Xem mẫu
- MUÏC LUÏC
*****
Lôøi noùi ñaàu ............................................................................ 5
Phaàn daãn nhaäp ..................................................................... 7
Phaàn I:
Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø tranh daân gian Vieät Nam ..... 9
Phaàn II:
Nhaân sinh quan Laïc Vieät & tính nhaân baûn trong tranh daân
gian Vieät Nam ....................................................................... 77
Phaàn III:
Tranh daân gian Vieät Nam vôùi lòch söû & huyeàn thoaïi ............. 89
Phaàn IV:
Thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa tranh daân gian Vieät Nam .................... 99
Keát luaän ............................................................................. 107
SAÙCH THAM KHAÛO
Baùo Tia Saùng thaùng 4/2002
Nguyeãn Caåm Vaân:
Tranh daân gian Vieät Nam - Nxb VHDT 1995
Nguyeãn Caåm Vaân & Chu Quang Tröù:
Tranh daân gian Vieät Nam - Nxb VH 1984
Nhieàu taùc giaû:
Amanach Maäu Daàn - Nxb Phuï nöõ 1998
Thieäu Vó Hoa:
Chu dòch vaø döï ñoaùn hoïc - Nxb VHTT 1995
Vöông Ngoïc Ñöùc, Dieâu Vó Quaân, Trònh Vónh Töôøng
Bí aån cuûa Baùt Quaùi - Nxb VHTT 1993
Haûi AÂn bieân soaïn:
Kinh Dòch vaø ñôøi soáng - Nxb VHDT 1996
Kieàu Lieân bieân soaïn:
Tranh Caùt töôøng Trung Hoa - Nxb VHTT 2002
4
- LÔØI NOÙI ÑAÀU
N eàn vaên minh cuûa nöôùc Vieät Nam hieän nay laø söï keá
tuïc moät truyeàn thoáng vaên hieán traûi gaàn naêm ngaøn
naêm lòch söû. Ñaây laø nieàm töï haøo chính ñaùng cuûa daân toäc Vieät.
Maëc duø traûi bao thaêng traàm trong lòch söû gioáng noøi, nhöng
chính beà daøy cuûa moät truyeàn thoáng vaên hoùa ñaày töï haøo aáy ñaõ
khieán ngöôøi Vieät khoâng bò ñoàng hoùa trong hôn 1000 naêm Baéc
thuoäc vaø goùp phaàn quan troïng taïo neân nhöõng kyø tích lòch söû
cuûa daân toäc Vieät.
Lôùp buïi thôøi gian phuû daøy leân lòch söû daân toäc qua hôn
1000 naêm Baéc thuoäc, ñaõ khieán cho bao di saûn vaên hoùa bò xoùi
moøn, thaát laïc. Truyeàn thoáng vaên hieán aáy chæ coøn ñoïng laïi
trong taâm linh ngöôøi Vieät vôùi nhöõng di saûn vaên hoùa coøn laïi coù
veû nhö mô hoà, döôøng nhö khoâng ñuû söùc chöùng minh cho moät
thöïc teá bò khuaát laáp haøng thieân nieân kyû. Nhöõng yeâu caàu do söï
nhaän thöùc cuûa khoa hoïc hieän ñaïi ñaõ ñaët laïi vaán ñeà veà coäi
nguoàn lòch söû daân toäc. Haàu heát nhöõng nhaø nghieân cöùu hieän
nay, caû trong vaø ngoaøi nöôùc ñeàu cho raèng: Thôøi ñaïi Huøng
Vöông – coäi nguoàn cuûa neàn vaên hieán Vieät Nam – chæ toàn taïi töø
khoaûng nöûa thieân nieân kyû thöù nhaát vaø laø moät lieân minh boä
laïc laïc haäu hoaëc chæ laø moät nhaø nöôùc sô khai. Seõ laø moät söï
thaát voïng cho nhöõng giaù trò truyeàn thoáng, neáu nhö khoâng theå
minh chöùng ñöôïc coäi nguoàn ñaày töï haøo cuûa neàn vaên minh Laïc
Vieät. Nhöng may maén thay, chính töø beà daøy cuûa neàn vaên
hieán aáy, cho neân chæ nhöõng maûnh vuïn ít oûi coøn laïi cuõng ñuû
söùc chöùng toû moät neàn vaên minh kyø vó ñaõ toàn taïi treân thöïc teá:
Ñoù laø neàn vaên minh Vaên Lang döôùi trieàu ñaïi cuûa caùc vua
Huøng.
Nhöõng di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân toäc Vieät vaø
coäng ñoàng caùc daân toäc anh em nhö: ca dao, tuïc ngöõ, truyeàn
thuyeát, coå tích huyeàn thoaïi vv… ñeàu coù khaû naêng chöùng toû tính
thuyeát phuïc treân cô sôû nhöõng tieâu chí khoa hoïc hieän ñaïi,
5
- chöùng minh cho giaù trò ñích thöïc cuûa neàn vaên hieán Vieät
Nam.
