1. Trang Chủ
  2. Ngôn ngữ học
  3. TIẾNG VIỆT VÀ NGÔN NGỮ HỌC HIỆN ĐẠI

TIẾNG VIỆT VÀ NGÔN NGỮ HỌC HIỆN ĐẠI

Cú pháp học vôn là một bộ môn khoa học ngôn ngữ xuất phát từ Âu Châu, được xây dựng trên nền tảng ngôn ngữ Âu Châu và được dùng để giải thích cấu trúc ngôn ngữ Âu Châu tieáng vieät vaø ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi sô khaûo veà cuù phaùp DUÕNG VUÕ tieáng vieät vaø ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi sô khaûo veà cuù phaùp V I E T STUTTGART 2003 Copyright © 2000-2004 by Dung Vu. Taùc giaû giöõ baûn quyeàn. Khoâng moät phaàn naøo cuûa cuoán saùch naøy ñöôïc pheùp taùi duïng hoaëc sao cheùp duôùi baát kyø hình

Thể loại Tài liệu miễn phí Ngôn ngữ học

Số trang 365

Ngày tạo 8/30/2018 1:31:50 AM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 2.74 M

Tên tệp

Tải TIẾNG VIỆT VÀ NGÔN NGỮ HỌC HIỆN ĐẠI (.pdf)

Xem mẫu

  1. tieáng vieät vaø ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi sô khaûo veà cuù phaùp
  2. DUÕNG VUÕ tieáng vieät vaø ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi sô khaûo veà cuù phaùp V I E T STUTTGART 2003
  3. Copyright © 2000-2004 by Dung Vu. Taùc giaû giöõ baûn quyeàn. Khoâng moät phaàn naøo cuûa cuoán saùch naøy ñöôïc pheùp taùi duïng hoaëc sao cheùp duôùi baát kyø hình thöùc hoaëc phöông tieän naøo maø khoâng coù söï ñoàng yù cuûa taùc giaû. Xin chæ söû duïng taøi lieäu naøy cho muïc ñích voâ vuï lôïi (giaùo duïc, nghieân cöùu, ...). Xin lieân laïc vôùi taùc giaû: Tien-Dung.Vu@siemens.com In laàn thöù nhaát, VIET Stuttgart – Germany, 2003 Phieân baûn V02.00, VIET Stuttgart – Germany, 2004 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronically or mechanically, including photocopying, recording or any information storage or retrievial system, without written permission of the author. First printing, VIET Stuttgart – Germany, 2003 Version V 02.00, VIET Stuttgart – Germany, 2004
  4. DUÕNG VUÕ TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP MUÏC LUÏC LÔØI NOÙI ÑAÀU I CHÖÔNG 1: NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC 1 NGOÂN NGÖÕ LAØ GÌ ? 1 ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA NGOÂN NGÖÕ HOÏC 4 1. Ñoái töôïng chaát lieäu vaø ñoái töôïng hình thöùc cuûa ngoân ngöõ hoïc 4 2. Söï hình thaønh ñoái töôïng khoa hoïc 5 3. Khaùi nieäm ngoân ngöõ theo Ferdinand de Saussure 9 4. Ñoái töôïng cuûa ngoân ngöõ hoïc theo Chomsky 10 PHÖÔNG HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU NGOÂN NGÖÕ 12 NGOÂN NGÖÕ KHOÂNG BAÁT ÑÒNH – SÖÏ THAØNH THAÏO NGOÂN NGÖÕ 13 CUÙ PHAÙP VAØ KHOA HOÏC NHAÄN THÖÙC 14 CHÖÔNG 2: NGOÂN NGÖÕ VAØ DIEÃN ÑAÏT – ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TIEÁNG VIEÄT 17 ÑOÁI TÖÔÏNG 17 CAÙCH PHAÛN AÙNH ÑOÁI TÖÔÏNG QUYEÁT ÑÒNH CAÙCH HAØNH NGOÂN 17 VAØI ÑAËC ÑIEÅM CHÍNH TRONG TIEÁNG VIEÄT 21 1. Tính tònh tieán 21 2. Tính giaøu thoâng tin cuï theå 27 3. Tính tænh löôïc 29 4. Tính caûm ñeà 32 5. Tính ñeà dieãn 36 CHÖÔNG 3: SÖÏ THAY ÑOÅI CUÛA NGOÂN NGÖÕÕ 41 TIEÁNG VIEÄT XÖA 43 1. Tính tònh tieán 50 2. Tính giaøu thoâng tin cuï theå 52 3. Tính tænh löôïc 53 4. Tính caûm ñeà 54 5. Tính ñeà dieãn 55 TIEÁNG VIEÄT NAY 57 VAÊN NOÙI VAØ VAÊN VIEÁT 65 CHÖÔNG 4: VAÄT LIEÄU VAØ CAÁU TRUÙC NGOÂN NGÖÕ 67 VAÄT LIEÄU NGOÂN NGÖÕ 67 CAÛM GIAÙC VEÀ MOÄT CAÂU NOÙI ÑÖÔÏC 77
  5. MUÏC LUÏC VÒ TRÍ VAØ QUAN HEÄ LEÄ THUOÄC CUÛA TÖØ 81 PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH CAÂU 89 1. Pheùp theá 90 2. Pheùp thöû caâu hoûi 91 3. Pheùp boá trí 91 4. Pheùp tænh löôïc 93 5. Pheùp hoaùn vò 94 6. Pheùp bieán hình 95 TOÙM LÖÔÏC 97 ÑIEÅM MÔÛ 98 CHÖÔNG 5: CAÁU TRUÙC NGÖÕ ÑOAÏN 99 PHAÏM TRUØ NGÖÕ PHAÙP 99 PHAÏM TRUØ TÖØ VÖÏNG 101 PHAÏM TRUØ CUÙ PHAÙP 109 1. Ngöõ ñoaïn danh töø NP 116 2. Ngöõ ñoaïn tính töø AP 124 3. Ngöõ ñoaïn giôùi töø PP 127 4. Ngöõ ñoaïn ñoäng töø VP 128 5. Caâu 132 VAØI VAÁN ÑEÀ TRONG NGOÂN NGÖÕ 137 1. Tính hoài quy 137 2. Tính ña nghóa 138 TOÙM LÖÔÏC 140 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 141 CHÖÔNG 6: CAÂY CUÙ PHAÙP 143 CAÂY CUÙ PHAÙP 143 1. Hình hoïc cuûa caây 143 2. Tính chi phoái 144 3. Theá tieàn vò 148 4. Leänh-C 150 CAÙCH VEÕ CAÂY CUÙ PHAÙP 151 1. Veõ caây töø döôùi leân treân 151 2. Veõ caây töø treân xuoáng döôùi 156 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 159 CHÖÔNG 7: TÍNH RAØNG BUOÄC 161 SÖÏ RAØNG BUOÄC 163 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 170 CHÖÔNG 8: LYÙ THUYEÁT X-GAÏCH 171 NGUYEÂN TAÉC X-GAÏCH 173
