1. Trang Chủ
  2. Xã hội học
  3. Tìm hiểu các sự kiện nổi tiếng thế giới: Phần 2

Tìm hiểu các sự kiện nổi tiếng thế giới: Phần 2

Nối tiếp phần 1, phần 2 của tài liệu Tìm hiểu các sự kiện nổi tiếng thế giới tiếp tục trình bày các nội dung chính sau: Khởi nghĩa Ti-pô-ni-cơ-rô; Cách mạng Châu Âu 1848; Tuyên ngôn Đảng Cộng sản; Khởi nghĩa giải phóng dân tộc ở Ấn Độ; Chiến tranh Nam Bắc Mỹ; Minh trị Duy Tân; Chiến tranh Pháp - Phổ; Cuộc khởi nghĩa của Ma-đi;... Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết. KHOI NGHIR TI-PO-NI-CO-RO H g a y t t f d a u the k y 16, In-dd-ne-xia, dat ntfdc n g a n dao da b i thtfc dan H a

Thể loại Tài liệu miễn phí Xã hội học

Số trang 302

Ngày tạo 4/9/2023 9:00:54 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 17.21 M

Tên tệp

Tải Tìm hiểu các sự kiện nổi tiếng thế giới: Phần 2 (.pdf)

Xem mẫu

  1. KHOI NGHIR TI-PO-NI-CO-RO H g a y t t f d a u the k y 16, In-dd-ne-xia, "dat ntfdc n g a n dao" da b i thtfc dan H a L a n x a m ltfpc. Stf cai t r i t a n bao ciia thtfc dan H a L a n da k h i e n cho n h a n d a n d i a p h t f d n g d day ndi day dau t r a n h gay gat. Ho k h d n g n g t f n g k h d i n g h i a chdhg H a L a n , t r o n g dd p h a i ke den cudc k h d i n g h i a ciia Ti-pd-ni- cd-rd. T r e n dao Gia-va ciia In-dd-ne-xia cd mdt vtfdng qudc nhd goi l a Gitf-dtfa. T h a i ttf Gitf-dtfa l a Ti-pd-ni- cd-rd (viet gon la Ti-pd-ni) cam t h u thtfc dan H a L a n den t a n x t f d n g t u y . "Tai sao c h u n g t a l a i p h a i chiu stf sap dat ciia bon da trang? C h u n g t a p h a i dudi c h u n g nd di!" Ti-pd-ni thd' Id suy n g h i ciia m i n h vdi bd ha. O n g b i mat xay d t f n g m d t ddi q u a n d mdt ndi cd ten l a Dd-ca-le, de c h u a n bi k h d i n g h i a v u trang. K h d n g ngd viec nay b i bai Id. Thtfc dan H a L a n ttfc gian, t r u a t quyen t h t f a ke ngdi v u a cua dng. T h a i t i i T i - p d - n i v a n k i e n quyet ndi: "Ta da quyet r d i , k h d n g sd g i stf de doa cua H a Lan!" 268
  2. M o t ngay vao 7 n a m 1825, T i - p o - n i n h a n dtfdc thtf cua Cook, t d n g doc H a L a n . X e m thtf, ong bong doc to len: " B a n t h a n men, x i n ngai hay t r d ve v t f d n g quoc, k h o n g n e n h o a n g p h i t u o i t r e ciia m i n h d De-ca-le". "A ha!... D a y l a a m m t f u cua bon da t r a n g , d i n h ltfa t a , d i n h g i a m sat t a a, htf! d a u co de the!" O n g biet ro r i n g btfc thtf nay c h i l a m o t d a u h i e u b i o trtfdc n h t f n g t r d h u n g h a n da m a n se tiep theo ngay. L u c dd, t t f x a v o n g l a i h a n g loat t i e n g s u n g n d ren, m d t n g t f d i l i n h n h a y bd vao phong: " T h t f a t h a i t i i dien ha, n g t f d i H a L a n d a n h den r d i ! " "Dtfdc! Ctf de bon c h i i n g den day". T i - p d - n i dtfdn ddi l o n g may, t a y v u n g l e n n d i : "Tap hdp ddi n g u , d i c h u y e n ngay!" Tiep sau l a n h t f n g t i e n g t r u y e n l e n h r d n r i p , Ti-pd- n i n h a y l e n m i n h ngtfa, d a n q u a n ve p h i a xa. Cudc k h d i n g h i a chdhg H a L a n cua "Dat ntfdc n g a n d i o " da b i t d i u nhtf vay. Q u a n k h d i n g h i a da d i chuyen den v u n g K h a - r i - x d - k h d . T i n n a y t r u y e n den v t f d n g qudc G i t f - d t f a , m o i n g t f d i d day t a p nap keo n h a u ve c h i e n k h u Kha-ri-xd-vd. Q u a n khdi n g h i a t a n g l e n n h a n h chdng. " N h a n d i p nay, s i k h i cdn d a n g h a n g h a i , x i n T h a i t i i r a l e n h cho keo q u a n ve G i t f - d t f a , t i e u d i e t q u a n H a L a n ! " N h t f n g n g t f d i k h d i n g h i a , n d n g l o n g bao t h u r d a h a n , de n g h i d a n h ngay. 269
