Xem mẫu
- §Ò ¸n m«n häc
Tiểu luận
Nguyên nhân và các giải
pháp chống tham nhũng
ở Việt Nam hiện nay
1
- §Ò ¸n m«n häc
MỤC LỤC
Lời mở đầu 1
Chương I – Nguyên nhân tham nhũng và tác hại của nó 3
I. Khái niệm về tham nhũng 3
II. Hành vi và một số phương thức thực hiện hành vi
tham nhũng 4
III. Tác hại của tham nhũng 7
IV. Nguyên nhân của tệ tham nhũng 13
Chương II – Thực trạng tham nhũng ở Việt Nam hiện nay 20
I. Sơ lược về thực trạng tham nhũng trên thế giới hiện nay 20
II. Thực trạng tham nhũng ở Việt Nam hiện nay 22
III. Thực trạng chống tham nhũng ở Việt Nam 27
Chương III – Các giải pháp chống tham nhũng ở nước ta 31
I. Vai trò của các biện pháp phòng ngừa tham nhũng 31
II. Các giải pháp đấu tranh chống tham nhũng ở Trung Quốc 32
III. Chống tham nhũng, cách làm của cha ông ta ngày xưa 34
IV. Các giải pháp chống tham nhũng hiện nay của Đảng ta 35
Kết luận 44
2
- §Ò ¸n m«n häc
LỜI MỞ ĐẦU
Tham nhũng là một căn bệnh phổ biến ở nhiều nước trên thế giới. Vào
những năm 50 cảnh sát Cam-pu-chia đã nói không úp mở rằng: làm ruộng ăn lúa,
làm làng ăn hối lộ. Mới đây chủ tịch Đảng cầm quyền Um nô, Thủ tướng Malaixia –
Mahathir Mohamad đã khóc trước đại hội đảng về nạn tham nhũng…Còn ở Việt
Nam từ thời Hồng Đức và Gia Long đã có các bộ luật để chống tham nhũng. Thời
Minh Mạng có” phép làm liêm”, thời Tự Đức có ” chính sách báo liêm” của Nguyễn
Trường Tộ. Ngày nay tham nhũng đã trở thành quốc nạn, là 1 trong 4 nguy cơ đe
dọa sự tồn vong của chế độ. Có thể nói tham nhũng là căn bệnh hiểm nghèo gắn liền
với mọi Nhà nước, bởi lẽ chừng nào còn Nhà nước thì còn quyền lực, mà còn quyền
lực thì dễ xuất hiện những người dùng sai quyền lực. Cuộc đấu tranh để loại bỏ
những người sử dụng sai quyền lực ra khỏi bộ máy nhà nước các cấp là cuộc đấu
tranh lâu dài, liên tục bền bỉ và kiên định của mọi nhà nước, chống mạnh thì thịnh,
chống yếu thì suy, ngoài ra không có con đường nào khác.
Ở nước ta từ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp, chuyển sang cơ chế
thị trường có sự quản lý của Nhà nước XHCN là con đường hoàn toàn mới mẻ.
Những năm qua Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách cởi
mở, tạo điều kiện để các thành phần kinh tế phát triển. Tuy nhiên hệ thống pháp luật
vẫn thiếu đồng bộ, một số văn bản pháp quy vừa mới ban hành đã sớm lạc hậu với
thực tiễn, tạo nhiều sơ hở, dễ bị lợi dụng. Mặt khác, bước vào cơ chế mới, tâm lý
nôn nóng làm giàu có mặt tích cực là động lực thúc đẩy xã hội phát triển, nhưng
cũng có mặt tiêu cực là làm cho một số người bị tha hoá, đánh mất chính mình trong
chủ nghĩa vị kỷ, hưởng lạc, trong khát vọng làm giàu bằng mọi giá, bất chấp pháp
luật, đạo lý. Bộ máy Nhà nước của chúng ta trải qua các thời kỳ lịch sử khác nhau
chưa đủ thời gian và kinh nghiệm để cải cách kịp thời, do đó khi bước vào thực hiện
đường lối đổi mới của Đảng trên một số mặt đã bộc lộ không ít khuyết điểm, tình
hình đó cùng với hệ thống thủ tục hành chính rườm rà, bộ máy cồng kềnh, tạo môi
trường dung dưỡng cho tệ quan liêu tham nhũng. Hệ thống cơ quan tư pháp, hành
pháp, thanh tra, kiểm tra chất lượng và hiệu lực, hiệu quả chưa cao. Điều này đòi hỏi
chúng ta phải tích cực và chủ động chống tham nhũng có hiệu quả. Chính vì vậy em
đã chọn đề tài: “Nguyên nhân và các giải pháp chống tham nhũng ở Việt Nam
hiện nay”.
Em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của PGS – TS Mai Văn Bưu, Trung
tâm thư viện Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã giúp em hoàn thành đề tài này.
3
- §Ò ¸n m«n häc
CHƯƠNG I
NGUYÊN NHÂN THAM NHŨNG VÀ
TÁC HẠI CỦA NÓ
I. KHÁI NIỆM VỀ THAM NHŨNG
1. Quan niệm về tham nhũng của một số quốc gia trên thế giới
+ Nước Đức: Tham nhũng là hiện tượng mất phẩm chất, hối lộ, đút lót,
thường xảy ra đối với công chức có quyền hành (Từ điển bách khoa của Đức).
+ Nước áo: Tham nhũng là hiện tượng lừa đảo, hối lộ, bóc lột.
+ Thụy Sỹ: Tham nhũng là hậu quả nghiêm trọng của sự vô tổ chức của tầng
lớp có trách nhiệm trong bộ máy Nhà nước. Đó là hành vi phạm pháp để phục vụ lợi
ích cá nhân (Từ điển Bách Khoa của Thụy Sỹ).
+ Nước Pháp: Tham nhũng bao gồm những hành vi lạm dụng quyền hạn để
thu vén lợi ích vật chất.
2. Khái niệm về tham nhũng của Việt Nam
Theo Từ điển Tiếng Việt thì: “Tham nhũng là lợi dụng quyền hành để nhũng
nhiễu dân và lấy của”.1
Tham nhũng là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, vị thế xã hội của viên
chức Nhà nước để làm trái pháp luật hoặc lợi dụng các sơ hở của pháp luật kiếm lợi
1
Đại từ điển tiếng Việt, Nxb. Văn hoá - Thông tin, Hà Nội. 1998, tr 1523
4
- §Ò ¸n m«n häc
cho bản thân, gây hại cho xã hội, cho công dân. Pháp lệnh chống tham nhũng ngày
26-2-1998 cũng ghi rõ trong điều 1: “Tham nhũng là hành vi của những người có
chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ và quyền hạn đó để tham ô, hối lộ hoặc cố ý
làm trái pháp luật vì động cơ vụ lợi, gây thiệt hại cho tài sản Nhà nước, tập thể và
cá nhân, xâm phạm hoạt động đúng đắn của các cơ quan, tổ chức. Tham nhũng là
vật cản lớn nhất của tiến trình phát triển xã hội, là nguy cơ trực tiếp liên quan đến
sự sống còn của các Nhà nước”.2
Mặc dù được thể hiện theo những cách khác nhau song tham nhũng được
hiểu khá thống nhất trong văn hoá pháp lý ở các nước trên thế giới, đó là việc lợi
dụng vị trí, quyền hạn thực hiện hành vi trái pháp luật nhằm trục lợi cá nhân hay nói
một cách khác tham nhũng là việc sử dụng hoặc chiếm đoạt bất hợp pháp công
quyền hay nguồn lực tập thể.
II. HÀNH VI VÀ MỘT SỐ PHƯƠNG THỨC THỰC HIỆN HÀNH VI THAM
NHŨNG
1. Khái niệm về hành vi tham nhũng
Hành vi tham nhũng là hành vi thoả mãn đầy đủ các dấu hiệu pháp lý của
một cấu thành tội tham nhũng đã được pháp luật qui định, đó là các hành vi có ý
thức, có chủ định.
