Xem mẫu
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ (Emic/etic) Jean-Pierre Olivier de Sardan. Ðmique. L'Homme, 1998, Volume 38, NumÐro 147, Pages 151-166. lª h¶i ®¨ng(*) dÞch S ù ®èi lËp gi÷a emic vµ etic trong qu¸ khø cã lóc lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm vµ ®Õn nay vÉn cßn ®−îc sö dông kh¸ th−êng vµi thËp kû tr−íc, ®· x¶y ra cuéc tranh luËn hÕt søc nãng báng trong giíi nh©n häc Mü xoay quanh tiÕp cËn emic/etic. xuyªn trong giíi nghiªn cøu nh©n häc Quay trë l¹i tranh luËn tr−íc ®©y cho nãi tiÕng Anh. Ph¶i ch¨ng viÖc sö dông phÐp chóng ta ®Ò xuÊt mét sè kh¸i niÖm ®óng mùc vµ thËn träng sù ®èi lËp gi÷a vµ ph−¬ng ph¸p luËn râ rµng h¬n ®Ó emic/etic sÏ mang l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n khai th«ng th¾c m¾c vÒ tÝnh hîp thøc phiÒn phøc(*)? Trong bÊt cø tr−êng hîp kinh nghiÖm chñ nghÜa ®èi víi c¸c diÔn nµo, b»ng thuËt ng÷ “khoa häc luËn ng«n vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ thÓ thùc hµnh”, chiÕn l−îc nghiªn cøu ph¶i v¨n hãa, còng nh− sù cÇn thiÕt ph©n t¸ch b¹ch d÷ liÖu thu thËp ®−îc qua biÖt gi÷a c¸ch diÔn gi¶i “trong emic” víi diÔn ng«n cña chñ thÓ víi d÷ liÖu quan diÔn gi¶i “vÒ emic”.(*) s¸t vµ tµi liÖu viÕt tay, ®iÒu ®ã cã lÏ sÏ 1. Quan ®iÓm cña nhµ ng«n ng÷ häc Pike lµm t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ h¬n lµ pha trén §Çu nh÷ng n¨m 1950, Pike ®· ®Ò c¸c d÷ liÖu ®ã. Còng nh− vËy, trong xuÊt chuyÓn ®æi viÖc ph©n tÝch c¸c sù nghiªn cøu, viÖc ph©n biÖt gi÷a diÔn kiÖn v¨n hãa d−íi d¹ng emic ®èi lËp víi ng«n d©n gian (hay thæ ng÷) víi diÔn etic, trong ng«n ng÷ häc chÝnh lµ sù ®èi ng«n b¸c häc sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ h¬n lËp kinh ®iÓn gi÷a ©m vÞ (phonemic) vµ lµ ®Ó lÉn c¶ hai diÔn ng«n ®ã. Thùc tÕ, ng÷ ©m (phonetic). Tõ l©u, c¸c nhµ ng«n sù ph©n biÖt gi÷a emic vµ etic còng ng÷ häc cã thãi quen ph©n biÖt râ nÐt t−¬ng tù nh− thÕ. Nh−ng, c¸n c©n ®«i gi÷a hÖ thèng nh÷ng sù t−¬ng ph¶n vµ khi cã thÓ nghiªng vÒ nh÷ng yÕu tè phô kh¸c biÖt vÒ ©m ®iÖu (systÌme des víi lý do Ýt ng−êi theo emic hoÆc etic hay contrastes et diffÐrences sonores c¶ hai, hoÆc lµ hä thÝch sö dông sù ®èi significatives) trªn quan ®iÓm cña ng−êi lËp vµ sù xung kh¾c cña chóng h¬n lµ nãi (hay ©m vÞ- phonemic) víi hÖ thèng sù bæ trî vµ liªn kÕt. MÆt kh¸c, kho¶ng c¸c ©m vËt lý (physique), cã nghÜa lµ c¸c T«i xin c¶m ¬n nh÷ng lêi nhËn xÐt ®èi víi b¶n (*) ®Çu tiªn cña G. Lenclud vµ J.C. Passeron. (*) TS., ViÖn Th«ng tin KHXH.
- 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 sãng ©m (ondes acoustiques) ®−îc sinh thuyÕt CÊu tróc cña LÐvi-Strausse, ra bëi hiÖn t−îng cÊu ©m (hay ng÷ ©m - nh−ng l¹i Ýt biÕt ®Õn nh÷ng g× mµ c¸c phonetic). §Çu tiªn, Pike ph¸t triÓn sù nhµ ng«n ng÷ häc ®· thùc hiÖn. ®èi lËp emic vµ etic thuÇn tóy ë khÝa c¹nh ng«n ng÷ häc, ®ång thêi nhÊn Pike quan t©m tr−íc tiªn ®Õn khÝa m¹nh nh÷ng c¸ch thøc biÓu hiÖn sù ®èi c¹nh emic b»ng viÖc t×m c¸ch gi¶i m· lËp tõ hai h−íng tiÕp cËn nghiªn cøu “yÕu tè c¬ b¶n cña th¸i ®é”, t−¬ng ®−¬ng hoµn toµn kh¸c nhau. Ph−¬ng ph¸p víi c¸c ®¬n vÞ cña ©m vÞ häc trong ng«n emic liªn quan ®Õn nh÷ng ®èi lËp thÝch ng÷. Bëi vËy, th¸i ®é còng t−¬ng ®−¬ng ®¸ng ®èi víi chñ thÓ vµ quan t©m ®Õn víi ©m vÞ häc. Theo quan niÖm cña Pike, c¸c khÝa c¹nh ®−îc x¸c ®Þnh vÒ mÆt v¨n c¸c ®¬n vÞ v¨n hãa biÓu ®¹t bao gåm c¸c hãa cña ng«n ng÷. nhãm x· héi c¬ b¶n nh−: gia ®×nh, Ph−¬ng ph¸p etic tËp trung vµo qu¸ ph−êng héi, dßng hä... ¤ng kh«ng ng¹i tr×nh ng÷ ©m häc chø kh«ng quy chiÕu më réng mét c¸ch cã hÖ thèng, ë khÝa nhËn thøc cña chñ thÓ, ®éc lËp víi c¹nh emic, sù t−¬ng ®ång gi÷a ph©n tÝch nh÷ng g× ë phÝa sau v¨n hãa. Ph−¬ng v¨n hãa vµ ph©n tÝch ng«n ng÷ häc, võa ph¸p nµy quan t©m ®Õn nh÷ng g× mµ biÕn c¸c quy −íc x· héi t−¬ng ®−¬ng víi ph−¬ng tiÖn quan s¸t vµ ®o l−êng kh¸ch nã thµnh c¸c nguyªn t¾c ng÷ ph¸p, võa quan thu ®−îc ®Ó nhËn biÕt c¸c biÓu ®å biÕn c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh thµnh c¸c ©m thanh. Nh−ng thùc tÕ lu«n cã tÝnh d¹ng c©u... (xem thªm Pike, 1954). hai mÆt. Pike ®Ò xuÊt mét ch−¬ng tr×nh TÊt c¶ nh÷ng ph¸t triÓn nµy ngµy nghiªn cøu khëi ®Çu b»ng ph−¬ng ph¸p nay ®−îc coi lµ ®· lçi thêi, vµ ng−êi ta tiÕp cËn etic vµ ®−îc coi lµ lèi më ®Çu kh«ng cßn thÊy ë ®ã nh÷ng ®ãng gãp tiªn ra ngoµi thÕ giíi ng«n ng÷, nh−ng h÷u Ých cña Pike cho khoa häc x· héi. l¹i cã khuynh h−íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò NÕu tªn cña «ng vÉn cßn ®−îc trÝch dÉn theo lèi tiÕp cËn emic. Nh− vËy, ph−¬ng trong nghiªn cøu Nh©n häc th× qu¶ thËt ph¸p tiÕp cËn emic dùa vµo sù tù chñ chØ ®−îc ®Ò cËp nh− ng−êi ph¸t minh ra ng«n ng÷ cã ý thøc hoÆc v« thøc cña chñ sù ®èi lËp gi÷a emic/etic, sù ®èi lËp mµ thÓ nh»m t×m ra nh÷ng quy t¾c cÊu tróc ban ®Çu lµ h×nh thøc ph©n biÖt c¬ b¶n hoÆc m· hãa ngÇm cña ng«n ng÷ ®ã(*) gi÷a c¸c ph©n tÝch ®Æc tr−ng v¨n hãa theo c¸ch cæ ®iÓn. (culturally specific) víi ph©n tÝch xuyªn Nh−ng Pike kh«ng dõng l¹i ë ®ã. v¨n hãa (analyses trans-culturelles). ¤ng ®· liÒu lÜnh v−ît ra khái lÜnh vùc ng«n ng÷ häc kinh ®iÓn ®Ó kh¸i qu¸t Bëi vËy, emic h−íng träng t©m ®Õn hãa sù ®èi lËp gi÷a