  3. "Khong! Ti-po-ni lac dau, dtfa m i t n h i n h a n g quan, b i n h t i n h noi: "Chung t a t u y dong ngtfdi, n h t f n g t r a n g b i v u k h i cdn r a t kem, k h d n g cd den mdt k h a u d a i phao, l a m sao d a n h dtfdc vao den sao huyet cua bon H a Lan?" "The t h i l a m sao bay gid?" "Trtfdc het hay den Xla- r a n da, d day c h i each Gitf-dtfa cd mtfdi may cay sd. Ta d do t a n cdng c h u n g hen tuc, k h i e n chung met mdi k i e t sdc m d i thdi!" Ti-pd-ni vdi c i i n h i n k i e n quyet, long d l y t i n t t f d n g n d i vdi cac chien si cua m i n h . Sau dd, T d n g ddc H a L a n lien tiep n h a n dtfdc t i n dau d i u : Q u a n k h d i n g h i a t a n cdng k h u n h a d cua ngtfdi H a L a n ; D t f d n g giao thdng t t f Gitf-dtfa r a ngoai bi cat rdi!; D d i t i i t h t f d n g b i tap k i c h v.v... "Giet! Giet het! Giet t a t ca l u chung nd d i ! " Cook het len, h i n ttfc do n g l u con mat, lap ttfc dieu ddng may n g a n b i n h m a keo theo may chuc k h a u p h i o ldn, t i e n den X l a - r a n . " H t f m ! T h d x e m Ti-pd-ni chay d i dau!" Tdng ddc Cook d i e y n d i . " T h t f a q u a n T d n g ddc, X l a - r a n k h d n g cdn a i ca. K h d n g biet Ti-pd-ni bien dau m a t rdi", t h i m t d cua H a L a n v d i v a n g chay ve bao c i o vdi Cook. " C i i gi? T h a n h t r d n g a? Ti-pd-ni d i n h gid t r d g i day?" Cook t h d dai, le nao t a p h a i r u t ve t a y khdng? H i n tdc g i i n d i e n cuong t h e t len: "Khdng! Dot! H a y dot t r u i X l a - r a n cho ta!" 270
  4. N g o n Ida t o i ac da b u n g len, Cook 16 r a mot n u cUdi g i a n h i e m , de l a i m o t doi quan g i i t h a n h , con h a n u n g d u n g ve P h u T d n g doc. N i a dem h o m do, T i - p o - n i d a n quan bat ngd t r d ve X l a - r a n , q u a n H a L a n g i i t h a n h b i d a n h t d i bdi. D e n k h i d i n h dtfdc t h a n , to' chtfc dtfdc doi n g u t h i q u a n cua T i - p o - n i da b i e n d a u het. Cach d a n h d u k i c h cua Ti-po-ni r a t cd h i e u qua. Q u a n k h d i n g h i a ngay cang dong. H o suy t o n Ti-po- n i l a m vua. K h o n g t r a n ap dtfdc q u a n k h d i n g h i a b a n g v u lUc, Cook t h a y ddi t h u doan. H i n ctf g i a n te l o t vao q u a n k h d i n g h i a , t u n g t i n t h a t t h i e t , gay c h i a re, 161 keo m u a chudc n h t f n g t u t r t f d n g , q u y toe dao dong, k h i e n cho doi n g u q u a n k h d i n g h i a b i p h a n hoa. T r o n g m o t t r a n c h i e n d a u , con t r a i cua T i - p d - n i b i quan H a L a n b i t . "Neu k h d n g h i n g , t a se giet con m i ! " Cook v i e t thtf de doa T i - p d - n i . T i - p d - n i r u n n g t f d i len, r i n g n g h i e n c h i t "Con h a y To qudc?", net m a t d a n h l a i , dng xe n a t btfc t h t f , n d i ldn: " Q u i n i n ctfdp, c h u n g m i y cd the giet con tao n h t f n g k h d n g the giet h e t dtfdc d i n Gia-va!" Bdc h i n g k h d n g dtfdc, Cook da gid m d t t h u doan x i ' u x a . D i u n i m 1830, h i n y e u c i u k h d i n g h i a g i a n g hoa. K h i T i - p d - n i c d n g v d i c i c chien si cua m i n h den p h o n g hop, dot n h i e n p h a t h i e n t h i ' y cd phuc b i n h 271
  5. cua H a L a n , bon l i n h l a m l a m tay sung, ong biet ngay m i n h b i Ida. "Nao, k i n h chao T h a i t i i , N g a i co yeu cau gi x i n cii noi." Cook gia n h a n gia n g h i a n o i . "Yeu cau cua t o i r a t ddn gian, t o i c h i mong xay d u n g mot vtfdng quoc h o i giao doc lap 6" Gia-va. Do la viec ciia n h a n d a n Gia-va c h i i n g t o i , khong lien quan gi den cac ong, c h i n g co g i c i n p h a i ban". Ti-po-ni t h i n g t h i n tra ldi. N e t m i t Cook chdt t h a y ddi h i n . H i n chum moi h u y t sao, q u a n H a L a n , sung 6hg d i y ngtfdi, ap vao b i t T i - p o - n i va c i c chien si cua ong, r d i dem giam 6" Vang-ca-xi thuoc dao Xu-la-ve-xi (Sulawesi). Quan k h d i n g h i a m a t l a n h t u , t h i e u stf l a n h tao da tan ra n h a n h chong. K h d i n g h i a Ti-po-ni la m o t t r a n g sii ve vang ciia n h a n d a n In-dd-ne-xia dau t r a n h chong xam ltfdc. Cuoc k h d i n g h i a keo dai 5 n a m nay da md man cho cuoc d a u t r a n h g i a i phong d a n toe chau A vao giiia t h e k y 19. 272