2. Đặc điểm của hành vi tham nhũng
Hành vi tham nhũng là hành vi của một cá nhân hoặc một nhóm người trong
đó có kẻ cầm đầu, nó thường tạo thành từ các nhóm người có quan hệ thân quen, họ
hàng và gần đây trên thế giới lại hình thành các hành vi tham nhũng có tính tổ chức
của nhiều người dựa trên lợi ích ích kỷ của họ. Loại hành vi này đang có xu hướng
tăng lên rất mạnh mang lại hậu quả rất nghiêm trọng và có hai đặc trưng nổi bật: một
là xuất hiện dưới phương thức tổ chức có đặc trưng khác với hoạt động cá nhân, loại
này được gọi là tham nhũng siêu ngạch với những hình thức chủ yếu như biển lậu
thuế có tổ chức, buôn lậu có tổ chức, làm giả có tổ chức, vơ vét tổ chức, xâm chiếm
có tổ chức biểu hiện chủ yếu là xâm chiếm vốn của Nhà nước, hai là được sự hoàn
thiện với sự tham gia của quyền lực của một tổ chức nhất định để đạt được mục đích
thu được lợi ích hoặc lợi nhuận siêu ngạch .
Về hình thức tham nhũng chủ yếu vẫn thông qua các hành vi tham ô, hối lộ,
lộng quyền, sách nhiễu, dùng quyền lực để mưu tư lợi, dùng tiền tài làm càn vi phạm
pháp luật, dùng tiền tài thao túng quyền lực, chiếm đoạt quyền lực….
Về thủ đoạn, các hành vi tham nhũng được hình thành bằng nhiều cách: kết
cấu bên trong, móc ngoặc ngoài nước cùng với sự hỗ trợ của các phương tiện kỹ
thuật phức tạp đã làm cho hoạt động tham nhũng ngày một trở nên khó bị phát hiện .
2
Giáo trình chính sách kinh tế-xã hội, Nxb Khoa Học và Kỹ thuật, Hà Nội. 2000, tr 457
5
- §Ò ¸n m«n häc
Về lĩnh vực: Đối tượng mà các hoạt động tham nhũng săn đuổi nói chung tập
trung vào nơi có tiền bạc, nguồn lực, quyền hạn, hợp đồng, tài chính, chức vụ, cơ
hội, …cho nên các lĩnh vực có tỷ lệ thành án cao trên thế giới ngày nay vẫn là các
ngành ngân hàng, tài chính, thương mại, xuất nhập khẩu, dự trữ quốc gia, giao thông
vận tải, bưu điện, xây dựng, các đề án nước ngoài, các nơi cấp phép hoạt động hoặc
thông qua thủ tục hành chính, các cửa khẩu …
3. Động cơ tham nhũng
Động cơ tham nhũng được hình thành từ các yếu tố cơ bản như lòng tham,
ham muốn vật chất, lòng ham địa vị và quyền lực cao, muốn làm giàu một cách
nhanh chóng, muốn có cuộc sống và lối sống hơn người về lợi ích hoặc còn do nhiều
yếu tố như thiếu bản lĩnh, thiếu ý chí, dễ sa ngã dẫn đến sự không chấp nhận sự mất
cân đối giữa nhu cầu tiêu dùng với khả năng thu nhập và địa vị công việc của mình.
Từ đây có thể phác hoạ một cách khái quát về tham nhũng và các yếu tố cấu thành
của hành vi tham nhũng theo công thức sau: 3
C(Tham nhũng) = M (Quyền lực) + D (Tuỳ ý định đoạt) – A(Trách nhiệm)
Hành vi tham nhũng = lợi ích của người có quyền + sự sơ hở, yếu kém trong
quản lý Nhà nước (Sự lỏng lẻo không nghiêm của pháp luật )
4. Mục đích tham nhũng
Mục đích của hành vi tham nhũng là cái đích mà người phạm tội đặt ra trong
óc mình và mong muốn đạt đến bằng hành vi phạm tội và khi có điều kiện khách
quan cho phép thực hiện thì nó dễ trở thành hiện thực.
5. Một số phương thức thực hiện hành vi tham nhũng ở Việt Nam
Các hình thức cơ bản của tham nhũng ở nước ta hiện nay vẫn là tham ô, hối
lộ, dựa vào quyền lực để sách nhiễu, dùng quyền lực để mưu lợi riêng, dùng tiền để
làm chuyện phi pháp và các thủ đoạn mà kẻ phạm tội triệt để lợi dụng là những sơ
hở của pháp luật, chính sách, trong các biện pháp tổ chức, quản lý và điều hành. Thủ
đoạn phạm tội rất đa dạng và phức tạp nhưng thường tập trung ở các dạng sau :
- Có địa phương, đơn vị ra những chỉ thị, nghị quyết không đúng với chính
sách, luật pháp của Nhà nước để thu lợi bất chính, phổ biến là lấy đất công để chia
nhau, lấy đất của nông dân để bóc lột nông dân như một kiểu phát canh thu tô.
- Đề ra hàng loạt các khoản bắt nông dân đóng góp, bưng bít thông tin, thiếu
công khai minh bạch để xà xẻo, tư túi.
- Gây khó khăn, sách nhiễu để đòi hối lộ dưới nhiều hình thức kể cả mua
bằng, bán điểm.
3
Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 1/2002 tr 59
6
- §Ò ¸n m«n häc
- Vừa là bên A, vừa có quyền chỉ định bên B để hưởng hoa hồng, tham
nhũng lớn trong các chương trình, dự án kể cả các chương trình, dự án nghiên cứu
khoa học.
- Khi xây dựng thì định mức kinh tế - kĩ thuật nâng cao lên, khi thực hiện thì
lắt léo để giảm xuống, có lúc có công trình còn trên dưới 50% lấy chênh lệch, chia
chác làm cho hàng loạt công trình mặc dù được hội đồng nghiệm thu đánh giá tốt
nhưng mới sử dụng đã hư hỏng.
- Lợi dụng buôn bán vận chuyển, đi nước ngoài câu kết với bọn “buôn lậu
thế kỷ”, có tính quốc tế (nhập tàu, xe cũ, máy móc lạc hậu…) bất chấp hậu quả cho
dân và nền kinh tế miễn là có chênh lệch, có hoa hồng.
- Thông đồng với nhau để vay tiền ngân hàng, tiền nước ngoài (như ODA…)
đến hàng trăm, hàng nghìn tỷ đồng mà không tính đến hiệu quả sử dụng.
- Sử dụng tiền quỹ công, tiền tín dụng ưu đãi người nghèo, gia đình chính
sách để cho vay lấy lãi, buôn bán lập quỹ đen, mua tặng phẩm có giá trị lớn tặng
nhau …
- Tạo thành tích giả để tham ô dưới hình thức tiền thưởng, quà cáp, biếu xén
nhau ngày lễ, ngày tết, việc hiếu hỷ đến hàng chục, hàng trăm triệu đồng.
- Tranh mua hàng xuất khẩu chạy chọt quota để lấy ngoại tệ mua hàng tiêu
dùng xa xỉ về bán lãi chia nhau gây lãng phí và rối loạn thị trường.
- Lập những “dự án lừa” trồng rừng trên giấy, thành lập các “công ty ma” để
hoàn thuế giá trị gia tăng để lấy tiền Nhà nước.
- Thậm chí còn có tình trạng ăn cả tiền cứu trợ người đói nghèo, xã khó
khăn, ăn chặn tiền ủng hộ đồng bào lũ lụt…
Ngoài các thủ đoạn trên, kẻ phạm tội tham nhũng còn lợi dụng triệt để sự buông
lỏng về thanh tra, kiểm tra, kiểm soát để phạm các tội tham ô, hối lộ, sử dụng vốn
vào hoạt động không đúng mục đích…
III. TÁC HẠI CỦA THAM NHŨNG.
1. Tham nhũng là kẻ thù của nhân dân.
Hồ Chủ Tịch đã từng nhận định: “Tham nhũng là kẻ thù nguy hiểm của nhân
dân, của bộ đội và của chính phủ vì nó không mang gươm mang súng mà nó nằm
trong các tổ chức của ta để làm hỏng ta. Nó làm hỏng tinh thần trong sạch và ý chí
khắc khổ của cán bộ ta. Nó phá hoại đạo đức cách mạng ta là cần- kiệm - liêm -
chính”.
