- Trang Chủ
- Khoa học xã hội
- Tiểu luận triết: Lý luận thực tiễn và sự vận dụng quan điểm đó vào quá trình đổi mới ở Việt Nam
Xem mẫu
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
LỜI MỞ ĐẦU
Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế nhiều thành ph ần, vận
hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định h ướng xã h ội
chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, lý luận nhận thức, vấn đề cải t ạo th ực ti ễn n ền kinh
tế luôn thu hút sự quan tâm của nhiều đối tượng.
Ngày nay, triết học là một bộ phận không thể tách rời với sự phát triển của
bất cứ hình thái kinh tế nào. Những vấn đề triết học về lý luận nh ận th ức và th ực
tiễn, phương pháp biện chứng... luôn là cơ sở, là ph ương h ướng, là tôn ch ỉ cho ho ạt
động thực tiễn, xây dựng và phát triển xã hội. Nếu xuất phát t ừ m ột l ập tr ường
triết học đúng đắn, con người có thể có được những cách giải quyết phù h ợp với
các vấn dề do cuộc sống đặt ra. Việc chấp nh ận hay không ch ấp nh ận m ột l ập
trường triết học nào đó sẽ không chỉ đơn thuần là s ự ch ấp nhận một th ế gi ới quan
nhất định, một cách lý giải nhất định về thế giới, mà còn là sự chấp nhận một cơ sở
phương pháp luận nhất định chỉ đạo cho hoạt động.
Chúng ta biết rằng, triết học là một trong ba bộ phận cấu thành của chủ nghĩa
Mác. Lênin đã chỉ rõ rằng chủ nghĩa duy vật biện chứng đó chính là triết học của
chủ nghĩa Mác. Cho đến nay, chỉ có triết học Mác là mang tính ưu vi ệt h ơn c ả. Trên
cơ sở nền tảng triết học Mác - Lênin, Đảng và Nhà nước ta đã học t ập và ti ếp thu
tư tưởng tiến bộ, đề ra những mục tiêu, phương hướng chỉ đạo chính xác, đúng
đắn để xây dựng và phát triển xã hội, phù hợp với hoàn c ảnh đ ất n ước. M ặc dù có
những khiếm khuyết không thể tránh khỏi song chúng ta luôn đi đúng hướng trong
cải tạo thực tiễn, phát triển kinh tế, từng bước đưa đất nước ta tiến kịp trình độ các
nước trong khu vực và thế giới về mọi mặt. Chính những thành tựu của xây dựng
chủ nghĩa xã hội và qua mười năm đổi mới là minh ch ứng xác đáng cho v ấn đ ề nêu
trên. Hoạt động nhận thức và cải tạo thực tiễn cùng với sự nắm bắt các quy lu ật
khách quan trong vận hành nền kinh tế ở nước ta là m ột v ấn ềề còn nhi ều xem xét
và tranh cãi, nhất là trong quá trình đổi mới hiện nay.Vì vậy, em quy ết đ ịnh ch ọn đ ề
Trang 1
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
tài “Lý luận thực tiễn và sự vận dụng quan điểm đó vào quá trình đ ổi mới ở
Việt Nam”.
CHƯƠNG I
MỘT SỐ KHÁI NIỆM
LIÊN QUAN ĐẾN CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
I. THỰC TIỄN
1. Khái niệm
Hoạt động con người chia làm hai lĩnh vực cơ bản. Một trong hai lĩnh vực
quan trọng đó là: hoạt động thực tiễn.
Thực tiễn: (theo quan điểm triết học Mác xít):
Là những hoạt động vật chất cảm tính, có mục đích, có tính lịch sử - xã h ội
của con người nhằm cải tạo, làm biến đổi tự nhiên và xã hội.
2. Tính vật chất trong hoạt động thực tiễn
Đó là hoạt động có mục đích của xã hội, phải sử dụng nh ững ph ương ti ện
vật chất đề tác động tới đối tượng vật chất nhất định c ủa tự nhiên hay xã h ội, làm
biến đổi nó, tạo ra sản phẩm vật chất nhằm thoả mãn nhu cầu của con người.
Chỉ có thực tiễn mới trực tiếp làm thay đổi thế giới hiện th ực, mới th ực sự
mang tính chất phê phán và cách mạng. Đây là đặc điểm quan trọng nh ất của th ực
tiễn, là cơ sở đề phân biệt hoạt động thực tiễn khác với hoạt đ ộng lý lu ận c ủa con
người.
3. Tính chất lịch sử xã hội
Ở những giai đoạn lịch sử khác nhau, hoạt động thực tiễn di ễn ra là khác
nhau, thay đổi về phương thức hoạt động.
Thực tiễn là sản phẩm lịch sử toàn thế giới, thể hiện những m ối quan h ệ
muôn vẻ và vô tận giữa con người với giới tự nhiên và con người với con ng ười
Trang 2
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
trong quá trình sản xuất vật chất và tinh thần, là phương thúc c ơ b ản của s ự t ồn t ại
xã hội của con người.
4. Thực tiễn của con người được tiến hành dưới nhiều hình thức
Trong quá trình hoạt động cải tạo thế giới, con người tạo ra một hiện thực
mới, một ”thiên nhiên thứ hai”. Đó là thế giới của văn hóa tinh th ần và v ật ch ất,
những điều kiện mới cho sự tồn tại của con người, những đi ều ki ện này không
được giới tự nhiên mang lại dưới dạng có sẵn. Đồng thời với quá trình đó, con
người cũng phát triển và hoàn thiện bản thân mình. Chính sự cải tạo hiện thực
thông qua hoạt động thực tiễn là cơ sở của tất cả nh ững bi ểu hi ện khác có tính tích
cực, sáng tạo của con người. Con người không thích nghi một cách th ụ đ ộng mà
thông qua hoạt động của mình, tác động một cách tích cực để biến đổi và cải tạo
thế giới bên ngoài. Hoạt động đó chính là thực tiễn.
