Xem mẫu
- Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018 Kỷ yếu khoa học TIẾT THANH MINH CỦA NGƯỜI HOA TRIỀU CHÂU TẠI THỊ XÃ VĨNH CHÂU – TỈNH SÓC TRĂNG Trần Tú Trinh*, Nguyễn Thị Vân Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh *Tác giả liên lạc: trantutrinh5353556@gmail.com TÓM TẮT Cúng mộ tổ tiên là tín ngưỡng chủ yếu diễn ra và có nguồn gốc gắn liền với Tiết Thanh Minh. Thời điểm này cộng đồng người Hoa Triều Châu Vĩnh Châu thực hiện đồng loạt các sinh hoạt tín ngưỡng nhằm tưởng nhớ về người thân đã khuất. Đây là cổ tục có nguồn gốc từ Trung Hoa và cho đến nay được người Hoa Triều Châu Vĩnh Châu lưu truyền và gìn giữ cẩn thận, họ thực hiện có trình tự và phép tắc để thấy được sự quan trọng của cổ tục này. Trong Tiết Thanh Minh tồn tại những giá trị tâm linh, giáo dục và tính cố kết cộng đồng mạnh mẽ, từ những giá trị trên vô tình hình thành nên sợi dây vô hình liên kết có cùng quan niệm và sự giao lưu văn hóa của người Việt – Hoa – Khmer trên địa bàn. Bên cạnh, so sánh để thấy sự tương đồng và dị biệt trong Tiết Thanh Minh của người Hoa Triều Châu đối với các tộc người cộng cư trên địa bàn và các nhóm người Hoa tại các tỉnh – thành phố khác ở Nam Bộ. Từ khóa: Tiết Thanh Minh, người Hoa Triều Châu, Vĩnh Châu, cúng mộ, diễn trình, so sánh, giá trị. QINGMING OF TEOCHEW PEOPLE IN VINH CHAU TOWN, SOC TRANG PROVINCE Tran Tu Trinh*, Nguyen Thi Van Ho Chi Minh City University of Culture *Corresponding Author: trantutrinh5353556@gmail.com ABSTRACT Visiting ancestors' graves is a belief that mostly takes place or originated from Qingming festival. In this occasion, Teochew people in Vinh Chau Town perform a variety of religous activities to commemorate their relatives who passed away. This is an ancient custom that originated from China and has been remained carefully and respectedly by Teochew people. They perform the activities orderly and comply with traditional rules to show the importance of this ancient custom. In Qingming, it always contains spiritual and educational valuations and strong community glue. These valuations and connection accidentally create the binds of Kinh, Hoa and Khmer Krom ethnic groups at local. In the other hand, this above analysis represents the similarities and the differences between many ethnic groups living together at local and Hoa ethnic group living in other areas of the Southern part. Keywords: Qingming, Teochew people, visiting the graves, performance, comparison, values. TỔNG QUAN sống và giao thương buôn bán. Thị xã Trong lịch sử của vùng đất Nam Bộ, Vĩnh Châu – tỉnh Sóc Trăng lại là một người Hoa đã có mặt từ rất sớm để sinh trong những địa bàn thuộc khu vực 732
- Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018 Kỷ yếu khoa học Nam Bộ có đông người Hoa Triều thực hiện những công việc cụ thể sau: Châu sinh sống. Tại đây họ vẫn còn Phương pháp định tính: Trong quá bảo lưu được nhiều phong tục tập quán trình khảo sát địa bàn nghiên cứu, truyền thống của mình, trong đó có chúng tôi đã tiếp xúc, trực tiếp phỏng Tiết Thanh Minh. Là một trong hai vấn nhiều người Hoa và người Việt, mươi tư tiết khí của một năm, Tiết người Khmer cư ngụ trên địa bàn, tổng Thanh Minh còn được xem là ngày giỗ số là 17 người có độ tuổi 32 đến 78 tuổi tổ chung để cộng đồng người Hoa có tại các phường 1, phường 2, phường dịp làm tròn bổn phận đối với ơn nghĩa Vĩnh Phước, xã Lạc Hòa, xã Vĩnh Hải. sinh thành tạo dựng của tổ tiên. Do đó, Đa số họ làm các nghề kinh doanh, làm mục đích nghiên cứu nhằm phân tích nông, cán bộ viên chức và nghỉ hưu. quan niệm dân gian để thấy được các Ngoài quá trình khảo sát định tính trên giá trị trong Tiết Thanh Minh của địa bàn thị xã Vĩnh Châu, chúng tôi người Hoa Triều Châu Vĩnh Châu. Đây còn tiến hành phỏng vấn cá nhân ông là cổ tục có nguồn