Tham nhũng còn gây ra tác hại làm giảm sút lòng tin của công dân đối với bộ
máy và công chức, viên chức Nhà nước, triệt tiêu động lực cơ bản nhất của sự phát
triển. Điều này đã được V.I. Lênin khuyến cáo: “Nếu có cái gì đó có thể triệt tiêu
được chủ nghĩa xã hội thì đó chính là tham nhũng, quan liêu”. Đây cũng là bài học
hàng đầu mà Đảng ta rút ra tại đại hội lần thứ 6. Đó là bài học lấy dân làm gốc, dân
7
- §Ò ¸n m«n häc
biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Đây cũng là bài học mà ông cha ta đã truyền lại
cho con cháu. Trần Quốc Tuấn đã từng nói: “Người dân vốn không hài lòng, sợ ta
thì khinh địch, sợ địch thì khinh ta, để dân khinh là mất nước”.
2. Tham nhũng gây tổn hại to lớn về mặt kinh tế cho sự phát triển xã hội
Tham nhũng gây tổn hại to lớn về mặt kinh tế cho sự phát triển xã hội kéo lùi
sự phát triển tuỳ theo quy mô và mức độ gây hại của nó. Tham nhũng đã gây thiệt
hại vật chất hàng ngàn tỷ đồng, hàng trăm triệu đô la của Nhà nước. Chi phí kinh tế
của tham nhũng là rất khó xác định nhưng một số công trình nghiên cứu đã đưa ra
đó là:
+ Tăng từ 3-10% cho giá của một giao dịch để đẩy nhanh giao dịch.
+Một mức tổn thất tới 50% nguồn thu từ thuế của chính phủ do hối lộ và
tham nhũng.
Một số minh chứng điển hình về tác hại của tham nhũng đối với nền kinh tế:
chỉ riêng tổng thống của nước Công gô (Zaire cũ) với số tiền tham nhũng trong các
năm cầm quyền lên tới 9-10 tỷ USD, bằng 70% số nợ nước ngoài của nước này.Tại
Việt Nam với mức thu nhập bình quân đầu người vào khoảng 400 USD/năm nhưng
những vụ tham nhũng gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế vẫn diễn ra hàng năm
điểm hình như vụ án Minh Phụng - EPCO đã chiếm đoạt hơn 3.547 tỷ đồng và 25,4
triệu USD của Nhà nước. Ngoài ra tính đến khi vụ án bị khởi tố ngân sách Nhà
nước còn bị thiệt hại 115 tỷ đồng và 596.303 USD là phí bảo lãnh và lãi phát sinh
của các khoản thiệt hại nói trên. Bên cạnh đó còn là những vụ gây thiệt hại nhiều
đến tiền của Nhà nước và nhân dân như vụ Tamexco đã thiệt hại 500 tỷ đồng, dệt
Nam Định khoảng 900 tỷ đồng… Đặc biệt hiện nay tình trạng tham nhũng ở Việt
Nam gây thiệt hại về kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ trong đầu tư xây dựng cơ bản,
hoàn thuế giá trị gia tăng,lạm dụng quyền lực để bản thân và gia đình tham nhũng …
3. Tham nhũng phá hoại đội ngũ cán bộ, tầm thường hoá hệ thống pháp luật, là
nguyên nhân liên quan trực tiếp đến sự sống còn của Nhà nước
Tác hại của tham nhũng không chỉ dừng lại ở phương diện thiệt hại vật chất
hàng ngàn tỷ đồng, hàng trăm triệu USD của Nhà nước mà tham nhũng sẽ làm tầm
thường hoá hệ thống pháp luật của Nhà nước, kỷ cương xã hội không thể giữ vững,
gây mất đoàn kết nội bộ, làm giảm uy tín của Đảng và Nhà nước trước nhân dân và
là cơ hội để cho kẻ thù pháp hoại, xâm lược. Nếu các nhà hành pháp mà tự mình phá
hoại luật pháp thì làm sao có thể duy trì được phép nước. Những kẻ tham nhũng
chính là những tên đầu trò trong việc làm tê liệt hệ thống hành pháp là cho Nhà nước
trở thành đối lập và gánh nặng cho công dân.
Tham nhũng tất yếu dẫn đến phá hoại đội ngũ cán bộ Nhà nước bởi vì những
kẻ tham nhũng sẽ lừa dối và hư hoá cấp trên làm cho bộ máy trở thành quan liêu,
chúng sẽ tăng cường đưa thêm kẻ xấu vào guồng máy và triệt hại đội ngũ viên chưa
tốt. Những kẻ tham nhũng chính là những tên phá hoại từ bên trong của hệ thống
8
- §Ò ¸n m«n häc
hành pháp quốc gia.Tham nhũng sẽ làm cho quần chúng mất đi sự tin tuởng vào
đường lối lãnh đạo của Đảng và Nhà nước và đây cũng là nguyên nhân căn bản nhất
dẫn đến thất bại của Đảng và Nhà nước.
Chính với những tác hại to lớn kể trên cũng như nhiều tác hại do bệnh tham
nhũng tạo ra, nhiều nước đã coi tham nhũng là quốc nạn của đất nước, là giặc nội
xâm nguy hiểm.Trong các văn kiện đại hội VIII, IX Đảng ta khẳng định: Nạn tham
nhũng đang là một nguy cơ trực tiếp quan hệ đến sự sống còn của hệ thống chính trị.
Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã có nhiều biện pháp khắc phục, song hiệu quả còn
thấp. Phải tiến hành đấu tranh kiên quyết, thường xuyên và có hiệu quả chống tham
nhũng trong bộ máy Nhà nước, trong tất cả các ngành, các cấp từ Trung ương đến cơ
sở. Kết hợp những biện pháp cấp bách với những giải pháp có tầm chiến lược nhằm
hoàn thiện cơ chế, chính sách, kiện toàn tổ chức, chấn chỉnh công tác quản lý, khắc
phục sơ hở, vừa xử lý nghiêm kịp thời mọi vi phạm, tội phạm, huy động và phối hợp
chặt chẽ mọi lực lượng đấu tranh nhằm ngăn chặn, đẩy lùi và loại trừ tham nhũng.
Thủ trưởng cơ quan đơn vị, cán bộ chủ chốt các cấp phải gương mẫu đi đầu trong
đấu tranh chống tham nhũng, trước hết là đối với bản thân. Đấu tranh chống tham
nhũng phải gắn liền với đấu tranh chống buôn lậu, lãng phí, quan liêu, tập trung vào
các hành vi tham ô, chiếm đoạt làm thất thoát tài sản Nhà nước, đòi hối lộ, đưa và
nhận hối lộ.
Tham nhũng đã có từ rất lâu trong lịch sử loài người, có thể từ thời kỳ xuất
hiện những hình thức ban đầu của Nhà nước. Do tác hại của tham nhũng là vô cùng
lớn nên việc phòng chống tham nhũng luôn được coi là nhiệm vụ bức xúc hàng đầu
của các quốc gia. Tuy nhiên gần đây một quan điểm trái ngược đã xuất hiện cho
rằng tham nhũng không thể không nhất quán với phát triển, và đôi khi nó thậm trí
còn thúc đẩy phát triển. Những người nêu ra quan điểm hiện đại này đã phủ một
đám mây mơ hồ lên vấn đề tham nhũng. Chẳng hạn họ cho rằng định nghĩa về tham
nhũng rất khác nhau giữa các nền văn hoá, hàm ý rằng những gì bị coi là tham
nhũng ở phương Tây sẽ được lý giải một cách khác trong khuôn khổ những tập quán
của các nền kinh tế mới nổi. Những người theo chủ nghĩa xét lại cũng nều đặc trưng
về những hiệu ứng của tham nhũng đối với tăng trưởng kinh tế, đây là những lý luận
mơ hồ. Dựa trên thực tế là, cho đến gần đây một số “con hổ” châu Á vẫn trải qua
tăng trưởng kinh tế phi thường lẫn tham nhũng ở mức độ cao. Cuối cùng người ta
cho rằng hiệu ứng của những cải cách thị trường đến tình trạng tham nhũng là không
rõ ràng.
