Xem mẫu
- PHAÀN II NHAÂN SINH QUAN Laïc Vieät & TÍNH NHAÂN BAÛN TRONG TRANH DAÂN GIAN Vieät Nam 77
- CHAÊN TRAÂU Tranh daân gian Ñoâng Hoà 78
- Chaên traâu N hìn vaøo böùc tranh naøy cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät, ngöôøi xem seõ caûm nhaän ñöôïc moät söï khoaùng ñaït, thanh thoaùt cuûa taâm hoàn. Haøng chöõ treân tranh vieát:”Dieäp caùi haø thanh thanh”, coù theå hieåu laø: Moät chieác laù sen che trôøi xanh. Nhöng trong daân gian coøn löu truyeàn moät töïa khaùc cho böùc tranh naøy laø: ‘Thieân thanh loäng suy ñòch”, coù theå hieåu laø: “trôøi xanh trong tieáng saùo”. Böùc tranh mieâu taû hình aûnh moät chuù beù ngoài ñeø leân nhöõng boâng sen treân löng traâu, ñang say söa thaû hoàn theo tieáng saùo. Con traâu (khoâng heà coù söï raøng buoäc cuûa daây vaøm) ngoùc ñaàu leân nhö muoán ñoàng caûm vôùi con ngöôøi. Treân ñaàu chuù beù laø moät chieác laù sen ñöôïc cöôøng ñieäu lôùn hôn bình thöôøng (so vôùi töông quan tyû leä thöïc) nhöng vaãn raát haøi hoøa caân ñoái. Trong böùc tranh naøy, chuùng ta cuõng coù theå tìm thaáy nhöõng yù töôûng trí tueä vaø nhaân baûn. Söï an bình cuûa cuoäc soáng toaùt ra töø hình töôïng cuûa böùc tranh, chính laø tính nhaân baûn cuûa böùc tranh naøy. Baïn ñoïc coù theå tìm thaáy trong böùc tranh naøy moät noäi dung mang tính minh trieát cuûa Phaät giaùo: tính phaù chaáp (ngoài ñeø leân boâng sen), söï cheáâ ngöï baûn ngaõ (cöôõi traâu) vaø söï hoaø nhaäp chaân tính cuûa con ngöôøi vôùi thieân nhieân. Nhöng töø moät goùc ñoä khaùc, ngöôøi vieát cho raèng böùc tranh “Chaên traâu” khoâng xuaát phaùt töø yù töôûng Phaät giaùo, maø mang moät giaù trò minh trieát töø neàn vaên minh Laïc Vieät. Hình töôïng chieác laù sen che treân ñaàu chuù beù gioáng hình töôïng cuûa caây neâu: bieåu töôïng cuûa Thaùi cöïc. Ñoù laø söï vöôn leân daãn tôùi hoaø nhaäp hoaøn toaøn vôùi thieân nhieân; töùc laø ñaït tôùi baûn theå cuûa Taïo hoaù. Lôøi chuù thích löu truyeàn trong daân gian cuûa böùc tranh minh hoaï cho yù töôûng naøy: “Thieân thanh loäng suy ñòch”; töùc laø “Trôøi xanh trong tieáng saùo”. Khi taâm hoàn con ngöôøi thanh thaûn, voâ tö nhö treû nhoû buoâng trong tieáng saùo thì bao truøm caû trôøi xanh, hoøa nhaäp trong vuõ truï. Hình töôïng thoaùt tuïc cuûa böùc tranh naøy gaàn guõi vôùi nhaân sinh quan Ñaïo giaùo. Nhöng phaûi chaêng tính minh trieát Phaät hoïc coù söï gaàn guõi vôùi tính minh trieát trong xaõ hoäi Laïc Vieät coå, neân coù theå coù söï giaûi thích rieâng cho cuøng moät hình töôïng ngheä thuaät? 79
- NHAÁT TÖÔÏNG PHÖÔÙC LOÄC ÑIEÀN Tranh daân gian Ñoâng Hoà 80