Trong cuoán saùch nhoû naøy, ngöôøi vieát xin ñöôïc tieáp tuïc
trình baøy quan ñieåm cho raèng: neàn vaên minh Laïc Vieät, coäi
nguoàn cuûa neàn vaên hieán traûi gaàn 5000 naêm, chính laø neàn
taûng cuûa vaên hoùa Ñoâng Phöông kyø vó, qua moät maûng trong
di saûn vaên hoùa Vieät Nam. Ñoù laø nhöõng böùc tranh daân gian
cuûa caùc daân toäc Vieät Nam hieän nay.
Noäi dung cuûa cuoán saùch naøy phaân tích noäi dung nhöõng
böùc tranh daân gian caùc daân toäc Vieät Nam. Qua ñoù, so saùnh,
ñoái chieáu vôùi nhöõng vaán ñeà lieân quan trong lòch söû vaên hoùa coå
Ñoâng phöông nhaèm minh chöùng cho neàn vaên minh kyø vó cuûa
daân toäc Vieät. Ñaây laø moät coâng vieäc heát söùc khoù khaên, vì söï
vieäc ñaõ bò khuaát laáp haøng thieân nieân kyû, khaû naêng cuûa ngöôøi
vieát chæ coù giôùi haïn, cho neân maëc duø heát söùc coá gaéng, nhöng
chaéc chaén khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt vaø baát caäp.
Cho duø nhö vaäy, ngöôøi vieát vaãn hy voïng goùp phaàn coâng söùc
cuûa mình vaøo vieäc laøm saùng toû coäi nguoàn gaàn 5000 vaên hieán
cuûa daân toäc. Ngöôøi vieát mong ñöôïc söï löôïng thöù tröôùc nhöõng
sai soùt vaø coù nhöõng yù kieán ñoùng goùp quí baùu töø baïn ñoïc.
Chaân thaønh caûm ôn söï quan taâm cuûa baïn ñoïc.
6
- PHAÀN DAÃN NHAÄP
N göôøi vieát ñaõ haân haïnh trình baày vôùi baïn ñoïc ba
cuoán saùch (Nxb VHTT taùi baûn 2002, coù söûa chöõa vaø
boå sung) laø:”Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn
thoaïi”; “Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån Luïc thaäp hoa giaùp”; “Tìm
veà coäi nguoàn Kinh Dòch” theå hieän moät quan ñieåm xuyeân suoát
vaø nhaát quaùn cho raèng: Thôøi ñaïi Huøng Vöông, coäi nguoàn lòch
söû cuûa daân toäc Vieät Nam ñaõ toàn taïi töø thieân nieân kyû thöù III
tr.CN vaø laø moät quoác gia vaên hieán, neàn taûng cuûa neàn vaên hoùa
Ñoâng phöông kyø vó.
Quan ñieåm ñöôïc trình baøy trong caùc saùch ñaõ xuaát baûn
tröôùc, döïa treân neàn taûng caên baûn laø nhöõng di saûn vaên hoùa phi
vaät theå coøn löu truyeàn trong daân gian, ñeå ñaët laïi nhöõng vaán
ñeà veà coäi nguoàn vaên hoùa Ñoâng phöông. Söï phaân tích, dieãn
giaûi, minh chöùng treân cô sôû cuûa tieâu chí khoa hoïc hieän ñaïi laø:
“Moät giaû thuyeát khoa hoïc chæ ñöôïc coi laø ñuùng, neáu noù giaûi
thích haàu heát caùc vaán ñeà lieân quan ñeán noù”. Do ñoù, tranh daân
gian Vieät Nam – laø di saûn cuûa neàn vaên hieán traûi gaàn 5000
naêm cuûa ngöôøi Laïc Vieät – thì tính taát yeáu theo tieâu chí khoa
hoïc treân laø: phaûi coù nhöõng böùc tranh chöùng toû tính truøng
khôùp hôïp lyù vaø laø söï tieáp tuïc cuûa söï minh chöùng ñaõ trình baøy
tröôùc ñoù trong nhöõng saùch ñaõ xuaát baûn cuûa ngöôøi vieát.
Moät hình töôïng theå hieän trong di saûn vaên hoùa (noùi chung
goàm ca dao, tuïc ngöõ, vaên chöông truyeàn mieäng, söï tích, truyeàn
thuyeát, huyeàn thoaïi, tranh daân gian v.v...) coù theå coù nhieàu
caùch nhìn vaø caùch hieåu khaùc nhau. Coù nhöõng böùc tranh hình
töôïng theå hieän tröïc tieáp noäi dung. Cuõng coù nhöõng böùc tranh
hình töôïng laø bieåu töôïng, ñoøi hoûi phaûi suy lyù vaø hoaøn toaøn
mang tính chuû quan. Ñaây laø söï khoù khaên lôùn nhaát cho vieäc
phaân tích vaø minh chöùng cho caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát veà coäi
nguoàn lòch söû vaø vaên hoùa daân toäc. Bôûi vaäy söï hôïp lyù trong vieäc
lyù giaûi nhöõng vaán ñeà lieân quan chính laø ñieàu kieän caàn ñeå theå
hieän tính khaùch quan cho vaán ñeà ñöôïc ñaët ra.