Chủ đề trọng tâm của luận điểm “dầu bôi trơn bánh xe” là hối lộ có thể là
một cách làm có hiệu quả để vượt qua những qui định phiền hà và những hệ thống
pháp luật vô tích sự. Cách lập luận này không thể khởi nguồn cho những mô hình
mang tính học thuật phức tạp, mà còn hợp pháp hoá cách ứng xử của các công ty tư
nhân sẵn sàng hối lộ cho được việc. Khi xem xét sâu hơn lập luận này có rất nhiều lỗ
9
- §Ò ¸n m«n häc
hổng. Nó lờ đi quyền tự do làm theo ý mình vốn rất lớn mà nhiều chính trị gia và
quan chức, nhất là ở các xã hội tham nhũng, có được trong việc tạo dựng, gia tăng
và giải thích các quy định phản tác dụng. Do đó thay vì bôi trơn những bánh xe kêu
cót két của một nền hành chính vững chắc, tham nhũng lại trở thành thứ tiếp sức cho
những quy định quá đáng và tuỳ tiện. Đây là một cơ chế mà nhờ đó tham nhũng tự
nuôi sống chính bản thân nó.
Một biến thái kinh tế phức tạp của lập luận “dầu bôi trơn là tích cực” là quan
điểm cho rằng hối lộ cho phép cung cầu hoạt động. Quan điểm này kiên định rằng
trong cuộc đặt giá cạnh tranh để có được một hợp đồng mua hàng cuả chính phủ,
người hối lộ nhiều nhất sẽ giành phần thắng và công ty có chi phí thấp nhất sẽ có
khả năng chịu đựng số tiền hối lộ lớn nhất. Điều đó chỉ hay về lý thuyết nhưng lại
không đúng.
Thứ nhất, bằng cách chỉ tập trung vào tệ hối lộ lập luận này không tính đến
tham nhũng là ăn cắp các nguồn lực công cộng, làm suy yếu tính ổn định kinh tế vĩ
mô. Không những thế những người nhận hối lộ có xu thế chuyển những đồng tiền
tham nhũng được vào các tài khoản ở nước ngoài. Ví dụ theo cách này Nigiênia đã
tổn thất hàng tỷ tiền ngân sách trong những thập kỷ vừa qua.
Thứ hai, việc giả định năng lực đấu thầu cao nhất bắt nguồn từ khía cạnh
hiệu quả - chi phí là không đúng, thay vào đó nó thường gắn với chất lượng dưới
mức tiêu chuẩn.
Thứ ba, các chính trị gia hiếm khi chịu làm đối tượng của một khoản chi trả
bất hợp pháp trong cuộc đấu thầu cạnh tranh, trái lại họ đòi tiền hối lộ một cách kín
đáo từ những đối tượng mà họ tin là sẽ được giữ bí mật.
Thứ tư, việc nhìn nhận hối lộ như một cơ chế làm cân bằng cung cầu không
tính đến thực tế là nhiều hàng hoá công cộng không nên được phân phối cho những
người đặt giá cao nhất,thay vào đó mục tiêu của các chương trình xoá đói giảm
nghèo là phân bổ cac nguồn lực theo sự cần thiết của những người nhận.
Cuối cùng quan điểm cung và cầu về tham nhũng cho rằng những kẻ hối lộ
nhận được những hàng hoá mà họ đã phải trả tiền cho chúng, điều này không phải
lúc nào cũng đúng vì không thể cưỡng chế thi hành các giao dịch tham nhũng bằng
luật pháp. Một trường phái “ biện hộ cho tham nhũng” lý luận rằng hối lộ có thể làm
tăng hiệu quả bằng cách giảm đáng kể thời gian cần thiết cho các thủ tục xin phép và
công việc giấy tờ. Vấn đề đối với lý lẽ “đồng tiền đi trước” này nằm ở giả định rằng
cả hai phía đều thực sự tham gia vào vụ việc và không đòi hỏi thêm tiền hối lộ. Ở
Ấn Độ một công chức cấp cao được hối lộ không thể giải quyết các thủ tục xin phép
nhanh hơn được một chút nào vì có nhiều người trong giới quan liêu cùng tham gia
vào quá trình đó, nhưng ông ta sẵn sàng đưa ra giải pháp làm chậm trễ quá trình cấp
giấy phép đối với các công ty đối thủ. Ngay cả trong những xã hội mà vô vàn các
qui định phản tác dụng đã được tạo ra nhằm moi của hối lộ vẫn phải có một hạt nhân
10
- §Ò ¸n m«n häc
của các luật lệ và các qui định phục vụ những mục tiêu xã hội hữu ích. Những bộ
luật đơn giản và minh bạch về xây dựng, những qui định hợp lý về môi trường,
những qui định rõ ràng nhằm đảm bảo sự lành mạnh của hệ thống ngân hàng và
những qui định nghiêm ngặt về mua bán hạt nhân, ma tuý….là cần thiết trong bất cứ
một xã hội nào. Trong bối cảnh này lý lẽ tham nhũng như chất dầu bôi trơn là đặc
biệt nguy hiểm vì tiền hối lộ sẽ phục vụ cho việc giày xéo lên những qui định như
vậy và làm tổn hại các mục tiêu xã hội .
Một yếu tố khác góp phần vào nạn hối lộ là quyền tự do định đoạt của các
chính trị gia trong việc hạn chế sự tiếp cận các đối thủ cạnh tranh tiềm năng vào thị
trường dành cho những kẻ hối lộ. Khối lượng “ dầu bôi trơn” đã gia cố những cấu
trúc độc quyền khổng lồ. Thông lệ tham nhũng cố hữu của những hệ thống tài chính
được giám sát một cách yếu kém và việc có tay trong đã góp phần những cuộc
khủng hoảng kinh tế vĩ mô ở Anbani, Bungari và mới đây là ở các nước Đông Á.