- NHAÁT TÖÔÏNG PHÖÔÙC LOÄC ÑIEÀN B öùc tranh naøy coù hình töôïng töôïng töï nhö böùc “Chaên Traâu” nhöng laïi mang moät noäi dung khaùc haún. Tính nhaân baûn cuûa böùc tranh naøy laø söï theå hieän tröïc tieáp öôùc mô veà söï phuù tuùc cuûa con ngöôøi. Nhöng tính minh trieát trong böùc tranh naøy laïi laø söï boå sung cho böùc tranh “Chaên traâu”. Chieác noùn voán ñoäi treân ñaàu chuù beù muïc ñoàng laïi bay boång leân cao nhö söï vöôn leân cuûa trí tueä. Haøng chöõ treân tranh “Nhaát töôïng phöôùc loäc ñieàn”, khoâng theå hieåu theo nghóa laø “Moät con traâu laøm neân söï phuù tuùc nôi ñoàng ruoäng”. Bôûi vì chöõ “töôïng” khoù coù theå dòch laø con traâu. Hieåu theo moät caùch khaùc thì böùc tranh naøy laø “Moät hình töôïng cho nieàm haïnh phuùc ôû traàn gian”. Chính hình töôïng chieác noùn bay boång treân khoâng gian laø söï theå hieän noäi dung maø böùc tranh naøy muoán noùi tôùi: Moät trong nhöõng haïnh phuùc cuûa traàn gian chính laø söï cheá ngöï ñöôïc baûn ngaõ vaø vöôn tôùi ñænh cao cuûa trí tueä. 81
- LYÙ NGÖ VOÏNG NGUYEÄT Tranh daân gian haøng Troáng 82
- LYÙ NGÖ VOÏNG NGUYEÄT C où theå noùi ñaây laø moät trong nhöõng böùc tranh ñeïp trong soá nhöõng böùc tranh ñeïp nhaát cuûa ngheä thuaät tranh daân gian Vieät Nam. Veû ñeïp toaùt leân ngay töø hình töôïng ñoäc ñaùo vôùi moät boá cuïc raát aán töôïng, nhöng haøi hoøa vaø caân ñoái. Nhöng chính bieåu töôïng cuûa böùc tranh ñaõ laøm neân söï vi dieäu, saâu laéng vaø laø söï minh trieát trong böùc tranh naøy. Caù cheùp laø loaøi caù nöôùc ngoït raát phoå bieán, theo truyeàn thuyeát noù ñöôïc löïa choïn laøm bieåu töôïng cho yù thöùc vöôn leân trong cuoäc soáng: loaøi caù öùng cöû cho ñaúng caáp cao nhaát trong vuõ truï laø Roàng. Hình töôïng caù cheùp trong tranh keát hôïp vôùi moät hình töôïng qui öôùc laøm neân tính minh trieát cuûa böùc tranh. Ñoù chính laø maët traêng vaø boùng traêng soi ñaùy nöôùc. Treân thöïc teá, khoâng coù boùng traêng soi ñaùy nöôùc, maø chæ coù boùng traêng soi maët nöôùc. Boùng traêng soi ñaùy nöôùc trong böùc tranh naøy laø moät hình töôïng qui öôùc. Hình töôïng boùng traêng ñaùy nöôùc laø bieåu töôïng cho aûo aûnh cuûa moät giaù trò ñích thöïc ñöôïc bieåu töôïng baèng maët traêng treân khoâng gian. Hình troøn cuûa maët traêng laø bieåu töôïng cuûa söï hoaøn thieän, vieân maõn ñích thöïc. Nhöng con caù cheùp trong tranh laïi khoâng tìm veà giaù trò ñích thöïc, maø laïi tìm nhöõng aûo aûnh cuûa cuoäc ñôøi. Phaûi chaêng haøm nghóa cuûa böùc tranh muoán nhaén göûi theá nhaân: Haõy tìm veà söï hoaøn thieän, vieân maõn cuûa con ngöôøi. Lôøi chuù cuûa böùc tranh: “Lyù ngö voïng nguyeät”, chính laø söï minh chöùng cho tính minh trieát saâu saéc cuûa böùc tranh naøy, qua bieåu töôïng tuyeät vôøi cuûa noù (*). * Chuù thích: Neáu böùc tranh naøy ñöôïc chuù laø: “Lyù ngö voïng nguyeät aûnh” (Caù cheùp nhìn boùng traêng) thì noù seõ gaàn tính hieän thöïc hôn; nhöng tính minh trieát vaø söï saâu laéng seõ gaàn nhö khoâng coøn nöõa, khi cuõng coù nhieàu nhaän xeùt khaùc nhau cho böùc tranh naøy. 83
- ÑAÙNH GHEN Tranh daân gian Ñoâng Hoà 84