emic/etic vµ ¸p dông tËp hîp c¸c ý nghÜa v¨n hãa b¶n ®Þa, nã vµo nghiªn cøu c¸c sù kiÖn v¨n hãa - g¾n víi quan ®iÓm cña chñ thÓ, trong x· héi. Chóng ta ®· quen víi nh÷ng m« khi ®ã etic l¹i dùa trªn nh÷ng quan s¸t h×nh phæ qu¸t mµ mét sè nhµ nh©n häc tõ bªn ngoµi, ®éc lËp víi c¸c ý nghÜa mµ t×m hiÓu ë khÝa c¹nh ng«n ng÷ häc theo chñ thÓ chuyÓn t¶i vµ tËp trung quan s¸t th¸i ®é con ng−êi. Thùc tÕ, b¶n th©n Pike còng kh«ng quan t©m l¾m ®Õn ë Ph¸p, sù ®èi lËp gi÷a ©m vÞ häc vµ ng÷ ©m (*) ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn etic. §èi víi «ng, häc còng ®· cã nhiÒu biÕn chuyÓn; cuéc c¸ch m¹ng ©m vÞ häc (liªn quan ®Õn phonemic) nhÊn chÝnh sù t−¬ng ph¶n gi÷a emic/etic lµ m¹nh c¸ch mµ chñ thÓ sö dông vµ thÈm ©m. c¸i ®¸ng chó ý tr−íc tiªn, vµ trong c¸i
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ… 45 t−¬ng ph¶n ®ã «ng chñ tr−¬ng nhÊn (Harris, 1976). Sau ®ã, «ng sö dông l¹i m¹nh emic. bµi viÕt nµy vµ thay ®æi chót Ýt ®Ó ®−a Tuy nhiªn, mét cuéc tranh c·i ®Æc vµo ch−¬ng 2 cuèn s¸ch xuÊt b¶n n¨m biÖt c¨ng th¼ng ®· bïng næ trong néi bé 1980. ngµnh nh©n häc Mü vÒ vÊn ®Ò c¸c d¹ng Trong c«ng tr×nh n¨m 1968, Harris thøc vµ tÇm ¶nh h−ëng cña sù ®èi lËp ®· dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña gi÷a emic/etic trong nh©n häc. Pike, kÕt hîp víi nh÷ng dÊu Ên cña 2. Quan ®iÓm cña nhµ nh©n häc Harris ng«n ng÷ häc cÊu tróc (nghiªn cøu hÖ thèng nh÷ng kh¸c biÖt). §iÒu nµy ®· Nh©n vËt g©y nhiÒu tranh luËn mang l¹i cho «ng tiÕng vang lín thêi nhÊt trªn diÔn ®µn nh©n häc B¾c Mü lµ bÊy giê nh−ng ®ã chÝnh lµ ®iÓm khëi Melvin Harris. ¤ng ®· cã c«ng phæ biÕn ®Çu cho nh÷ng chÖch h−íng trong tranh réng r·i lèi tiÕp cËn emic/etic, ®ång thêi luËn vÒ sau, bëi Harris ®· xÕp chång lªn gãp phÇn phøc t¹p hãa c¸c h−íng nhau tÊt c¶ nh÷ng g× xuÊt hiÖn gièng nghiªn cøu. ¤ng lµ ng−êi ca ngîi sù ®èi nh− mét sù ph¸n xÐt vÒ hÖ gi¸ trÞ kh«ng lËp nµy b»ng c¸ch ®Èy nã lªn mét c¸ch thÓ chÊp nhËn ®−îc. §èi víi «ng, duy chØ th¸i qu¸, mang ®Õn cho nã nh÷ng néi c¸ch tiÕp cËn etic lµ ®¸ng tin cËy, nh−ng dung th−êng biÕn vµ c¶ nh÷ng quan còng cã thÓ lµm gi¶ vµ cã thÓ dù ®o¸n t©m g©y nhiÒu tranh c·i. (ng−îc quan ®iÓm víi Pike). Cßn emic Harris c«ng kÝch d÷ déi Chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ c¸ch tiÕp cËn ®¸ng tin duy t©m, thø chñ nghÜa mµ theo «ng lµ cËy, kh«ng thÓ bãp mÐo vµ còng kh«ng næi bËt trong nh©n häc v¨n hãa. Nh»m thÓ dù ®o¸n. Nh÷ng diÔn ng«n vµ biÓu ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu riªng hiÖn tinh thÇn cña c¸c t¸c nh©n x· héi víi tham väng x¸c lËp thÕ m¹nh cña Chñ kh«ng thÓ dïng lµm c¬ së ph©n tÝch s©u nghÜa duy vËt v¨n hãa (matÐrialisme vÒ x· héi vµ v¨n hãa. Ng−êi ta kh«ng culturel), tËp trung −u tiªn ph©n tÝch vµ thÓ tin t−ëng ai chØ víi lêi nãi vµ cµng quan s¸t th¸i ®é con ng−êi(*). kh«ng tin vÒ suy nghÜ cña hä. VÒ c¬ b¶n, MÆt kh¸c, lµ nhµ nghiªn cøu lÞch sö emic thùc ra chÝnh lµ c¸i diÔn ra trong nh©n häc, «ng ®· ®Æt thuËt ng÷ nµy ®Çu cña chñ thÓ, h¬n n÷a gièng nh− sù trong mét c©u chuyÖn phæ qu¸t h¬n cña ghi chÐp ngÇm hoÆc v« thøc. Ng−îc l¹i, khoa häc nh−ng theo nh·n quan riªng; víi «ng, diÔn biÕn cña th¸i ®é øng xö ®iÒu nµy ®· lµm t¨ng gi¸ trÞ cña thuyÕt (behavior stream) cã thÓ quan s¸t vµ ®o Chñ nghÜa duy vËt v¨n hãa(**). Trong c¸c l−êng ®−îc. V× thÕ, ng«n tõ kh«ng nãi g× nghiªn cøu cña «ng, sù ®èi lËp emic/etic cho hµnh ®éng, nh−ng hµnh ®éng cã thÓ chiÕm vÞ trÝ trung t©m. VÊn ®Ò ®ã ®−îc c¶i chÝnh cho lêi nãi. ®Ò cËp ngay trong c«ng tr×nh viÕt n¨m Trong c«ng tr×nh xuÊt b¶n n¨m 1968. Vµo n¨m 1976, Harris ®· viÕt mét 1976, lËp tr−êng quan ®iÓm cña Harris bµi riªng cho chñ ®Ò nµy ®¨ng trong ®· phÇn nµo thay ®æi. Trong nhËn thøc Annual Review of Anthropologie cña «ng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn nh−îng bé vÒ sù b×nh ®¼ng gi÷a emic vµ etic cho (*) ë khÝa c¹nh nµo ®ã, «ng còng quan t©m ®Õn dï vÉn kh«ng giÊu giÕm sù −u ¸i dµnh c¸c vÊn ®Ò nh− x· héi häc sinh häc, nh−ng l¹i ®èi cho etic. §Æc biÖt, c¸c ph¹m trï vÒ sù lËp víi hÖ t− t−ëng cña ngµnh nµy. (**) Xem thªm hai c«ng tr×nh cña Harris 1968 vµ ®èi lËp cña hai c¸ch tiÕp cËn emic/etic 1980. mµ «ng vËn dông ngµy cµng trë nªn ®a
- 46 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 d¹ng. Sù ®èi lËp emic/etic còng ®Æc biÖt nghÜ (I) vµ hµnh ®éng (III) cña hä; IV nh− hiÖn t−îng ®a nghÜa trong ng«n t−¬ng øng víi nh÷ng g× nhµ nh©n häc ng÷ häc vËy. quan s¸t nh÷ng thãi quen cña ng−êi d©n; cßn II lµ "chiÕc hép ®en”, Emic Etic bëi v× kh«ng ai cã - ý niÖm (ý nghÜ) - Th¸i ®é thÓ quan s¸t ®−îc - Nghiªn cøu c¸c cÊu tróc liªn - Nghiªn cøu c¸c cÊu tróc liªn quan nh÷ng ®iÒu diÔn quan ®Õn ý nghÜ ®Õn th¸i ®é ra trong ®Çu mçi - NhËn thøc vµ ph©n lo¹i c¸c - NhËn thøc vµ ph©n lo¹i cña c¸c ng−êi ®ång thêi t¸c nh©n nhµ khoa häc còng chÝnh lµ - Tri thøc vÒ ®Æc thï v¨n hãa - §o l−êng khoa häc c¸ch ®Ó h¹n chÕ - Gi¶i thÝch cña ng−êi ®Þa - Gi¶i thÝch khoa häc sù suy diÔn... ph−¬ng - Lêi nãi biÓu ®¹t tÝnh hîp thøc - Lêi nãi ®−îc ph¶n biÖn thÝch ®¸ng 3. Nh÷ng ph¶n biÖn cña v¨n hãa bëi mét céng ®ång khoa häc cña c¸c nhµ nh©n häc - C¸c thÓ lo¹i vµ nguyªn t¾c cÇn - C¸c lý thuyÕt vÒ sù t−¬ng ®ång vµ ®èi víi Harris thiÕt ®Ó hµnh ®éng nh− ng−êi kh¸c biÖt v¨n hãa – x· héi ®Þa ph−¬ng Vµo thêi ®iÓm c¸c quan ®iÓm - Kh«ng bãp mÐo, kh«ng thÓ dù - Cã thÓ bãp mÐo, cã thÓ dù ®o¸n, cã ®o¸n, kh«ng thÓ ®o l−êng thÓ ®o l−êng khoa häc tr¸i chiÒu nhau cïng - C¸c bèi c¶nh t−¬ng t¸c ë ®ã - Bèi c¶nh t−¬ng t¸c víi nhµ nh©n nhµ nh©n häc vµ th«ng tÝn viªn häc kh«ng quan träng vµ ý nghÜa “lªn ng«i” ë Mü, th¶o luËn vÒ “nghÜa” cña c¸c cuéc th¶o luËn còng kh«ng víi c¸c tªn tuæi quan träng næi tiÕng nh− Derrida vµ Trong b¶n th¶o söa ch÷a ®Ó xuÊt Foucault, th× nh÷ng luËn ®iÓm tr¸i b¶n n¨m 1980, Harris ®· sö dông l¹i chiÒu cña Harris vµ viÖc kh¼ng ®Þnh toµn bé c¸c nghÜa kh¸c nhau nµy, vÞ thÕ th−îng t«n cña etic cña Harris nh−ng cã hai ®iÓm míi. Mét mÆt, «ng ®· kÝch ®éng, khiªu chiÕn víi c¸c häc ®ång t×nh víi sù ®èi lËp hoµn toµn cña gi¶ kh¸c (Fisher vµ Werner, 1978). hai c¸ch tiÕp cËn nµy, vµ ngÇm tõ bá H¬n n÷a, truyÒn thèng theo chñ nh÷ng ph¸n xÐt vÒ gi¸ trÞ. ¤ng cho nghÜa emic lóc ®ã ®ang rÊt thÞnh r»ng, tÝnh kh¸ch quan kh«ng cßn lµ hµnh ë Mü, vµ ng−êi ®−îc t«n lµm «ng quyÒn së h÷u riªng cña etic n÷a (hiÖn tæ cña chñ nghÜa emic kh«ng ai kh¸c h÷u hoÆc Èn ngÇm) mµ nã ®−a ra nh÷ng chÝnh lµ F. Boas. tháa −íc riªng trong giíi häc thuËt. emic etic MÆt kh¸c, «ng ®Ò xuÊt mét b¶ng Tinh thÇn I II biÓu (Harris, 1980, tr.38), mét bªn lµ Th¸i ®é III IV hai lÜnh vùc nghiªn cøu (tinh thÇn vµ th¸i ®é) vµ bªn kia lµ hai c¸ch tiÕp cËn F. Boas ®· ®−a ra nhiÒu kÕt luËn cã pha lÉn víi nhau. tÇm ¶nh h−ëng lín vÒ ph−¬ng ph¸p I vµ III t−¬ng øng víi nh÷ng g× luËn. Ch¾c ch¾n «ng lµ ng−êi ®Çu tiªn ng−êi d©n nãi víi nhµ nh©n häc vÒ suy nhÊn m¹nh ®Õn sù ghi chÐp chÝnh x¸c
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ… 47 vµ nguyªn vÑn tÊt c¶ mäi diÔn ng«n vµ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña chñ thÓ vµ tÊt ng«n tõ cña ng−êi cung cÊp th«ng tin c¶ gi¶m nhÑ nh÷ng biÕn ®æi bªn trong(*). (verbatim text). H−íng sù quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®ã, mét MÆt kh¸c, mét lo¹t ch−¬ng tr×nh sè phª b×nh cña Harris chèng l¹i xu nghiªn cøu míi ®−îc triÓn khai trong h−íng chñ ®¹o (mainstream) cña nh÷ng ngµnh nh©n häc Mü vµo kho¶ng thêi ng−êi theo thuyÕt v¨n hãa kh«ng ph¶i gian 1960 - 1970 chñ yÕu tËp trung sö kh«ng cã c¬ së. Vµ «ng ®· kh«ng nhÇm dông lèi tiÕp cËn emic truyÒn thèng vµ khi chó ý ®Õn thÕ m¹nh cña d÷ liÖu suy cã xu h−íng ph¸t triÓn s©u h¬n, lµm míi lý hay lèi tù sù víi sù sai lÖch hÖ gi¸ trÞ chóng vÒ mÆt d©n téc häc khoa häc hoÆc c¸c c¸ch nh×n nhËn thÕ giíi. (ethno-science), d©n téc häc ng÷ nghÜa MÆt kh¸c, Harris kh«ng ®¬n ®éc. (ethno-sÐmantique), ph©n tÝch nh©n tè Tr−íc «ng còng ®· tõng cã c¸c bËc tiÒn (analyse componentielle...). Nhµ nh©n bèi. Trong nh÷ng n¨m 1940, White ®· häc Goodenough, g−¬ng mÆt tiªu biÓu xuÊt hiÖn nh− mét nhµ theo chñ nghÜa cho khuynh h−íng nµy, ®· chó t©m etic vÜ ®¹i, «ng quan t©m ®Õn ph©n tÝch nghiªn cøu x©u chuçi, g¾n kÕt c¸c diÔn xuyªn v¨n hãa (analyse trans-culturelle) ng«n, c¸c biÓu hiÖn vµ tri thøc cña dùa trªn nh÷ng quan s¸t vËt chÊt. ng−êi b¶n xø(*). ¤ng còng kh«ng x¸c Nh÷ng nghiªn cøu ®a d¹ng Ýt nhiÒu ®Þnh ®ã lµ ph−¬ng ph¸p ®Ó t×m ra sù mang tÝnh ®−¬ng ®¹i cña Harris còng kh¸c biÖt cña mçi ®èi t−îng th«ng tÝn ®Òu cã xu h−íng theo chñ nghÜa etic. viªn kh¸c nhau (Goodenough, 1970, Ngoµi ra, cßn cã Murdock víi bé phiÕu trÝch trong c«ng tr×nh cña Harris, 1976, ®iÒu tra næi tiÕng, hay Lomax víi ph©n tr.331). tÝch so s¸nh c¸c hµnh vi... §óng lµ nÒn t¶ng tiÒm n¨ng cña c¸c Nh÷ng tranh luËn ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu theo h−íng Lo¹i bá nh÷ng khÝa c¹nh luËn tiÕp cËn emic vÉn cßn ghi ®Ëm dÊu Ên chiÕn, nh÷ng tranh c·i vÒ tr−êng ph¸i víi thuyÕt chñ nghÜa v¨n hãa. Trong vµ vÒ con ng−êi, nh÷ng phª b×nh träng viÔn c¶nh ®ã, v¨n hãa còng gièng nh− t©m liªn quan ®Õn sù ®èi lËp emic/etic ng«n ng÷, cã sù tån t¹i riªng cña nã dï d−íi h×nh thøc mµ Harris ®· ®−a ra cã biÓu hiÖn ®ã lµ Èn hay hiÖn. DiÔn ng«n thÓ ®−îc tãm t¾t nh− sau: cña nh÷ng ng−êi ®Þa ph−¬ng ph¶n ¸nh nÒn v¨n hãa cña hä còng nh− lêi nãi - Tri thøc cña nhµ khoa häc còng chuyÓn t¶i cho ng«n ng÷. Ýt quan träng nh− tri thøc cña ng−êi d©n b×nh th−êng h¬n, c¸c ®Þnh nghÜa vÒ thùc thÓ hoÆc kh¸c, nghÜa lµ thuéc emic; kh«ng cã sù chñ nghÜa duy −íc ®−îc ®Ò xuÊt ®−a vµo ph©n biÖt gi÷a tri thøc cña ng−êi d©n néi dung kh¸i niÖm v¨n hãa: tÊt c¶ ®−îc ®Þa ph−¬ng (emic) vµ tri thøc b¸c häc gi¶ ®Þnh tr−íc vÒ tÝnh thuÇn nhÊt trong (etic): mµ tÊt c¶ tri thøc ®ã ®Òu lµ emic. - Ng−îc l¹i, th¸i ®é cña mét diÔn (*) NÕu nh− Geertz dùa vµo mét trong nh÷ng thÓ viªn kh«ng thÓ ph©n tÝch mét c¸ch ®éc thøc mµ «ng cã nh− lµ ®iÒu bÝ mËt (xem “Quan lËp víi ý nghÜa vai diÔn mµ anh ta thÓ ®iÓm cña ng−êi b¶n xø” cña Geerts), th× ®«i khi «ng ®−îc coi lµ ng−êi gi−¬ng cao ngän cê mét hiÖn: lóc nµy emic biÓu hiÖn vÒ ph¹m vi c¸ch th¸i qu¸, bëi v× c¬ b¶n «ng vÉn theo tr−êng cÇn thiÕt vµ n»m trong etic. ph¸i chiÕt trung vµ Ên t−îng: ng−êi ta cã thÓ nãi r»ng «ng tr−íc hÕt lµ ng−êi theo chñ nghÜa emic (emicis). (*) Xem Goodenough, 1970, tr.101, 110-111.