a,Hoạt động sản xuất vật chất
Là hoạt động thực tiễn quan trọng nhất của xã h ội.Th ực tiễn s ản xu ất v ật
chất là tiền đề xuất phát để hình thành nh ững mối quan h ệ đ ặc bi ệt c ủa con ng ười
đối với thế giới, giúp con người vượt ra khỏi khuôn khổ tồn tại của các loài vật.
b.Hoạt động chính trị xã hội
Là hoạt dộng của con người trong các lĩnh vực chính trị xã h ội nh ằm phát
triển và hoàn thiện các thiết chế xã hội, các quan hệ xã h ội làm đ ịa bàn r ộng rãi cho
hoạt động sản xuất và tạo ra những môi trường xã hội xứng đáng v ới b ản ch ất con
người bằng cách đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội.
c. Hoạt động thực nghiệm khoa học
Là hoạt động thực tiễn đặc biệt vì con người phải tạo ra một th ế giới riêng
cho thực nghiệm của khoa học tự nhiên và cả khoa học xã hội.
II, THỰC TIỄN CÓ VAI TRÒ RẤT TO LỚN ĐỐI VỚI NHẬN THỨC
Hoạt động thực tiễn là cơ sở, là nguồn gốc, là động lực, là mục đích, là tiêu
chuẩn của nhận thức.
Trang 3
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
1.Thực tiễn là cơ sở, nguồn gốc của nhận thức
Trong hoạt động thực tiễn, con người làm biến đổi thế giới khách quan, bắt
các sự vật, hiện tượng của thế giới khách quan phải bộc lộ những thuộc tính và quy
luật của chúng. Trong quá trình hoạt động thực tiễn luôn luôn nảy sinh các vấn đề
đòi hỏi con người phải giải đáp và do đó nhận th ức được hình thành. Nh ư v ậy, qua
hoạt động thực tiễn mà con người tự hoàn thiện và phát tri ển th ế gi ới quan( t ạo
điều kiện cho nhận thức cao hơn).
Qua hoạt động thực tiễn, não bộ con người cũng ngày càng phát triển hơn, các
giác quan ngày càng hoàn thiện hơn.
Thực tiễn là nguồn tri thức, đồng thời cũng là đối tượng của nhận thức.
Chính hoạt động thực tiễn đã đặt ra các nhu cầu cho nh ận th ức, t ạo ra các
phương tiện hiện đại giúp con người đi sâu tìm hiểu tự nhiên.
1,Thực tiễn là động lực của nhận thức
Ngay từ đầu, nhận thức đã bắt nguồn từ thực tiễn, do thực tiễn quy định. Mỗi b ước
phát triển của thực tiễn lại luôn luôn đặt ra những v ấn đ ề mới cho nh ận th ức, thúc
đẩy nhận thức tiếp tục phát triển. Như vậy thực tiễn trang bị những ph ương tiện
mới, đặt ra những nhu cầu cấp bách hơn, nó rà soát s ự nh ận th ức. Th ực ti ễn l ắp đi
lắp lại nhiều lần, các tài liệu thu thập được phong phú, nhiều vẻ, con ng ười mới
phân biệt được đâu là mối quan hệ ngẫu nhiên bề ngoài, đâu là m ối liên h ệ b ản
chất, những quy luật vận động và phát triển của sự vật.
2,Thực tiễn là mục đích của nhận thức
Những tri thức khoa học chỉ có ý nghĩa thực tiễn khi nó được vận dụng vào th ực
tiễn. Mục đích cuối cùng của nhận thức không phải là bản thân các tri th ức mà là
nhằm cải tạo hiện thức khách quan, đáp ứng những nhu cầu vật chất và tinh th ần
xã hội. Sự hình thành và phát triển của nh ận th ức là b ắt ngu ồn t ừ th ực ti ễn, do yêu
cầu của thực tiễn.
Nhận thức chỉ trở về hoàn thành chức năng của mình khi nó ch ỉ đạo hoạt
động thực tiễn, giúp cho hoạt động thực tiễn có hiệu quả h ơn. Ch ỉ có thông qua
Trang 4
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
hoạt động thực tiễn, thì tri thức con người mới th ể hiện đ ược s ức m ạnh c ủa mình,
sự hiểu biết của con người mới có ý nghĩa.
3,Thực tiễn là tiêu chuẩn của nhận thức
Bằng thực tiễn mà kiểm chứng nhận thức đúng hay sai. Khi nhận thức đúng thì nó
phục vụ thực tiễn phát triển và ngược lại.
4,Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý
a.Chân lý
Là những tri thức phản ánh đúng đắn thế giới khách quan được thực tiễn
khẳng định ( nội dung khách quan, có ý nghĩa giá trị đối với đời sống con người)
Chân lý mang tính khách quan, nó không phụ thuộc vào số đông (ví dụ: chân lý
tôn giáo).
Chân lý mang tính hai mặt ( tuyệt đối và tương đ ối ) vì tính hai m ặt trong quá
trình nhận thức của nhân loại.
b.Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, tiêu chuẩn để kiểm tra
chân lý không phải là ý thức tư tưởng, tư duy mà là thực tiễn. Bởi vì chỉ có thông
qua hoạt động thực tiễn, tri thức mới trở lại tác đ ộng vào th ế gi ới v ật ch ất, qua đó
nó được ”hiện thực hoá”, “vật chất hơn” thành các khách thể cảm tính. Từ đó m ới
có căn cứ để đánh giá nhận thức của con người đúng hay sai, có đ ạt t ới chân lý hay
không.
Thực tiễn có rất nhiều hình thức khác nhau, nên nhận thức của con ng ười cũng
được kiểm tra thông qua rất nhiều hình thức khác nhau.
+Thực tiễn của xã hội luôn luôn vận động và phát triển.
+Thực tiễn trong mỗi giai đoạn lịch sử đều có giới h ạn. Nó không th ể ch ứng
minh hay bác bỏ hoàn toàn một tri thức nào đó của con người mà nó đ ược th ực ti ễn
tiếp theo chứng minh, bổ sung thêm.