- ÑAÙNH GHEN Maêng non naáu vôùi gaø ñoàng Ngon thì voâ thöû xem choàng veà ai? M aêng non naáu vôùi gaø ñoàng thì quaû laø ngon thaät. Maêng non thì gioøn meàm, gaø ñoàng thòt saên chaéc ngoït nöôùc. Thaät laø moät söï hoøa hôïp tuyeät vôøi cuûa khoa aåm thöïc. Nhöng ôû ñaây noù coøn haøm chöùa moät nghóa khaùc, aùm chæ ngöôøi choàng laêng nhaêng kieåu “meøo maû, gaø ñoàng” kieám gaùi tô (maêng non). Tuy coù theå thoûa maõn ñöôïc duïc voïng, ngon thaät; nhöng chaéc khoù traùnh ñöôïc raéc roái. Lôøi chuù treân tranh thaät laø moät loái chôi chöõ tuyeät vôøi vôùi nhieàu haøm nghóa saâu xa. Hình töôïng treân tranh khieán cho ngöôøi xem khoù coù theå hieåu ñöôïc trong hai ngöôøi ñaøn baø ai laø keû thaùch ñoá? Anh choàng ñang caûn vôï lôùn hay ñang beânh vôï beù? Neáu böùc tranh chæ döøng laïi ôû chuû ñeà naøy, thì noäi dung cuûa noù chæ giôùi haïn ôû söï phaûn aûnh moät hieän töôïng xaõ hoäi traûi theo haøng vaïn naêm luyeán aùi cuûa con ngöôøi. Nhöng noäi dung cuûa noù khoâng chæ döøng laïi ôû ñaây. Tính nhaân baûn cuûa böùc tranh naøy chính laø hình töôïng chuù beù chaép tay laïy cha meï. Ñöùa treû con ngaây thô voâ toäi aáy chæ muoán moät cuoäc soáng bình yeân trong söï ñuøm boïc cuûa moät gia ñình haïnh phuùc. Phaûi chaêng, ñaây chính laø thoâng ñieäp cuûa böùc tranh göûi theá nhaân: Söï thoûa maõn duïc voïng vaø tranh giaønh quyeàn lôïi tröôùc maét cuûa con ngöôøi seõ voâ tình gaây ra cho theá heä sau söï ñau khoå. 85
- HAÙI DÖØA Tranh daân gian Ñoâng Hoà 86
- Haùi döøa Khen ai kheùo döïng neân döøa. Keû tung ngöôøi höùng cho vöøa loøng nhau B öùc tranh mieâu taû caûnh haùi döøa thaät vui maét. Hình aûnh trong tranh cho chuùng ta moät söï caûm nhaän veà moät cuoäc soáng trong söï yeân bình haïnh phuùc. Ngöôøi vieát cho raèng: noäi dung böùc tranh löu truyeàn haøng ngaøn naêm trong daân gian coù leõ khoâng theå chæ ñôn giaûn nhö vaäy. Caây döøa laø moät hieän töôïng phaùt sinh vaø toàn taïi töï nhieân cuûa taïo hoùa, ñaâu phaûi do con ngöôøi taïo ra? Taïi sao laïi laø “ai”? “Ai” laø ai môùi ñöôïc chöù? Söï tung döøa töø treân caây cho ngöôøi ôû döôùi höùng thì cöïc kyø nguy hieåm, nhôõ noù rôi vaøo ñaàu thì sao? Hình töôïng cuûa böùc tranh khoâng phaûn aùnh thöïc teá. Neáu quaû thaät vôùi noäi dung ñôn giaûn nhö treân thì böùc tranh coù theå ñöôïc theå hieän vôùi moät hình thöùc khaùc: nhö thay caây döøa baèng caây choâm choâm, hoaëc nhaõn loàng chaúng haïn. Nhöng chính töø lôøi chuù cuûa böùc tranh vaø söï löu truyeàn laâu ñôøi trong daân gian khieán cho ngöôøi xem tranh phaûi nghieàn ngaãm tính minh trieát vaø nhaân baûn cuûa böùc tranh naøy. Ñaïi töø “ai” trong lôøi chuù cho thaáy taùc nhaân con ngöôøi trong vieäc laøm neân söï haøi hoøa caân ñoái trong cuoäc soáng. Hình töôïng tung höùng traùi döøa – voán khoâng coù treân thöïc teá – cho thaáy tính maâu thuaãn vaø khoù khaên trong ñôøi, trong moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi. Nhöng neáu chính con ngöôøi bieát ñieàu hoøa cuoäc soáng cuûa mình, cuûa moâi tröôøng thì seõ mang laïi haïnh phuùc cho chính mình vaø cho cuoäc ñôøi. Phaûi chaêng ñaây chính laø tính minh trieát vaø nhaân baûn trong noäi dung cuûa böùc tranh naøy. 87