  6. TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP VAØI VÍ DUÏ X-GAÏCH 178 1. N-gaïch 178 2. V-gaïch 182 3. A-gaïch 185 4. P-gaïch 186 TOÅNG KEÁT CAÙC QUY TAÉC X-GAÏCH CUÛA TIEÁNG ANH 187 1. Bình dieän chính 188 2. Bình dieän trung gian 188 3. Bình dieän taän cuøng 189 4. Toång keát caùc quy taéc 189 TOÙM LÖÔÏC 190 ÑIEÅM MÔÛ 191 CHÖÔNG 9: LYÙ THUYEÁT X-GAÏCH – BOÅ NGÖÕ, PHUÏ NGÖÕ 193 BOÅ NGÖÕ, PHUÏ NGÖÕ 193 BIEÄT ÑÒNH NGÖÕ 215 NGÖÕ ÑOAÏN CHÆ ÑÒNH TÖØ 216 TOÙM LÖÔÏC 220 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 220 CHÖÔNG 10: LYÙ THUYEÁT X-GAÏCH – CAÙC LOAÏI NGÖÕ ÑOAÏN KHAÙC 221 THOÂNG SOÁ VAØ THÖÙ TÖÏ CUÛA TÖØ 221 NGÖÕ ÑOAÏN THÌ VAØ NGÖÕ ÑOAÏN TAÙC TÖÛ BOÅ NGÖÕ HOÙA 222 1. Meänh ñeà 223 2. Ngöõ ñoaïn taùc töû boå ngöõ hoùa CP 228 3. Ngöõ ñoaïn thì 240 TOÙM LÖÔÏC 242 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 243 CHÖÔNG 11: TIEÅU PHAÏM TRUØ, TÖØ VÖÏNG – X-GAÏCH HAÏN CHEÁ 245 TÖØ VÖÏNG 247 1. Vò töø vaø tham soá 247 2. Tieåu phaïm truø 250 3. Quan heä chuû ñeà vaø vai troø “theta” 258 TIEÅU PHAÏM TRUØ HOÙA 262 X-GAÏCH HAÏN CHEÁ 264 MOÂ HÌNH NGÖÕ PHAÙP 265 NGYEÂN TAÉC CHIEÁU MÔÛ ROÄNG 267 TOÙM LÖÔÏC 268 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 270 CHÖÔNG 12: PHEÙP BIEÁN HÌNH 271 YÙ NGHÓA CUÛA PHEÙP BIEÁN HÌNH 271
  7. MUÏC LUÏC CHUYEÅN VÒ ÑAÀU TÔÙI ÑAÀU 279 1. Chuyeån vò ñoäng töø V (V → T) 279 2. Chuyeån vò thì T (T → C) 285 QUY TAÉC LOÀNG 289 CHUYEÅN VÒ NP 290 CHUYEÅN VÒ - WH 301 TOÙM LÖÔÏC 309 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 310 PHUÏ LUÏC 311 BAÛNG ÑOÁI CHIEÁU THUAÄT NGÖÕ VIEÄT - ANH 313 BAÛNG ÑOÁI CHIEÁU THUAÄT NGÖÕ ANH - VIEÄT 327 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 341 CHÆ LUÏC 347
  8. DUÕNG VUÕ TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP LÔØI NOÙI ÑAÀU Cuù phaùp hoïc voán laø moät boä moân khoa hoïc ngoân ngöõ xuaát xöù töø AÂu chaâu, ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng ngoân ngöõ AÂu chaâu vaø ñöôïc duøng ñeå giaûi thích caáu truùc ngoân ngöõ AÂu chaâu. Ñöôïc du nhaäp vaøo AÙ Ñoâng, trong ñoù coù Vieät Nam, boä moân cuù phaùp hoïc ñaõ gaëp nhieàu trôû ngaïi trong vieäc giaûi thích nhöõng ngoân ngöõ laï. Ñieàu naøy raát töï nhieân, bôûi leõ khoâng phaûi ngoân ngöõ naøo cuõng gioáng ngoân ngöõ AÂu chaâu. Ngay caû trong noäi boä ngoân ngöõ AÂu chaâu cuõng coù ñieåm khaùc bieät. ÖÙng duïng moät lyù thuyeát khoâng coù giaù trò toaøn theå vôùi hy voïng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà thöïc teá cuûa mình moät caùch hoaøn haûo hieån nhieân laø khoâng thöïc teá. Laïi caøng khoâng thöïc teá khi chöa hieåu roõ noù. Ngöôïc laïi, nhìn noù baèng ñoâi maét thaønh kieán cuõng khoâng haún laø ñuùng. Thieát nghó, vieäc caàn laøm tröôùc tieân khi muoán söû duïng moät lyù thuyeát laø neân naém baét thoâng tin veà noù caøng nhieàu caøng toát, phaân tích cho thaät kyõ löôõng. Chæ baèng caùch ñoù, môùi mong ruùt tæa ñöôïc nhöõng ñieàu boå ích, thích hôïp cho hoaøn caûnh cuûa mình, coù theå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà rieâng cuûa mình. Trong tinh thaàn thoâng tin xaây döïng vaø ñoàng thôøi ñeå caùc baïn khoâng chuyeân coù dòp tìm hieåu veà tieáng Vieät, chuùng toâi xin giôùi thieäu caùc baïn ñoïc taäp taøi lieäu naøy. Ñaây laø taäp thöù nhaát thuoäc chuoãi chuyeân luaän Tieáng Vieät vaø Ngoân Ngöõ Hoïc hieän ñaïi. Ngay böôùc ñaàu, chuùng ta seõ tìm caùch: Naém baét nhöõng kieán thöùc caên baûn veà cuù phaùp hoïc. • Tìm hieåu veà lyù thuyeát ngöõ phaùp taïo sinh (Generative Grammar). • Tìm hieåu söï khaùc bieät cuûa caáu truùc tieáng Vieät so vôùi caáu truùc ngoaïi ngöõ. • Phaân tích nhöõng ñieåm maïnh, ñieåm yeáu cuûa lyù thuyeát ngöõ phaùp phöông • Taây. Ñaëc bieät, ghi nhôù nhöõng ñieåm khoâng öùng duïng ñöôïc cho tieáng Vieät ñeå töø ñoù neân tìm höôùng nghieân cöùu thích hôïp hôn. Khai thaùc nhöõng ñieåm coù theå öùng duïng tin hoïc vaøo ngoân ngöõ cho nhöõng • muïc ñích caàn thieát vaø höõu ích. i
  9. LÔØI NOÙI ÑAÀU Ñeå ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät, chuùng toâi choïn hai ngoân ngöõ tieâu bieåu coù caáu truùc töông ñoái khaùc nhau: tieáng Anh vaø tieáng Ñöùc. Tieáng Anh laø ngoân ngöõ thoâng duïng vaø tuyeán tính gaàn gioáng tieáng Vieät, traùi laïi laø tieáng Ñöùc. Taøi lieäu duøng kyù hieäu ngoân ngöõ hoïc theo truyeàn thoáng quoác teá. Coù phaàn phuï tröông, ñoái chieáu thuaät ngöõ Vieät-Anh, Anh-Vieät. Caùc thuaät ngöõ taïm dòch chæ laø yù kieán rieâng trong khi chôø ñôïi söï goùp yù, thoáng nhaát. Ngoaøi ra, coøn coù nhieàu ñieåm môû cho baïn ñoïc töï ñaët vaán ñeà, tìm hieåu vaø môû roäng. ÔÛ nhöõng phaàn chöa vaøo saâu, chuùng toâi seõ coá gaéng vieát giaûn dò, keøm theo nhieàu ví duï ñeå moïi ngöôøi ñoïc ñöôïc. Ñoái vôùi