Hối lộ, tìm kiếm tiền tô cũng đòi hỏi một chi phí kinh tế lớn. Tài năng được
sử dụng không đúng chỗ vì những việc làm có tiềm năng thu được những khoản đút
lót sinh lợi thu hút những người mà lẽ ra đã chấp nhận những phần thưởng tài chính
khiêm tốn hơn do những nghề nghiệp thực sự có ích mang lại. Các quan chức tham
nhũng đưa ra những quyết định tồi tệ về mặt công nghệ, việc ủng hộ những dự án
không đạt tiêu chuẩn, phức tạp, đòi hỏi vốn lớn song dễ hớt được những món tiền
lớn hơn. Do đó một hợp đồng lớn về quốc phòng hay cơ sở hạ tầng có thể được ủng
hộ hơn việc xây dựng hàng trăm trường tiểu học và trạm y tế. Tai hại hơn các quan
chức cho phát triển nhiều dự án “voi trắng” (cồng kềnh, chi phí cao) không có ích gì
mà chỉ làm giầu cho một số quan chức và một số nhà cung cấp. Tình trạng không
hoạt động của bốn nhà đối tác mới đây ở Lagos, Nigieria là một ví dụ. Không những
thế các nhà thầu và các quan chức dính líu vào các hoạt động tham nhũng gây ra
những chi phí khổng lồ về thời gian và năng suất bỏ ra. Việc thương lượng những vụ
làm ăn và những khoản thanh toán bất hợp pháp, đảm bảo bí mật của chúng và đề
phòng những rủi ro luôn hiện hữu là sẽ không nhận được những chữ ký và giấy phép
đã được hứa hẹn đều là những công việc mất thời gian, cả sự cần thiết phải đàm
phán lại hay hối lộ thêm cho một quan chức khác nữa như vẫn từng xảy ra, cũng tốn
thời gian không kém. Trên thực tế bằng chứng từ nhiều quốc gia cho thấy mối quan
hệ cùng chiều giữa mức độ hối lộ và lượng thời gian mà một doanh nghiệp phải
dành cho các quan chức Nhà nước. Một cuộc điều tra năm 1993 đối với hơn 1.500
doanh nghiệp ở 49 quốc gia cho thấy: chẳng hạn như ở Ucraina các ông chủ công ty
mất nhiều tiền hối lộ phải dành thời gian cho các quan chức và chính trị gia nhiều
hơn gần một phần ba so với những người hối lộ ít. Những công ty hối lộ nhiều cũng
phải mất 75 tuần công lao động mỗi năm trong thời gian quản lý cho việc thương
lượng với các quan chức so với con số trung bình hàng năm là 22 tuần công lao
động của các doanh nghiệp hối lộ ít. Thêm vào đó các số liệu thu được từ hơn 3.600
11
- §Ò ¸n m«n häc
doanh nghiệp ở 69 nước chứng tỏ rằng ở những nước có tình trạng tham nhũng cao
hơn các doanh nghiệp thường dành một phần lớn hơn trong thời gian quản lý cho
các quan chức. Ngoài ra cuộc điều tra cũng cung cấp bằng chứng cho thấy ở những
nơi mà tệ hối lộ phổ biến hơn thì chi phí vốn và chi phí đầu tư của các doanh nghiệp
có xu hướng cao hơn …
Như vậy tác hại của tham nhũng là vô cùng lớn và đặc biệt nguy hiểm đối
với tất cả các quốc gia. Tham nhũng đã trở thành “quốc tế nạn” là một trong những
vấn đề toàn cầu mà tất cả các quốc gia đều có trách nhiệm cùng tham gia giải quyết .
IV. NGUYÊN NHÂN CỦA TỆ THAM NHŨNG.
Những năm qua cuộc đấu tranh tham nhũng của Đảng và Nhân dân ta diễn ra
rất quyết liệt và đã thu được kết quả bước đầu song đến nay có thể nói nạn tham
nhũng vẫn chưa được đẩy lùi một cách cơ bản. Tình hình vẫn diễn ra phức tạp, có
nơi có chiều hướng gia tăng với những thủ đoạn hết sức tinh vi, có trường hợp câu
kết, móc nối ngang dọc giữa các phần tử thoái hoá biến chất trong các cơ quan Nhà
nước và ngoài xã hội, rất khó phát hiện làm cho cuộc đấu tranh chống tham nhũng
hết sức khó khăn. Vậy do những nguyên nhân chủ yếu nào ?
1. Nguyên nhân gây ra tham nhũng có nhiều, nhưng nguyên nhân đầu tiên có
tính chất sâu xa, bản chất là do chế độ người bóc lột người sinh ra.
Hồ Chủ Tịch đã nói: “Tham ô, lãng phí, quan liêu là những xấu xa của xã
hội cũ. Nó do lòng tư lợi ích kỷ, hại nhân dân mà ra, nó do chế độ người bóc lột
người mà ra.”4
Một đặc điểm nổi bật của sự vận động xã hội, khác với mọi sự vận động vật
chất khác trong tự nhiên ở chỗ con người hành động đều tính đến lợi ích hoặc mục
đích tư lợi ích kỷ nào đó. Bởi vậy chế độ tư hữu chính là cơ sở tư tưởng của các
hành vi tham nhũng, không có tư tưởng tư lợi ích kỷ sẽ không có hành vi tham
nhũng thiệt người lợi mình.
2. Hệ thống pháp luật, cơ chế chính sách ở nước ta còn nhiều kẽ hở
2.1. Hệ thống pháp luật
2.1.1. Trên phương diện xây dựng pháp luật
Trong đấu tranh phòng chống tham nhũng, pháp luật được coi là phương tiện
cứng rắn nhất và không thể thiếu được. Lịch sử đấu tranh chống tham nhũng trên
phạm vi toàn thế giới cho thấy, nếu thiếu phương tiện pháp luật thì cuộc đấu tranh
này chỉ là cuộc chiến nửa vời dọa tham nhũng chứ không diệt được tham nhũng. Vai
trò của pháp luật trong đấu tranh chống tham nhũng được thể hiện ở nhiều nội dung
khác nhau, từ việc xác định thế nào là tham nhũng, các loại hành vi tham nhũng, các
biện pháp phòng ngừa, các loại chế tài cho tới hình thức và biện pháp xử lý tham
4
Hồ Chí Minh toàn tập, tập 6, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 1995, trang 494
12
- §Ò ¸n m«n häc
nhũng. Ở một cách phân chia tương đối, pháp luật liên quan đến tham nhũng được
sử dụng trên hai phương diện: Phòng ngừa tham nhũng và xử lý tham nhũng.
2.1.1.1. Pháp luật về phòng ngừa tham nhũng được thể hiện ở rất nhiều
ngành luật, nhiều văn bản khác nhau: từ các văn bản về tổ chức bộ máy Nhà nước,
văn bản về các lĩnh vực kinh tế xã hội đến pháp luật đấu tranh trực diện với tham
nhũng. Nó có thể là ngành luật hiến pháp, luật đất đai, luật tài chính - ngân hàng,
luật hành chính, luật dân sự, luật kinh tế…Một đòi hỏi đối với các văn bản pháp luật
này là phải đồng bộ, thống nhất, phải tạo được khuân mẫu pháp lý có khả năng loại
trừ sự nảy sinh của các hành vi tham nhũng. Tuy nhiên đánh giá một cách toàn diện
hệ thống pháp luật này, chúng ta dễ dàng nhận thấy sự bất cập và còn nhiều kẽ hở, là
mảnh đất sinh sôi, phát triển của tham nhũng, đặc biệt là các quy định trong lĩnh vực
quản lý tài chính, xét duyệt các dự án đầu tư, đấu thầu, duyệt chi, cấp phát ngân
sách, cho vay, pháp luật về xây dựng cơ bản và quản lý tài chính trong lĩnh vực xây
dựng cơ bản, xuất nhập khẩu, quản lý đất đai, giải phóng mặt bằng…Những biểu
hiện cụ thể của sự bất cập đó là sự thiếu thống nhất, thiếu đồng bộ, còn nhiều kẽ hở,
chưa thực sự phục vụ nhân dân, thiếu văn bản hướng dẫn kịp thời dẫn đến cách hiểu
và giải thích khác nhau…Những văn bản quy định về các thủ tục hành chính còn
rườm rà, phức tạp dễ dẫn đến tình trạng quan liêu, gây phiền hà, sách nhiễu nhân
dân để tham nhũng.
2.1.1.2. Pháp luật về xử lý tham nhũng cũng còn những bất cập trước tình
hình tham nhũng ngày càng diễn biến phức tạp hiện nay. Bộ luật hình sự năm 1999
quy định 7 tội danh tham nhũng song sau gần 3 năm thi hành, cho đến nay chưa có
văn bản hướng dẫn cụ thể những quy định này. Theo Pháp lệnh chống tham nhũng
và tinh thần của Bộ luật hình sự năm 1999 thì hành vi tham nhũng có thể bị xử lý về
hình sự hoặc hành chính, tuỳ tính chất, mức độ vi phạm. Song trên thực tế chúng ta
chưa ban hành được một Nghị định về xử lý hành chính đối với các hành vi tham
nhũng ( khi chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự ), do vậy trên thực tế đối
với các hành vi vi phạm ở mức độ này đã có tình trạng xử lý tuỳ tiện, nhiều nơi
không xử lý. Các chế tài đối với người có hành vi tham nhũng được quy định trong
luật là rất cần thiết song chế tài áp dụng đối với người có trách nhiệm, nghĩa vụ
trong đấu tranh phòng chống tham nhũng ( nếu không thực hiện đầy đủ, đúng đắn
trách nhiệm, nghĩa vụ luật định ) thì lại chưa được đề cập ( trừ những người có hành
vi xâm phạm hoạt động tư pháp ) nên chưa có sự phối hợp đồng bộ trên thực tế.