- 88
- PHAÀN III TRANH DAÂN GIAN Vieät Nam vôùi lòch söû & huyeàn thoaïi TRANH NHAÂN VAÄT LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM 89
- CHUÙA MAÃU THOAÛI 90
- CHUÙA MAÃU THOAÛI Ñ aây laø moät nhaân vaät huyeàn thoaïi. Söï tích cuûa baø chuùa Maãu Thoaûi (thuûy) noùi baø laø con gaùi cuûa Laïc Long Quaân xöa ôû hoà Ñoäng Ñình, phía nam soâng Döông Töû. Coù choàng laø Kình Xuyeân laø moät vò hoaøng töû. Choàng baø coù vôï nhoû laø Thaûo Mai. Thaûo Mai voán laø ngöôøi ñaøn baø ñieâu ngoa, ti tieän thöôøng hay deøm pha, noùi xaáu baø. Choàng baø nghe lôøi Thaûo Mai, ñöa baø ñi ñaøy vaøo nôi röøng saâu, nuùi thaúm. Vì laø ngöôøi ngay thaúng, nhaân haäu, neân baø ñöôïc muoâng thuù ñem ñoà aên, thöùc uoáng daâng naïp. Veà sau, coù ngöôøi só töû laø Lieãu Nghi ñi ngao du sôn thuûy gaëp ñöôïc baø. Baø nhôø Lieãu Nghi göûi thö ñeán cha laø Laïc Long Quaân, baøy toû noãi oan öùc. Nhaän ñöôïc thö, Ñöùc Laïc Long Quaân noåi giaän, cho baét Kình Xuyeân vaø trò toäi Thaûo Mai. Trong daân gian cho tôùi nhöõng naêm 60 cuûa theá kyû tröôùc, ngöôøi vieát vaãn coøn nghe thaáy nhöõng ngöôøi phuï nöõ hay doái traù bò goïi laø “Thaûo Mai”, cuõng gioáng nhö nam giôùi phuï tình bò goïi laø “Sôû Khanh” vaäy. Ñieàu naøy chöùng toû caâu truyeän veà baø chuùa Maãu Thoaûi phoå bieán khaù saâu roäng trong daân chuùng. Nhö vaäy, böùc tranh mang tính minh hoïa cho moät truyeàn thuyeát, coù quan heä tôùi truyeàn thuyeát veà thôøi laäp quoác cuûa daân toäc Vieät. Hieän töôïng Ñöùc Laïc Long Quaân coù con gaùi ñaõ khaúng ñònh truyeàn thuyeát “Con Roàng , chaùu Tieân” vôùi noäi dung ghi nhaän: Toå phuï Laïc Long Quaân laáy Toå maãu AÂu Cô sinh moät boïc traêm tröùng, nôû ra 100 ngöôøi con trai (khoâng coù con gaùi) chæ laø moät bieåu töôïng mang tính maät ngöõ veà coäi nguoàn lòch söû vaø vaên hoùa cuûa ngöôøi Laïc Vieät (*). Truyeàn thuyeát veà Ñöùc Maãu Thoaûi khaúng ñònh coäi nguoàn xuaát xöù cuûa daân toäc Vieät töø haøng ngaøn naêm, nhö truyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân” ñaõ ghi nhaän: Nöôùc Vaên Lang Baéc giaùp Ñoäng Ñình hoà, Nam giaùp Hoà Toân, Taây giaùp Ba Thuïc, Ñoâng giaùp Ñoâng Haûi. * Chuù thích: Xin xem “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi”, Nxb VHTT 2002, taùi baûn laàn thöù nhaát, coù söûa chöõa vaø boå sung. 91
- TRANH BAØ TRÖNG 92