caùc baïn ñoïc cho vui, nhaát laø giôùi vaên thi só, caùc baïn coù theå ñoïc töø chöông 1 ñeán chöông 5. Caùc chöông aáy seõ cho chuùng ta thaáy söï khaùc bieät cuûa ngoân ngöõ laø do ñaâu, caáu truùc cuûa noù ra sao. Ñaëc bieät, chöông 2 vaø 3 seõ cho chuùng ta moät caùi nhìn bao quaùt veà moät vaøi ñaëc ñieåm chính cuûa tieáng Vieät, nguyeân taéc haønh ngoân, caùch dieãn taû ñoái töôïng cuûa ngöôøi Vieät khaùc daân toäc khaùc theá naøo, söï bieán ñoåi cuûa tieáng Vieät xöa vaø nay, hieän töôïng lai tieáng nöôùc ngoaøi, ... hy voïng nhôø ñoù maø seõ ñôõ laãn loän caáu truùc tieáng Vieät vôùi caáu truùc ngoân ngöõ khaùc. Taát nhieân tieáng Vieät cuõng coù vaán ñeà vaø seõ ñöôïc neâu ra. Phaàn naøo quaù lyù thuyeát, baïn ñoïc khoâng hieåu, cöù löôùt qua. Caùc chöông coøn laïi daønh cho caùc baïn thích ñaøo saâu, khaûo cöùu. Sau heát, chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn caùc vieän, ñaïi hoïc, dieãn ñaøn vaên hoùa/vaên hoïc ngheä thuaät, caùc anh chò vaên ngheä só vaø baïn höõu ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ, khuyeán khích chuùng toâi laøm coâng vieäc naøy; ñaëc bieät, xin chaân thaønh caûm taï Prof. Dr. Wagner, Prof. Dr. Carnie, Prof. Dr. Leâ Vaên Ñaëng vaø chò Nguyeãn Phöông Lan (Vieän Vieät Hoïc, Hoa Kyø), Dr. Tanaka, Dr. Lohnstein, Boä Vaên Hoùa Phaùp, Dr. Traàn Duy Traùc (trang Vaên Hoùa Vieät Nam, Hoa Kyø), chò Phaïm Chi Lan (trang Vaên Hoïc Ngheä Thuaät VHNT, Hoa Kyø), anh Phaïm Vieät, baïn Nguyeãn Vaên Quaân, baïn Ian Buøi. Chuùng toâi cuõng mong ñoùn nhaän vaø caûm ôn taát caû moïi yù kieán ñoùng goùp, pheâ bình xaây döïng cuûa baïn ñoïc. Duõng Vuõ Stuttgart, 02.2003 ii
  10. DUÕNG VUÕ TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP Chöông 1 NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC NGOÂN NGÖÕ LAØ GÌ ? Thöôïng Ñeá ñaõ ban cho con ngöôøi nhieàu thöù thoâng minh, theá nhöng coù leõ moät trong nhöõng thöù thoâng minh thuaàn tuùy ngöôøi nhaát vaãn laø thaåm naêng ngoân ngöõ. Laø loaøi ñoäng vaät cao caáp nhaát haønh tinh, con ngöôøi toàn taïi vaø phaùt trieån nhôø ngoân ngöõ. Khoâng coù dieãn ñaït naøo khoâng nhôø ngoân ngöõ. Ngöôøi bình thöôøng duøng ngoân ngöõ töï nhieân (natural language). Hai ngöôøi caâm noùi chuyeän vôùi nhau baèng nhöõng ngoùn tay: ngoân ngöõ cô theå (body language). Moät baøi toaùn ñaày kyù hieäu ngoaèn ngoeøo: ngoân ngöõ hình thöùc (formal language). Moät chöông trình ñöôïc maõ hoùa baèng Basic, Java, C/C++, ...: ngoân ngöõ laäp trình (programming language). Ñeán caû aâm nhaïc, hoäi hoïa, ... cuõng ñeàu coù ngoân ngöõ rieâng. Coù theå noùi toång quaùt, con ngöôøi duøng ngoân ngöõ nhö moät phöông tieän nhaèm phaûn aùnh vuõ truï, dieãn ñaït tình caûm, tö duy vaø ñeå thoâng tin. Trong thöïc teá, neáu nhìn thaät tröøu töôïng, thì tình caûm, tö duy gì ñi nöõa, taát caû ñeàu laø vaán ñeà. Muoán trình baøy vaán ñeà, con ngöôøi duøng ngoân ngöõ. Song ngoân ngöõ khoâng chæ ñöôïc duøng ñeå trình baøy vaán ñeà maø coøn ñeå giaûi quyeát luoân caû vaán ñeà. Bôûi leõ moät giaûi phaùp cuõng ñöôïc trình baøy thoâng qua ngoân ngöõ. Ñaõ laø vaán ñeà, haún phaûi coù ñoä phöùc taïp. Vaán ñeà caøng phöùc taïp, söï trình baøy vaán ñeà caøng phöùc taïp. Nhieàu khi ngoân ngöõ ñöôïc söû duïng khoâng theå dieãn taû heát hoaëc giaûi quyeát heát möùc ñoä phöùc taïp cuûa vaán ñeà, baét buoäc ngöôøi ta phaûi duøng loaïi ngoân ngöõ khaùc phöùc taïp hôn. Vì theá maø ngoân ngöõ coøn ñöôïc ví nhö moät caây thöôùc ño löôøng ñoä phöùc taïp cuûa vaán ñeà. Duøng ngoân ngöõ ñeå trình baøy vaán ñeà, vaäy muoán hieåu vaán ñeà, thì phaûi hieåu ngoân ngöõ ? Ñuùng ! Theá thì laøm theá naøo ñeå hieåu ñöôïc ngoân ngöõ ? Suy ra ngoân ngöõ phaûi nhaän dieän ñöôïc, ít nhaát laø phaûi coù quy taéc. 1
  11. CHÖÔNG 1 NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC Böôùc chaân vaøo khoa hoïc ngoân ngöõ, coâng vieäc ñaàu tieân phaûi laøm laø ñi ñònh nghóa “Ngoân ngöõ laø gì ?”