2.1.1.3. Trong việc xây dựng hệ thống pháp luật liên quan đến phòng chống
tham nhũng, Nhà nước ta mới chỉ chú trọng đến pháp luật về xử lý tham nhũng,
chưa chú ý đúng mức đến pháp luật về phòng ngừa tham nhũng. Sắp tới chúng ta
phải tập trung sức hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng ngừa tham nhũng, làm
cho cơ hội phát sinh tham nhũng bị hạn chế đi dẫn đến bị loại trừ, làm cho tham
nhũng giảm thiểu trong cuộc sống. Pháp lệnh chống tham nhũng ban hành năm 1998
13
- §Ò ¸n m«n häc
mặc dù đã sửa đổi, bổ sung nhưng đến nay đã tỏ ra lạc hậu, nhiều quy định không
thực hiện được trên thực tế, cần nâng cấp văn bản này thành Luật chống tham nhũng
với những quy định cứng rắn và cụ thể hơn, phù hợp với yêu cầu của cuộc đấu tranh
chống tham nhũng trong tình hình mới.
2.1.2. Hoạt động phổ biến giáo dục pháp luật, hoạt động tuyên truyền, giáo dục
pháp luật đặc biệt là pháp luật liên quan đến phòng chống tham nhũng chưa đươc
các cơ quan, các cấp, các ngành chú ý đúng mức.
Nhiều cán bộ, công chức không nắm được những quy định cơ bản trong pháp
Lệnh chống tham nhũng và những quy định của Bộ luật hình sự về tội tham nhũng.
Ở nhiều cơ quan, lãnh đạo không muốn tổ chức triển khai thực hiện pháp luật về
chống tham nhũng trong đơn vị mình bởi vì nó động chạm đến chính bản thân người
lãnh đạo đó. Từ thực trạng đó mà trên thực tế nhiều người có hành vi tham nhũng
song không ý thức được đầy đủ hành vi của mình. Một số người khác cũng do không
hiểu biết pháp luật mà chưa thấy được trách nhiệm của mình trong việc phát hiện, tố
cáo hành vi tham nhũng.
2.1.3. Trong hoạt động áp dụng pháp luật về phòng, chống tham nhũng, nhiều vấn
đề bức xúc đã nảy sinh trong lĩnh vực này và đây là một trong những nguyên nhân
của tình trạng tham nhũng ngày càng phức tạp. Tình trạng bao che xử lý nội bộ còn
phổ biến. Không ít vụ án tham nhũng đang bị điều tra bỗng nhiên bị đình chỉ. Nhiều
vụ án đưa ra xét xử song hình phạt còn nhẹ, chưa đủ tính răn đe, phòng ngừa. Đặc
biệt trong thời gian qua đã xuất hiện không ít trường hợp chính những cán bộ được
giao nhiệm vụ trực tiếp đấu tranh xử lý tội phạm có hành vi tham nhũng lại là người
có hành vi tham nhũng. Ở một số địa phương đã nảy sinh tình trạng một số người
có chức vụ, quyền hạn can thiệp vào hoạt động đấu tranh chống tham nhũng của cơ
quan bảo vệ pháp luật. Rõ ràng, sự thiếu nghiêm minh công bằng trong việc xử lý
người có hành vi tham nhũng đã trở thành một trong những nguyên nhân làm cho
tình trạng tham nhũng chưa có chiều hướng thuyên giảm
2.2. Cơ chế chính sách
Nhiều chế độ chính sách còn mang tính ban phát, nên chưa loại trừ được cơ
chế xin-cho, tạo ra một tầng lớp độc quyền, đặc lợi và những tiêu cực khó kiểm soát.
Một chế độ đãi ngộ cán bộ, công chức còn mang tính bao cấp như đất đai, nhà ở,
phương tiện…dẫn tới việc vận dụng tuỳ tiện. Tiền lương chưa đảm bảo cuộc sống
nên việc tìm thêm nguồn thu nhập khác trở thành phổ biến. Chính hệ thống pháp luật
không chuẩn xác, do xử phạt tội tham nhũng quá nhẹ
Công tác cải cách hành chính đạt hiệu quả chưa cao. Nạn sách nhiễu tham
nhũng đang tạo nên rào cản trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
3. Do những sai lầm khuyết điểm trong hoạt động của một số cơ quan Đảng và
Nhà nước.
14
- §Ò ¸n m«n häc
Tệ tham nhũng nói chung và các tội phạm có tính chất tham nhũng phát triển
phổ biến và gây hậu quả hết sức nghiêm trọng như hiện nay chủ yếu và trước hết do
những sai lầm, khuyết điểm trong hoạt động của nhiều cơ quan Đảng và Nhà nước
và do sự thoái hoá biến chất của một bộ phận cán bộ, Đảng viên.
Ý thức tự phê bình và phê bình của cán bộ, đảng viên còn yếu. Biểu hiện cụ
thể là chưa có cán bộ, đảng viên nào phạm pháp hoặc có hành vi tham nhũng, tiêu
cực, lãng phí được phát hiện do kết quả của phê bình và tự phê bình trong nội bộ.
Một số vụ việc có liên quan đến tham nhũng, tiêu cực, lãng phí bị quần chúng, công
luận phát hiện, tố giác, song các tổ chức đảng liên quan, tổ chức đảng cấp trên, các
cơ quan thanh tra, kiểm tra hoặc không biết hoặc biết nhưng không tích cực ngăn
chặn để những hành vi đó phát triển thành những vụ án nghiêm trọng.
Các ý kiến đồng tình với việc xác định những nguyên nhân dẫn đến việc
“chưa tạo ra được những chuyển biến cơ bản trong công tác xây dựng Đảng cũng
như trong việc nâng cao chất lượng của các tổ chức đảng và của đội ngũ cán bộ,
đảng viên, nhất là chưa ngăn chặn và đẩy lùi được tệ tham nhũng, lãng phí”5 mà hội
nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khoá IX đã chỉ ra. Cụ thể là, ở không ít
nơi, sự chỉ đạo của các cấp uỷ chưa kiên quyết, chưa tập trung đúng mức, một số cán
bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp chưa tự giác phê bình và tự phê bình, chưa làm gương
cho cán bộ, đảng viên trong đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, việc xử lý một số
vụ việc nổi cộm chưa nghiêm, vẫn còn có biểu hiện” trên nhẹ, dưới nặng “, nhiều
cấp uỷ, tổ chức đảng chưa thực sự dựa vào dân, chưa coi trọng tiếp thu ý kiến phê
bình của dân để xây dựng, chỉnh đốn Đảng, một số chủ trương, biện pháp, quy chế,
chính sách nhằm ngăn ngừa, đấu tranh chống tệ tham nhũng, lãng phí quy định chưa
hợp lý, chặt chẽ, có tính khả thi chưa cao, còn ít hiệu quả, thiếu sự phân công phối
hợp chỉ đạo việc chống tham nhũng một cách có hiệu lực, hiệu quả.
Công tác kiểm tra Đảng, thanh tra, kiểm sát của các cơ quan chức năng của
Nhà nước chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục, còn nhiều yếu kém. Ở nhiều
nơi, công tác kiểm tra của Đảng chưa chú ý kiểm tra, khắc phục tệ quan liêu.
4. Những yếu kém trong công tác tổ chức cán bộ do sự buông lỏng, yếu kém
trong quản lý Nhà nước.