7
- Vì cuoán saùch naøy laø söï tieáp tuïc theå hieän tính phaùt trieån
trong söï töông quan cuûa nhöõng vaán ñeà ñaõ minh chöùng, trình
baøy tröôùc ñoù. Bôûi vaäy, trong saùch naøy seõ khoâng laëp laïi nhöõng
vaán ñeà ñaõ trình baøy. Do ñoù, raát mong baïn ñoïc caàn coù ít nhaát
moät trong hai cuoán ñaõ xuaát baûn laø “Thôøi Huøng Vöông qua
truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi” hoaëc “Tìm veà coäi nguoàn Kinh
Dòch” ñeå tieän tham khaûo ñoái chieáu.
Trong saùch naøy seõ khoâng phaân loaïi tranh theo töøng doøng
tranh ñang löu truyeàn trong daân gian, maø phaân loaïi theo chuû
ñeà noäi dung nhöõng böùc tranh ñoù theå hieän – theo caùi nhìn cuûa
ngöôøi vieát. Phaàn chính vaên cuûa ngöôøi vieát ñöôïc theå hieän baèng
kieåu chöõ “VNI-Centur 12”; chöõ trích daãn ñöôïc theå hieän baèng
kieåu chöõ “VNI-Helve 10”.
Trong cuoán saùch naøy, ngöôøi vieát chæ trình baøy moät soá
tranh trong ñieàu kieän söu taàm ñöôïc. Bôûi vaäy, coøn khaù nhieàu
nhöõng böùc tranh khaùc, coù theå coøn mang trong hình thöùc vaø
noäi dung cuûa noù nhöõng di saûn vaên hoùa to lôùn cuûa ngöôøi Laïc
Vieät. Hy voïng raèng caùc ñoäc giaû seõ quan taâm xem xeùt.
Maëc duø ñaõ heát söùc coá gaéng, nhöng chaéc chaén khoâng traùnh
khoûi nhöõng thieáu soùt. Ngöôøi vieát raát mong söï löôïng thöù cuûa
quí ñoäc giaû.
8
- PHAÀN I
THUYEÁT
AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH
&
TRANH DAÂN GIAN
VIEÄT NAM
9
- LÖÔÕNG NGHI SINH TÖÙ TÖÔÏNG
Tranh daân gian Haøng Troáng
10
- LÖÔÕNG NGHI SINH TÖÙ TÖÔÏNG
B öùc tranh naøy töï noù ñaõ khaúng ñònh noäi dung trieát
hoïc veà söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï qua ngay haøng
chöõ ñöôïc ghi treân böùc tranh. Nhöng coù veû nhö noù chæ nhaèm
noùi laïi moät caâu trong Heä töø cuûa kinh Dòch: “Thò coá Dòch höõu Thaùi
Cöïc, thò sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinh töù töôïng, töù töôïng sinh baùt quaùi”.Thöïc
ra böùc tranh naøy mang moät noäi dung minh trieát saâu saéc.Ñaây
chính laø böùc tranh minh hoïa vaø lyù giaûi yù nghóa ñích thöïc noäi
dung cuûa caâu treân trong Heä töø, khaùc haún söï lyù giaûi cuûa caùc
nhaø lyù hoïc Ñoâng phöông töø thôøi Haùn ñeán nay.
Traûi haøng ngaøn naêm qua – keå töø ñôøi Haùn – caùc nhaø lyù
hoïc phöông Ñoâng ñaõ coù raát nhieàu coá gaéng lyù giaûi yù nghóa cuûa
caâu “Thaùi cöïc sinh Löôõng nghi, Löôõng nghi sinh Töù töôïng, Töù töôïng sinh Baùt
quaùi”. Coù ngöôøi cho raèng: Thaùi cöïc laø Thaùi nhaát, laø thaùi Hö. Coù
ngöôøi cho raèng: Thaùi cöïc coù nguoàn goác töø Voâ cöïc, Thaùi cöïc
ñoäng sinh Döông, Döông tònh sinh AÂm, AÂm Döông sinh ra
Nguõ haønh (Chu Hy – Dòch hoïc khôûi moâng). Coù ngöôøi cho
raèng: Töù töôïng töùc laø Thaùi AÂm, Thaùi Döông, thieáu AÂm, thieáu
Döông… Nhöng taát caû caùc caùch giaûi thích cuûa hoï ñeàu mô hoà vaø
maâu thuaãn. Khieán cho ñeán nay neàn vaên hoùa coå Ñoâng phöông
vaãn laø moät söï huyeàn bí, khoù hieåu ngay töø nguyeân lyù khôûi
nguyeân cuûa noù (*).