. Trong lòch söû ngoân ngöõ hoïc ñaõ coù nhieàu caâu traû lôøi khaùc nhau. Edward Sapir ñònh nghóa: “Ngoân ngöõ laø moät phöông phaùp truyeàn thoâng thuaàn tuùy ngöôøi vaø phi baûn naêng, ñöôïc duøng nhaèm bieåu ñaït yù töôûng, caûm xuùc vaø öôùc voïng nhôø moät heä thoáng kyù hieäu töï taïo (system of voluntarily produced symbols)” (Sapir 1921: 8). Ñieåm noåi baät nhaát cuûa ñònh nghóa treân laø phöông phaùp truyeàn thoâng (method of communication) vaø heä thoáng kyù hieäu (system of symbols). Song John Lyons laïi cho raèng, suy nghó cuûa Sapir vaãn chöa oån laém: “Ñònh nghóa naøy coøn vöôùng maéc nhieàu khuyeát ñieåm. Cho duø coù caét nghóa caùc töø nhö “yù töôûng”, “caûm xuùc” vaø “öôùc voïng” bao quaùt ñeán maáy, roõ raøng vaãn coù nhöõng caùi ñöôïc truyeàn thoâng qua ngoân ngöõ maø khoâng naèm trong söï giaûi thích aáy; ñaëc bieät nöõa laø “yù töôûng”, töï baûn chaát noù ñaõ khoâng chính xaùc. Maët khaùc, coøn nhieàu heä thoáng kyù hieäu töï taïo chæ coù theå ñöôïc coi laø ngoân ngöõ theo nghóa nôùi roäng hoaëc aån duï cuûa töø “ngoân ngöõ”. Ví duï, caùi thöôøng ñöôïc goïi laø ngoân ngöõ cô theå (body language) – töùc duøng cöû chæ, ñieäu boä, aùnh maét – döôøng nhö thoûa ñieåm Sapir ñònh nghóa. Tính thuaàn tuùy ngöôøi vaø phi baûn naêng coù leõ vaãn laø ñieåm ñaùng ngôø. Vaø cuõng ñaùng ngôø y theá laø caâu hoûi lieäu moïi ngoân ngöõ noùi chung ñeàu thuaàn tuùy ngöôøi vaø phi baûn naêng ? Ñaây laø ñieåm caàn löu yù nôi ñònh nghóa cuûa Sapir” (Lyons 1981: 3f.). Leonard Bloomfield, ngöôøi ñoàng thôøi vôùi Sapir, laïi hieåu ngoân ngöõ theo kieåu khaùc: “Toaøn theå moïi phaùt ngoân cuûa moät coäng ñoàng tieáng noùi (speech-community) laø ngoân ngöõ cuûa coäng ñoàng tieáng noùi aáy” (Bloomfield 1926: 153). Ñoái vôùi Bloomfield, ngoân ngöõ coù nghóa nhö moät taäp hôïp bao goàm moïi phaùt ngoân chaáp nhaän ñöôïc cuûa moät coäng ñoàng tieáng noùi. Nhìn sô, suy nghó aáy khoâng khaùc suy nghó cuûa Chomsky cho laém: “Keå töø nay, toâi seõ coi moãi ngoân ngöõ laø moät taäp hôïp (höõu haïn hoaëc voâ haïn) chöùa moïi caâu, moãi caâu coù ñoä daøi giôùi haïn” (Chomsky 1957: 13). Ñònh nghóa cuûa Chomsky roäng vaø toång quaùt. Theo quan ñieåm cuûa Chomsky, moãi ngoân ngöõ trong tröôøng hôïp cuï theå coøn tuøy thuoäc vaøo nhöõng phaàn töû ñaõ döïng neân noù. Ví duï, haèng ñaúng thöùc (a+b)² = a² + 2ab +b² laø moät caâu (sentence) cuûa ngoân ngöõ toaùn, trong khi ñoù ²(a+b) = ²a + +2ab ²b khoâng phaûi. Ngoân ngöõ töï nhieân (natural language), töùc ngoân ngöõ con ngöôøi, chæ laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät: 2
  12. TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP “Moïi ngoân ngöõ töï nhieân döôùi daïng noùi hay vieát ñeàu laø nhöõng ngoân ngöõ theo nghóa naøy, vì moãi ngoân ngöõ töï nhieân ñeàu coù moät soá aâm vò (phoneme) giôùi haïn (hay soá chöõ caùi trong boä maãu töï) vaø moãi caâu ñeàu coù theå ñöôïc trình baøy döôùi daïng moät chuoãi giôùi haïn chöùa nhöõng aâm vò (hoaëc chöõ), maëc duø soá caâu khoâng giôùi haïn. Töông töï vaäy, moät taäp hôïp “caâu” trong vaøi heä thoáng laäp thöùc cuûa toaùn cuõng coù theå ñöôïc xem laø ngoân ngöõ” (Chomsky 1957: 13). Söï khaùc bieät cuûa Chomsky ñoái vôùi nhöõng nhaø ngoân ngöõ hoïc khaùc ñöôïc John Lyons nhaän xeùt: “Ñieàu ñoù khoâng noùi gì ñeán chöùc naêng truyeàn thoâng cuûa ngoân ngöõ töï nhieân hoaëc phi töï nhieân (non-natural); noù cuõng khoâng noùi gì ñeán yeáu toá töï nhieân coù tính caùch bieåu töôïng cuûa nhöõng phaàn töû hoaëc nhöõng chuoãi phaàn töû. Muïc ñích cuûa noù laø chuù troïng vaøo nhöõng tính chaát thuaàn caáu truùc cuûa ngoân ngöõ nhaèm noùi leân raèng, ngöôøi ta coù theå khaûo saùt nhöõng tính chaát naøy töø nhöõng quan ñieåm chính xaùc cuûa toaùn hoïc. Ñieàu ñoùng goùp chính yeáu cuûa Chomsky cho ngoân ngöõ hoïc laø oâng ñaõ ñaëc bieät nhaán maïnh ñöôïc caùi oâng goïi laø moái quan heä leä thuoäc caáu truùc (structure dependence) trong tieán trình taïo thaønh caâu cuûa ngoân ngöõ töï nhieân, vaø ñaõ ñöa ra ñöôïc moät lyù thuyeát ngöõ phaùp toång quaùt töïa vaøo cô sôû ñònh nghóa caù bieät veà tính chaát aáy” (Lyons 1981: 7f.). Nhaø ngoân ngöõ hoïc Halliday laïi xem ngoân ngöõ laø moät caùi gì “naêng ñoäng” hôn moät chuùt: “Ngoân ngöõ khoâng hieän höõu, noù chæ xaûy ra. Noù khoâng phaûi laø boä phaän höõu cô nhö nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc trong theá kyû 19 ñaõ troâng thaáy vaäy; noù cuõng chaúng phaûi laø moät toøa nhaø nhö ngöôøi ta ñaõ nhìn ngaém noù vaøo ñaàu thôøi “caáu truùc luaän” hieän ñaïi cuûa ngaønh ngoân ngöõ hoïc. Ngoân ngöõ laø moät hoaït ñoäng caên baûn bao goàm boán thöù: noùi, nghe, vieát vaø ñoïc” (Halliday et al. 1964: 9). Töïu trung, moãi nhaø khoa hoïc ñeàu coù caùch ñònh nghóa ngoân ngöõ töø nhöõng goùc ñoä nhìn rieâng: Heä thoáng kyù hieäu duøng ñeå thoâng tin (Sapir 1921) • Toaøn theå phaùt ngoân chaáp nhaän ñöôïc trong coäng ñoàng tieáng noùi • (Bloomfield 1926) Taäp hôïp caâu (Chomsky 1957) • Moät hoaït ñoäng (Halliday et al. 1964) • 3