  6. C f l C H M 0 N G CHflCJ 0CI 1848 N a m 1848 l a n a m r u n g c h u y e n ca chau A u . N a m do L u - y P h i - l i p ciia ntfdc Phap n h u k i e n t r e n chao l t f a , d i n g n g o i k h o n g y e n nha't l a sau k h i t i n ve cuoc k h d i n g h i a v u t r a n g no' r a d Pa-lec-md, t h u p h u ciia X i - x i n , d a n den each m a n g ca nUdc I - t a - l y t r u y e n r a , ong cang c a m t h a y sd h a i , t t f d n g c h i n g n h u t i n h h i n h v o n da k h o n g y e n o n d Phap, cuoc k h d i n g h i a do se t h u c day cho t i n h h i n h x a u t l i e m . L i e nay, o n g d a n g n o n g r u d t chd d d i k e t q u a d a m p h a n cua t h u t u d n g G h i - d d v d i n g t f d i cua p h a i Cdng hoa l a L a - m a c - t i n v a L d - d d - r u y Rd-lanh. Cudc d a m p h a n nhu" v a y da d i e n r a m a y l a n r d i . L a n nay, p h i a Cdng hoa v a n y e u cau eai each xa hdi; ddi p h d t h d n g d a u p h i e u t h a n h lap che dd Cdng hoa, t h a i dd cua ho ngay cang c d n g rhn. C u n g nhu" m a y l a n trtfdc, cudc d a m p h a n c h i a t a y k h d n g v u i ve. T h u t t f d n g G h i - d d cudi c u n g l a n h l i n g v d i p h i a Cdng hoa: " N i d c P h a p k h d n g cd cai each, k h i nao cac dng g i a u cd, cac d n g se dtfdc q u y e n b a u c i " . 18 - 105SKNT 273
  7. Ld-dd-ruy R6-lanh nghe vay, bUc qua noi: "Ngay 19 t h a n g 1, chung t o i se t d chile mot buta tiec ldn d Pa-ri, x i n mdi Dtfc V u a va T h u tudng den dtf!" Ghi-dd cam dau d i t h i n g . L u - y Phi-lip vdi r a lenh tang ctfdng bao ve. Pa-ri t r a n ngap b i u k h d n g k h i cang t h i n g . T i i t h a n g 7 n a m 1847, phe Cdng hoa nUdc Phap, de c h u a n b i cho "biia tiec", c i c n d i deu t d chtfc mit- t i n h , hd hao cai c i c h che' dd b i u cii, nen r a t dtfdc l o n g d a n chiing. H o chuan b i ngay 19 t h a n g 1 se t d chtfc "biia tiec" r a t ldn, n h t f n g b i c h i n h quyen can t r d , n e n p h a i hoan den ngay 22 t h a n g 2. Sang h d m dd, cdng n h a n v a n h a n dan Pa-ri, bat chap l d i canh cao cua c h i n h p h i i , tap nap keo n h a u den quang t r t f d n g Ma-dd-len. H o h a t vang bai "Mac-xay-e", hd l d n " C i i each m u d n nam", " D i dao Ghi-dd". Cudc xud'ng dtfdng bieu t i n h t h i u y b i t d i u . K h i doan b i e u t i n h d i den g i n cung Budc-bdng, q u a n c h i n h p h i i x o n g r a g i a i t a n doan bieu t i n h . Q u i n chiing p h a n r a cac phd', ho chat dd cay, xay chie'n l u y , phat ddng k h d i n g h i a v u t r a n g . N g a y 23, b i t d i u chie'n d a u d cac chie'n l u y , den sang ngay 24, q u a n k h d i n g h i a da k i e m soat dtfdc cac t r a i l i n h va c i c ctf diem chie'n ltfdc, ddng t h d i chie'm gitf d i e n T u y - l d - r i . V u a L u - y P h i - l i p t h a y k h d n g on, d a n h p h a i t u y e n bd' t h o a i v i v a t r d n k h d i Pa-ri, sau dd i t l a u sang song lUu vong d A n h . Cach m a n g l i n nay t r o n g l i c h sxi goi 274