Treân cô sôû söï nhaän ñònh sai laàm veà baûn chaát cuûa söï khôûi
nguyeân cuûa vuõ truï ñöôïc ghi nhaän trong Heä töø, nhöõng nhaø
nghieân cöùu Haùn Nho ñaõ ñöa ra nhöõng bieåu töôïng cho söï vaän
ñoäng khôûi nguyeân cuûa vuõ truï: Thaùi cöïc – AÂm Döông – Töù
töôïng vaø Baùt quaùi nhö sau:
* Chuù thích: Xin xem “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn
11
- Qua ñoà hình cuûa Lai Trí Ñöùc vaø
Chu Ñoân Di chuùng ta thaáy roõ neùt söï
phaân bieät giöõa Thaùi cöïc (bieåu töôïng
baèng voøng troøn ôû giöõa) vaø AÂm Döông
(caùc phaàn ñen traéng xung quanh). Ñaây
laø moät sai laàm, vì AÂm Döông luùc naøy
laø moät veá cuûa chính noù. Hay dieãn taû
moät caùch cuï theå hôn, neáu chuùng ta
laáy voøng troøn theå hieän Thaùi cöïc cuûa
hai ñoà hình naøy vaø so vôùi moät trong
Hình Thaùi Cöïc xöa nhaát
cuûa Lai Trí Ñöùc hai phaàn AÂm hoaëc Döông thì töï chuùng
seõ laø AÂm Döông, phaàn coøn laïi seõ khoâng
bieát goïi laø gì.
Trong bieåu töôïng AÂm Döông
hieän nay tuy coù thay ñoåi vaø mang tính
minh trieát hôn: Khoâng dieãn taû Thaùi
cöïc nhö moät thöïc teá toàn taïi ngoaøi AÂm
Döông, thay vaøo ñaáy laø moät voøng troøn
bao quanh AÂm Döông. Nhöng ôû ñoà
hình naøy thuaàn tuùy chæ laø moät bieåu
töôïng; khoâng heà coù moät cô sôû lyù luaän
hôïp lyù chöùng toû yù nghóa cuûa noù – cho
ñeán taän ngaøy hoâm nay, khi baïn ñang
Hình Thaùi Cöïc cuûa
Chu Ñoân Di ñoïc cuoán saùch naøy. Sai laàm cuûa bieåu
töôïng naøy – laø söï theå hieän tieáp tuïc
nhaän thöùc sai laàm traûi haøng ngaøn naêm
tröôùc ñoù trong coå thö chöõ Haùn – laø coù
theâm hai voøng troøn nhoû bieåu töôïng
cuûa thieáu AÂm, thieáu Döông. Nhö vaäy,
giöõa Thaùi AÂm vôùi thieáu Döông (hoaëc
Thaùi Döông vôùi thieáu AÂm) töï noù ñaõ
coù söï phaân bieät; töùc laø ñaõ trôû thaønh
AÂm Döông. Hay noùi moät caùch khaùc:
Söï nhaän thöùc veà töù töôïng trong coå
thö chöõ Haùn ñöôïc coi laø moät traïng
Hình Thaùi Cöïc hieän ñaïi traùi toàn taïi trong söï chuyeån hoùa töø
AÂm Döông ñeán Baùt quaùi. Ñaây laø söï
12
- voâ lyù.
Ngöôïc laïi vôùi nhöõng nhaän thöùc cuûa
taát caû caùc nhaø lyù hoïc Haùn nho töø tröôùc
ñeán taän ngaøy hoâm nay; böùc tranh daân
gian Vieät Nam “Löôõng nghi sinh töù
töôïng” mang moät noäi dung khaùc haún veà
söï nhaän thöùc söï hình thaønh vuõ truï trong
caâu trong Heä töø cuûa kinh Dòch: ‘Thaùi cöïc
sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinh töù töôïng, töù töôïng
sinh baùt quaùi”.
Chuùng ta baét ñaàu töø ba hình töôïng
chính cuûa böùc tranh naøy laø
1) Ñoà hình Thaùi cöïc, AÂm Döông vaø
Baùt quaùi (do moät chuù beù caàm treân tay).
2) Hai chuù beù vôùi boán thaân hình gaén keát vôùi nhau: bieåu
töôïng cuûa “töù töôïng”.
3) Hình con ruøa (moät chuù beù ñöùng treân löng).
Nhöõng hình töôïng trong böùc tranh daân daõ Laïc Vieät naøy,
laïi laø moät söï lyù giaûi raát hôïp lyù veà yù nghóa cuûa vuõ truï quan coå
Ñoâng phöông theå hieän trong Heä töø cuûa kinh Dòch vôùi moïi
hieän töôïng lieân quan ñeán noù.
Tröôùc heát laø ñoà hình hình “Thaùi cöïc sinh löôõng nghi”
Hình Thaùi Cöïc Hình Thaùi Cöïc phuïc cheá
trong tranh daân gian Vieät Nam töø tranh daân gian Vieät Nam
13
- cuûa böùc tranh naøy. Xin baïn ñoïc xem hình döôùi ñaây:
Ñaây laø bieåu töôïng cuûa Thaùi cöïc sinh Löôõng nghi. Ñieàu
naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi söï giaûi maõ caâu “Meï troøn, con
vuoâng” trong tuïc ngöõ Vieät Nam (Tröôùc ñaây voán ñöôïc söû duïng
nhö laø moät thaønh ngöõ). Meï troøn – caùi coù tröôùc – bieåu töôïng
cuûa Thaùi cöïc, cuûa söï chí tònh, sinh con vuoâng – caùi coù sau –
thuoäc AÂm ñoäng. Khi AÂm sinh thì môùi coù söï phaân bieät AÂm
Döông; coøn baûn theå khôûi nguyeân cuûa vuõ truï chæ laø Thaùi cöïc.