  13. CHÖÔNG 1 NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC “Ngoân ngöõ laø gì ?”, tra cöùu quanh caâu hoûi naøy, chuùng ta seõ thaáy coøn nhieàu quan ñieåm khaùc. (Xem töø ñieån ngoân ngöõ hoïc cuûa Theodor Lewandowski 1990). ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA NGOÂN NGÖÕ HOÏC Ñoái vôùi ngoân ngöõ töï nhieân, nhieàu nhaø khoa hoïc ñaõ coá traùnh ñònh nghóa ngoân ngöõ moät caùch hieån ngoân. Thay vì theá, hoï nhìn ngoân ngöõ nhö moät ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ngaønh ngoân ngöõ hoïc. Nhaø caáu truùc luaän H. A. Gleason quan nieäm: “Ngoân ngöõ coù nhieàu moái quan heä vôùi nhieàu khía caïnh trong ñôøi soáng con ngöôøi vaø coù theå ñöôïc nghieân cöùu töø nhieàu quan ñieåm khaùc bieät. Taát caû moïi quan ñieåm ñeàu coù giaù trò vaø höõu ích, vaø töï chuùng cuõng raát lyù thuù. Ngoân ngöõ hoïc laø moät khoa hoïc luoân coá gaéng ñi tìm hieåu ngoân ngöõ döôùi quan ñieåm caáu truùc noäi taïi cuûa noù” (Gleason 1961: 2). Hoaëc R.H. Robins: “Ngoân ngöõ vaø taát caû caùc hình thöùc bieåu loä cuûa noù, töùc taát caû caùc ngoân ngöõ treân theá giôùi vaø caùch duøng chuùng trong nhöõng traïng huoáng khaùc nhau cuûa loaøi ngöôøi, laø nhöõng caùi taïo ra moâi tröôøng cho nhaø ngoân ngöõ hoïc. Nhaø ngoân ngöõ hoïc laø keû ñi tìm hieåu moät caùch khoa hoïc choã ñöùng cuûa ngoân ngöõ trong ñôøi soáng con ngöôøi, nhöõng caùch noù ñöôïc toå chöùc nhaèm thoûa ñuùng nhöõng ñieàu caàn thieát noù caàn laøm vaø thoûa ñuùng chöùc naêng noù giöõ” (Robins 1964: 2 f.). 1. Ñoái töôïng chaát lieäu vaø ñoái töôïng hình thöùc cuûa ngoân ngöõ hoïc Vaøo khoaûng ñaàu theá kyû 20, Ferdinand de Saussure, ngöôøi saùng laäp chính cuûa caáu truùc luaän AÂu chaâu, ñaõ phaân bieät hai yeáu toá chaát lieäu vaø ñoái töôïng cuûa ngaønh ngoân ngöõ hoïc trong giaùo trình Cours de linguistique geùneùrale (1916) cuûa oâng nhö sau: “La matieøre de la linguistique est constitueùe d'abord par toutes les manifestations du langage humain” (Saussure 1916: 20). “Bien loin que l’objet preùceøde le point de vue, on dirait que c’est le point de vue qui creùe l’objet” (Saussure 1916: 23). Ferdinand de Saussure cho caùch nhìn cuûa ngöôøi nghieân cöùu ngoân ngöõ laø caùi ñaëc bieät cuûa khoa hoïc coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ. Thöïc ra yù nghó naøy chaúng coù gì 4
  14. TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP ñaëc bieät, bôûi leõ töø thôøi trung coå, ngöôøi ta ñaõ bieát phaân bieät giöõa ñoái töôïng chaát lieäu (obiectum materiale) cuï theå vaø ñoái töôïng hình thöùc (obiectum formale) tröøu töôïng. Hieåu theo Leont'ev (1971: 15ff.), moät nhaø ngoân ngöõ hoïc taâm lyù ngöôøi Nga, thì ñoái töôïng chaát lieäu (material object) cuûa moät ngaønh khoa hoïc, caùi maø bao goàm moïi hieän töôïng thöïc teá khaùch quan caàn ñöôïc khaûo saùt moät caùch cuï theå, thöïc ra ñaõ toàn taïi tröôùc khi coù ngaønh khoa hoïc. Noù hoaøn toaøn ñoäc laäp ñoái vôùi ngaønh khoa hoïc, ngöôøi nghieân cöùu, nhaän thöùc vaø caùch nhìn cuûa ngöôøi nghieân cöùu. Döïa treân lyù leõ naøy, coù theå noùi, nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc nhau coù theå coù chung moät ñoái töôïng chaát lieäu, maëc duø goùc ñoä nhìn noù hoaëc nhaän thöùc veà noù coù theå khaùc nhau. Ngoân ngöõ laø moät hieän töôïng ñoái töôïng chaát lieäu ñieån hình ñoái vôùi nhieàu ngaønh nhö trieát hoïc, taâm lyù hoïc, xaõ hoäi hoïc, ... Chính vì söï khaùc bieät veà caùch nhìn maø moãi ngaønh khoa hoïc môùi coù muïc ñích rieâng, töø ñoù môùi coù moät ñoái töôïng hình thöùc rieâng vaø ñöôïc xem nhö ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ngaønh khoa hoïc aáy. Xeùt veà maët cuï theå laø nhö theá. Ngöôïc laïi, neáu xeùt veà maët hình thöùc (formal), thì hình thöùc chaúng qua laø laäp thöùc moät caùch tröøu töôïng nhöõng tính chaát thaät cuûa moät ñoái töôïng döôùi caùi nhìn bao quaùt. Cuõng theo Leont'ev, ñoái töôïng hình thöùc (formal object) laø taát caû moïi caùi tröøu töôïng ñöôïc döïng neân nhaèm quan saùt ñoái töôïng chaát lieäu baèng nhieàu goùc ñoä nhìn vaø höôùng nhaän thöùc khaùc nhau. 2. Söï hình thaønh ñoái töôïng khoa hoïc Söï hình thaønh ñoái töôïng hình thöùc cuûa moät moân khoa hoïc vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh coøn leä thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän khaùch quan nhö yù ñònh chuû quan vaø khaùch quan, tình hình phaùt trieån khoa hoïc, cô sôû khoa hoïc vaø nhaän thöùc lyù thuyeát cuûa ngöôøi nghieân cöùu. Töø thuôû ban ñaàu, nhu caàu phaùt trieån nghieân cöùu ngoân ngöõ ñaõ naûy sinh töø nhöõng yù ñònh chuû quan vaø khaùch quan cuûa con ngöôøi. Moät maët, nghieân cöùu ngoân ngöõ nhaèm thoûa maõn tính hieáu kyø veà khoa hoïc, maët khaùc, khoâng thieáu nhöõng caâu hoûi ñaëc thuø, quan troïng ñoái vôùi xaõ hoäi ñöôïc ñaët ra vaø caàn ñöôïc traû lôøi. Moät vaøi ví duï lòch söû: Ngay thôøi ñaïi coå Trung Hoa, khoa hoïc ngoân ngöõ ñaõ ra ñôøi töø söï khaûo cöùu nhöõng baûn coå vaên nhaèm thieát laäp moät heä thoáng coù theå dieãn taû ñöôïc hình töï tieáng Taøu. ÔÛ AÁn Ñoä, cuõng trong thôøi ñaïi coå, yù ñònh chính cuûa khoa hoïc ngoân ngöõ laø laøm sao 5