gốc từ Trung Hoa Trần Huy (người Hoa Triều Châu) ở và được người Hoa di dân mang theo thành phố Biên Hòa – tỉnh Đồng Nai, như món hành trang tinh thần nên qua người Hoa Hải Nam và Hoa Quảng đất nước sở tại sinh sống lập nghiệp thì Đông ở Thành phố Hồ Chí Minh để so họ vẫn thực hiện Tiết Thanh Minh theo sánh sự giống nhau và khác nhau trong phong tục của từng nhóm phương ngữ Tiết Thanh Minh. mình. Từ đó, chúng tôi có thể so sánh Ngoài phỏng vấn cá nhân, chúng tôi sự khác nhau và giống nhau qua các trực tiếp tham dự những hoạt động hình thức cúng kiếng tổ tiên tại mộ của trong Tiết Thanh Minh của cư dân Hoa người Hoa Triều Châu Vĩnh Châu với Triều Châu ở thị xã Vĩnh Châu trong các nhóm người Hoa ở tỉnh – thành phố thời gian từ ngày 4/4/2018 - 6/4/2018 khác cũng như với các tộc người cộng Dương lịch, vì trong 3 ngày này tần cư trên địa bàn nghiên cứu. suất diễn ra nhiều các hoạt động cúng mộ trên địa bàn nghiên cứu. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp định lượng: Cách thức Đối tượng và phạm vi nghiên cứu chọn mẫu, chúng tôi tiến hành chọn Đối tượng nghiên cứu là các phong tục, mẫu thuận tiện vì với cách này chúng tập quán trong Tiết Thanh Minh của tôi có thể thuận lợi dựa trên tính dễ tiếp người Hoa. Trọng tâm là phong tục cận đối tượng và đến những nơi có cúng mộ trong Tiết Thanh Minh. nhiều khả năng gặp đối tượng khảo sát. Phạm vi nghiên cứu: Không gian Số lượng câu hỏi là 10 câu, trong đó 9 nghiên cứu là người Hoa Triều Châu ở câu là hình thức điền dấu (X) vào ô ý thị xã Vĩnh Châu - tỉnh Sóc Trăng. kiến, 1 câu hình thức viết ý kiến cá Trong đó bao gồm các khu vực phường nhân của đối tượng. Các câu hỏi xoay 1, xã Lạc Hòa là 2 khu vực chúng tôi quanh các vấn đề về Tiết Thanh Minh quan sát tham dự. Thời gian nghiên của người Hoa Triều Châu Vĩnh Châu cứu từ năm 1986 đến nay. nhằm làm rõ quan niệm của họ. Phương pháp nghiên cứu Địa bàn khảo sát: thị xã Vĩnh Châu – Để thực hiện đề tài này, ngoài sưu tầm, tỉnh Sóc Trăng. phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu Đối tượng khảo sát: phong tục cúng mộ thành văn, chúng tôi đã vận dụng của người Hoa Triều Châu trong Tiết phương pháp định tính và định lượng. Thanh Minh. Với các phương pháp này, chúng tôi đã Thời gian: 20/2/2018 đến ngày 733
- Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018 Kỷ yếu khoa học 30/4/2018. Người Hoa Triều Châu Vĩnh Châu gọi hình thức bái tế mồ mả tiền nhân trong KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Tiết Thanh Minh là “pái phún” tức Kết quả bảng hỏi cúng mộ, hoặc “pái Xing Mếng” tức Tổng số lượng bảng hỏi được phát ra là cúng Thanh Minh. Cúng mộ hình 100 bảng, thu lại 76 bảng, hình thức thành bởi lòng hiếu kính của con người khảo sát cá nhân. Trong 10 câu hỏi có xưa đã có ý thức hệ, cảm nhận được sự 1 câu bị lỗi (câu 10) do có quá nhiều vật siêu nhiên với tình cảm gia đình. bảng bị họ bỏ trống không ghi gì nên Để lưu giữ tình cảm thì việc tế lễ nhằm chúng tôi chọn loại bỏ câu này khi xuất duy trì phép tắc trong gia đình, đưa họ kết quả khảo sát. Từ kết quả, chúng tôi vào khuôn khổ để hàng năm đều nhớ thống kê ra các số liệu cụ thể về ngành đến công ơn của tổ tiên. nghề, độ tuổi, trình độ học vấn, địa bàn. Trước khi cúng mộ họ sẽ linh hoạt Đối với các câu hỏi được chúng tôi chọn ngày phù hợp để cho các thành thống kê trong bảng khảo sát sẽ hỗ trợ viên trong dòng họ có thể tham dự trong việc phân tích các quan niệm đông đủ. Khi chọn được ngày cúng trong Tiết Thanh Minh. chính, một số thành viên trong gia Kết quả nội dung đình, dòng họ sẽ được phân công để đi Về nguồn gốc Tiết Thanh Minh được dọn dẹp mồ mả tổ tiên trước ngày đánh đồng với truyền thuyết Tết Hàn cúng. Thực của trung thần Giới Tử Thôi đời Vào ngày chính Thanh Minh, người nhà Tấn ở Trung Hoa (265-420). Tuy Hoa Triều Châu