Ñoà hình naøy veà hình thöùc gioáng ñoà hình Thaùi cöïc hieän ñaïi,
nhöng khaùc haún ôû choã khoâng coù bieåu töôïng töù töôïng trong ñoà
hình naøy. Vaø moät ñieàu caên baûn nöõa laø bieåu töôïng trong tranh
daân gian Vieät Nam coù moät cô sôû lyù luaän hôïp lyù chöùng minh
cho noäi dung cuûa noù. Ñoù chính laø caâu tuïc ngöõ Vieät Nam: “Meï
troøn con vuoâng”.
Bieåu töôïng cuûa “Töù töôïng” trong tranh daân gian Vieät
Nam, khaùc haún yù nieäm naøy trong caùc coå thö chöõ Haùn laø noù
ñöôïc theå hieän taùch rôøi ñoà hình Thaùi cöïc – AÂm Döông vaø Baùt
quaùi. Ñieàu naøy chöùng toû trong nhaän thöùc vuõ truï theo thuyeát
AÂm Döông Nguõ haønh cuûa ngöôøi Laïc Vieät ñaõ coi “Töù töôïng” laø
moät chuû theå töông taùc trong quaù trình vaän ñoäng cuûa AÂm Döông
& baùt quaùi vaø khoâng phaûi AÂm Döông & Baùt quaùi.
Hai chuù beù naøy coù 4 thaân hình bieåu töôïng cuûa “Töù
töôïng”.Boán thaân hình cuûa ñöùa beù keát thaønh hình vuoâng laø
bieåu töôïng cuûa AÂm. Coù nghóa “Töù töôïng” laø thuoäc tính cuûa
AÂm, töùc laø thuoäc tính cuûa söï vaän ñoäng. Trong “Tìm veà coäi
nguoàn Kinh Dòch” (Nxb VHTT 2002) ngöôøi vieát ñaõ chöùng toû
vôùi baïn ñoïc laø: Döông tònh, AÂm ñoäng vaø töù töôïng chính laø 4
traïng thaùi töông taùc coù ngay töø söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï
theo quan nieäm cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh, goàm töông
sinh, töông khaéc, töông thöøa, töông vuõ. Vì söï vaän ñoäng vaø
traïng thaùi töông taùc khoâng ngöøng nghæ, neân khoâng theå coù
traïng thaùi phaân bieät roõ reät. Nhö khoâng theå phaân bieät giöõa
“chieàu tím” vaø “hoaøng hoân”. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän baèng 4
thaân hình gaén keát vôùi nhau trong böùc tranh treân. Nhöng AÂm
Döông veà nguyeân taéc vaãn laø traïng thaùi phaân bieät, nhö ban
ngaøy vôùi ban ñeâm. Do ñoù, hình aûnh hai ñöùa beù (söï phaân bieät)
14
- cho thaáy AÂm Döông chi phoái “Töù töôïng”.
Böùc tranh treân coøn moät hình töôïng quan troïng, ñoù laø
con ruøa. Con ruøa laø bieåu töôïng moät neàn vaên minh coù chöõ vieát
cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Baûn vaên coå chöõ Haùn ghi nhaän “Vaøo ñôøi Ñaøo
Nghieâu, coù söù Vieät Thöôøng daâng con ruøa lôùn, treân mai coù vaên Khoa Ñaåu, ghi
vieäc trôøi ñaát môû mang” (saùch Thoâng Chí cuûa Trònh Tieàu). Nhö vaäy,
con ruøa chính laø phöông tieän ghi nhaän neàn vaên minh coù chöõ
vieát cuûa ngöôøi Laïc Vieät töø thôøi coå xöa khi chöa laøm ra giaáy.
Thaùi Cöïc, Löôõng nghi, töù töôïng chính laø giai ñoaïn vaän ñoäng
ñaàu tieân cuûa vuõ truï; hay noùi moät caùc khaùc: Chính laø vieäc “trôøi
ñaát môû mang”. Chuù beù “Töù Töôïng” daãm treân mai con ruøa laø
hình töôïng saéc saûo chöùng toû noù thuoäc veà vaên minh Laïc Vieät
vaø ñaõ ñöôïc ghi nhaän töø thôøi toái coå; khi maø toå tieân ngöôøi Laïc
Vieät duøng mai ruøa ñeå ghi laïi nhöõng tri thöùc cuûa mình. Ñaây
cuõng laø moät bieåu töôïng coù noäi dung saâu saéc cuûa böùc tranh naøy.