- 48 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 - Etic kh«ng kh¸ch quan h¬n vµ ë mét sè ng−êi gäi lµ “siªu nh©n kh«ng ®¸ng tin cËy h¬n emic; nh÷ng häc”, “nhµ phª b×nh”, “hËu hiÖn ®¹i”, hµnh vi øng xö còng ®−îc dµn dùng nh− “hiÖn t−îng häc” hay “tù sù”, v× mong c¸c diÔn ng«n(*). muèn ®Èy t− t−ëng lªn ®Õn cùc ®é cña - §«i khi sù thùc hµnh cã thÓ “bãp nh÷ng ng−êi theo thuyÕt gi¶i cÊu tróc mÐo” nh÷ng lêi nãi mµ c¸c diÔn viªn vµ thuyÕt t−¬ng ®èi, hä ®· phñ ®Þnh cã ph¸t ng«n, nh− vËy lµ hä nãi dèi, hä hÖ thèng nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ ph−¬ng kh«ng nãi nhiÒu ®iÒu thÝch ®¸ng vµ cã ý ph¸p luËn. C¸c ph−¬ng ph¸p ®ã ®Òu bÞ nghÜa. hä xem lµ ph¶n ®éng hay cã liªn quan ®Õn khoa häc luËn cña chñ nghÜa khoa - Thùc tÕ, ph¹m trï etic nh− lµ mét häc, cho dï sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c biÓu c¨n phßng kÝn réng lín, khã cã thÓ thÊy ®¹t cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng víi biÓu ë ®ã nh÷ng quan s¸t b»ng tr¶i nghiÖm ®¹t b¸c häc nh− thÕ nµo, hay sù kh¸c hay nh÷ng giíi h¹n cña hµnh vi øng xö. biÖt gi÷a th¸i ®é øng xö suy lý víi c¸i Nã còng tÝch hîp nh÷ng c¸i kÕt tô vµ c¶ kh«ng logic, hoÆc sù kh¸c biÖt trong sù trõu t−îng: Harris xÕp c¸c thiÕt chÕ nh÷ng t×nh huèng mµ ng−êi quan s¸t hay giíi s¶n xuÊt kinh doanh vµo lo¹i thay ®æi th¸i ®é theo c¸ch cã ý nghÜa víi nµy... nh÷ng t×nh huèng mµ ng−êi ®ã kh«ng - DÉu r»ng sù t−¬ng ph¶n emic/etic thay ®æi theo c¸ch cã ý nghÜa... cã thÓ cã mét nghÜa, nh−ng sù ®èi lËp nµy ®−îc Harris ®Èy lªn th¸i qu¸; ®ã lµ Cßn ®èi víi nhµ nh©n häc kh«ng tÝnh hai mÆt cña tÊm huy ch−¬ng hoÆc ph¶i lµ nhµ t− t−ëng lín, do Ýt dïng cÆp ®ã lµ hai c¸ch tiÕp cËn bæ sung. ®èi lËp emic/etic nªn ph¶i sö dông mét Lèi tho¸t cho c¸c tranh luËn tõ vùng kh¸c ®Ó thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt t−¬ng quan, nh−ng mÒm dÎo h¬n vµ chñ Cuéc luËn chiÕn ch¾c ch¾n ®−îc dËp yÕu ®−îc biÓu ®¹t b»ng nh÷ng thuËt t¾t phÇn lín nhê sù th¸i qu¸ ®ã. Harris ng÷ kh¸c (diÔn ng«n ®Þa ph−¬ng/diÔn lµ ng−êi hay ®µm ®¹o víi c¸c nhµ theo ng«n b¸c häc, tiÕng nãi/hµnh vi, biÓu chñ nghÜa lý t−ëng v¨n hãa (idÐalistes hiÖn/th¸i ®é,v.v... culturels), hiÓn nhiªn «ng lu«n lµ ng−êi theo chñ nghÜa khoa häc lÊy d©n téc lµm Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt gi÷a trung t©m. Nh− thÕ ®ñ ®Ó kh¼ng ®Þnh emic/etic vÉn cßn ®−îc sö dông kh¸ r»ng Harris lµ ng−êi theo tr−êng ph¸i réng r·i. Nh−ng, c¸ch dïng nµy còng chñ nghÜa thùc chøng g¹o céi. mÒm dÎo h¬n vµ kh«ng cßn dùa trªn Harris võa phæ biÕn vÒ sù ®èi lËp quan ®iÓm cña Harris n÷a. §Æc biÖt gi÷a emic/etic qua l¨ng kÝnh khoa häc trong giíi khoa häc x· héi Anglo-Saxon, luËn riªng, võa thµnh c«ng trong viÖc emic ®· trë thµnh tõ ®ång nghÜa víi lo¹i bá kiÓu sö dông sù ®èi lËp nµy mét quan ®iÓm cña ng−êi ®Þa ph−¬ng, víi c¸ch gi¶n ®¬n cho c¶ ngµnh nh©n häc nh÷ng biÓu hiÖn d©n gian, víi ý nghÜa Mü. Thùc ra, vÊn ®Ò nµy cã hai lËp v¨n hãa ®Þa ph−¬ng, thÕ nªn etic sÏ lµ tr−êng quan ®iÓm kh¸c nhau. c¸i nh×n tõ bªn ngoµi, lµ diÔn gi¶i cña nhµ nh©n häc, lµ diÔn ng«n b¸c häc. ë ®©y t«i muèn ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm nh»m lµm cho sù ph©n biÖt dÔ hiÓu h¬n (*) Xem Goodenough, 1970, tr.101, 110-111. lµ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng quan niÖm nh»m
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ… 49 ph©n biÖt lý thuyÕt(*). Sö dông c¸ch tiÕp 2. Emic cã thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng biÓu cËn emic vµ etic theo ph−¬ng thøc nµy hiÖn cña chñ thÓ, trong mét chiÒu c¹nh kh«ng cã nghÜa lµ ®èi lËp chóng vµ sÏ nh©n häc nµo ®ã, nã kh¸ gÇn víi thuËt h¹n chÕ h×nh thµnh thø bËc gi÷a chóng, ng÷ biÓu hiÖn x· héi cña t©m lý häc x· nh−ng còng dÔ dµng nhËn ra ai nãi? hay héi (Jodelet). Nh− vËy, c¸c kh¸i niÖm, ng−êi ta nãi vÒ ai? c¸c quan niÖm b¶n ®Þa, ®Þa ph−¬ng, d©n 4. §a d¹ng quan ®iÓm c¸ nh©n xung quanh lèi tiÕp gian, nãi c¸ch kh¸c lµ toµn bé nh÷ng cËn emic/etic d¹ng thøc hoÆc biÓu ®å cña sù diÔn gi¶i ®−îc chia sÎ réng r·i bëi c¸c chñ thÓ cña T«i thö tho¸t ra khái n¬i tró Èn an cïng mét nÒn v¨n hãa hoÆc cña mét bé toµn, tiÖn lîi ®Ó tËp hîp nh÷ng b×nh phËn trong nÒn v¨n hãa ®ã. Chóng ta luËn cña c¸c nhµ nghiªn cøu, tõ ®ã ®Ò ®ang ghi chÐp l¹i c¸i cã thÓ biÓu ®¹t. xuÊt mét vµi gîi ý vÒ c¸ch sö dông ®óng TÊt nhiªn lµ nh÷ng biÓu hiÖn cã thÓ sù ®èi lËp gi÷a emic/etic, hay hiÓu biÓu lé ra ngoµi th−êng t¹o ra d÷ liÖu chÝnh x¸c h¬n vÒ thuËt ng÷ emic, ®ång suy lý logic. Hay chÝnh x¸c h¬n, mét sè thêi ®−a ra gi¶ thuyÕt vÒ mèi quan hÖ d÷ liÖu suy lý logic ®−îc biÓu ®¹t tËp cña chóng víi chñ nghÜa kinh nghiÖm trung (d−íi ®iÒu kiÖn theo dâi cña vµ c¸ch diÔn gi¶i trong nh©n häc. ph−¬ng ph¸p luËn vµ thÕ m¹nh tÝn hiÖu Emic häc cña nhµ nh©n häc: xem Olivier de Trong nh©n häc, ng−êi ta ngÇm hiÓu Sardan, 1995), cho phÐp nãi vÒ “biÓu kh¸i niÖm emic gåm 4 cÊp ®é xÕp chång hiÖn chung”. lªn nhau, chóng chuyÓn ®éng xen kÏ 3. Emic cã thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng mËt hay ®ång thêi lµ do bèi c¶nh hoÆc ng−êi m· Èn trong diÔn ng«n vµ th¸i ®é, ph¶n sö dông. ¸nh nh÷ng quy t¾c v¨n hãa bao quanh 1. Emic cã thÓ ph¶n chiÕu l¹i diÔn chóng. Nh− vËy, ta ®ang nãi ®Õn sù ng«n vµ lêi nãi cña chñ thÓ vµ th«ng tÝn kiÓm so¸t v« thøc cña mét v¨n hãa cho viªn. Nh− vËy, ®ã chÝnh lµ nh÷ng d÷ phÐp hµnh ®éng hay t− duy nh− mét liÖu suy lý logic, ®−îc t¹o ra bëi sù ng−êi ®Þa ph−¬ng. Chóng ta ®ang ë t−¬ng t¸c gi÷a nhµ nghiªn cøu víi ®èi trong t×nh huèng ghi chÐp c¸i tiÒm Èn. t−îng nghiªn cøu vµ ®−îc thu thËp bëi C¸c m· hãa tiÒm Èn ®ãng khung quanh chÝnh nhµ nghiªn cøu d−íi h×nh thøc t− nh÷ng biÓu hiÖn cã thÓ diÔn ®¹t. liÖu gèc. Chóng ta ®ang ghi chÐp tÝnh 4. Emic cã thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng cÊu biÓu ®¹t. tróc nhËn thøc theo nguyªn t¾c t− duy vµ hµnh ®éng. Nh− vËy, ë ®©y chóng ta (*) Chóng t«i sö dông l¹i nghÜa cña thuËt ng÷ ®Ò cËp ®Õn sù chÊp nhËn thuyÕt cÊu “kh¸i niÖm” nh− lµ lo¹i ®èi t−îng x· héi cïng tróc (structuralisme). chia sÎ d¹ng gia ®×nh do Sperber (1982, tr.34) ®−a ra, Needham (1972, tr.75) vµ Wittgenstein Tr−íc tiªn, ta nhËn thÊy r»ng, khi trÝch dÉn. Cßn “quan niÖm” th× ®−îc x©y dùng dÞch chuyÓn tõ møc 1 ®Õn møc 4, cã vÎ mét c¸ch chÆt chÏ h¬n. Sperber cho r»ng phÇn lín nh÷ng quan niÖm th«ng th−êng trong nh©n nh− chóng ta ®· tõng b−íc rêi xa d÷ häc chØ lµ kh¸i niÖm; ng−êi ta cã thÓ ®Þnh nghÜa liÖu vµ sö dông nhiÒu ®Õn tÝnh Èn vµ ¶o. nã, dùa trªn c¬ së cña Passeron (1991) vµ cña Ng−êi ta thÊy ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Weber, nh− lµ sù x©y dùng lý t−ëng tiªu biÓu cã lý luËn, lËp luËn chÆt chÏ mµ ý ®å so s¸nh kh«ng gi¶m dÇn vÒ tÝnh kinh nghiÖm nh−ng lµm gi¶m tÝnh chØ sè. l¹i t¨ng lªn vÒ chiÒu c¹nh diÔn gi¶i.