  8. l a "cuoc each m a n g t h a n g H a i " . Phe Cong hoa t u san da t h a n h l a p C h i n h p h u l a m t h d i , den t h a n g 7, vUdng t r i e u sup dd, l a p n e n nUdc Cong hoa Phap. D a y l a n e n Cong hoa thu h a i t r o n g l i c h s d Phap. 1 G i a i cap t u san sau k h i l e n n a m c h i n h quyen, bat d a u q u a y l a i t a n cong vao g i a i cap cong n h a n . T h a n g 6 n a m do, cong n h a n t i e n h a n h k h d i n g h i a v d i k h a u h i e u "Nude cong hoa d a n c h u x a h o i " n h i i n g b i t h a t b a i d i i d i sdc t r a n ap m a n h cua c h i n h q u y e n t u san, h d n 11000 ngUdi b i giet. T i n ve cuoc Cach m a n g t h a n g H a i d Pa-ri da t r u y e n sang Ddc, day len cuoc each m a n g cua n h a n d a n Ba- den v a Ba-va-ria (Bayern). T h a n g 3 n a m 1848, n d n g d a n d cac v u n g n a y cam v u k h i dap p h a cac t r a n g t r a i , x u a d u d i bon t h a n hao, d i a chu, dot cac v a n khe, cac giay td; n h a n d a n t h a n h phd' dieu h a n h t h i uy. D a u t h a n g 3, n d i cac p h a n ddng d Ba-den sup dd, t h a n h lap n d i cac m d i cd stf t h a m gia cua phe ttf do cua giai cap tU san. C h i n h quyen d cac n d i khac c u n g tiep tuc c h u y e n vao t a y giai cap tu* san t u do. T r u n g t u a n t h a n g 3, d V i e n , t h u dd niidc A o , v a Bec-lin, t h u dd cua Phd, c u n g n d r a each m a n g . N g a y 13 t h a n g 3, cdng n h a n , hoc s i n h v a n h a n d a n t h u do V i e n xud'ng d t f d n g b i e u t i n h chd'ng c h i n h p h u , h d l d n : " D a dao M e t - t e c - n i c h , c h i n h p h u l a p h i e n m u d n n a m ! " K h i M e t - t e c - n i c h d i e u q u a n d e n de t r a n ap, n h a n d a n da x a y d t f n g cac chie'n l u y , p h a t d d n g 275
  9. k h d i n g h i a v u t r a n g . Met-tec-nich t h a y k h o n g on, p h a i dong gia l a m dan ba, t r d n sang A n h . Stf t h d n g t r i cua h a n sup dd d Ao, Hoang de Fec-di-nan bat buoc p h a i t h i a n h a n t u do ngon l u a n cua n h a n dan va t r i e u tap n o i cac t u y e n bd lap h i e n v a t u y e n cu". T i n da l a t do Mec-tec-nich t h d i thuc phong trao d Bee-lin. Ltfc ltfdng each m a n g d Bec-lin c h u yeu la cdng n h a n , qua cudc dau t r a n h dam m a u da thuc day t i e n t r i n h d a n chu hoa d ntfdc m i n h . N h t f n g the ltfc p h o n g k i e n d Phd va Ao k h d n g cam t a m c h i u that bai, c h u n g quay t r d l a i d a n ap het stfc da man, khdi phuc l a i stf t h d h g t r i phong k i e n . Bao tap each mang 1848 cung cudh h u t dat ntfdc H u n g - g a - r i . Ngay 15 t h a n g 3 Bu-da-pet n d r a cudc k h d i n g h i a chdhg stf cai t r i cda Ao. T r o n g l a n k h d i n g h i a nay, n h a t h d each m a n g Pe-td-phi da cd v u cudc dau t r a n h cda n h a n dan bang n h t f n g v a n thd "Bai ca d a n tdc". Ngay 18 t h a n g 3, Qudc h d i H u n g - ga-ri t h d n g qua Phap l e n h 35 dieu, v a n dtfdc goi l a "Phap l e n h n a m 1848", t h u dtfdc t h a n g l d i ldn, q u a n t r o n g . H o a n g de Ao p h a i cau ctfu Sa hoang ntfdc N g a . N g a y 15 t h a n g 6 n a m 1849, ntfdc N g a can t h i e p q u a n stf vao H u n g - g a - r i . Q u a n Ao l d i d u n g t h d i cd dd t a n cdng H u n g - g a - r i . H d n 15 v a n quan H u n g b i 2 m a t q u a n A d N g a vdi 37 v a n q u a n ep l a i . Ngay 27 t h a n g 9, ctf d i e m cud'i cung cua Hung-ga-ri d Kd-ma-nd 276