Vĩnh Châu thực hiện nhiên theo chúng tôi, sự phân chia các tục cúng mâm cơm lên bàn thờ tổ tiên tiết khí trong năm căn cứ vào việc thay tại nhà. Với họ, mộ phần là nơi chôn đổi các mùa, con người trong quá trình cất thi thể người thân, còn bàn thờ là lao động nông nghiệp dần hình thành nơi lưu giữ linh hồn người thân tại nhà nên các phong tục tập quán khác nhau nên hằng năm vào ngày cúng chính đều để thể hiện niềm tin tín ngưỡng, tạo dâng cúng mâm cơm lên bàn thờ tổ tiền đề hình thành các lễ tết cổ truyền tiên. dựa trên tiết khí quanh năm ở Trung Thời điểm này cộng đồng người Hoa Hoa nhằm tạ ơn thiên nhiên, trong đó Triều Châu Vĩnh Châu thực hiện đồng có lễ Tiết Thanh Minh. loạt các sinh hoạt tín ngưỡng nhằm Tiết Thanh Minh thuộc phạm trù truy tư về ơn đức của tổ tiên tại mộ, là Dương lịch nên luôn biến động trong một ngày lễ lớn để nhắc nhở họ luôn Âm lịch Trung Hoa, vì vậy Tiết Thanh nhớ tới cái khởi thủy của một kiếp làm Minh của người Hoa Triều Châu Vĩnh người, tu dưỡng đạo đức để sống Châu nói riêng và người Hoa nói chung trường tồn trong vũ trụ vạn biến. Ngoài sẽ không có ngày xác định cụ thể. Đây đặt nặng hình thức cúng bái tổ tiên là khoảng thời gian còn trong tiết khí ngoài mộ, họ còn quan trọng đến từng mùa xuân nên khí trời mát mẻ, trong lễ vật, lễ phẩm để dâng lên cúng tổ tiên lành, người Trung Hoa thường tận với những ý niệm khác nhau tượng dụng thời gian này để đi thăm cúng mồ trưng cho sự hoan hỷ, sung túc trong mả tiền nhân và tổ chức các hoạt động gia đình, dòng họ. Sự cầu kỳ ấy được vui chơi. Theo chân người Hoa lưu hun đúc bởi sự biết ơn, lòng trân trọng vong, tục tế tảo mộ vẫn được thực hiện đến mức lạ thường mà chính cộng đầy đủ những nét đặc trưng tại đất đồng đồng này đã dành cho tổ tiên của nước sở tại mà không bị mai một. họ. 734
- Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018 Kỷ yếu khoa học Qua tục cúng mộ trong Tiết Thanh giao lưu văn hóa của người Việt – Hoa Minh, họ dạy con cháu mình dù đi đâu – Khmer trên địa bàn mà chính bản cũng phải nhớ về quê hương, ông bà thân họ cũng không biết đã bị ảnh mất đi thì hằng năm phải về trông nom hưởng từ khi nào. mồ mả một lần. Có nguồn gốc từ Trung Hoa nên văn hóa người Hoa Triều KẾT LUẬN Châu Vĩnh Châu đặt chữ hiếu làm đầu. Tiết Thanh Minh chính là những tinh Chỉ cần được sinh ra và làm người, có túy được gạn lọc, hình thành từ việc tạ gia đình và dòng họ thì con người ấy ơn sự ưu đãi của thiên nhiên ban tặng không thóa t khỏi khuôn khổ của hiếu cho người lao động xưa được kết hợp đạo, nếu đi ngược lại tức làm trái với với những đạo lý nhân sinh trong tục đạo lý nhân sinh. Đã “hiếu” thì phải thờ cúng tổ tiên nên trong Tiết Thanh “kính” đó mới được xem là chu toàn Minh tồn tại nhiều giá trị nhân văn xuất phụng thờ, hiếu thảo phải song hành phát từ các tín ngưỡng dân gian truyền với thành kính làm cốt, nếu hiếu mà thống của người Hoa Triều Châu. Để không kính thì đó chỉ là trách nhiệm, giữ gìn được bản sắc của tộc người làm qua loa không thật sự thành tâm. mình, cộng đồng người Hoa Triều Trong Tiết Thanh Minh tồn tại những Châu Vĩnh Châu cần chung tay bảo tồn giá trị tâm linh, giáo dục và tính cố kết và phát huy các giá trị truyền thống đó cộng đồng mạnh mẽ, từ những giá trị và đóng góp tích cực vào phong trào đó vô tình hình thành nên sợi dây vô “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống hình liên kết có cùng quan niệm và sự văn hóa” của Đảng và Nhà nước. TÀI LIỆU THAM KHẢO TOAN ÁNH (2004), Tìm hiểu phong tục Việt Nam qua tết lễ hội hè, NXB Văn nghệ TP.HCM. PHAN KẾ BÍNH (2017), Việt Nam phong tục, NXB Văn học, Hà Nội. TRƯƠNG QUỐC BÌNH (2014), Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin. VI LÊ MINH (2012), Lễ tết Trung Quốc, NXB Tổng hợp TP.HCM. 735
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học