Nhö vaäy, vôùi nhöõng hình töôïng trong böùc tranh treân theå
hieän moät noäi dung veà söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï qua caâu trong
Heä töø: “Thaùi cöïc sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinh töù töôïng”, khaùc haún
taát caû nhöõng quan nieäm traûi haøng ngaøn naêm nay veà caâu naøy
trong caùc baûn vaên chöõ Haùn. Böùc tranh tö lieäu trình baøy trong
saùch naøy coù theå chæ ñöôïc thöïc hieän khoaûng vaøi chuïc naêm trôû
laïi ñaây. Nhöng qua noäi dung cuûa noù thì hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå
khaúng ñònh raèng: noù ñaõ coù töø thôøi raát xa xöa, tröôùc caû nhöõng
baûn vaên chöõ Haùn coå nhaát noùi veà kinh Dòch. Bôûi vì ngay töø
nhöõng baûn vaên chöõ Haùn coå nhaát cho ñeán ngaøy nay, cuõng
khoâng heà dieãn ñaït moät yù nieäm veà töù töôïng nhö hình töôïng ñaõ
dieãn ñaït trong böùc tranh daãn gian Vieät Nam. Veà söï hieän dieän
cuûa nhöõng chöõ Haùn treân böùc tranh, coù theå daãn tôùi moät yù nieäm
cho raèng noù laø saûn phaåm cuûa vaên minh Haùn. Nhöng chính noäi
dung böùc tranh – qua bieåu töôïng raát cuï theå cuûa noù ñöôïc dieãn
giaûi – laïi cho thaáy noù khoâng thuoäc veà neàn vaên minh Hoa Haï,
nhöng ñaõ bò Haùn hoùa veà chöõ vieát. Ñieàu naøy cuõng chaúng coù gì
laø laï, vì duø cho ngöôøi Vieät ñaõ coù chöõ vieát tröôùc khi bò ñoâ hoä,
thì noù vaãn bò thay ñoåi do nhu caàu taát yeáu vaø caàn thieát laø söï
thoáng nhaát chöõ vieát trong moät ñeá cheá. Söï ñoâ hoä cuûa ñeá cheá
Haùn ñaõ traûi hôn 1000 naêm. Ñaây khoâng phaûi laø thôøi gian ñeå
15
- noùi trong moät giaây. Ñieàu naøy cuõng giaûi thích raèng: maëc duø
böùc tranh coù noäi dung raát coå nhö ñaõ trình baøy ôû treân; nhöng
nhöõng chöõ Haùn laïi laø loaïi chöõ thaûo thuoäc veà thôøi caän ñaïi
hoaëc trung coå.
Böùc tranh daân gian Haøng Troáng “Löôõng nghi sinh töù
töôïng” theå hieän moät caùch coâ ñoïng vaø hôïp lyù yù nghóa cuûa “Thaùi
cöïc sinh Löôõng nghi, löôõng nghi sinh töù töôïng”. Tính minh
trieát trong böùc tranh daân gian naøy ñaõ goùp phaàn chöùng toû moät
caùch saéc saûo veà coäi nguoàn cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng phöông
thuoäc veà vaên minh Laïc Vieät, khôûi nguoàn cuûa ñaát nöôùc Vieät
Nam traûi gaàn 5000 naêm vaên hieán.
TÖÙ HYÛ HÔÏP CUÏC
Tranh caùt töôøng Trung Hoa
Chuù thích treân tranh: Boán chöõ Hyû hôïp laïi vôùi nhau. Boán ñieàu möøng vui cuøng keùo
ñeán, thöôøng laø chuùc möøng sinh nhaät con treû; mong coù cuoäc soáng nhieàu may maén,
möøng vui...
16
- B
PHUÏ BAÛN
öùc tranh treân ñöôïc trích daãn töø cuoán “Tranh veõ caùt
töôøng Trung Hoa”, Kieàu Lieân bieân soaïn vaø giôùi
thieäu, Nxb VHTT III 2002. Baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy boá cuïc
hai ñöùa beù trong tranh naøy gioáng heät tranh “Löôõng Nghi sinh
Töù Töôïng” cuûa Vieät Nam. Neáu coù khaùc thì chæ laø vaøi chi tieát.