Trang 5
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
Như vậy tiêu chuẩn thực tiễn cũng mang tính ch ất biện ch ứng và nh ư v ậy
mới có khả năng kiểm tra một cách chính xác sự phát triển biện chứng của nh ận
thức.
c.Ý nghĩa:
Thực tiễn lớn nhất ở nước ta hiện nay là thực tiễn xây dựng nền kinh tế th ị
trường mới, nền văn hoá mới đậm đà bản sắc dân tộc và chế độ xã hội mới: công
bằng, bình đẳng, tién bộ.
Trong lĩnh vực kinh tế, đường lối, chính sách hay các giải pháp kinh t ế c ụ th ể
muốn biết đúng hay sai đều phải thông qua vận dụng chúng trong s ản xu ất, kinh
doanh cũng như quản lý các quá trình đó. Đường lối chính sách cũng nh ư các giải
pháp kinh tế chỉ đúng khi chúng mang lại hiệu quả kinh tế, thúc đẩy sản xuất phát
triển, nâng cao năng suất lao động, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã h ội công b ằng,
văn minh.
Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội sau những bước tiến và những thành
tựu to lớn mang lại ý nghĩa lịch sử, giờ đây l ại đ ặt ra nhi ều v ấn đ ề c ần gi ải quy ết.
Những hoạt động nghiên cứu lý luận chính là nhằm tìm ra lời giải đáp cho nh ững
vấn đề của giai đoạn cách mạng hiện nay. Công cuộc đổi mới ở n ước ta vừa là
mục tiêu, vừa là động lực mạnh mẽ thúc đẩy hoạt động nh ận th ức nói chung và
công tác lý luận nói riêng, nhất định sẽ đem lại cho chúng ta những hiểu biết mới,
phong phú hơn và cụ thể hơn về mô hình chủ nghĩa xã hội, về con đ ường đi lên ch ủ
nghĩa xã hội ở nước ta.
III. MỐI QUAN HỆ GIỮA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1. Lý luận
a. Khái niệm
Là một hệ thống những tri thức được khái quát từ th ực tiễn. Nó ph ản ánh
những quy luật, của từng lĩnh vực trong hiện thực khách quan.
b. Đặc điểm
Trang 6
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
Lý luận mang tính hệ thống, nó ra đời trên cơ sở đáp ứng nhu c ầu c ủa xã h ội
nên bất kỳ một lý luận nào cũng mang tính mục đích và ứng dụng.
Nó mang tính hệ thống cao, tổ chức có khoa học.
2. Mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn
Được thể hiện bằng mối quan hệ giữa nhận thức và thực tiễn. GIữa lý luận
và thực tiễn thống nhất biện chứng với nhau. Sự thống nhất đó bắt nguồn từ ch ỗ:
chúng đều là hoạt động của con người, đều nh ằm mục đích c ải t ạo t ự nhiên và c ải
tạo xã hội để thoả mãn nhu cầu của con người.
a. Lý luận bắt nguồn từ thực tiễn
Lý luận dựa trên nhu cầu của thực tiễn và lấy được chất liệu của th ực ti ễn.
Thực tiễn là hoạt động cơ bản nhất của con người, quyết định sự tồn tại và phát
triển xã hội. Lý luận không có mục đích tự nó mà mục đích cuối cùng là ph ục v ụ
thực tiễn. Sức sống của lý luận chính là luôn luôn gắn liền với th ực tiễn, ph ục vụ
cho yêu cầu của thực tiến.
b. Lý luận mở đường và hướng dẫn hoạt động của thực tiễn
Ví dụ: lý luận Mác - Lênin hướng dẫn con đường đấu tranh của giai cấp vô
sản. Sự thành công hay thất bại của hoạt động th ực tiễn là tuỳ thu ộc vào nó đ ược
hướng dẫn bởi lý luận nào, có khoa học hay không? Sự phát tri ển c ủa lý lu ận là do
yêu cầu của thực tiễn, điều đó cũng nói lên thực tiễn không tách rời lý lu ận, không
thể thiếu sự hướng dẫn của lý luận.
Vai trò của lý luận khoa học là ở chỗ: nó đưa lại cho th ực ti ễn các tri th ức
đúng đắn về các quy luật vận động, phát triển của hi ện th ực khách quan, t ừ đó m ới
có cơ sở để định ra mục tiêu và phương pháp đúng đắn cho hoạt động thực tiễn.
Quan hệ lý luận và thực tiễn mang tính chất phức tạp, quan hệ đó có thể là
thống nhất hoặc mâu thuẫn đối lập.
c. Lý luận và thực tiễn là thống nhất
Trang 7
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
Lý luận và thực tiễn thống nhất khi giai cấp thống trị còn mang tinh th ần ti ến
bộ và còn giữ sứ mệnh lịch sử. Khi lý luận và thực tiễn thống nhất thì chúng sẽ tăng
cường lẫn nhau và phát huy vai trò của nhau. Sự thống nhất đó là một trong những
nguyên lý căn bản của triết học Mác- Lênin.
d. Sự mâu thuẫn của lý luận và thực tiễn
Xảy ra khi giai cấp thống trị trở nên phản động, lỗi th ời, lạc h ậu. Khi mâu
thuẫn nảy sinh, chúng sẽ làm giảm ảnh hưởng của nhau. Đi ều đó d ẫn đ ến m ọi
đường lối, chính sách xã hội trở nên lạc hậu và phản động.
*Ý nghĩa:
Cần phải tăng cường, phát huy vai trò của lý luận đối với xã h ội, đặc bi ệt là
lý luận xã hội mà quan trọng là lý luận Mác - Lênin và các lý luận về kinh tế.