- TRANH BAØ TRÖNG B öùc tranh hieän thöïc ñaàu tieân veà nhaân vaät lòch söû maø ngöôøivieát giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc ôû ñaây laø tranh Hai Baø Tröng, nöõ anh huøng daân toäc vó ñaïi cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Ñaây laø moät böùc tranh raát huyeãn aûo, nhöng theå hieän moät tö duy tröøu töôïng saâu saéc trong vieäc löïa chon hình töôïng. Buùt phaùp theå hieän cuõng raát tuyeät vôøi, loät taû ñöôïc söï bi traùng vaø tinh thaàn baát khuaát cuûa Hai Baø cuõng nhö tinh thaàn yeâu nöôùc cuûa ngöôøi Vieät. Coù theå khaúng ñònh raèng ngöôøi veõ böùc tranh naøy laø baäc thaày veà taïo döïng hình töôïng: raát tröøu töôïng vaø huyeãn aûo, nhöng laïi mieâu taû moät söï kieän raát thöïc trong lòch söû ngöôøi Vieät. Söï huyeãn aûo cuûa böùc tranh ñeán möùc maø ñaõ coù moät nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi cho raèng: ñaây laø tranh coù chuû ñeà chæ laø “Cöôõi voi”? (*) Treân böùc tranh veõ moät con voi, hai maét môû to nhìn veà phía tröôùc. Chaân tröôùc vaø chaân sau cuûa voi co leân nhö muoán böôùc tôùi. Treân baønh voi boû troáng, coù côø vaø loïng che, chöùng toû ngöôøi ngoài treân con voi phaûi laø ngöôøi coù quyeàn löïc hoaëc thuoäc ñaúng caáp cao trong xaõ hoäi. ÔÛ caùc boä phaän troïng yeáu treân mình voi, nhö ñaàu goái, traùn, treân voøi, baép chaân ñeàu coù mang boä phaän che ñôõ. Quaûn töôïng ñoäi muõ ñaâu maâu vaø caû ngöôøi ngoài sau voi ñeàu maëc quaân phuïc coå. Hình töôïng naøy cho thaáy ñaây laø moät voi chieán ñang laâm traän. Caû ngöôøi vaø voi ñeàu nhìn veà moät höôùng. Hình töôïng laù côø ngaû veà phía sau cho thaáy con voi khoâng coù leänh böôùc tôùi. Toaøn boä böùc tranh taïo cho ngöôøi xem moät caûm giaùc troáng vaéng vì thieáu nhaân vaät chính treân baønh * Chuù thích: Tranh daân gian Vieät Nam. Nxb Vaên Hoùa Daân Toäc. Haø Noäi 93
- voi. Do hình aûnh cuûa moät cuoäc chieán khoâng coøn chuû töôùng khieán cho khoâng gian tranh coù caûm giaùc bi traùng. Nhöng tính baát khuaát laïi ñöôïc theå hieän treân söï nghieâm caån cuûa nhöõng ngöôøi ngoài treân löng voi. Nhöõng thöù binh khí hoï caàm treân tay ñeàu giô leân nhö saün saøng tieáp tuïc cuoäc chieán. Söï khaúng ñònh noäi dung lòch söû cuûa böùc tranh naøy laø chöõ “Tröng” vieát theo loái chöõ trieän treân böùc tranh. Nhö vaäy ñaõ quaù roõ raøng. Ñaây laø böùc tranh theå hieän coâ ñoïng veà traän chieán cuoái cuøng cuûa Hai Baø Tröng. Mieâu taû luùc Hai Baø ñaõ rôøi baønh voi vaø traãm mình treân gioøng Haùt giang, ñeå laïi moät söï nghieäp giang dôû vaø moät giang sôn chìm ñaém trong goùt giaøy xaâm löôïc. Hai Baø Tröng, vò nöõ vöông ñaàu tieân oanh lieät nhaát trong lòch söû Vieät Nam vaø theá giôùi. Tröôùc Hai Baø, trong lòch söû nhaân loaïi chöa töøng ghi nhaän moät vò nöõ töôùng ñöùng leân giaønh ñoäc laäp daân toäc. Hai baø ñaõ giaønh laïi ñöôïc 63 thaønh trì, ñaõ chöùng toû moät quyeàn löïc bao truøm leân moät vuøng laõnh thoå roäng lôùn vaø söï uûng hoä nhieät thaønh cuûa coäng