Tính ñaëc thuø cuûa hình töôïng hai ñöùa beù trong hai tranh, cho
thaáy ñaây khoâng theå coi laø söï truøng hôïp ngaãu nhieân veà yù töôûng
dieãn ñaït. Vôùi noäi dung cuûa böùc tranh Trung Quoác, khoâng theå
vaø khoâng caàn phaûi dieãn ñaït baèng hình töôïng raát kieâng cöû
trong vaên minh Ñoâng phöông naøy (hai chuù beù thaân hình dính
nhau). Ñieàu naøy chæ coù theå giaûi thích raèng chuùng coù chung
moät coäi nguoàn vaên hoùa vaø xuaát xöù duy nhaát. Khoâng theå cho
raèng böùc tranh daân gian Vieät Nam laø aûnh höôûng vaên hoùa
Haùn, vì noäi dung cuûa noù dieãn ñaït khaùc haún taát caû baûn vaên chöõ
Haùn noùi veà thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh. Nhö vaäy, chæ coù theå
giaûi thích raèng: Böùc tranh “Löôõng Nghi sinh Töù Töôïng” ñaõ
löu truyeàn töø raát laâu trong coäng ñoàng Baùch Vieät vaø qua hôn
1000 naêm Baéc thuoäc ôû Nam soâng Döông Töû. Khi nöôùc Vieät
höng quoác (theá kyû thöù X sau CN), nhöõng di saûn cuûa ngöôøi Vieät
ôû Nam soâng Döông Töû tieáp tuïc bò Haùn hoùa. Vôùi caùch hieåu sai
leäch veà thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh, nhöng ñöôïc coi laø yù
töôûng chính thoáng cuûa caùc nhaø lyù hoïc Haùn nho - ñaëc bieät phaùt
trieån töø thôøi Toáng (theá kyû X, XI) - ñaõ khieán böùc tranh maát ñi
noäi dung ban ñaàu cuûa noù vaø chæ coøn laø moät hình töôïng minh
hoïa cho ñieàm laønh: “Töù hyû hôïp cuïc”.
17
- TRANH THÔØ NGUÕ HOÅ
Tranh daân gian Haøng Troáng
18
- TRANH THÔØ NGUÕ HOÅ
Tranh daân gian Ñoâng Hoà
19
- HAØ ÑOÀ LAÏC THÖ
& TRANH THÔØ NGUÕ HOÅ
B öùc tranh daân gian ñöôïc trình baøy ôû trang beân chaéc
khoâng xa laï vôùi caùc baäc huynh tröôûng. Ñoù laø böùc
tranh theå hieän tín ngöôõng cuûa ngöôøi Laïc Vieät veà moät söùc
maïnh thieân nhieân huyeàn bí.
Nhöõng gia ñình coù thôø “OÂng Ba möôi” thöôøng ñaët böùc
tranh naøy döôùi tranh töôïng thôø thaàn thaùnh hoaëc thôø Phaät.
Baûn thaân trong nhaø ngöôøi vieát, tröôùc ñaây cuõng coù moät am hai
taàng: taàng treân thôø Phaät, taàng döôùi thôø Nguõ hoå. Vaøo nhöõng
ngaøy raèm, muøng moät hoaëc leã chaïp, ngoaøi höông hoa, oaûn
chuoái, caùc cuï coøn cuùng moät mieáng thòt heo soáng treân ban thôø
“OÂng Ba möôi” moät caùch raát toân kính. Hoài coøn nhoû, ngöôøi vieát
ñaõ bò baäc sinh thaønh raày la, chæ vì tröôùc ban thôø caùc ngaøi daùm
phaïm huùy goïi ngaøi laø “con hoå”. Trong tuïc thôø, coù gia ñình thôø
tranh Nguõ oâng; coù gia ñình chæ thôø moät oâng. Trong tröôøng
hôïp naøy, tuøy theo maïng vaän cuûa gia chuû thuoäc haønh naøo trong
Nguõ haønh maø thôø “OÂng Ba möôi” coù maøu saéc cuûa haønh ñoù,
hoaëc haønh töông sinh vôùi baûn meänh cuûa gia chuû. Thí duï: gia
chuû maïng Hoûa, coù theå thôø OÂng maàu ñoû hoaëc xanh… Taát nhieân,
taát caû nhöõng ngöôøi thôø phöôïng Ngaøi ñeàu tin raèng ñöôïc moät
söùc maïnh sieâu nhieân phuø hoä cho gia traïch bình an, loaïi tröø tai
naïn.
Ñaõ coù nhieàu nhaø nghieân cöùu vaên hoùa daân gian cho raèng:
tuïc thôø naøy baét nguoàn töø moät cuoäc soáng nguyeân thuûy, khi con
ngöôøi coøn soáng trong ñieàu kieän saên baét, haùi löôïm hoaëc giai
ñoaïn ñaàu cuûa cuoäc soáng noâng nghieäp, thì hoå chính laø söùc
maïnh thieân nhieân gaàn guõi vaø laø tai hoïa ñoái vôùi con ngöôøi. Do
ñoù, con ngöôøi thôø hoå. Coù ngöôøi giaûi thích töø “OÂng Ba möôi” vì
phaùt hieän ra ôû moät vuøng mieàn nuùi ngaøy xöa coù hoå hay laøm haïi
ngöôøi. Quan huyeän sôû taïi treo giaûi ba möôi quan tieàn cho ai
gieát ñöôïc moät con hoå. Vì vaäy hoå ñöôïc goïi laø “OÂng Ba möôi”. Töø
20
- nhöõng nhaän ñònh naøy, ñeå giaûi thích maøu saéc cuûa caùc “OÂng Ba
möôi” ngöôøi ta cho raèng: trong thieân nhieân hoå vaøng ñoâng hôn
caû neân ñöôïc veõ to vaø ôû giöõa tranh; hoå ñen vaø hoå traéng laø söï taû
thöïc hai loaïi hoå hieám voán coù treân thöïc teá do bieán dò saéc toá;
coøn hoå ñoû vaø xanh laù caây thì ñöôïc giaûi thích laø veõ cho ñeïp vaø
caân ñoái böùc tranh (?)(*). Vôùi caùch giaûi thích nhö treân seõ khoâng
lyù giaûi ñöôïc moät soá vaán ñeà lieân quan tröïc tieáp trong ngay noäi
dung böùc tranh, chöa noùi ñeán nhöõng vaán ñeà lieân quan khaùc
trong ñôøi soáng vaên hoùa coøn löu truyeàn trong daân gian.