  10. ( K o m a r n o ) b i t h a t t h u , cuoc d a u t r a n h g i a n h doc lap cua H u n g - g a - r i t h a t bai. N h a n d a n Tiep K h l c ciing k h d i nghia chong Ao doi doc lap vao t h a n g 3 n a m 1848. T h a n g 6, n h a n dan Pra- ha noi day, n h t f n g b i quan A n h t r a n ap ac het. N h t f n g n g t f d i k h o i n g h i a sdm n h a t n a m 1848 d Pa- lec-md, t r a i q u a chien d a u g i a n khd" da dudi dtfdc quan n h a v u a , t h u dtfdc t h i n g ldi, x a y d t f n g t r e n dao X i - x i n m o t c h i n h p h d l a m t h d i cua phe t t f do ttf san. K h d i n g h i a Pa-lec-md da d i n dat cac v u n g d I - t a - l y ndi day d a u t r a n h . M i - l a n , Vd-ni-dd d a u dau c u n g b u n g len n g p n I d a dau t r a n h g i a i p h d n g d a n tdc. N h d n g n g t f d i k h d i n g h i a cam l a y v u k h i chien d a u d u n g c a m chd'ng l a i q u a n A o . T h a n g 9, phong t r a o each m a n g d I - t a - l y da l e n t d i cao trao. N g a y 15 t h a n g 11, n h a n d a n t h a n h L a M a c u n g gitf dng cao ngon cd k h d i n g h i a , n g a y h d m sau da d a n h vao c u n g d i n h cua Giao h o a n g Pi-d I V . B a n t h a n Giao hoang p h a i cai t r a n g t r d n d i . N g a y 9 t h a n g 2 n a m 1849, L a M a t h a n h lap ntfdc Cdng hoa, t h t f c h i e n n h t f n g c h i n h sach t i e n bd. Giao h o a n g Pi-d I da cau k e t v d i q u a n Phap can thiep, ta'n cdng vao ntfdc Cdng hoa L a M a . Q u a n Phap da dd bd vao I - t a - l i ngay 25 t h a n g 4 t a i cang X i - v i - ta-vec-chia (Civitavecchia) da b i q u a n t i n h n g u y e n cua G a - r i - b a n - d i d a n h b a i m d t each n h a n h chong. T h a n g 6, q u a n P h a p l a i t a n cdng vao L a M a . Luc do, q u a n A o c u n g d a n h vao ntfdc Cdng hod L a M a . N g a y 277
  11. 3 t h a n g 7, q u a n Phap chiem dUdc t h a n h L a M a , c h i n h quyen cua Giao hoang l a i dtfdc t h i e t lap dtfdi stf che chd cua q u a n Phap. Cach m a n g I-ta-ly cung d a n d a n b i t h a t b a i d cac ndi. H a n g ldat cuoc each m a n g nd r a 6" chau A u nam 1848 l a n h i i n g cuoc each m a n g d a n c h i i t t f san vdi quy md r d n g k h a p v a to l d n n h a t t r o n g l i c h s i i chau A u can dai. Cach m a n g l a n nay t u y t h a t bai, nhtfng d a cd tac d u n g t h u c day stf p h a t t r i e n ciia chu nghia ttf b a n d cac ntfdc c h a u A u . 278
  12. TUYEN NGON 0 0 N G CQNG SflN D a u n a m 1848, mot v a n k i e n l i c h su" chan dong the gidi da r a ddi. Do l a ban "Tuyen ngon D a n g Cong san" n d i t i e n g . N o i ve ban t u y e n ngon nay, x i n hay quay ve t h d i k y do. N h i i n g n a m 30 cua t h e k y 19, phong t r a o cong n h a n d cac nUdc c h a u A u p h a t trien rat nhanh, n h i i n g chua h i n h t h a n h mot khdi thdhg nhat, ciing c h t f a co sU l a n h dao cua m o t c h i n h d a n g each m a n g 279
  13. dtfdc v u t r a n g bang c h u n g h i a Cong san khoa hoc. G i a i cap vo san c h t f a h i e u r o l y t h u y e t k h o a hoc ve n g u o n goc b i bdc lot, ve stf m e n h l i c h su" v a ve con d t f d n g t t f g i a i p h o n g cho m i n h . Do do cuoc dau t r a n h cua ho l u d n b i t h a t b a i . G i a i cap vo san l a m the nao de g i a i phong cho m i n h ? N g t f d i t h a y each m a n g v i d a i M a c va A n g - g h e n , t r e n cd sd t d n g k e t k i n h n g h i d m cua p h o n g t r a o cong n h a n da t i e n h a n h n g h i e n c i i u l y l u a n k h o a hoc va l i e n he r d n g r a i v d i n h t f n g doan the cong n h a n cua cac ntfdc. Cac dng d i e bidt c h u t r o n g den "Ddng m i n h n h t f n g ngtfdi c h i n h n g h i a " dtfdc xay d t f n g t r o n g phong t r a o cdng n h a n Ddc. "Ddng m i n h n h t f n g ngtfdi c h i n h n g h i a " l a mdt doan the each m a n g b i m a t cua n h t f n g cdng n h a n t h u cdng Dtfc song l t f u v o n g lap n e n d P a - r i . Sau nay P a - r i t r d t h a n h t r u n g t a m r d i c h u y e n sang L u a n D d n , t t f dd p h a t t r i e n cac c h i bd t a i T h u y Si, Dtfc v a Phap, bat d a u t r d t h a n h mdt t d chtfc cdng n h a n m a n g t i n h chat qudc te. N h a n v a t d a i b i e u cua D d n g m i n h l a Vai-td- l i n . O n g c u n g la ngtfdi Dtfc, k h i cdn t r e da t d n g l a m t h d may, r a t cam g i a n c h u n g h i a ttf ban, c h u t r t f d n g l a t dd bang bao ltfc, n h t f n g dng mud'n t h t f c h i e n mot " C h u n g h i a Cdng san b i n h quan", v a h y v o n g cd the d t f a vao a m m t f u b i m a t bao d d n g cua m o t sd i t ngtfdi de t h t f c h i e n d i e u do. T t f t t f d n g n a y cd a n h h t f d n g ra't l d n vao t h d i dd. M a c va A n g - g h e n t h a y r a n g , m u d n 280