Đây là nguyên nhân quan trọng làm phát sinh các tội có tính chất tham
nhũng. Đảng ta chỉ rõ: công tác cán bộ vừa bảo thủ, vừa trì trệ về nhiều mặt, vi phạm
các nguyên tắc đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, đề bạt cán bộ. Việc đào tạo, bồi dưỡng
cán bộ nhất là cán bộ kinh tế từ trước đến nay chưa được coi trọng đúng mức, chưa
đáp ứng được nhu cầu về phát triển kinh tế thị trường. Việc bố trí cán bộ ở nhiều
cấp, nhiều ngành vẫn còn tư tưởng bè cánh, phe phái. Công tác đề bạt cán bộ còn bị
5
Kết luận 04-KL/TW của hội nghị lần thứ 4
Ban chấp hành Trung ương khoá IX, ngày 19-11-2001
15
- §Ò ¸n m«n häc
chi phối bởi cách nhìn chủ quan, phiến diện, chưa chính xác trong phương pháp
đánh giá, lựa chọn cán bộ. Công tác xử lý cán bộ thường có khuynh hướng hữu
khuynh. Tình trạng tuỳ tiện, muốn xử lý nội bộ, xử lý nhẹ còn khá phổ biến. Đặc
biệt Đảng ta khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu nhưng chính mục tiêu này
bị buông lỏng. Tham nhũng một phần được mang theo vào nhà trường, được “rèn”
ngay khi thi tuyển vào và “luyện” trong quá trình ở nhà trường, những nơi có môi
trường giáo dục thấp kém, những cán bộ đã lọt qua môi trường đào tạo như thế
không thể là những hạt giống tốt, càng không thể là hạt nhân chống tham nhũng. Sự
sai lầm trong bố trí, sử dụng cán bộ và buông lỏng quản lý, thiếu kiểm tra, đánh giá
cán bộ, thiếu kiểm soát cho nên trước sự cám dỗ của những lợi ích vật chất một bộ
phận cán bộ, Đảng viên đã bị tha hoá.
5. Do bản chất của nền kinh tế thị trường
Ngày nay sự phát triển của kinh tế thị trường là không thể phủ nhận được,
tuy nhiên do bản chất của nền kinh tế thị trường, của việc tự do hoá cạnh tranh cũng
là một trong những nguyên nhân gây ra tệ tham nhũng. Trong nền kinh tế thị trường
vai trò của đồng tiền được đặt lên rất cao. Có không ít tổ chức, cá nhân vì những
mục tiêu riêng để tồn tại trong sự canh tranh khốc liệt đã dùng mọi thủ đoạn trong
đó thủ đoạn hối lộ được sử dụng rất phổ biến.
6. Trình độ dân trí
Nhìn chung trình độ dân trí còn thấp nên nhân dân chưa có nhiều khả năng
tham gia quản lý Nhà nước, kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan Nhà nước
và của cán bộ, công chức. Mặc dù gần đây đã có quy chế dân chủ, song nhìn chung
việc thực hiện còn nhiều hạn chế
7. Cuộc đấu tranh chống tệ tham nhũng động chạm đến những cán bộ có chức có
quyền, có khi động chạm đến cả một tập thể ngành, cơ quan đơn vị, động chạm đến
lợi ích thiết thực, đến thể diện, uy tín của cán bộ. Hơn nữa, tệ tham nhũng vẫn còn
cơ sở kinh tế, xã hội để tồn tại. Vì thế cuộc đấu tranh chống tệ tham nhũng là một
quá trình lâu dài, rất khó khăn phức tạp.
16
- §Ò ¸n m«n häc
CHƯƠNG II
THỰC TRẠNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
I. SƠ LƯỢC VỀ THỰC TRẠNG THAM NHŨNG TRÊN THẾ GIỚI HIỆN NAY
Tham nhũng hiện nay đã trở thành một “quốc tế nạn”. Chính vì vậy mà trong
thời điểm cả thế giới đang dồn sự quan tâm đặc biệt tới sự kiện nước Mỹ bị tấn công
ngày 11 - 9 và hành động quân sự của Mỹ tại Apganixtan thì hội nghị quốc tế chống
tham nhũng lần thứ 10 vẫn được tổ chức tại Praha Cộng hoà Séc từ ngày 7 đến ngày
17
- §Ò ¸n m«n häc
11/10/2001 với hơn 1.200 đại biểu đến từ hơn 130 nước và các tổ chức quốc tế tham
dự. Hội nghị cho thấy toàn thế giới đều nhận thức được tác hại to lớn của tham
nhũng gây ra và các quốc gia đã có tiếng nói chung, hành động chung trong cuộc
đấu tranh chống tham nhũng trên qui mô toàn cầu.
Xu hướng tham nhũng hiện nay trên thế giới đó là từ tham nhũng có số
lượng thấp đến tham nhũng có số lượng cao, mấy năm gần đây hoạt động tham
nhũng với số lượng tiền cực lớn có xu hướng tăng lên. Từ tham nhũng ở cấp thấp lên
tham nhũng ở cấp cao, từ tham nhũng có tính chất thấp đến tham nhũng có tính chất
cao, hoạt động tham nhũng đã đi sâu vào lĩnh vực chính trị dựa trực tiếp vào quyền
lực chính trị hoặc lấy quyền lực chính trị làm mục tiêu nó không còn đơn thuần là
kinh tế nói chung. Từ tham nhũng đơn thuần đến tham nhũng đa dạng như nhân viên
ngân hàng lợi dụng chức vụ, dùng tiền giả đổi lấy tiền thật trong kho bạc, ăn đút lót,
viên chức cao cấp bán bí mật Nhà nước làm giầu ích kỷ, tham nhũng trong lĩnh vực
chứng khoán, xây dựng, giáo dục, trong các doanh nghiệp Nhà nước, trong các
chương trình cho vay và nhận viện trợ, tham nhũng trong chấp pháp hành chính,
tham nhũng trong việc nhận người ...
Ở Nga cuối năm 1998, một số quan chức Nga đã chuyển khoản tiền tham
nhũng trên 10 tỷ USD sang các ngân hàng lớn của Mỹ.
Ở Trung Quốc: Thời gian qua báo chí Trung Quốc cho công bố nhiều vụ
án tham nhũng dính líu tới cán bộ lãnh đạo cấp cao, trong đó không ít người bị
trừng trị nghiêm khắc. Để làm trong sạch đội ngũ của Đảng, Hội nghị toàn thể Trung
ương 4 (khóa XVI) Đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCS) sắp triệu tập ở Bắc Kinh vào
mùa thu này sẽ nhấn mạnh ''hai điều cấp bách” (liêm khiết và gian khổ phấn đấu).
Đây chẳng những là đường lối tư tưởng phải quán triệt trước sau như một của Đảng
mà còn trở thành khâu then chốt gắn liền giữa lý luận và thực tiễn để làm trong sạch
đội ngũ của Đảng, kiên quyết thanh trừ khỏi Đảng những phần tử thoái hóa, từ đó,
nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ của Đảng.
Ngày 1 tháng 7 năm 2004, Bí thư Tỉnh ủy Quí Châu là Lưu Phương Nhân đã
bị đưa ra xét xử và chịu mức án tù chung thân về tội tham nhũng. Đây là quan chức
cấp cao đầu tiên bị đưa ra xét xử công khai kể từ khi Trung Quốc tiến hành cải cách
mở cửa tới nay. Điều này cho thấy nguyên tắc mọi người bình đẳng trước luật pháp
của Trung Quốc được thực hiện nghiêm minh. Mọi người được chứng kiến cảnh một
viên quan từng ''hét ra lửa'' khi còn đương chức đã khóc nức nở trước toà.
Ban Kiểm tra kỷ luật Trung ương cho biết trong thời gian làm Bí thư Tỉnh ủy
Quí Châu, Lưu Phương Nhân đã tham ô 6,61 triệu nhân dân tệ, 19.900 USD. Điều
đáng lưu ý là trong vụ này, Ban Kiểm tra kỷ luật Trung ương cũng đã phát hiện cã
một đường dây tham nhũng lớn của Ban lãnh đạo tỉnh này, trong đó có Phó Tỉnh
trưởng Lưu Trường Quý, chuyên trách công tác giao thông công chính của tỉnh.