  15. CHÖÔNG 1 NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC moâ taû ngöõ nghóa, ngöõ phaùp vaø ngöõ aâm cuûa tieáng Phaïn (Sanskrit) haàu baûo toàn neùt tinh nguyeân cuûa nhöõng “vaên baûn thaùnh” ñaõ ñöôïc truyeàn khaåu vaøo khoaûng 1100 naêm tröôùc Coâng nguyeân. Cuõng chính nhôø coâng lao cuûa caùc nhaø ngöõ aâm hoïc AÁn Ñoä xöa kia maø ngaøy nay ngöôøi ta môùi coù theå hieåu caùch phaùt aâm cuûa tieáng Phaïn nhieàu hôn baát kyø caùch phaùt aâm cuûa moät loaïi tieáng coå naøo khaùc. Veà phía AÛ Raäp, khoa hoïc ngoân ngöõ ñaõ phaùt trieån töø nhu caàu toân giaùo vaø hoaøn caûnh theá giôùi thôøi baáy giôø. Söï baønh tröôùng cuûa Hoài giaùo ñeán caùc xöù khoâng theo ñaïo Hoài ñaõ giuùp tieáng AÛ Raäp thu thaäp theâm nhieàu kieán thöùc ngoân ngöõ môùi, raát höõu ích cho muïc ñích chính trò, thöông maïi, quaûn lyù vaø phaùp luaät. Cuõng moät tröôøng hôïp töông töï ôû thôøi ñaïi coå nöõa laø Hy Laïp. Vaøo khoaûng 300 naêm tröôùc Coâng nguyeân, sau cuoäc xaâm laêng Tieåu AÙ vaø Ai Caäp cuûa Ñaïi ñeá Alexandre, neàn vaên minh vaø vaên hoùa Hy Laïp ñaõ lan roäng khaép nôi. Luùc ñoù, tieáng Hy Laïp ñaõ ñöôïc duøng phoå bieán nhö moät thöù tieáng meï ñeû thöù hai ngay taïi thuoäc ñòa. Theá nhöng daàn daø nhöõng ngoân ngöõ trong vuøng laïi traø troän phaùt trieån roài bieán thaønh moät ngoân ngöõ chung goïi laø Koineù. Söï phaùt trieån naøy dó nhieân ñaõ gaëp söùc khaùng cöï cuûa giôùi baûo thuû ñang raùng giöõ gìn vaø truyeàn baù tieáng Hy Laïp coå (s.s. Robins 1973:8ff). ÔÛ Vieät Nam töïa vaäy, xöa kia chöõ Noâm ñaõ ra ñôøi thay cho chöõ Haùn. YÙ nghóa cuûa noù döôøng nhö chæ coù tính bieåu töôïng muoán noùi leân neàn ñoäc laäp nöôùc Nam nhieàu hôn laø tieän duïng. Laø moät loaïi hình töï vay möôïn töø chöõ Haùn, chöõ Noâm coù khaû naêng phoái trieån theâm nhöõng aâm vò maø chöõ Haùn khoâng coù. Chöõ Noâm khaù phöùc taïp vaø haàu nhö chæ phoå bieán trong giôùi hoïc giaû, trí thöùc, vaên thi só thôøi baáy giôø. Khoâng thieáu nhöõng taùc phaåm vaên chöông ñöôïc vieát baèng chöõ Noâm coøn ñeå laïi cho tôùi ngaøy nay: thô Nguyeãn Traõi, thô Hoà Xuaân Höông, Kieàu cuûa Nguyeãn Du, Luïc Vaân Tieân cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu, ... Sau thôøi kyø chöõ Noâm, hình daùng chöõ Vieät laïi thay ñoåi theâm laàn nöõa qua caùch duøng maãu töï La tinh do caùc nhaø truyeàn giaùo Taây phöông ñem tôùi. Moät trong soá caùc giaùo só nhö Christofora Borri, Gasparo d’Amiral, Antonio Barbosa, ... , coù theå noùi, Alexandre de Rhodes laø ngöôøi ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát qua quaù trình La tinh hoùa chöõ Vieät. (Ñoã Quang Chính 1972). 6
  16. TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP Giaùo só Alexandre de Rhodes vaø hai taùc phaåm: Catheùchismus (Pheùp giaûng taùm ngaøy) (Roma 1651), La Dictionarium Annamaticum Lusitium et Latinum (Roma 1651). (Taøi lieäu: Boä Vaên Hoùa Phaùp. Paris, 1999) Khaùch quan maø noùi, duø laø coâng lao cuûa baát kyø ngöôøi ñi tröôùc naøo ñi nöõa, vieäc phieân aâm tieáng Vieät döïa vaøo maãu töï La tinh xöa kia chæ thuaàn muïc ñích truyeàn giaùo, cuï theå laø ñeå giuùp cho caùc giaùo só hieåu tieáng Vieät deã daøng hôn khi giao löu vôùi daân baûn xöù, treân thöïc teá chæ laø moät coäng ñoàng raát nhoû goàm giaùo daân vaø giaùo só ôû ñaøng trong cuõng nhö ñaøng ngoaøi. Caùc nhaø truyeàn giaùo ñaõ khoâng heà nghó raèng, La tinh hoùa tieáng Vieät laø nhaèm laät ñoå chöõ Noâm vaø thay vaøo ñoù moâ hình alphabet cuûa phöông Taây. Chính vieäc phaùt trieån chöõ Quoác Ngöõ sau naøy chuû yeáu do ngöôøi Vieät chuû ñoäng vì söï tieän duïng cuûa noù. Suoát haønh trình phaùt trieån laâu daøi, ngoân ngöõ coøn leä thuoäc vaøo tình hình phaùt trieån chung cuûa khoa hoïc. Ngaønh ngoân ngöõ hoïc ñaõ thuï höôûng nhieàu thaønh töïu cuûa caùc ngaønh nhö vaät lyù, taâm lyù hoïc, tin hoïc, ngoân ngöõ hoïc ñieän toaùn, ... hoaëc söï cheá taïo thaønh coâng maùy thu aâm, maùy phaân tích aâm, maùy vi tính, ... Trong caùc ngaønh coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ, ñaùng keå nhaát, phaûi noùi laø ngaønh tin hoïc (informatics) vaø ngoân ngöõ hoïc ñieän toaùn (computational linguistics). Haøng loaït nhöõng ngoân ngöõ laäp trình ñaõ noái tieáp nhau chaøo ñôøi, töø nhöõng ngoân ngöõ maùy (machine language) thoâ sô döôùi daïng Assembler cho ñeán nhöõng ngoân ngöõ laäp trình cao (high programming language) Basic, Cobol, Fortran, PL/M, Pascal, Modula II, Prolog, ADA, C, C++, Java, C#, ... Nhö moät phöông tieän, ngoân ngöõ laäp trình ñaõ ñaåy maïnh moïi ngaønh khoa hoïc cuøng phaùt trieån. Ngaøy nay khoâng coù ngaønh naøo khoâng höôûng lôïi nhôø söï tieán boä vöôït böïc cuûa ngaønh tin hoïc, ngoân ngöõ hoïc vaø ngoân ngöõ hoïc ñieän toaùn. Töø tröôøng hoïc cho tôùi kyõ ngheä, taát caû ñeàu caàn ngoân ngöõ laäp trình cho muïc ñích giaùo duïc, töï ñoäng hoùa, naâng cao chaát löôïng, naêng suaát saûn xuaát. Töø 7