Thöïc ra böùc tranh thôø Nguõ hoå coù xuaát xöù töø moät neàn
minh trieát coù neàn taûng laø hoïc thuyeát vuõ truï quan coå laø thuyeát
AÂm Döông Nguõ haønh. Hoå laø moät bieåu töôïng ñöôïc löïa choïn theå
hieän cho söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh, chöù khoâng phaûi laø nguyeân
nhaân cuûa tuïc thôø Nguõ hoå.
Theo thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh thì: Nguõ haønh chính
laø moät daïng toàn taïi, vaø laø söï vaän ñoäng vaät chaát töø baûn nguyeân
cuûa vuõ truï sau AÂm Döông. Chính söï töông taùc vaän ñoäng cuûa
Nguõ haønh trong söï chi phoái cuûa AÂm Döông taïo neân söï hieän
höõu cuûa vuõ truï hieän nay. Moãi haønh coù moät maøu ñaëc tröng:
haønh Hoûa maøu ñoû; haønh Thuûy maøu ñen; haønh Thoå maøu Vaøng;
haønh Kim maøu traéng; haønh Moäc maøu xanh laù caây. Cuõng theo
thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh thì haønh Thoå laø söï qui taøng cuûa
boán haønh kia trong chu kyø vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Ñoù laø
nguyeân nhaân ñeå taïo maøu trong tranh thôø Nguõ hoå vaø laø nguyeân
nhaân ñeå Hoå Vaøng ñöùng giöõa vaø lôùn hôn caû. Nhöng hình töôïng
trong tranh thôø Nguõ hoå cuõng khoâng chæ döøng taïi ñaây, maø noù
chính laø söï theå hieän cho noäi dung cuûa hai ñoà hình bí aån nhaát
trong vaên hoùa Ñoâng phöông coå. Ñoù laø ñoà hình Laïc thö & Haø
ñoà.
Trong nhöõng baûn vaên coå nhaát maø nhaân loaïi bieát ñöôïc
vieát baèng chöõ Haùn löu truyeàn haøng ngaøn naêm nay vieát veà hai
ñoà hình naøy nhö sau:
Vaøo thôøi vua Phuïc Hy (moät vò vua huyeàn thoaïi, ñöôïc coi
* Chuù thích: Baïn ñoïc coù theå tham khaûo nhöõng nhaän ñònh veà tranh Nguõ
21
- laø cuûa Trung Hoa coå, coù nieân ñaïi öôùc tính 4000 naêm tr.CN), coù
moät con Long Maõ xuaát hieän ôû soâng Hoaøng Haø, treân löng noù coù
nhöõng voøng xoaùy. Nhaø vua beøn cheùp laïi nhöõng voøng xoaùy ñoù
vaø taïo ra Haø ñoà. Nghóa chöõ Haø ñoà theo caùch hieåu trong baûn
vaên coå chöõ Haùn coù nghóa laø ñoà hình treân soâng Hoaøng Haø. Caên
cöù treân ñoà hình Haø ñoà, vua Phuïc Hy ñaõ saùng taïo ra ñoà hình
Tieân thieân Baùt quaùi.
ÑOÀ HÌNH HAØ ÑOÀ
HÌNH HAØ ÑOÀ CÖÛU CUNG
Coøn Laïc thö – cuõng theo baûn vaên coå chöõ Haùn – thì xuaát
hieän treân löng con ruøa thaàn ôû soâng Laïc thuûy vaøo thôøi vua Ñaïi
Vuõ (vò vua huyeàn thoaïi ñöôïc coi laø cuûa Trung Hoa coù nieân ñaïi
22
- 2205 tröôùc CN). Caên cöù vaøo nhöõng voøng troøn treân mình ruøa
vua Ñaïi Vuõ veõ laïi thaønh moät ñoà hình goïi laø Laïc thö.
ÑOÀ HÌNH LAÏC THÖ
LAÏC THÖ CÖÛU CUNG
Treân cô sôû ñoà hình Laïc thö, vua Ñaïi Vuõ ñaõ laøm ra Hoàng
Phaïm cöûu truø. Trong Hoàng phaïm cöûu truø thì truø thöù nhaát noùi
veà Nguõ haønh. Nhö vaäy, theo baûn vaên coå chöõ Haùn thì thuyeát
Nguõ haønh xuaát hieän sôùm nhaát vaøo thôøi vua Ñaïi Vuõ (2205
tr.CN). Ñeán ñôøi Chu Vaên Vöông – cuõng theo thö tòch coå chöõ
23
nguon tai.lieu . vn