Trong lời tự thú, Lưu Phương Nhân nói: ''Là một Bí thư tỉnh uỷ, tôi cho rằng
18
- §Ò ¸n m«n häc
cái gì mình cũng có quyền, nhưng giờ đây mới thấy rõ mình là một tên quan tham
nhũng mù về luật pháp vì có một số việc bản thân phạm tội mà không biết''.
Vừa qua báo chí đã phanh phui tình trạng tham nhũng của Cao Nghiêm,
nguyên Tổng giám đốc Tổng công ty điện lực, triệu tập hội nghị cán bộ lãnh đạo
trong ngành có 3 ngày cũng chi tới hơn 3 triệu nhân dân tệ, bình quân mỗi người
24.000 nhân dân tệ một ngày. Riêng Cao Nghiêm ở phòng khách sạn với giá tiền
8000 nhân dân tệ một tối. Một hiện tượng ăn chơi trác táng mà không ai có thể
tưởng tượng nổi.
Năm 1995, cựu tổng thống Hàn Quốc bị bắt vì tội tham nhũng với số tiền
650 triệu USD, tổng thống Indonesian - ông Shuhatto, thủ tướng ấn Độ
Narasinhharuo, nhà độc tài nước Zaire Mubuto….. đã phải từ chức, cách chức hoặc
bị lật đổ vì tham nhũng.
Mới đây ngày 22/10/2002 công tố viên thành phố MiLan đã đề nghị mức án
13 năm tù với ông Cesare Previti nguyên cố vấn luật và trợ lý thủ tướng Italia
Berlusconi vì tội tham nhũng, thủ tướng Đức ông Gerhard Schroede đã quyết định
xa thải bộ trưởng quốc phòng ông Scharping vì tội nhận hối lộ của khu vực tư nhân,
giám đốc ngân hàng trung ương Pháp Jean Claude cũng phải ra hầu toà vì tham
nhũng. Ngày 17/10/2002 Washington xem xét khả năng bắt giữ quốc tế đối với tổng
thống Ukraina ông Kuchma với lời buộc tội nhận hối lộ từ thời ông còn làm thủ
tướng năm 1993 theo điều 11 bộ luật hình sự Ukraina .
Ở Nigenia tệ tham nhũng cũng rất nghiêm trọng, có công ty dùng cả trăm
triệu USD để chi phí giao dịch và mua chuộc quan chức. Tham nhũng còn nảy sinh
cả ở các tổ chức ít có quan hệ đến kinh doanh như uỷ ban Ôlimpic quốc tế.
II. THỰC TRẠNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Thực trạng tham nhũng ở Việt Nam hiện nay là rất nghiêm trọng, hiện tượng
tham nhũng không những đặc biệt lan tràn trong số các quan chức làm việc tại các
cơ quan chuyên trách về kinh tế đối nội và đối ngoại mà nó xảy ra phổ biến ở hầu
hết các lĩnh vực như luật pháp, văn hoá, giáo dục, ... Tham nhũng đã và đang làm
xói mòn lòng tin của nhân dân, của xã hội vào Đảng và Nhà nước. Sự tha hoá của
một số cán bộ Đảng viên cộng thêm thế lực thù địch lợi dụng diễn biến phức tạp cuả
tình hình thế giới và trong nước ra sức tuyên truyền, kích động, thực hiện diễn biến
hoà bình đang trở thành một nguy cơ to lớn uy hiếp đến sự tồn vong của chế độ xã
hội chủ nghĩa ở nước ta.
Theo báo cáo của chính phủ tại kỳ họp thứ 10 khoá IX đã phát hiện và xử lý
trên 500 vụ tham nhũng với tổng thiệt hại tài sản trên 1,2 tỷ đồng và trên 34 triệu
USD. Năm 1996 đã phát hiện 10 vụ tham nhũng lớn trên 100 tỷ đồng/vụ. Theo báo
cáo của chánh án toà án nhân dân tối cao trước quốc hội từ năm 1992 đến năm 1997
toà đã xét sử 3.021 vụ tham nhũng với 6.315 bị cáo, trong đó có 64,5% số bị cáo bị
19
- §Ò ¸n m«n häc
tù, 10 tên đã bị tuyên phạt án tử hình. Cho đến nay đã liên tiếp xẩy ra một số vụ án
lớn nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn đến tiền của, của Nhà nước và nhân dân, gây mất
ổn định kinh tế xã hội.
1- Vẫn còn nhiều uẩn khúc trong vụ tham nhũng tại Petro Việt Nam6
Đến thời điểm này có thể kết luận được đường dây tham nhũng lớn nhất tại
Petro Việt Nam được tổ chức trên một chiếc kiềng ba chân tương đối vững chắc
gồm ba nhân vật Nguyễn Quang Thường, Dương Quốc Hà và Trần Ngọc Giao. Các
đại gia này mượn danh nghĩa rót tiền vào các hợp đồng dự án để rửa tiền một cách
hợp pháp.
Sau khi phát hiện hành vi tham nhũng của ông Nguyễn Quang Thường và
Dương Quốc Hà tại công trình sửa bể chứa nước phục vụ khai thác trên tàu Đại
Hùng, mới đây dư luận không khỏi thắc mắc về việc Vietsovpetro mua 80 tấn hoá
chất chống cháy trong hợp đồng 93/94 VSP1 ký ngày 6/6/1994 với giá trị hợp đồng
là 2,429 tỷ đồng và yêu cầu số hoá chất này phải là hàng của Pháp. Nhưng điều
nghịch lý là khi nhận hàng Vietsovpetro biết chắc chắn bên cung cấp đã thay bằng
80 tấn hoá chất sản xuất tại thành phố Hồ Chí Minh có chất lượng thấp hơn nhiều
mà vẫn vui vẻ chấp thuận và không hề thay đổi giá trị hợp đồng.
Hiện cơ quan điều tra mới chỉ phát hiện ra một vài thủ đoạn móc tiền của
Nhà nước mà tổng số tiền đã lên đến hàng triệu USD, vậy hàng năm Vietsovpetro ký
không biết bao nhiêu hợp đồng thương mại và mua sắm trang thiết bị, vật tư với
tổng giá trị lên tới hàng trăm triệu USD thì không biết số tiền thất thoát sẽ là bao
nhiêu. Hầu hết các quan chức như Dương Quốc Hà, Nguyễn Quang Thường đều có
thâm niên công tác lâu năm trong ngành dầu khí như vậy, có biết bao nhiêu hợp
đồng đã qua tay ký duyệt thì tổng số tiền thất thoát sẽ lớn đến mức nào. Còn nữa
một công ty trách nhiệm hữu hạn tư cách pháp nhân rất mờ mịt vậy mà lại trúng thầu
hầu hết các hợp đồng quan trọng của Vietsovpetro mà lại không phải là một công ty
khác
- Gây thiệt hại vẫn được thăng chức
Bên cạnh vụ việc có liên quan đến Dương Quốc Hà và Nguyễn Quang
Thường, dư luận trong ngành dầu khí còn đang băn khoăn về một vụ án xảy ra năm
1992 liên quan trực tiếp đến Vietsovpetro mà hình như bị các chức trách cố tình lãng
quên. Được biết năm 1992 cơ quan An ninh điều tra và Công an tỉnh Bà Rịa- Vũng
Tàu phát hiện một số sai phạm nghiêm trọng trong việc thực hiện hợp đồng mua
xích neo tàu Chi Lăng tại Vietsovpetro và khởi tố bắt giam đối với ông Đặng Hữu
Quý, nguyên là quyền tránh kỹ sư Viện nghiên cứu Khoa học – Thiết kế thuộc
Vietsovpetro về tội “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng “. Nội dung vụ án
như sau: Vietsovpetro đơn phương ký hợp đồng HĐ 1-008 thử tải neo xích tàu Chi
6
www.Home.netnam.vn 17/6/2004 6:09:37 PM GMT+7
20
nguon tai.lieu . vn