Trước chủ nghĩa Mác, trong lý luận nhận thức, phạm trù thực tiễn hầu nh ư
không có chỗ đứng nào. Nhiều người còn hình dung thực tiễn với bộ m ặt x ấu xí
của con buôn (Phơ-Bách). Trong “Chủ nghĩa duy vật và ch ủ nghĩa kinh nghi ệm phê
phán”, sau khi phê phán E. Ma Khơ và một số ngươi khác đã ”c ố g ạt th ực ti ễn ra
khỏi lý luận nhận thức, coi thực tiễn như một cái gì không đáng nghiên c ứu v ề m ặt
nhận thức luận, đã ”đem cái tiêu chuẩn thực tiễn là cái giúp cho m ỗi ng ười phân
biệt được ảo tưởng với hiện thực đặt ra ngoài giới hạn của khoa học, của lý luận
nhận thức... để dọn chỗ cho chủ nghĩa duy tâm và thuyết bất khả tri”.
V.I.Lênin đã khẳng định: quan điểm về đời sống, về thực tiễn ph ải là quan
điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận về nhận thức. (“V.I.Lênin toàn tập” – 1980)
Chính vì sự quan trọng của mối quan hệ giữa lý luận và th ực ti ễn nên đ ối v ới
nước ta trong giai đoạn này cần đảm bảo sự th ống nhất gi ữa lý lu ận và ho ạt đ ộng.
Hiện nay, nước ta đang tiến hành đổi mới một cách toàn di ện các m ặt c ủa đ ời s ống
xã hội, mà trong đó đổi mới kinh tế là trung tâm. Đổi mới từ nền kinh tế t ập trung
quan liêu sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước là một vấn đề hết
sức mới mẻ chưa có lời giải đáp sẵn. Và chúng ta cũng không bao giờ có thể có một
lời giải sẵn sau đó mới đi vào tiến hành đổi mới. Quá trình đổi mới nói chung, đổi
Trang 8
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
mới kinh tế nói riêng và việc nhận thức quá trình đổi mới đó không tách rời nhau,
tác động qua lại lẫn nhau cùng phát triển.
Vậy trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, phải xuất phát t ừ th ực t ế khách
quan, phải lấy hiện thực khách quan làm cơ sở cho hoạt động c ủa mình. G ắn lý
luận vào thực tiễn để hoạt động trở nên khoa học, có cơ sở vững chắc. Tinh thần
ấy chính là vấn đề cần nghiên cứu trong văn kiện Đại hội Đảng lần thứ VI.
e. Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn b ản của
chủ nghĩa Mác- Lênin.
Thực tiễn không có lý luận hướng đẫn thì thành th ực ti ễn mù quáng. Lý lu ận
mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông. Vì v ậy cho nên trong khi nh ấn
mạnh sự quan trọng của lý luận, đã nhiều lần Lênin nhắc đi nhắc lại rằng lý luận
cách mạng không phải là giáo điều, nó là kim chỉ nang cho hành động cách m ạng, và
lý luận không phải là một cái gì cứng nhắc, nó đầy tính sáng t ạo. Lý lu ận luôn luôn
cần được bổ sung bằng những kết luận mới rút ra từ trong th ực ti ễn sinh đ ộng.
Những người cộng sản các nước phải cụ thể hoá chủ nghĩa Mác _ Lênin cho thích
hợp với điều kiện, hoàn cảnh từng lúc và từng nơi (“Hồ Chí Minh: toàn tập”-1996)
*Con đường biện chứng của sự nhận thức:
Nhận thức của con người diễn ra trên cơ sở thực tiễn và không ngừng vận
động, phát triển. Sự vận động và phát triển của nhận thức diễn ra một cách biện
chứng:
- “Từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng và từ tư duy trìu tượng đến
thực tiễn - đó là con đường biện chứng của sự nh ận th ức chân lý, c ủa s ự nh ận th ức
thực tại khách quan”.
+Trực quan sinh động (hay nhận thức cảm tính) là giai đoạn đầu của quá trình
nhận thức, được hình thành trong quá trình thực tiễn.Giai đoạn này đ ược hình thành
thông qua các hình thức cơ bản nối tiếp nhau: cảm giác, tri giác, biểu tượng...
+Tư duy trì tượng (hay nhận thức lý tính) là giai đo ạn cao c ủa quá trình nh ận
thức dựa trên cơ sở những tài liệu do giai đoạn trực quan sinh động mang lại.
Trang 9
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
- Nhận thức của con người phát triển đến giai đoạn tư duy trìu tượng ch ưa
phải là chấm dứt, mà nó lại tiếp tục vận động trở về với th ực ti ễn. Nh ận th ức ph ải
trở về với thực tiễn vì:
+ Mục đích của nhận thức là phục vụ hoạt động thực tiễn. Vì vậy nó phải trở
về chỉ đạo hoạt động thực tiễn cải tạo thế giới.
+Đến giai đoạn tư duy trìu tượng vẫn có khả năng phản ánh sai lạc hiện thực.
Vì vậy, nhận thức phải quay trở về thực tiễn để kiểm tra k ết qu ả nh ận th ức, phân
biệt đâu là nhận thức đúng, đâu là nhận thức sai lầm.
+Thực tiễn luôn luôn vận động, phát triển. Vì vậy nh ận th ức ph ải tr ở v ề v ới
thực tiễn để trên cơ sở thực tiễn mới tiếp tục bổ sung, phát triển nhận thức.
- Từ trực quan sinh động dến tư duy trìu tượng, và từ tư duy trìu tượng đến
thực tiễn là một vòng khâu của quá trình nhận thức. Nó cứ lặp đi l ặp l ại làm cho
nhận thức của con người phát triển không ngừng, ngày càng phản ánh sâu sắc bản
chất, quy luật của thế giới khách quan.
CHƯƠNG II
QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở VIỆT NAM
I,VỊ TRÍ ĐỊA LÝ
-Việt Nam nằm ở phía đông của bán đảo Đông Dương, gần trung tâm Đông
Nam Á, có một vùng biển rộng, giàu tiềm năng.