  17. CHÖÔNG 1 NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC vaên phoøng, nhaø baêng, nhaø thöông, nhaø thôø, ... cho tôùi nhaø tuø, ñaâu ñaâu cuõng caàn caùi maùy computer cho vieäc quaûn trò, xöû lyù döõ lieäu, trao ñoåi thoâng tin. Ñaëc bieät nöõa laø ngaønh ngoân ngöõ hoïc ñieän toaùn ñaõ vaø ñang phaùt trieån toái ña vieäc xöû lyù ngoân ngöõ töï nhieân. Baèng nhöõng phöông phaùp trí thoâng minh nhaân taïo (artificial intelligence), ngaønh naøy daàn daàn ñaõ ñaït tôùi khaû naêng laøm cho maùy coù theå nhaän dieän, hieåu vaø noùi ñöôïc tieáng ngöôøi. Vieäc öùng duïng ngoân ngöõ töï nhieân khoâng chæ thaáy qua caùc heä thoáng phöùc taïp nhö heä nhaän dieän ngoân ngöõ (language recognizing system), heä chuyeân gia (expert system), maø coøn thaáy ôû nhöõng chieác xe laên bieát noùi, dòch vuï ñieän thoaïi hieåu nhieàu thöù tieáng, ... Ngay ñeán caû ñoà chôi treû con, ví duï, moät con buùp beâ cuõng bieát noùi chuyeän vôùi ñöùa beù ñang chôi vôùi noù. Phaûi noùi, moïi phaùt trieån ñeàu döïa vaøo ngoân ngöõ. Thôøi ñaïi thoâng tin ñaõ buøng noå döõ doäi nhôø ngoân ngöõ. Moät öùng duïng cuï theå haún ai cuõng thaáy laø Internet. Söùc maïnh cuûa noù nhö theá naøo haún ai cuõng thaáy. Nhôø Internet maø ngaøy nay quaû ñaát ñaõ ñöôïc thu nhoû laïi. Nhôø noù maø con ngöôøi coù theå giao löu vôùi nhau deã daøng hôn, hoïc hoûi deã daøng hôn, ñôõ toán keùm hôn, ... Nhôø ngoân ngöõ, khoa hoïc phaùt trieån, thoâng tin phaùt trieån, kyõ ngheä phaùt trieån, kinh teá phaùt trieån vaø ñoøi hoûi tri thöùc phaûi phaùt trieån. Chöa bao giôø nhaân loaïi laøm chuû nhieàu tri thöùc nhö hoâm nay. Tri thöùc laø chaát xaùm cuûa con ngöôøi, laøm sao coù theå laäp thöùc, öùng duïng ñöôïc chaát xaùm aáy neáu khoâng nhôø ngoân ngöõ ? Duøng phöông tieän gì ñeå caát giöõ, chuyeån taûi chaát xaùm nhanh choùng nhaát neáu khoâng nhôø khoa hoïc thoâng tin. Neàn kinh teá tri thöùc ñaõ hình thaønh maø tri thöùc laø nhaân toá chính. Tin hoïc seõ coøn thuùc ñaåy kinh teá tri thöùc phaùt trieån maïnh meõ hôn nöõa vaøo theá kyû 21. Nhöng haõy neân caån thaän, tin hoïc vöøa coù theå laø moät naøng tieân vöøa coù theå laø con ma cuûa nhaân loaïi. Xöa nay nhaân loaïi ñaõ khoâng ngöøng phaùt trieån vaø moïi phaùt trieån – bao giôø cuõng theá - vaãn ñöôïc bieän minh laø nhaèm phuïng söï con ngöôøi. Coù vaøi caâu hoûi. Neáu xem ngoân ngöõ laø ñoái töôïng hình thöùc cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc nhau, thì ngoân ngöõ seõ ñöôïc xöû lyù theá naøo ? Caùi gì bieän minh cho ñaëc ñieåm cuûa töøng ngaønh ? Caùc caâu hoûi naøy coøn tuøy vaøo cô sôû khoa hoïc vaø nhaän thöùc lyù thuyeát cuûa ngöôøi nghieân cöùu. Ñeå giaûi thích yù nghóa cuûa ngoân töø, ngaønh ngoân ngöõ hoïc coù boä moân ngöõ nghóa hoïc (semantics). Dó nhieân laøm roõ yù nghóa noäi dung laø moät vieäc khoâng theå thieáu ñoái vôùi nhöõng ngaønh coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ vaên töï, ví duï nhö trieát hoïc, taâm lyù hoïc, xaõ hoäi hoïc, sinh hoïc, ... Tuy nhieân, caùch xöû lyù ngöõ nghóa ôû ñoù khoâng gioáng nhö ôû ngaønh ngoân ngöõ hoïc. Ñoái töôïng ôû ñoù khoâng phaûi laø chính baûn thaân ngoân ngöõ maø laø moät cô sôû lyù thuyeát khoa hoïc khaùc. Veà phía ngoân ngöõ hoïc, baûn thaân ngoân ngöõ chính laø caùi ñeå ngöôøi ta thaéc maéc vaø tìm hieåu, noùi chung laø nhaän thöùc. Xeùt cho cuøng, muïc ñích cuûa nhöõng ngaønh khaùc ngoaøi ngoân ngöõ hoïc khoâng 8
