua Pharaoh Ai C$p Tutankhamun the giai ben kia. Luc ay, nguai ta van chua biet den chuc nSng cua nao, nen (Jux^c cho v^o chiSc quan tai bSng vang, sau khi phin diu no bi bo di. Npi tang lay ra tu bung dupe cat vao mot trong cai binh kin. va ngi/c cJivpc d$y bSng chiSc m$t n^ bSng vang Chiec binh dupe dua vao trong mp trong thai gian dien ra nghi le chon cat. Rieng tim van dupe dat cho cia bai vi nguai A i Cap cho no la trung tarn cua Xac uop dugc chon theo nhieu each tuang xung vai vi the xa hoi eiia the xac. C) cac trieu dai sau nay, nhung ca quan npi tang trong bung dupe xu nguai chet. Nhung ea nhan thuge tang lap thap chi dugc uop xac mot each ly, goi lai roi lai duprc nhet vap trong xac. Cac binh kin tuy khong dupe sir dan gian va bo vao mpt ham mp so sai hay ben ria cua mpt ham mp Ion. dung tai, nhung van dugc dat vao trong mg. Nhung nguai a tang lap tren se dugc chan cat rat ky luang trong ham mp c6 trang tri, du c6 le khong phai la quan tai da. Nhung nguoi a cap bac cao Roi xac dugc tarn bang rugu eg. Nha c6 nong do con cao, rugu se tieu nhat, nhu cac Pharaon, se dugc chon trong quan tai nhieu lap va quach da, diet da so vi khuan sinh soi trong xac chet. va thuang dugc trau chu6t rat ti mi. Co le, le nghi chon ck quan trpng nhat Sau do, hai am dupe loai trir khoi xac bSng each nhet nhung tui lanh la le ma mieng. Mpt th4y tu cham vao mieng xac uop hay quan tai bang mpt dung natron (mot loai muoi c6 a tren ba Ho Wadi Natrun) vao trong 6 bung que mpc, gia bp ma mieng xac uop nha the xac uop c6 the tha va noi thong qua duong rach. Phan con lai cua xac sau do dugc phu day natron va chuyen trong euge song a kiep sau. dat a cho nong. Ket qua la xac kho di, nhimg van giu dugc hinh hai. Mpt mieng kim loai eo hinh Con mk ciia Horus (wedjat) dupe dat len tren vet E>oc them; rach a bung de gSn no lai ve hinh thue. M^t so xac irop noi tieng Cuoi cung, xac dugc quan bang nhieu tarn vai lanh. Mot so tam vai c6 (1) Xac uop cua Ramesses dai d^ (hay con ggi la Ramesses II) la xac gan bua chii de giiip nguai chet tren duong di sang the giai ben kia. Sau iJop noi tieng nhat trong lich su nhan loai.
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học