  14. cho "Dong m i n h n h t f n g ngtfdi c h i n h nghia" p h u hdp vdi y e u cau d a u t r a n h each m a n g ciia giai cap vo san, can p h a i dtfdc cai tao ve cd ban, trtfdc het p h a i t h u y e t phuc dtfdc V a i - t d - l i n t t f bd q u a n d i e m ciia c h i i n g h i a cdng san k h d n g t t f d n g ciia dng. M u a x u a n n a m 1846, V a i - t d - l i n den Bruc-xen, t h u dd ntfdc B i da g i p Mac, h i e n dang ctf t r u t a i dd. V a i - t d - l i n gkp Mac da t r i n h bay q u a n d i e m cua m i n h : " T d i cho r a n g stf ttf do t t f d n g a i cua ngtfdi t a l a cd sd cua x a h d i cdng san, c h i can c h u n g t a cd m d t p h t f d n g a n n h t f vay de m o i ngtfdi l a m theo l a dtfdc." Mac nghe dng n d i vay, m i m ctfdi t r a l d i "V&y l a m the' nao de d a n h dd' che dd x a h d i cu? O n g k h d n g p h a i c h u t r t f d n g d u n g bao ltfc day tf? V a i - t d - l i n diem n h i e n t r a l d i r a n g : "Chuyen dd de bon an may, bon ke ctfdp va bon t d i p h a m l a m , cdn cdng n h a n c h i can td' chtfc cd cau phuc l d i va n h a an chung, xay d t f n g cdng x a ttf do t t f d n g a i , k h i e n m o i ngtfdi deu b i n h dang. D d l a q u a n d i e m cua t d i , cho nen ngon cd cua "Dong m i n h nhtfng ngtfdi chinh nghia" mdi viet k h a u hieu: "Moi ngtfdi deu l a a n h em". T d i biet r a t n h i e u ngtfdi t r o n g "Dong m i n h n h t f n g ngtfdi c h i n h n g h i a " t i n vao c h u n g h i a cdng san b i n h q u a n c u a dng, n h t f n g dng cd t h e t h u y e t phuc g i a i cap ttf san d e m t a i san va q u y e n ltfc cua m i n h p h a n phd'i deu cho m o i n g t f d i khdng? t d i x i n n d i ngay r a n g dd l a 281
  15. ao ttfdng". Mac t r d nen nghiem tuc, cang n o i cang xuc dong: " H i e n nay, cai ma cong n h a n can l a ly lu&n c h i n h xac v a dtfdng ldi c h i n h xac chtf k h o n g p h a i la t i n h cam v a nguyen vong. C h i co t i e n h a n h each m a n g vo san mdi lat do dtfdc che dd ttf ban. D a y la con dtfdng d u y nha't dung dan. Mac va V a i - t d - l i n khac n h a u ve mkt ly l u a n ttf ttfdng, h a i ben k h d n g the d i den thdhg nha't, khien cho cudc g&p chia t a y k h d n g v u i ve. M a y t h a n g sau, Mac va Ang-ghen t h a n h lap b Bruc-xen " U y b a n Thdng t a n Cdng san". U y ban da lien lac v d i n h i e u chi bd ciia "Ddng m i n h nhiing ngtfdi c h i n h nghia". T r o n g mdt cudc hop ciia i i y ban, Mac va V a i - t d - l i n da t r a n h l u a n cdng k h a i . K h i khai mac cudc hop, Ang-ghen chii t r i da t u y e n bd: "Can p h a i cd m o t l u a n diem chung l a m can ctf cho hanh dong cua n h t f n g ngtfdi Cdng san". Vai-td-lin nghe xong lap ttfc d t f n g len phat bieu: "Tdi cho r a n g phai lap ttfc ddng v i e n cdng nhan, t u y e n t r u y e n l y luan k h o n g p h a i l a chuyen quan trong". Mac n g a n g dau len chat van: "Vai-td-lin, dng to mom ndi p h a i ddng vien, vay thtf hdi dng, dng can ctf vao dau de c h t f n g m i n h hoat ddng ciia dng la dung, va can ctf vao dau de xac m i n h hoat ddng sau nay?" M a y cau h d i k h i e n V a i - t d - l i n lap bap m a i k h d n g 282