-Vị trí tiếp giáp trên đất liền và trên biển tạo điều kiện cho n ước ta có th ể d ễ
dàng giao lưu với các nước trên thế giới.
Trang 10
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
+Trên đất liền, nước ta giáp Trung Quốc, Lào, Campuchia. Thông qua các
tuyến giao thông (đường bộ, đường sắt...) với các cửa khẩu quan trọng, Việt Nam
có thể liên hệ với nhiều nước trên thế giới.
+ Nước ta nằm gần các tuyến đường biển quốc tế. Thông qua đường biển, có
thể quan hệ với nhiều quốc gia.
+Vùng biển rộng lớn, giàu tiềm năng cho phép phát triển kinh tế biển.
-Việt Nam là nơi giao thoa của các nền văn hoá khác nhau. Đi ều đó góp ph ần
làm giàu bản sắc văn hoá.
-Việt Nam nằm ở khu vực đang diễn ra những hoạt động kinh tế sôi động
của thế giới. Từ đó cho phép nước ta có thể dễ dàng hội nhập với các nước trong
khu vực và trên thế giới. Ta có thể tiếp thu và chọn lọc nh ững bài h ọc, kinh nghi ệm
thành công cũng như thất bại về phát triển kinh tế của các nước và vận dụng vào
điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của nước ta.
II, QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở VIỆT NAM
1.Tình hình:
- Sau kháng chiến chống Pháp thắng lợi, dựa vào kinh nghiệm của các nước
xã hội chủ nghĩa lúc đó, nước ta bắt đầu xây dựng một mô hình kinh t ế kế hoạch
hoá tập trung dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất. Các hình th ức t ổ ch ức
sản xuất và dịch vụ quốc doanh được phát triển. Cùng với quốc doanh, hợp tác xã
được tổ chức rộng rãi ở nông thôn và thành thị. Với hai hình thức sở hữu toàn dân và
tập thể, sở hữu tư nhân bị thu hẹp lại, không còn cơ sở cho tư nhân phát tri ển. Cùng
với quốc doanh, hợp tác xã được tổ chức rộng rãi vì ta đã h ọc t ập đ ược mô hình t ổ
chức kinh tế của Liên Xô cũ. Với sự nỗ lực cao độ của nhân dân ta, cùng v ới s ự
giúp đỡ tận tình của các nước xã hội chủ nghĩa lúc đó, mô hình kế hoạch hoá t ập
trung đã phát huy được những tính ưu việt đó.
- Từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, phân tán và manh mún, b ằng công
cụ kế hoạch hóa, ta đã tập trung được vào trong tay một lực lượng vật ch ất quan
Trang 11
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
trọng về cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng thành th ị và nông thôn, đ ất đai, máy
móc, tiền vốn để ổn định và phát triển kinh tế.
Vào những năm sau của thập niên 60, ở Miền Bắc đã có những chuyền biến
về kinh tế, xã hội. Trong thời kỳ đầu, nền kinh tế tập trung bao cấp đã t ỏ ra phù
hợp với nền kinh tế tự cung, tự cấp, phù hợp với đi ều ki ện hai nhi ệm v ụ s ản xu ất
và chiến đấu trong chiến tranh lúc đó.
- Năm 1975, sau ngày giải phóng miền Nam, một bức tranh mới về hiện trạng
kinh tế Việt Nam đã thay đổi. Đó là sự duy trì một nền kinh tế tồn tại cả ba lo ại
hình:
+Kinh tế cổ truyền (tự cung tự cấp)
+Kinh tế kế hoạch hoá tập trung bao cấp (ở miền Bắc)
+Kinh tế thị trường (đặc trưng ở miền Nam).
Mặc dù đây là một tồn tại khách quan sau năm 1975 nh ưng chúng ta v ẫn ti ếp
tục xây dựng nền kinh tế tập trung theo cơ chế kế hoạch hoá trên phạm vi cả nước.
Đó là sự áp đặt rất bất lợi.
2. Hậu quả:
Do chủ quan nóng vội, cứng nhắc, chúng ta đã không quản lý được hiệu qu ả
các nguồn lực dẫn tới việc sử dụng lãng phí nghiêm trọng các nguồn lực của đất
nước.
- Tài nguyên bị phá hoại, sử dụng khai thác không h ợp lý, môi tr ường b ị ô
nhiễm.
- Nhà nước bao cấp và tiến hành bù lỗ phổ biến gây hậu quả nghiệm trọng
cho nền kinh tế.
+ Sự tăng trưởng kinh tế chậm lại, tăng trưởng kinh tế trên lý thuyết, giấy tờ.
+Hàng hoá, sản phẩm trở nên khan hiếm, không đáp ứng đ ược nhu c ầu trong
nước.
Trang 12
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
+Ngân sách thâm hụt nặng nề. Vốn nợ đọng nước ngoài ngày càng tăng và
không có khả năng cho chi trả.
+Thu nhập từ nền kinh tế quốc dân không đủ chi dùng, tích luỹ hầu nh ư
không có.
+Vốn đầu tư cho sản xuất và xây dựng chủ yếu là dựa vào vay và viện trợ
nước ngoài.
- Cùng với đó là sự thoái hoá về mặt con người và xã hội.
- Đến năm 1979, nền kinh tế rất suy yếu, sản xuất trì trệ, đời s ống nhân dân
khó khăn, nguồn trợ giúp từ bên ngoài giảm mạnh.