- 50 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 H¼n lµ mçi cÊp ®é ®ßi hái mét c¬ së CÊp ®é 1 vµ 2 (diÔn ng«n vµ biÓu kinh nghiÖm. Ngay c¶ ë vÞ trÝ cã tÝnh lý hiÖn), lµ nh÷ng d÷ liÖu ®−îc ghi chÐp l¹i trÝ cao nhÊt (nh÷ng gi¶ ®Þnh theo tõ nh÷ng diÔn gi¶i cña ng−êi ®Þa thuyÕt cÊu tróc ë cÊp ®é 4) còng chØ t¹o ph−¬ng, ®−îc biÓu ®¹t vµ cã thÓ biÓu ra tÝnh hiÖn thùc ®−îc che giÊu cã tÝnh ®¹t. NÕu coi ®ã lµ hai c¸ch chó gi¶i, th× hîp thøc vÒ v¨n hãa. Tuy nhiªn, tÝnh sù ghi chÐp nh÷ng diÔn gi¶i cña ng−êi hiÖn thùc ®−îc che giÊu ®ã th−êng ®èi ®Þa ph−¬ng lµ c¸ch chó gi¶i cña diÔn lËp víi diÔn ng«n chñ thÓ v¨n hãa(*), viªn vµ nã ®−îc ph©n biÖt víi c¸ch chó ngay c¶ tr−êng hîp cña LÐvi-Strauss gi¶i cña nhµ nghiªn cøu. §ã chÝnh lµ còng thÕ. Bëi vËy, ng−êi ta ®· kh−íc tõ tÝnh ®Æc thï cña emic. d¸n nh·n emic cho cÊp ®é 4 theo nghÜa Tuy nhiªn, ph©n biÖt ®−îc hai c¸ch th«ng th−êng; trong tr−êng hîp gi¶ chó gi¶i lµ viÖc cùc kú khã kh¨n ®èi ®Þnh tr−íc vÒ viÖc kh«ng ®−îc ®¸nh gi¸ víi cÊp ®é 3 (m· hãa) bëi v× ranh giíi cao cña cÊp ®é 1 th× nã vÉn lµ trung gi÷a chóng hÕt søc mê nh¹t, trong khi t©m cña c¸ch tiÕp cËn emic. VÒ cÊp ®é 3 ®ã ng−êi ta l¹i nghiªng h¼n vÒ phÝa cßn cã ®«i chót hoµi nghi. Thùc tÕ hai chó gi¶i cña nhµ nghiªn cøu ë cÊp ®é 4 cÊp ®é ®Çu tiªn cã vÎ nh− cã hÖ sè x¸c (cÊu tróc). thùc vµ kh¶ n¨ng cã thùc ®ñ ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh hîp thøc cña chñ nghÜa kinh Bëi vËy, chóng t«i cho r»ng cÊp ®é 1 nghiÖm cho thuËt ng÷ emic nh− lµ ®iÒu vµ 2 nh− cèt lâi cña viÖc ghi chÐp emic, hiÓn nhiªn kh«ng ph¶i bµn c·i. võa gi÷ mét sù t−¬ng ®èi kh«ng ch¾c ch¾n vÒ cÊp ®é 3 vµ võa t¸ch biÖt râ cÊp CÊp ®é 1 lµ nh÷ng d÷ liÖu suy lý ®é 4. Sù chó ý tØ mØ ®èi víi c¸c diÔn logic ®−îc biÓu ®¹t, cã tÝnh ®Æc thï, cè ng«n vµ réng h¬n lµ ®èi víi nh÷ng biÓu ®Þnh hoÆc lµm c« ®äng d−íi d¹ng t− hiÖn cña chñ thÓ v¨n hãa, chÝnh lµ liÖu gèc nh÷ng s¶n phÈm trùc tiÕp vµ trung t©m cña ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn sê thÊy ®−îc cña ®iÒu tra thùc ®Þa. DÉu emic, cã khuynh h−íng ®Ò cao quan r»ng nh÷ng d÷ liÖu nµy ®−îc thu thËp ®iÓm cña ng−êi d©n. nhê nh÷ng diÔn gi¶i (néi dung trong c¸c c©u hái cña nhµ nghiªn cøu, c©u tr¶ Emic vµ nghÜa cña nã lêi cña chñ thÓ vµ nh÷ng thø kh¸c), nã Max Weber lu«n ®−îc coi lµ ng−êi ®i vÉn cã sù tån t¹i riªng nh− nh÷ng dÊu tiªn phong trong ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hiÖu cña tÝnh kh¸ch thÓ, mét mÆt nã trë emic: “quan ®iÓm ®iÓn h×nh lµm nÒn nªn ®éc lËp víi c¸c ®iÒu kiÖn thu thËp t¶ng cho ph©n tÝch emic chÝnh lµ quan vµ víi nh÷ng diÔn gi¶i vÒ sau cña nhµ ®iÓm cña Weber: emic ph¶i bæ sung cho nghiªn cøu. etic, ý kiÕn cho r»ng nh©n häc t×m c¸ch ®ång nhÊt nh÷ng triÓn väng cña emic vµo mét hÖ thèng lý thuyÕt so s¸nh v¨n (*) TÝnh hiÖn thùc Èn Ýt cã c¬ héi thÊy trong hãa dùa trªn phÇn lín c¸c kh¸i niÖm nh÷ng so¹n th¶o cã ý thøc h¬n trong nh÷ng cÊu etic vÒ mÆt lý thuyÕt” (Feleppa, 1980, tróc tinh thÇn bÊt kh¶ tri mµ ng−êi ta cã thÓ ®¹t ®−îc qua c¸c thiÕt chÕ vµ ngay c¶ trong ng«n ng÷ tr.243). Thùc tÕ, tinh thÇn coi emic lµ (LÐvi-Strauss, 1983, 1950, tr.xxxix; Bensa, 1996, quan ®iÓm cña chñ thÓ v¨n hãa chÝnh lµ tr.64) còng ®· chØ ra sù coi th−êng cña LÐvi- diÖn m¹o hiÖn ®¹i cña c¸ch hiÓu cæ ®iÓn Strauss ®èi víi nh÷ng diÔn gi¶i cña ng−êi ®Þa ph−¬ng b»ng viÖc dÉn mét ®o¹n trong cïng bµi cña tr−êng ph¸i Weber, hay chÝnh x¸c viÕt ®ã (xLvi). h¬n, ®ã lµ sù t−¬ng hîp vÒ ý nghÜa, hay
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ… 51 sù thÝch ®¸ng vÒ mÆt ng÷ nghÜa(*), dùa sù râ rµng thÝch hîp cho viÖc lÜnh héi trªn ®ång thêi c¶ sù gièng nhau cña viÖc qua qu¸ tr×nh t×nh c¶m hay lý trÝ, hoÆc lùa chän vµ sù hiÓu lÇm. qua c¶m xóc (Weber, 1971, tr.4-5). VÒ sù gièng nhau cña viÖc lùa chän, Nh÷ng vÝ dô mµ «ng dÉn ra vÒ nhËn nªn nhí r»ng trong phÇn ®Çu cña cuèn thøc hµnh vi lu«n quy chiÕu tõ nh·n Kinh tÕ vµ x· héi (Weber, 1971, tr.4-19), quan cña ng−êi quan s¸t. Sù t−¬ng hîp b¶n th©n Weber ®Æt ra cho x· héi häc vÒ ng÷ nghÜa kh«ng ph¶i ®−îc t¹o ra bëi vÊn ®Ò “t×m hiÓu hµnh vi x· héi qua nh÷ng c©u hái ®Æt ra cho c¸c t¸c nh©n diÔn gi¶i” nh− lµ ®èi t−îng nghiªn cøu x· héi (®óng lµ tÝnh tù nhiªn cña t− liÖu (Weber, 1971, tr.4), «ng x¸c ®Þnh nghÜa lÞch sö theo tr−êng ph¸i Weber cµng cña mét th¸i ®é nh− lµ nghÜa ®−îc nhiÒu, quy m« réng ®−îc «ng chÊp nhËn h−íng ®Õn theo c¸ch chñ quan bëi mét cµng Ýt...), v× h×nh nh− hä hiÕm khi tù hay nhiÒu t¸c nh©n (Weber, 1971, nhËn thøc vÒ nghÜa ®ã, mµ th−êng lµ do tr.4)(**). ¤ng kÕt hîp xa h¬n “m« h×nh” qu¸ tr×nh t− duy cña nhµ nghiªn cøu ®· (hay “toµn bé nh÷ng biÓu lé t¹o nªn lý lÏ biÕn nã thµnh nghÜa chung. cã nghÜa d−íi con m¾t cña t¸c nh©n hay Còng nh− vËy, sù t−¬ng hîp vÒ ng÷ ng−êi quan s¸t”, Weber, 1971, tr.9) víi nghÜa lµ th¸i ®é ph¸t triÓn víi sù cè kÕt “sù t−¬ng hîp vÒ ng÷ nghÜa”, chø kh«ng chÆt chÏ ®Õn møc mµ mèi quan hÖ gi÷a ®−a ra ®−îc ®Þnh nghÜa nµo râ rµng vµ c¸c thµnh tè cña chóng ®· ®−îc chóng gi÷ nguyªn nghÜa. Tuy nhiªn, nh÷ng ta thõa nhËn bëi ®· t¹o nªn tæng thÓ cã ®Þnh nghÜa ®ã vÉn ®−îc giíi thiÖu v× nhu ý nghÜa, lµ ®Æc tr−ng cña thãi quen t− cÇu cÇn thiÕt cho c¸c nhµ x· héi häc ý duy vµ c¶m nhËn th«ng th−êng cña thøc vÒ hµnh ®éng cña chñ thÓ v¨n hãa. chóng ta (Weber, 1971, tr.10). NhËn Weber nhÊn m¹nh nhiÒu ®Õn g¾n kÕt sù thøc chÝnh lµ tri nhËn b»ng c¸ch diÔn t−¬ng hîp vÒ nguyªn nh©n, cã tÝnh hîp gi¶i tinh thÇn cña toµn bé nh÷ng ý thøc hay cã thÓ thèng kª ®−îc, víi sù nghÜa h−íng ®Õn (Weber, 1971, tr.8). t−¬ng hîp vÒ ng÷ nghÜa. ChØ kÕt hîp Trong hÇu hÕt c¸c tr−êng hîp, ho¹t chóng míi cã thÓ cho phÐp ®¹t tíi sù dÔ ®éng thùc tÕ diÔn ra theo c¸ch nöa cã ý hiÓu cña x· héi häc. Sù t−¬ng hîp vÒ thøc hoÆc v« thøc vÒ nghÜa ®−îc h−íng ng÷ nghÜa cã vÎ nh− rÊt t−¬ng ®ång víi ®Õn (...). Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng thÓ c¶n c¸ch ghi chÐp emic. trë nhµ x· héi häc ®−a ra c¸c quan niÖm Trªn thùc tÕ, ®èi víi Weber, ý nghÜa qua viÖc xÕp lo¹i nghÜa ®−îc h−íng ®Õn, hµnh ®éng cña chñ thÓ chñ yÕu ®−îc t¸i cã nghÜa lµ dï thÕ nµo th× hµnh ®éng t¹o hoÆc bÞ ph¸ hñy bëi nhµ nghiªn cøu. còng ®· thùc sù diÔn ra víi ý thøc ®Þnh VÒ vÊn ®Ò ®ã, cÇn tiÕp cËn gÇn h¬n víi h−íng cã ý nghÜa (Weber, 1971, tr.19). (*) VÒ hai sù thÝch ®¸ng theo tr−êng ph¸i Weber, Cã thÓ nãi, ban ®Çu Weber cã thÓ xem thªm Passeron, 1995. ®−îc xÕp vµo hµng ngò nh÷ng ng−êi bªnh (**) Weber thªm mét ®Þnh nghÜa thø hai vÒ vùc cho khuynh h−íng cÇn thiÕt sö dông “nghÜa” (®Þnh nghÜa mµ theo t«i hoµn toµn kh«ng thÓ hiÓu ®−îc), lµ kiÓu ®Þnh nghÜa thuÇn tóy theo c¸ch tiÕp cËn emic. Nh−ng trong hµnh quan niÖm dùa trªn sù hîp thµnh cña c¸c t¸c ®éng, ®«i khi «ng lµm ng−îc l¹i trong viÖc nh©n... MÆc dï biÕt r»ng cã nhiÒu b¶n dÞch tiÕng x©y dùng t− liÖu suy lý, còng gièng nh− Ph¸p cña Wirtschaft vµ Gesellschaft (cf. Grossein, 1996), nh−ng kh«ng thÝch hîp, t«i c¶m c¸ch mµ ngµy nay nh©n häc vµ x· héi häc thÊy gß bã khi ®äc c¸c b¶n dÞch ®ã. hay sö dông, ®ã lµ tiÕp cËn ®Þnh tÝnh.
- 52 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 Etic nh÷ng t− liÖu suy lý? ThÕ giíi nhËn thøc ë phÇn trªn t«i ®· ph¸c häa phÇn cña chñ thÓ v¨n hãa hÇu nh− kh«ng bao nµo vÒ hai ý nghÜa nÒn t¶ng cña thuËt trïm hÕt biÓu hiÖn cña hä? Cho nªn, c¸i ng÷ etic. Tr−êng hîp thø nhÊt, chØ ra ®−îc gäi lµ 4 cÊp ®é cña emic thËt sù nh÷ng ph¹m trï khoa häc, nh÷ng ph©n kh«ng thÓ lµm râ tÝnh thuÇn nhÊt t−¬ng tÝch cña nhµ nghiªn cøu, c¸c diÔn ng«n b¸c ®èi cña nghÜa chung. Ng−îc l¹i, hai häc. Sù ®èi lËp emic/etic mµ chóng t«i gäi nghÜa cña etic kh¸c nhau trong tr−êng lµ A, trong tr−êng hîp nµy bao gåm, nh− hîp A còng nh− trong tr−êng hîp B. quan niÖm cña hÇu hÕt c¸c nhµ nh©n NghÜa b¸c häc Ýt bÞ ®ång hãa víi nh÷ng häc, sù ®èi lËp cæ ®iÓn mµ c¸c nhµ x· héi d÷ liÖu quan s¸t. häc ®· nªu gi÷a nghÜa th«ng th−êng vµ nghÜa b¸c häc. A = emic : etic :: etic nghÜa d©n gian : nghÜa b¸c häc. = DiÔn ng«n b¸c häc A Ta cã thÓ diÔn gi¶i emic sù ®èi lËp A nh− sù B ph©n biÖt gi÷a hai cÊp ®é cña ng«n ng÷ - DiÔn ng«n vµ biÓu hiÖn cña chñ thÓ v¨n hãa etic ng«n ng÷ tù nhiªn ®Þa ph−¬ng hay b¶n ®Þa vµ = D÷ liÖu kh«ng biÓu lé siªu ng«n ng÷ khoa häc tÇm thÕ giíi, hoÆc lµ sù ph©n biÖt gi÷a hai thÕ giíi nhËn Tõ nhËn ®Þnh ®ã dÉn ®Õn hai hÖ (*) thøc . qu¶. Thø nhÊt, kÐo chóng ta quay trë vÒ víi tranh luËn ®· nãi ë trªn. NÕu Harris Trong tr−êng hîp thø hai, hay sù r¬i vµo t×nh huèng kh«ng râ rµng, hay ®èi lËp B, etic dùa vµo c¸c d÷ liÖu quan rèi r¾m, chÝnh lµ bëi v× «ng ®· ®¸nh s¸t vµ ®èi chiÕu víi tµi liÖu viÕt tay. ®ång c¶ hai ý nghÜa cña etic vµ trén lÉn Nh− vËy, sù ®èi lËp B t¹o ra ý nghÜa cã tÝnh khoa häc (etic nh− tinh thÇn b¸c tÝnh ph−¬ng ph¸p luËn nhiÒu h¬n vµ nã häc) víi kh¶ n¨ng quan s¸t (etic nh− lµ kÕt hîp víi nh÷ng h×nh thøc thu thËp t− d÷ liÖu phi suy lý). ¤ng cßn lµm rèi tung liÖu kh¸c. tr−êng hîp A vµ B. Nãi c¸ch kh¸c, ta B = emic : etic :: d÷ liÖu suy lý - c¸c kh«ng thÓ xÕp chång lªn nhau c¶ hai biÓu hiÖn : d÷ liÖu quan s¸t - tµi liÖu viÕt tr−êng hîp ®èi lËp ®ã mµ cÇn ph¶i chän tay c¸i nµy hay c¸i kia(*). Nh−ng hÖ thèng vÒ hai sù ®èi lËp nµy cã lÏ kh«ng c©n xøng. Qu¶ vËy, c¶ hai nghÜa cña emic ®Òu bao hµm b¶n (*) VÒ c¸ nh©n, t«i sÏ chän c¸i nµy råi ®Õn c¸i chÊt cña nã. Chóng t−¬ng tù nh− nhau kia... V× ban ®Çu t«i ®· sö dông etic trªn tinh trong tr−êng hîp A vµ B. Ph¶i ch¨ng, thÇn lµ diÔn ng«n cña nhµ nghiªn cøu ®èi lËp víi nghÜa d©n gian kh«ng ®−îc biÓu ®¹t qua diÔn ng«n cña ng−êi ®Þa ph−¬ng, sau ®ã t«i thÝch dïng sù t−¬ng ph¶n-tÝnh bæ sung gi÷a c¸c d÷ liÖu t¶n m¹n (lêi nãi ghi l¹i tõ ng−êi ®Þa ph−¬ng) (*) Ghi chÐp vÒ ph−¬ng ph¸p d©n téc häc. vµ d÷ liÖu chÐp tay (nh÷ng quan s¸t vµ tÝnh to¸n