  16. the t r a l d i dtfdc, mot liic sau m d i ndi: "Tdi ttfdng... ctf cd' ddng r d i cdng n h a n khac m d m i t ra..." L u c bay gid Mac m d i d t f n g day n d i mdt each n g h i e m tuc: "Cai m a g i a i cap vd san can la l y l u a n k h o a hoc, chtf k h d n g p h a i l a t i n h cam ngay thd". O n g d t f n g l a i m d t lat, n h i n k h i p h d i t r t f d n g mdt ltfdt, n d i tiep: "Tdi mud'n nhac n h d m o i ngtfdi r a n g cdng tac q u a n t r o n g nha't cua c h u n g t a la d u n g l y l u a n d u n g d i n , k h o a hoc de v u t r a n g cho cdng n h a n . C h i cd nhtf vay m d i l a m cho ho n h i n r d n h t f n g c h u t r t f d n g sai l i m , ke ca cai " C h u n g h i a Cdng san b i n h quan" cua dng V a i - t d - l i n day". Nghe n d i den dd, ca h d i t r t f d n g vd t a y n h i e t liet, bieu t h i stf ddng t i n h vdi quan d i e m cua M i c . M u a x u a n n a m 1848, "Ddng m i n h n h t f n g ngtfdi c h i n h n g h i a " d L u a n D d n mdi M a c v i Ang-ghen r a n h a p D d n g m i n h v a ddng y theo y k i e n cua cac dng cai t d D d n g m i n h . I t l a u sau, D d n g m i n h t r i e u t i p D a i h d i dai b i e u l a n thtf nha't. T a i D a i h d i nay, c i n ctf vao de n g h i ciia M a c va Ang-ghen, "Ddng m i n h n h t f n g n g t f d i c h i n h n g h i a " ddi t h a n h "Ddng m i n h n h t f n g n g t f d i Cdng san", t h d n g qua ctfdng l i n h m d i , lay k h a u h i e u "Vd san t o a n the gidi l i e n hiep l a i " t h a y the' cho k h a u h i e u cu k y , m d hd: " M o i ngtfdi deu l i a n h em". 283
  17. M u a t h u n a m do, "Dong m i n h n h i i n g ngtfdi Cdng san" t r i e u tap D a i hdi dai bieu l a n thtf h a i . Cac dai bieu deu t h a y can p h a i cd h i n h thtfc t u y e n ngon l a m ctfdng l i n h h a n h ddng cho Dong m i n h . M o i ngtfdi quyet d i n h m d i Mac v a Ang-ghen chap b u t viet ban T u y e n ngon nay. Sau k h i D a i h d i k e t thuc, i t l a u sau, t h a n g 1 n a m 1848, Mac va Ang-ghen da hoan t h a n h v a n b a n " T u y e n ngon D a n g Cong san". T h a n g 2, T u y e n ngon c h i n h thtfc r a m a t t a i L u a n D d n . Su r a ddi cua b a n "Tuyen ngon D a n g Cdng san" da gay chan ddng toan the gidi. "Tuyen ngon" da t r i n h bay mdt each cd he thdhg n h i i n g nguyen l i cd ban ciia c h u n g h i a Cdng san, da chtfng m i n h quy l u a t tat yeu che do ttf ban se b i diet vong va che' dd Cdng san se t h i n g l d i . T u y e n ngon long trong t u y e n bd' trtfdc toan the gidi: M u c t i e u cudi cung cua n h t f n g ngtfdi cdng san la thtfc h i e n c h i i nghia Cdng san t r e n toan the gidi, t r o n g cudc each m a n g nay, giai cap vd san chi mat di xieng xich, cai m a ho t h u dtfdc se l a toan the gidi. 284
  18. I I ! KHOI NGHin Gim PHONG DflN TOC 6 fiN D O mot ngay vao thang 2 nam 1857, trtfdc doanh t r a i q u a n A n h d l a n g T a - m u - t a m , gan Can- c u t - t a (Calcutta), m o t l i n h ddng A n D d dang m a n g mdt b i n h b a n g ddng, gap m d t cdng n h a n a n m i c l a m I d . N g t f d i cdng n h a n x i n ntfdc udhg. N g t f d i l i n h ddng theo t a p q u a n dang cap k h d n g cho, cdn quat: " K h d n g dtfdc, m i l a t i e n dan, k h d n g dtfdc d u n g vao cac thtf cua d i n g cap khac". N g t f d i cdng n h a n n a y ttfc g i a n ndi: " M a y t h i h d n g i , do a n md bd, m d l d n ! Cai thtf bdi d a n ay l a h a i thtf cho m a y an!" N g t f d i l i n h nghe vay, sd x a n h x a m ca m i t may, v t f t b i n h ntfdc xud'ng day r d i chay ve doanh t r a i . L i n h ddng t r o n g t r a i biet chuyen, a i n a y deu c i u t i e t . L i n h ddng l a l i n h chieu m d cua q u a n A n h t a i d i a p h t f d n g A n D d . P h a n l d n l a ho deu theo A n D d giao hoac theo I - x l a m . C h i h u y cua ho deu l a n g t f d i A n h , bdn n a y t h a h d c h d i bdi, d a n h dap l i n h ddng, k h d n g he t o n t r o n g t a p q u a n d a n tdc va t i n h cam t o n giao c u a n g t f d i A n D d , k h i e n cho l i n h ddng r a t c a m g i a n . 285