- Từ năm 1975 đến năm 1985, các thành phần kinh tế tư bản tư nhân, cá thể bị
tiêu diệt hoặc không còn điều kiện phát triển dẫn đến thực trạng tiềm năng to lớn
của các thành phần kinh tế này không được khai thác và phục vụ cho mục tiêu
chung của nền kinh tế. Ngược lại, thành phần kinh tế quốc doanh đã phát triển ồ ạt,
tràn lan trên mọi lĩnh vực trở thành địa vị đọc tôn trong hầu h ết các ngành công
nghiệp, xây dựng, dịch vụ (trừ ngành nông nghiệp, thành phần kinh t ế t ập th ể là
chủ yếu).Thời điểm cao nhất, thànhphần kinh tế quốc doanhđã cõ gần 13 nghìn
doanh nghiệp với số tài sản cố định chiếm 70% tổng số tài sản cố định của n ền
kinh tế. Thời kỳ này, kinh tế nước ta tuy có đạt được tốc đ ộ tăng tr ưởng nh ất đ ịnh
nhưng sự tăng trưởng đó không có cơ sở để phát triển vì đã dựa vào điều kiện bao
cấp, bội chi ngân sách, lạm phát và vay nợ nước ngoài.
- Do phát triển tràn lan lại quản lý theo cơ ch ế bao c ấp, k ế hoạch hoá t ập
trung nên nhà nước gặp nhiều khó khăn trong việc quản lý, đi ều hành các doanh
nghiệp quốc doanh, nhiều doanh nghiệp quốc doanh làm ăn thua lỗ, lực lượng sản
xuất không được giải phóng, nền kinh tế lâm vào tình trạng kh ủng hoảng và t ụt
hậu.
3.Nguyên nhân
Trang 13
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
Trong nhận thức cũng như trong hành động, chúng ta chưa thật sự thừa nhận
cơ cấu kinh tế nhiều thành phần còn tồn tại trong th ời gian t ương đ ối dài, ch ưa
nắm vững và vận dụng đúng lý luận và thực tiễn vào tinh hình nước ta.
Đến năm 1986, cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp về căn bản vẫn chưa bị
xoá bỏ. Cơ chế mới chưa được thiết lập đồng bộ, nhiều chính sách, thể chế lỗi thời
chưa được thay đổi. Tình trạng tập trung quan liêu còn n ặng, đồng th ời nh ững hi ện
tượng vô tổ chức, vô kỷ luật còn khá phổ biến.
Việc đổi mới cơ chế và bộ máy quản lý, việc điều hành không nhạy bén, là
những nguyên nhân quan trọng dẫn tới hành động không thống nhất từ trên xuống
dưới.
Chúng ta mới nêu ra được phương hướng chủ yếu của cơ chế mới, hình thức,
bước đi, cách làm cụ thể thì còn nhiều vấn đề chưa giải quyết được thoả đáng cả
về lý luận và thực tiễn.
4. Tư tưởng chỉ đạo
Ta đã bộc lộ sự lạc hậu về nhận thức lý luận trong th ời kỳ quá đ ộ:”Khuynh
hướng tư tưởng chủ yếu của những sai lầm ấy,đặc biệt là những chính sách kinh tế
là bệnh chủ quan, duy ý chí, lối suy nghĩ và hành động giản đơn, nóng vội ch ạy theo
nguyện vọng chủ quan” (Đảng công sản Việt nam - Văn kiện Đại h ội đại bi ểu toàn
quốc lần thứ VI-1986). Chúng ta đã có những thành kiến không đúng, trên thực t ế,
chưa thừa nhận thật sự những quy luật của sản xuất hàng hóa đang tồn tại khách
quan.
Chúng ta đã ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách quá mức mà hiệu
quả kinh tế phát triển chậm. Hơn thế nữa, ta chưa chú ý đúng mức tới s ản xu ất
nông nghiệp và sản xuất hàng tiêu dùng nên đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn.
- Bên cạnh đó, sự tan rã của hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa vào những
năm cuối thập kỷ 80, đầu thập kỷ 90 làm cho chúng ta m ất đi một th ị tr ường truy ền
thống, nguồn viện trợ quan trọng, gây nhiều khó khăn đối với sản xuất và đời sống.
Trang 14
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
- Chính sách cấm vận của Hoa Kỳ kéo dài, sự thù địch của các thế lực ph ản
động cũng có tác động không nhỏ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Tất cả những nguyên nhân trên cộng với thiên tai, mất mùa liên tiếp vào
những năm 1979 - 1980 đã đưa nước ta vào tình trạng khủng hoảng, công nghiệp chỉ
tăng 0,6%, nông nghiệp tăng 1,9% trong khi lạm phát ở mức siêu cấp năm 1986 :
74%
Chính vì vậy, bài học kinh nghiệm được rút ra trong “ Văn ki ện Đ ại h ội Đ ại
biểu toàn quốc lần thứ VI về phát triển kinh tế phải xu ất phát t ừ th ực ti ễn, tôn
trọng và hoạt động theo quy luật khách quan là hoàn toàn đúng đ ắn. Chính t ừ nh ững
khó khăn trên đòi hỏi phải đổi mới nền kinh tế, xã hội. Đại hội Đảng toàn quốc lần
thứ VI đã đánh dấu một mốc phát triển quan trọng trong quá trình phát tri ển c ủa đ ất
nước.
III. BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT TÌNH HÌNH ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ
Để khắc phục khuyết điểm, chuyển biến được tình hình, Đảng ta trước hết
phải thay đổi nhận thức , đổi mới tư duy. Phải nhận th ức và hành động đúng đ ắn,
đề ra những chủ trương, chính sách phù hợp với hệ thống quy luật khách quan,
trong đó các quy luật đặc thù của chủ nghĩa xã h ội ngày càng chi ph ối m ạnh m ẽ
phương hướng phát triển chung của xã hội. Mọi chủ trương, chính sách, biện pháp
kinh tế gây tác động ngược lại đều biểu hiện sự vận dụng không đúng quy lu ật
khách quan, phải được sửa đổi hoặc huỷ bỏ.
- Trên cơ sở đó, chúng ta phải vận dụng tổng h ợp h ệ th ống các quy lu ật đang
tác động lên nền kinh tế. Trong hệ thống các quy luật đó, quy luật kinh tế cơ bản
cùng với các quy luật đặc thù khác của chủ nghĩa xã hội ngày càng phát huy vai trò
chủ đạo, được vận dụng trong một thể thống nhất với các quy luật của s ản xuất
hàng hoá, đặc biệt là quy luật giá trị, quy luật cùng cầu, quy luật cạnh tranh... K ế
hoạch hoá phải luôn luôn gắn liền với việc sử dụng các đòn bảy kinh tế.