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ… 53 HÖ qu¶ thø hai lµ cã thÓ tõ bá thuËt x· héi kh¸c nhau), nh−ng kh«ng cã ng÷ etic víi c¶ hai nghÜa cña nã vµ cßn nghÜa nµo bÞ xÕp d−íi hay xÕp trªn(*). bá c¶ tr−êng hîp A vµ B ®Ó chØ gi÷ l¹i Còng trªn quan ®iÓm nµy, së dÜ Harris thuËt ng÷ emic víi sù æn ®Þnh vÒ ng÷ suy nghÜ nh− thÕ lµ bëi v× «ng muèn nghÜa. Trong tr−êng hîp nµy, emic cã ph©n biÖt gi¸ trÞ gi÷a diÔn ng«n b¸c häc thÓ chen ch©n vµo nh÷ng biÓu hiÖn hay vµ diÔn ng«n cña chñ thÓ v¨n hãa vµ diÔn ng«n ®Þa ph−¬ng, b¶n ®Þa, d©n kh¼ng ®Þnh (Ýt nhÊt lµ trong thêi gian gian, th«ng th−êng hoÆc thËm chÝ lµ ®Çu), uy thÕ cña diÔn ng«n b¸c häc cao v¨n hãa. Qu¶ vËy, mçi thuËt ng÷ h¬n diÔn ng«n ®Þa ph−¬ng. VÞ thÕ khoa chuyÓn t¶i nh÷ng nghÜa më réng liªn häc luËn nghiªm kh¾c sÏ kh«ng thõa quan ®Õn c¸ch sö dông th«ng th−êng nhËn sù ph©n chia cao thÊp gi÷a hai ®· g©y nhiÔu vµ g©y khã kh¨n cho c¸c diÔn ng«n nµy (kh«ng cã tiªu chÝ “®¹o nhµ nh©n häc cho dï ®ã lµ nghÜa xÊu, ®øc” chung cho c¶ hai lo¹i diÔn ng«n ®Ó nghÜa kh«ng thÝch hîp hay nghÜa cho phÐp t¹o dùng tÝnh −u viÖt cña mçi kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®−îc. §iÒu nµy lo¹i, bëi vËy diÔn ng«n cña ng−êi cung gi¶i thÝch t¹i sao trong c¸ch hµnh v¨n cÊp th«ng tin còng cã gi¸ trÞ nh− diÔn b¸c häc ta th−êng thÊy nh÷ng thuËt ng«n cña nhµ nghiªn cøu), nh−ng l¹i ng÷ nµy ®−îc cho vµo trong ngoÆc kÐp. chÊp nhËn sù kh¸c biÖt nh− lµ ®iÒu hiÓn Víi t− c¸ch lµ nghÜa míi vµ ®Ó nh÷ng nhiªn vµ b×nh th−êng (tÝnh kh¸ch quan, tranh luËn b−íc ®Çu kh«ng ®Ó l¹i dÊu tiÒm n¨ng vµ nh÷ng quy t¾c cña hai lo¹i Ên g×, emic còng ®−a ra nh÷ng lîi thÕ diÔn ng«n ®ã hoµn toµn kh¸c nhau vµ cã râ rµng vÒ sù trung tÝnh. thÓ nãi diÔn ng«n cña ng−êi cung cÊp Nh÷ng vÊn ®Ò diÔn gi¶i th«ng tin kh«ng ph¶i lµ diÔn ng«n cña nhµ nghiªn cøu). Chóng ta chØ ®Ò cËp ®Õn mèi quan hÖ gi÷a emic/etic vµ vÊn ®Ò diÔn gi¶i Mét khi cã sù hiÓu nhÇm nh− thÕ, d−íi hai khÝa c¹nh: quy −íc nhËn thøc vÉn tån t¹i vÊn ®Ò vÒ “sù hiÖn diÖn” vÒ c¸c diÔn gi¶i emic vµ sù hiÖn diÖn cña kh«ng thÓ thiÕu c¸c diÔn gi¶i cña nhµ diÔn gi¶i nh©n häc trong c¸c diÔn gi¶i nghiªn cøu ngay trong c¸ch diÔn ®¹t Ðmic(*). emic(**). Qu¶ vËy, viÖc tËp hîp c¸c diÔn ng«n, hay nh÷ng biÓu ®¹t emic kh«ng Trë l¹i víi vÊn ®Ò nµy, c©u hái ®Æt ph¶i lµ thu thËp tµi liÖu thèng kª, mµ ra lµ diÔn gi¶i emic cã vÞ thÕ kh¸c víi bao gåm nh÷ng diÔn gi¶i cña nhµ c¸ch diÔn gi¶i b¸c häc kh«ng (etic)? nghiªn cøu ®−îc tÝch hîp trong nghiªn Ngµy nay, c©u tr¶ lêi cã vÎ t−¬ng ®èi cøu vµ sù thu thËp th«ng tin tõ ng−êi ®¬n gi¶n. Lèi diÔn gi¶i emic cã vÞ thÕ nhËn thøc kh¸c, nh−ng còng thuéc vÒ (*) Cho r»ng vai trß cña nh÷ng diÔn gi¶i b¶n ®Þa tinh thÇn. Nãi c¸ch kh¸c, nã gåm nhiÒu thÊp h¬n diÔn gi¶i b¸c häc lµ quan ®iÓm cña nghÜa kh¸c nhau (vµ ®−îc ®−a vµo c¸c ng−êi lÊy d©n téc lµm trung t©m hay ng−êi theo chñ nghÜa khoa häc; cßn ng−îc l¹i th× lµ quan ®iÓm d©n tóy (®øng vÒ phÝa ng−êi d©n). suy luËn cña nhµ nghiªn cøu). §ã chÝnh lµ sù ®¬n (**) Chóng t«i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò vÒ sù hiÖn diÖn gi¶n mµ tiÖn lîi. c¸ch diÔn gi¶i cña nhµ nghiªn cøu ngay trong tµi (*) Trong tiÕng Ph¸p, emic ®−îc viÕt lµ Ðmique. liÖu hä biªn so¹n dï theo h−íng emic hay etic (ë Cho dï lµ t×nh huèng ®−îc ®−a ra nh− thÕ nµo ®©y t«i sö dông sù ®èi lËp B). §¬n gi¶n lµ h×nh ch¨ng n÷a (®èi lËp víi A hay ®èi lËp víi B, hoÆc thøc cña sù hiÖn diÖn nµy thay ®æi theo d¹ng tµi chØ sö dông mçi thuËt ng÷ emic), th× c¬ b¶n liÖu (®Þnh tÝnh hay ®Þnh l−îng, suy lý hay quan nghÜa cña thuËt ng÷ emic vÉn kh¸ æn ®Þnh. s¸t,v.v...).
- 54 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 d©n kh«ng chØ d−íi d¹ng ®Æt c©u hái mµ (a) TÝnh hiÖu n¨ng lµ kh¶ n¨ng thu cßn c¸c vÊn ®Ò kh¸c (nh− gi¶ thuyÕt, ®èi thËp d÷ liÖu míi, x¸c nhËn hay b¸c bá t−îng −u tiªn, kh«ng ®−îc nãi theo ®Þnh nh÷ng gi¶ thuyÕt, hoÆc nghiªn cøu kiÕn cña m×nh). Toµn bé chiÕn l−îc nh÷ng lÜnh vùc míi. nghiªn cøu trªn thùc ®Þa phô thuéc vµo (b) TÝnh dÔ xö lý, chÝnh lµ kh¶ n¨ng sù diÔn gi¶i tÝch hîp(*). dÔ thay ®æi, dÔ söa ch÷a, dÔ t¸i t¹o tõ Nh−ng còng cã hai kiÓu diÔn gi¶i. qu¸ tr×nh thu thËp d÷ liÖu cho ®Õn Chóng t«i cho r»ng nh÷ng diÔn gi¶i tÝch th«ng tin ph¶n håi cña emic (feed-back hîp trong qu¸ tr×nh thu thËp d÷ liÖu emic). dùa vµo kinh nghiÖm cña c¸c nhµ nh©n TÝnh hiÖu n¨ng kinh nghiÖm vµ tÝnh häc cã tÝnh chÊt kh¸c víi nh÷ng diÔn dÔ xö lý cña c¸c diÔn gi¶i nghiªn cøu lµ gi¶i trong qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin(**). ®Æc tÝnh cña lèi diÔn gi¶i trong emic, Bëi vËy, chóng t«i cho r»ng cã nh÷ng ng−êi ta cã thÓ nhËn thÊy ®iÒu ®ã dï diÔn gi¶i nh©n häc trong emic vµ cã c¸ch diÔn gi¶i nghiªn cøu ®−îc thùc nh÷ng diÔn gi¶i nh©n häc vÒ emic. hiÖn nh− thÕ nµo vµ dï chóng thÓ hiÖn DiÔn gi¶i nh©n häc trong emic lµ d−íi d¹ng gi¶ thuyÕt (nh− vËy, ®ã lµ diÔn gi¶i nghiªn cøu thùc ®Þa, tu©n thñ viÖc thu thËp nh÷ng d÷ liÖu emic - hay mét sè nguyªn t¾c cña viÖc thu thËp lo¹i d÷ liÖu kh¸c - x¸c nhËn hay b¸c bá th«ng tin emic. Trong chõng mùc nµo nh÷ng gi¶ thuyÕt Ýt nhiÒu cøng nh¾c(*)) ®ã, t¸c dông cña chóng lµ cùc tiÓu, hay hay d−íi d¹ng diÔn gi¶i nghiªn cøu chÝnh x¸c h¬n, chóng kh«ng c¶n trë sù kh¶o s¸t (ë ®©y muèn nãi ®Õn viÖc thu tån t¹i cña nh÷ng d÷ liÖu emic. Qu¶ thËp d÷ liÖu emic – hoÆc lo¹i d÷ liÖu thùc, nÕu nh÷ng diÔn gi¶i nµy cÇn thiÕt kh¸c, ë n¬i kh«ng cã hay hÇu nh− rÊt Ýt l−u gi÷ mét “dÊu Ên” cña nh÷ng diÔn th«ng tin, còng gièng nh− viÖc ®i qu¨ng gi¶i nghiªn cøu th× nh÷ng dÊu Ên ®ã Ýt chµi, khai khÈn ruéng hoang, nãi chung nhiÒu sÏ trë nªn to lín vµ trong mäi ®Ó thu thËp nh÷ng diÔn gi¶i nghiªn cøu tr−êng hîp chóng kh«ng c¶n