  19. N a m 1857, c h i n h quyen thtfc dan A n h phat cho Hnh dong loai sung En-pheo-dd (Enfield) t h a y cho loai sung k i p . D a n cho loai sung nay p h a i boi dau md cho k h o i r i . K h i nap dan, p h a i lay r a n g c i n chat vien dan, de h a i t a y keo khoa nong. L d n l a thu" ngiidi theo dao I - x l a m p h a i kieng, con bo l a i l a t h a n v a t cua A n Do giao. Su d u n g loai sung En-pheo-dd nay ro r a n g la da xuc p h a m den t i n h cam ton giao ciia l i n h dong A n Do. Sau k h i loai sung nay dUa vao quan doi vdi cai each nap d a n n h u vay, da b i l i n h ddng phan doi quyet liet n h t f n g b i bon si quan A n h b i t budc t h a m c h i a i chd'ng l a i se b i x d ban, n e n ho danh p h a i n h i n nhue c h i u dUng. N g a y 9 t h a n g 5, l i n h ddng d t h a n h M i - r a t g i n De- l i (Delhi) p h i i r a thao trtfdng, bon si quan A n h dan 85 ngtfdi b i t r d i r a dd, ho deu l a n h t f n g ngtfdi l i n h ddng t t f chdi k h d n g c h i u sii d u n g n h t f n g v i e n dan bdi d i u md, t u y e n bd phat ho t t f 8 den 10 n a m t u giam, r d i lot het q u a n t r a n g cua ho, t d n g giam ngay, trtfdc m a t sd l i n h dong cdn l a i . L i n h ddng A n Dd k h d n g the n h a n n h i n dtfdc n i i a , lap ttfc quyet d i n h v u n g len k h d i n g h i a v u t r a n g . H d m sau, vao liic 5 gid chieu, t i e n g chudng n h a t h d vang len, bon si quan A n h d a n g c i u nguyen, bdng t i e n g sung vang t r d i . T e n nao chay r a k h d i n h a t h d deu b i b i n guc. C i c cdng sd cua c h i n h q u y e n thtfc dan deu b i d a n h chiem, 85 ngtfdi 286
  20. l i n h b i g i a m diidc t h a r a . D t f d n g day dien b i cat. D t f d n g sat b i phong toa. L i n h dong A n Do dtfdc n h a n d a n t r o n g t h a n h phd v a nong dan q u a n h v u n g u n g ho. H o ho ldn: " H a y d a n h vao De-li!" va ngay dem do ho t i e n ve p h i a De-li. Sang ngay 11 t h a n g 5, k h i q u a n k h d i n g h i a d M i - r a t den ndi, l i n h dong d o n t r u d co' do De-li da h t f d n g tfng ngay, ho giet cac si q u a n ngtfdi A n h , md t o a n g ciia t h a n h . Sau 6 ngay chien dau, den ngay 16, q u a n k h d i n g h i a da k i e m soat t o a n t h a n h De-li. H o d t f a H o a n g de' Ba-ha-dun X a I I b i phe trua't l e n l a m l a n h t u d a n h n g h i a ciia q u a n k h d i n g h i a , t h a n h lap c h i n h quyen cua m i n h . Sau k h i c h i n h quyen k h d i n g h i a De- l i dtfdc t h a n h lap, n g o n l t f a dau t r a n h theo gid l a n r a k h a p A n Do. R a t n h i e u q u y tdc A n bat m a n vdi c h i n h sach ciia thuc d a n A n h c u n g p h a t cd k h d i n g h i a , tao r a mdt cudc k h d i n g h i a l d n chong A n h cua toan d a n tdc A n Dd, r i m r a p t r o n g ca ntfdc. Cudc k h d i n g h i a t u y g i a n h dtfdc t h a n g l d i h u y hoang t r o n g mdt t h d i g i a n ngan, n h t f n g v i k h d i n g h i a d cac n d i t h i e u stf l a n h dao t h d n g nha't, k h d n g t h t f a t h a n g t r u y k i c h t i e u d i e t s i n h ltfc dich, k h i e n cho thtfc d a n A n h d a n d a n h d i phuc t i n h t h a n , c h i i n g dieu q u a n t t f M i - a n - m a ( M i e n Dien), Xri-lan-ca (Xay l a n ) v a M a - l a i - x i a , l a i t h e m ca mdt ddi q u a n A n h c h u a n b i x a m n h a p vao T r u n g Qudc dang cd m i t t a i 287
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học