  18. TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP phaûi laø ñi giaûi thích ngoân ngöõ hoaëc cung caáp moät caùch coù heä thoáng nhöõng gì coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ. Coâng vieäc ñoù laø cuûa ngaønh ngoân ngöõ hoïc. Ngoaøi caùc ngaønh coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ vöøa neâu, treân thöïc teá coøn coù caû caùc ngaønh coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ hoïc nhö ngoân ngöõ hoïc trieát hoïc, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, ngoân ngöõ hoïc taâm lyù, ngoân ngöõ hoïc sinh hoïc, ... Trong khi ngoân ngöõ hoïc coá gaéng giôùi haïn ngaønh hoïc cuûa mình baèng caùch, moät laø chuù troïng vaøo phaïm vi nghieân cöùu caáu truùc noäi taïi cuûa ngoân ngöõ, hai laø phaân bieät ranh giôùi vôùi nhöõng ngaønh khaùc nhö theå muoán töï coâ laäp vaø thu nhoû ñoái töôïng (ngoân ngöõ) cuûa mình, thì caùc ngaønh phuï khaùc, ít nhaát laø trong vaøi thaäp nieân qua, laïi tìm caùch “xaøo naáu ngoân ngöõ” baèng ñuû loaïi coâng thöùc, naøo laø ngoân ngöõ vaø xaõ hoäi, naøo laø ngoân ngöõ vaø tö duy, naøo laø ngoân ngöõ vaø sinh hoïc, naøo laø ngoân ngöõ vaø chính trò, ... Keát quaû, coù raát nhieàu ñieåm choàng cheùo ngoaøi nhöõng ñaëc ñieåm tieâu bieåu ñaïi dieän cho baûn thaân moät ngaønh. Coù theå noùi, caùc ngaønh vöøa neâu “cuõng” laøm vieäc vôùi “ngoân ngöõ”. Ngoân ngöõ hoïc voán dó chæ laøm vieäc vôùi ngoân ngöõ, giôø ñaây cuõng phaûi phuï tay giuùp nhöõng anh ñaàu beáp aáy. 3. Khaùi nieäm ngoân ngöõ theo Ferdinand de Saussure AÛnh höôûng cuûa Saussure chuû yeáu baét nguoàn töø taäp Cours de linguistique geùneùrale ñaõ ñöôïc hoïc troø cuûa oâng phoå bieán sau khi oâng maát vaøo naêm 1916. Chæ coù ñieàu, cho ñeán nay vaãn chöa ai roõ laø vaên baûn naøy coù thöïc söï phaûn aùnh caùi nhìn cuûa oâng veà ngoân ngöõ nhö vaäy hay khoâng ngoaïi tröø Leont’ev (1971: 19ff) ñaõ coá gaéng trình baøy laïi nhö sau: langage ngoân ngöõ xaõ hoäi khaû naêng ngoân ngöõ (soc. langue) (faculteù de langage) tieàm naêng = heä thoáng sieâu = chöùc naêng caù theå caù theå tröøu töôïng parole thöïc teá haønh ñoäng caù nhaân saûn sinh ra khaû naêng ngoân ngöõ nhôø heä thoáng xaõ hoäi 9
  19. CHÖÔNG 1 NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC Trong moâ hình Saussure, ngoân ngöõ (la langue) laø moät heä thoáng sieâu caù theå tröøu töôïng bao goàm moïi kyù töï (character); coøn khaû naêng ngoân ngöõ (faculteù de langage) laø chöùc naêng caù theå (Saussure duøng chöõ “langage” thay vì “langue”). Ngoân ngöõ laø caùi sôû höõu chung cuûa coäng ñoàng tieáng noùi vaø laø moät baûn theå ñoäc laäp ñoái vôùi töøng caù nhaân cuõng nhö ñoái vôùi coäng ñoàng. Maët khaùc, noù laïi laø saûn phaåm cuûa khaû naêng ngoân ngöõ caù theå, bôûi moãi thaønh vieân cuûa coäng ñoàng tieáng noùi ñeàu coù khaû naêng sao cheùp ngoân ngöõ. Bao haøm hai yù nghóa “faculteù de langage” vaø “langue”, khaùi nieäm “langage” ñöôïc hieåu nhö tieàm naêng thaønh laäp “lôøi noùi” (parole) maø trong thöïc teá moãi con ngöôøi ñeàu coù. Moät maët, haønh ñoäng noùi ñoøi hoûi khaû naêng ngoân ngöõ, maët khaùc, ñoøi hoûi söï hieåu bieát veà heä thoáng ngoân ngöõ. Theo Saussure, nhieäm vuï chính cuûa ngoân ngöõ hoïc ñuùng nghóa laø neân khaûo saùt ngoân ngöõ nhö moät hình thöùc “langue” trong caáu truùc noäi taïi cuûa noù. Heä thoáng ngoân ngöõ cuûa Saussure ñaõ aûnh höôûng saâu roäng ñeán tö duy cuûa nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc thôøi sau. Ñaëc bieät, baøi baûn cuûa Saussure ñaõ ñöôïc nhaø ngoân ngöõ hoïc ngöôøi Ñan Maïch Louis Hjelmslev (1899-1965) nghieân cöùu raát kyõ löôõng. 4. Ñoái töôïng cuûa ngoân ngöõ hoïc theo Chomsky Töø cuoái nhöõng naêm 50, ngoân ngöõ hoïc AÂu chaâu ñaõ phaùt trieån röïc rôõ nhôø coâng lao cuûa nhieàu ngöôøi. Ngoaøi moät teân tuoåi tieâu bieåu nhö Saussure, haún phaûi keå ñeán Chomsky, cha ñeû cuûa lyù thuyeát ngöõ phaùp bieán hình taïo sinh (Generative Transformation Grammar). Ñoái vôùi Chomsky, ñoái töôïng cuûa moät lyù thuyeát ngoân ngöõ ñöôïc hieåu nhö moät ngöôøi noùi/nghe lyù töôûng soáng ôû moät coäng ñoàng tieáng noùi hoaøn toaøn ñoàng nhaát, raát thaønh thaïo ngoân ngöõ cuûa mình vaø khi söû duïng kieán thöùc ngoân ngöõ ñeå haønh ngoân, duø coù gaëp nhöõng ñieàu kieän trôû ngaïi nhö keùm trí nhôù, laån thaån, nhaàm laãn, thieáu taäp trung, song ngöõ phaùp vaãn khoâng bò aûnh höôûng laém (s.s. Chomsky 1965: 13). Coäng ñoàng tieáng noùi ñoàng nhaát ñöôïc hieåu laø moät coäng ñoàng khoâng duøng tieáng ñòa phöông (dialect), tieáng xaõ hoäi (tieáng boài, tieáng loùng). Trong cuoán Aspects of the Theory of Syntax (1965), Chomsky ñaõ ñöa ra hai khaùi nieäm competence vaø performance ñeå giaûi thích khaû naêng thaønh thaïo vaø hieäu naêng söû duïng ngoân ngöõ cuûa con ngöôøi. OÂng phaân bieät, thaåm naêng ngoân ngöõ (language competence) laø söï thaønh thaïo ngoân ngöõ cuûa moät ngöôøi noùi/nghe lyù töôûng soáng trong moät coäng ñoàng tieáng noùi ñoàng nhaát. Nhöõng kieán thöùc naøy taïo neân moät heä thoáng quy taéc vaø nguyeân taéc tinh thaàn cho pheùp ngöôøi noùi/nghe nhôø 10
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học