trë viÖc gi¶ thuyÕt)(**). nh÷ng d÷ liÖu emic t¹o ra tÝnh tù chñ, Lèi diÔn gi¶i vÒ emic thuéc tr−êng mét lèi sèng riªng, mét logic ®Æc biÖt vµ ph¸i diÔn gi¶i cæ ®iÓn cña khoa häc x· kh¸c víi c¸ch diÔn gi¶i nghiªn cøu. héi; vÊn ®Ò nµy t¹o ra v« sè b×nh luËn Trong viÔn c¶nh ®ã, lèi diÔn gi¶i nµy chØ vµ lý gi¶i. Ngoµi nh÷ng ®iÓm mong ®îi, cã gi¸ trÞ vÒ tÝnh hiÖu n¨ng kinh nghiÖm ng−êi ta kh«ng thÊy tÝnh hiÖu n¨ng vµ dÔ xö lý. kinh nghiÖm vµ tÝnh dÔ xö lý (lµ ®Æc tr−ng cña c¸ch diÔn gi¶i trong emic) mµ chØ thÊy sù ®iªu luyÖn vµ tÝnh liªn kÕt (*) ThÝ dô cô thÓ tõ tr×nh tù mét nghiªn cøu theo chñ nghÜa kinh nghiÖm (ECRIS) ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn quan (c¸c quan niÖm vÒ ®Êu tr−êng, xung (*) Trong nh©n häc hay x· héi häc ®Þnh tÝnh, mäi ®ét vµ nhãm chiÕn l−îc), xem Bierschenk vµ gi¶ thuyÕt kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cøng nh¾c, ®Æc Olivier de Sardan, 1996. biÖt trong ®iÒu tra x· héi häc b»ng b¶ng hái th× (**) Qu¸ tr×nh nµy lu«n lµ sù chång chÐo vµ kh«ng l¹i liªn quan ®Õn sù x¸c nhËn hoÆc b¸c bá cã gi¸ t−¬ng øng víi hai giai ®o¹n thao t¸c nghiªn cøu trÞ vÒ mÆt thèng kª. thùc ®Þa vµ viÕt : cã ph¶i c«ng viÖc thùc ®Þa bao (**) VÒ vÊn ®Ò nµy, Schwartz ®· nhÊn m¹nh r»ng: gåm hÇu hÕt qu¸ tr×nh xö lý ? ThÕ th× cßn rÊt Ýt sù “Môc ®Ých ®Çu tiªn cña ®iÒu tra kh«ng ph¶i lµ ®èi lËp gi÷a “m« t¶” vµ “xö lý”, viÖc xö lý kh«ng tr¶ lêi c©u hái mµ kh¸m ph¸ nh÷ng c©u hái ng−êi ngõng t¹o ra nh÷ng kh¸i niÖm m« t¶, ®óng nh− ta ®Æt ra vµ víi viÖc kh¸m ph¸ nµy cÇn ph¶i cã c¸ch viÕt b¸o c¸o håi cè trong nh©n häc. thêi gian” (Schwartz, 1993, tr.281).
- TiÕp cËn chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ… 55 chÆt chÏ. §¬n gi¶n lµ chóng mang l¹i hiÓu emic lµ sù diÔn gi¶i ®ång thêi trong cho nh©n häc ®Æc thï riªng, ®ã lµ tÝnh emic vµ vÒ emic ®Æc thï cña qu¸ tr×nh biªn dÞch (traduction). Nh÷ng d÷ liÖu emic ®−îc TµI LIÖU THAM KH¶O thu thËp vµ ®−îc tæ chøc thµnh mét tËp hîp c¸c diÔn ng«n tõ tiÕng n−íc ngoµi 1. Basso, Keith & Selby, eds. (1976), kh«ng chØ kh¸c biÖt víi nghÜa gèc cña Meaning Anthropology. nhµ nghiªn cøu, mµ cßn bÞ ®Èy ra xa Albuquerque, University of New nghÜa cña ng−êi nãi, v× thÕ, d÷ liÖu ®ã cã Mexico Press. mét hÖ sè yÕu tè ngo¹i lai rÊt lín. Nh− vËy, nh÷ng lêi nãi cña th«ng tÝn viªn 2. Bensa, Alban (1996), De la micro- ph¶i ®−îc dÞch ra, Ýt nhÊt lµ ®èi víi lêi histoire vers une anthropologie nãi mµ ta muèn sö dông lµm dÉn chøng critique, in J.Revel,ed., Jeux hoÆc trÝch dÉn. Ngoµi nh÷ng m« h×nh dÔ d’echelles. La micro-analyse µ hiÓu mµ c¸c nhµ nh©n häc còng nh− x· l’expÐrience, Paris, Hautes Etudes - héi häc, kinh tÕ häc, sö häc ®Òu ph¶i sö Gillimard-Le Seuil:37-70. dông, cã nghÜa lµ nh÷ng diÔn gi¶i b¸c 3. Berreman, Gerald D. (1962), Behind häc vµ nh÷ng ph¸t biÓu mang tÝnh lý Many Masks : Ethnography and thuyÕt lµ ®Æc ®iÓm cña tÊt c¶ c¸c nhµ Impression Management in a nghiªn cøu vÒ khoa häc x· héi, bëi vËy Himalayan Village, Lexington, nhµ nh©n häc cÇn ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng Society for Applied Anthropology. tµi liÖu dÞch bæ sung(*). Mäi tµi liÖu biªn 4. Boas, Franz (1943), “Recent dÞch còng chÝnh lµ sù diÔn gi¶i. Vµ mét Anthropology”, Science, 98:311-314, phÇn trong ®ã ®Ò cËp ®Õn diÔn gi¶i håi cè 334-337. (ex post), diÔn gi¶i vÒ emic, vÒ nh÷ng d÷ liÖu suy lý ®· ®−îc t¹o ra vµ x¸c ®Þnh. 5. Feleppa, Robert (1986), “Emics, Etics and Social Objectivity”, Current Nh−ng vÊn ®Ò ®Æc biÖt mµ lèi diÔn Anthropology, 27 (3):243-255. gi¶i vÒ emic ®Æt ra lµ viÖc dÞch c¸c d÷ liÖu suy lý thu thËp ®−îc cã nhiÒu h¹n chÕ, cÇn ph¶i diÔn gi¶i thËt s¸t nghÜa, (Xem tiÕp trang 18) ngoµi ra ph¶i t«n träng néi hµm emic, h¬n n÷a ph¶i trung thùc víi nghÜa emic, víi tÝnh ®Ëm ®Æc vµ ®éc lËp cña nã, ®ång thêi ph¶i t¸i t¹o nã trong vµ ®èi víi mét indeterminacy of translation), chóng ta thÊy r»ng tr−êng ng÷ nghÜa kh¸c(**). V× thÕ, viÖc “hiÖn t−îng emic th−êng lµ kh«ng dÞch ®−îc” (emic phenomena are generally untranslatable) vµ nh÷ng yªu cÇu cña viÖc dÞch thuËt kh«ng ®−îc (*) §óng lµ mét sè nhµ x· héi häc vµ nhiÒu nhµ sö trung thùc nh− “translational claims are not häc nghiªn cøu vÒ v¨n hãa n−íc ngoµi theo thêi warrantly assertable as true” (id., tr.247). §Ó phñ gian hay kh«ng gian, vµ ®Òu ®· gÆp ph¶i nh÷ng ®Þnh tÝnh hîp thøc miªu thuËt cña mäi b¶n dÞch, vÊn ®Ò trong viÖc xö lý tµi liÖu emic gèc. «ng ®øng ë vÞ trÝ vÒ c¬ b¶n gièng nh− Popper vµ (**) Feleppa còng ghi chÐp vÒ mèi liªn hÖ gi÷a Miller vµ ba hoa víi c¸c nhµ khoa häc x· héi r»ng emic vµ viÖc dÞch thuËt nh− sau: ph©n tÝch emic d−íi lý do lµ d÷ liÖu ®ã kh«ng thÓ lµm gi¶ nh− dùa rÊt nhiÒu vµo dÞch thuËt (emic analysts rest khoa häc tù nhiªn. ViÖc ghi chÐp tÝnh trung thùc a lot on translation) (Feleppa, 1980, tr.246). vµ kh¶ n¨ng ®−îc chÊp nhËn riªng cho c¸c ngµnh Nh−ng khi trë l¹i víi quan ®iÓm gèc cña Quine khoa häc x· héi còng lµ viÖc lµm cña c«ng t¸c vÒ "tÝnh kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc cña dÞch thuËt” (the biªn dÞch tµi liÖu.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học