ñoàng ngöôøi Laïc Vieät. Maëc duø cuoäc chieán thaát baïi, nhöng nhöõng ngöôøi daân Laïc Vieät vaãn traân troïng gìn giöõ hình aûnh baát khuaát cuûa Hai Baø – tieâu bieåu cho tinh thaàn baát khuaát cuûa ngöôøi Laïc Vieät – cho ñeán taän baây giôø. Böùc tranh daân gian Vieät Nam, tuy beù nhoû vaø khieâm toán treân neàn giaáy doù. Nhöng noù ñaõ laøm neân ñieàu kyø dieäu, khi vöôït qua caû moät khoâng thôøi gian u toái cuûa 1000 naêm Baéc thuoäc vaø lòch söû thaêng traàm bi traùng cuûa daân toäc Vieät, truyeàn laïi cho ñeán ngaøy nay, moät truyeàn thoáng baát khuaát vaø anh huøng töø loøng töï haøo daân toäc. Cho ñeán taän baây giô,ø vaãn coøn vang voïng nhöõng baøi thô bi traùng ca ngôïi Hai Baø. AÛi Baéc, quaân thuø kinh voù ngöïa. Giaùp vaøng, khaên trôû laïnh ñaàu voi. Chaøng ôi! Ñieän ngoïc bô vô quaù. Traêng cheách, ngoâi trôøi boùng leû soi. Tröng Nöõ Vöông Nöõ só Ngaân Giang. 94
- BAØ TRIEÄU 95
- BAØ TRIEÄU Ñ aây laø moät böùc tranh lòch söû ñöôïc khaúng ñònh ngay töø teân goïi, löu truyeàn trong daân gian vaø hình töôïng treân tranh. Tuy treân tranh khoâng coù lôøi chuù nhö tranh Hai Baø, nhöng theå hieän Baø Trieäu theo nhö truyeàn thuyeát veà hình töôùng vaø tính caùch cuûa baø laø ngöïc lôùn, khí phaùch hieân ngang. Hình töôïng Baø Trieäu treân tranh coù tö theá thoaûi maùi, nhö ñang muùa moät ñöôøng quyeàn treân löng voi. Con voi veà tö theá nhö ñang choàm leân, nhöng saéc thaùi thì laïi nhö bò phuïc tuøng. Phaûi chaêng, böùc tranh naøy muoán mieâu taû hình aûnh Baø Trieäu ñang thuaàn phuïc voi döõ. Ñaây laø giai ñoaïn chuaån bò khôûi nghóa cuûa Baø. Veà phong caùch theå hieän böùc tranh naøy, coù neùt töông ñoàng vaø gaàn gioáng vôùi tranh Hai Baø Tröng. Nhöng trong tranh Baø Trieäu coù tính öôùc leä hôn so vôùi tranh Hai Baø, theå hieän ôû tö theá ngoài cuûa baø Trieäu treân löng voi. Veà hình töôïng con voi cuûa Baø Trieäu coù neùt gioáng nhö voi cuûa Hai Baø, nhöng phong caùch uyeån chuyeån vaø ñieâu luyeän hôn. Baønh voi cuûa Baø Trieäu tuy trang trí caàu kyø chöùng toû moät ñaúng caáp cao trong xaõ hoäi,nhöng laïi khoâng coù côø vaø loïng laø nhöõng bieåu töôïng cuûa ñòa vò vaø quyeàn löïc nhö trong tranh Hai Baø. Maëc duø trong caû hai tranh ñeàu chöùng toû moät trình ñoä baäc thaày veà taïo döïng hình töôïng; nhöng söï theå hieän tính tröøu töôïng trong tranh Hai Baø heát söùc cao caáp, ñeán möùc ñaùng kinh ngaïc (qua hình töôïng gôïi cho ngöôøi xem phaûi töôûng töôïng moät tình huoáng beân ngoaøi hình töôïng). Coøn trong tranh Baø Trieäu, tính tröøu töôïng thaáp hôn maëc duø ñaõ ñaït trình ñoä baäc thaày khi dieãn taû tính caùch ñaày khí phaùch cuûa Baø.Ñieàu naøy cho thaáy hai böùc tranh naøy ñöôïc dieãn taû ôû hai thôøi kyø caùch nhau khaù xa vaø taát nhieân khoâng theå cuøng taùc giaû. 96
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học