- Đại hội đảng lần thứ VI có ý nghĩa đặc biệt quan trọng . Nh ững quan đi ểm,
đường lối do Đại hội VI vạch ra là sự vận dụng đúng đắn và sáng t ạo ch ủ nghĩa
Trang 15
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
Mác Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn của đất nước . Công cuộc đổi mới
của Đảng từ sau Đại hội VI đến nay ở nước ta không nằm ngoài nh ững quy luật
phổ biến của phép biện chứng, Đảng ta đã vận dụng phép bi ện ch ứng vào nh ận
thức hiện thực xã hội, phân tích các mối liên hệ biện chứng của đời sống hiện thực,
tìm ra các mâu thuẫn đó và tạo ra động lực mạnh mẽ cho quá trình đ ổi m ới v ững
chắc.
Vì trước đây, nước ta lâm vào khủng hoảng kinh tế, xã h ội v ới nhi ều khó
khăn phức tạp, gay gắt, lạm phát phi mã do tư duy lý luận bị lạc hậu, gi ữa lý lu ận
và thực tiễn có khoảng cách xa. Tư duy cũ về chủ nghĩa xã hội theo mô hình t ập
trung quan liêu bao cấp đã cản trở sự phát triển của th ực ti ễn s ản xu ất. B ị chi ph ối
bởi quy luật mâu thuẫn khách quan nên để giải quyết mâu thuẫn đó Đ ảng ta đã ti ến
hành đổi mới và cải cách kinh tế.
- Bước đầu tạo ra một cơ cấu kinh tế hợp lý nhằm phát triển sản xuất. Để
làm đủ ăn và có tích luỹ, phải ra sức phát triển s ản xu ất, xây d ựng m ột c ơ c ấu kinh
tế hợp lý, trước hết là cơ cấu các ngành kinh tế phù hợp với tính quy luật v ề s ự
phát triển các ngành sản xuất vật chất, phù hợp với sự phân công lao động và hợp
tác quốc tế. Cơ cấu kinh tế đó đảm bảo cho nền kinh t ế phát tri ển cân đ ối v ới nh ịp
độ tăng trưởng ổn định. Phải thông qua việc sắp xếp lại sản xuất, đi đôi với vi ệc
xây dựng thêm cơ cấu kinh tế hợp lý.
- Hướng vào việc đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp, đẩy mạnh sản xu ất hàng
tiêu dùng, xuất khẩu.
- Xây dựng và hoàn thiện một bước quan hệ sản xuất mới phù hợp với tính
chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Củng cố thành phần kinh tế xã
hội chủ nghĩa bao gồm cả khu vực quốc doanh, tập thể. Bằng các biện pháp thích
hợp, sử dụng mọi khả năng của các thành phần kinh tế khác trong sự liên kết ch ặt
chẽ và dưới sự chỉ đạo của thành phần kinh tế xã hội ch ủ nghĩa. gi ải pháp đó xu ất
phát từ thực tế của nước ta và là sự vận dụng quan đi ểm c ủa Lênin coi n ền kinh t ế
có cơ cấu nhiều thành phần là một đặc trưng của thời kỳ quá đ ộ. Th ực ch ất c ủa c ơ
Trang 16
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
chế mới về quản lý kinh tế là cơ chế kế hoạch hoá theo phương thức hoạch toán
kinh doanh xã hội chủ nghĩa, đúng nguyên tắc tập trung dân chủ.
- Tiến hành phân cấp quản lý theo nguyên tắc tập trung dân chủ, chống tập
trung quan liêu, chống tự do vô tổ chức. Bảo đảm quyền tự chủ sản xuất, kinh
doanh, tự chủ tài chính của các đơn vị kinh tế cơ sở, quy ền làm ch ủ c ủa các t ập th ể
lao động.
Trang 17
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
CHƯƠNG III
ÁP DỤNG LÝ LUẬN THỰC TIỄN TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI HIỆN
NAY
Việc Đảng ta tổng kết những bài học ở Đại hội VI, lần đầu tiên chỉ rõ sai
lầm chủ quan, duy ý chí, coi thường các quy luật khách quan dẫn tới làm sai, làm
hỏng và phải sửa chữa trong các chính sách xây dựng kinh tế, phát triền văn hoá có ý
nghĩa tự giải phóng và mở đường cho sự phát triển mới rất to lớn.
Trên thực tế, đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo có một sự tương
đồng về hoàn cảnh, nội dung và ý nghĩa như”Chính sách kinh tế mới của Lênin”
(NEP). Với đổi mới, quan niệm về chủ nghĩa xã hội và con đ ường đi lên ch ủ nghĩa
xã hội của Đảng ta đã ngày được xác định rõ hơn. Nó thấm nhuần quan điểm lịch sử
cụ thể, quan điểm thực tiễn và quan điểm phát triển.
I. LÝ LUẬN VỀ THỰC TIỄN TRONG SỰ NGHIỆP PHÁT TRIỂN KINH
TẾ VÀ ĐỔI MỚI KINH TẾ HIỆN NAY.
Công cuộc đổi mới chính thức bắt đầu từ việc Đảng ta thừa nhận và cho phép
phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường. Đó là
một tất yếu khách quan khi ở vào thời kỳ quá độ như ở nước ta hiện nay. Ph ải dung
hoà và tồn tại nhiều thành phần kinh tế là một tất yếu do lịch sử để lại song đưa
chúng cùng tồn tại và phát triển mới là một vấn đề nan giải, khó khăn. Bên c ạnh
việc thừa nhận sự tồn tại của kinh tế tư bản tư nhân, đương nhiên phải th ường
xuyên đấu tranh với xu hướng tự phát tư bản chủ nghĩa và nh ững mặt tiêu cực trong
các thành phần kinh tế, giải quyết mâu thuẫn tồn tại trong sản xu ất giữa chúng đ ể
cùng phát triển.
Sự nghiệp đổi mới ở nước ta cung cấp một bài học to lớn về nh ận th ức. Đó
là bài học về quán triệt quan điểm thực tiễn - nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác
- Lênin, quan điểm cơ bản và hàng đầu của triết học Mác xít. Sự nghiệp đổi m ới
với tính chất mới mẻ và khó khăn của nó đòi h ỏi phải có lý lu ận khoa h ọc soi sáng.
Trang 18
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
Sự khám phá về lý luận phải trở thành tiền đề và điều kiện cơ bản làm cơ sở cho
sự đổi mới trong hoạt động thức tiễn. Tuy nhiên, lý luận không bỗng nhiên mà có và
cũng không thể chờ chuẩn bị xong xuôi về lý luận rồi mới tiến hành đ ổi m ới. H ơn
nữa, thực tiễn lại là cơ sở để nhận thức, của lý luận. Ph ải qua th ực ti ễn r ồi m ới có
kinh nghiệm, mới có cơ sở đề khái quát thành lý luận.
Vì vậy, quá trình đổi mới ở nước ta chính là quá trình vừa h ọc vừa làm, v ừa
làm vừa tổng kết lý luận, đúc rút thành quan điểm, thành đ ường l ối đ ể r ồi quay tr ở
lại quá trình đổi mới. Có những điều chúng ta phải mò mẫm trong thực ti ễn, ph ải
trải qua thể nghiệm, phải làm rồi mới biết, thậm chí có nhiều điều phải ch ờ th ực
tiễn. Ví dụ như vấn đè chống lạm phát, vấn đề khoán trong nông nghiệp, vấn đ ề
phân phối sản phẩm... Trong quá trình đó, tất nhiên sẽ không tránh kh ỏi việc phải
trả giá cho những khuyết điểm, lệch lạc nhất định.
Ở đây, việc bám sát thực tiễn, phát huy óc sáng tạo của cán bộ và nhân dân là
rất quan trọng. Trên cơ sở, phương hướng chiến lược đúng, hãy làm rồi thực tiễn
sẽ cho ta hiểu rõ sự vật hơn nữa - đó là bài học không ch ỉ c ủa s ự nghi ệp kháng
chiến chống ngoại xâm mà còn là bài học của sự nghiệp đổi mới vừa qua và hiện
nay.
Trong khi đề cao vai trò của thực tiễn, Đảng ta không hề hạ th ấp, không hề
coi nhẹ lý luận. Quá trình đổi mới là quá trình Đảng ta không ngừng nâng cao trình
độ lý luận của mình, cố gắng phát triển lý luận, đổi mới tư duy lý lu ận v ề ch ủ
nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Nó đ ược th ể hi ện qua
năm bước chuyển của đổi mới tư duy phù hợp với sự vận đ ộng c ủa th ực ti ễn cu ộc
sống trong những hoàn cảnh và điều kiện mới
1. Bước chuyển thứ nhất:
Từ tư duy, dựa trên mô hình kinh tế hiện vật với sự tuy ệt đối hoá sở h ữu xã
hội (Nhà nước và tập thể) với sự phát triển vượt trước của quan hệ sản xuất đối
với sự phát triền của lực lượng sản xuất dẫn tới hậu quả kìm hãm s ự phát tri ển
sản xuất... sang tư duy mới. Xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhi ều thành ph ần trong
Trang 19
- TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC -
đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong sự thống nh ất bi ện ch ứng v ới tính đa
dạng các hình thức sở hữu, đa dạng các hình thức phân ph ối, l ấy phân ph ối theo lao
động làm đặc trưng chủ yếu nhằm thúc đẩy sản xuất phát triển.
Đây chính là bước chuyển căn bản mà có ý nghĩa sâu xa vì nó là tôn tr ọng quy
luật khách quan về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất; tuỳ
thuộc vào trình độ phát triển của lực lượng sản xuất mà từng bước thiết lập quan
hệ sản xuất cho phù hợp .
2. Bước chuyển thứ hai:
Từ tư duy quản lý dựa trên mô hình một nền kinh tế chỉ huy t ập trung, k ế
hoạch hoá tuyệt đối với cơ chế bao cấp và bình quân sang t ư duy qu ản lý m ới thích
ứng với nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có
sự quản lý của Nhà nước theo định hướng Xã hội Chủ nghĩa
3. Bước chuyển thứ ba:
Đó là tiến hành đổi mới hệ thống chính trị, từ ch ế độ t ập trung quan liêu v ới
phương thức quản lý hành chính mệnh lệnh sang dân chủ hoá các lĩnh vực của đời
sống xã hội, thực hiện dân chủ toàn diện.
4. Bước chuyển thứ tư:
Đổi mới quan niệm về sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa xã hội ở một
nước phải xuất phát từ chủ nghĩa Mác - Lê nin trong điều kiện hoàn cảnh lịch sử cụ
thể của nước đó. Và đây cũng chính là tính khách quan, là cơ sở khách quan quy định
nhận thức và những tìm tòi sáng tạo của ch ủ thể lãnh đ ạo s ự nghi ệp xây d ựng ch ủ
nghĩa xã hội. Nó cũng đồng thời một lần nữa làm sáng tỏ quan điểm th ực ti ễn chi
phối sự hoạch định đường lối chính sách.
5. Bước chuyển thứ năm:
Đó là sự hình thành quan niệm mới của Đảng ta về Ch ủ nghĩa Xã h ội nh ững
nhận thức mới về nhân tố con người.
Sức mạnh của chủ nghĩa Mác - Lê nin là ở chỗ trong khi khái quát thực tiễn
cách mạng, lịch sử xã hội, nó vạch rõ quy luật khách quan của sự phát triển, dự kiến
Trang 20
nguon tai.lieu . vn
