Xem mẫu
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Soá 1/2013
THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC
THỰC TRẠNG TAI NẠN VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO AN TOÀN CHO TÀU
VÀ THUYỀN VIÊN NGHỀ CÂU MỰC XÀ TỈNH QUẢNG NAM
THE ACCIDENT STASTUS AND SOLUTIONS TO IMPROVE THE SAFETY
OF PURPLEBACK FLYING-SQUID JIGGING IN QUANG NAM PROVINCE
Nguyễn Quốc Khánh1, Trần Đức Phú2
Ngày nhận bài: 21/08/2012; Ngày phản biện thông qua: 10/12/2012; Ngày duyệt đăng: 15/3/2013
TÓM TẮT
Trong những năm qua, nghề câu mực xà mang lại nguồn thu nhập cao cho ngư dân tỉnh Quảng Nam. Nghề này vừa
giải quyết công ăn việc làm, vừa góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản ven bờ, bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển. Đội tàu
câu mực xà ở Quảng Nam có quy mô công suất lớn so với mức bình quân toàn tỉnh, 70% số tàu có công suất từ 400CV trở
lên. Tuy nhiên, đây là nghề có nhiều rủi ro, hằng năm có 3 - 4 ngư dân chết hoặc mất tích trên biển. Nhiều nguyên nhân
tiềm ẩn có thể dẫn đến tai nạn như: đặc điểm ngư trường, mùa vụ khai thác nằm trong vùng chịu tác động mạnh của bão,
phương thức sản xuất thủ công, thiếu dụng cụ cứu sinh, cấu trúc giàn phơi mực quá cồng kềnh và không có thiết bị kiểm
soát thúng câu. Bài báo đã đề xuất giải pháp chính sách - xã hội và kỹ thuật nhằm đảm bảo an toàn cho tàu và thuyền viên
nghề câu mực xà tỉnh Quảng Nam.
Từ khóa: Câu mực xà, thực trạng tai nạn, an toàn, giải pháp
ABSTRACT
When the Purpleback Flying-Squid Jigging imported into Quang Nam, it has soon become main fishing industry
there, which improves incomes and creates jobs for local people, protect in-shore fisheries resources, and contribute to a
country’s sea-islands sovereignty. Horse power of squid fishing boats is so higher to compare with others, 70% of them
are equal or greater than 400HP. However, Purpleback Flying-Squid Jigging is very dangerous industry. There are 3 - 4
people died because of storms and other accidents yearly. The latent causes lead to accident of fishing boats and crews is
because of fishing ground features, fishing season, fishing technology, luck of safe instrument and too cumbersome squid
frying frame. The paper has proposed the solutions of social-policies and techniques to improve the safety for Purpleback
Flying-Squid Jigging boats and crews.
Keyword: Purpleback Flying-Squid Jigging, accident status, safety, solution
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Câu mực xà là một trong những nghề khai thác
chính của ngư dân tỉnh Quảng Nam. Hiện nay, toàn
tỉnh có 80 tàu, với tổng công suất 44.800 CV, chủ
yếu tập trung ở huyện Núi Thành (68 tàu) [1]. Từ
đầu năm 2012, mặc dù gặp bất lợi về giá mực xà
khô giảm nhưng nhờ vào sản lượng khai thác cao
nên doanh thu vẫn giữ ổn định, dao động từ 40 - 55
triệu đồng/người/chuyến (2 tháng/chuyến biển), lợi
nhuận ròng đạt 20 - 22 triệu đồng/người/chuyến [4].
1
Bên cạnh đó, nghề câu mực xà cũng đã giải quyết
việc làm cho hơn 4.500 lao động ở địa phương [7].
Do ngư trường khai thác mực xà ở tuyến khơi, chủ
yếu từ Hoàng Sa đến Trường Sa nên ngoài hiệu
quả kinh tế, xã hội thì nghề này còn góp phần bảo
vệ chủ quyền biển đảo.
Mặc dù nghề câu mực xà đem lại nguồn thu
nhập cao cho ngư dân, đóng góp đáng kể vào sự
phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, nhưng
nghề này cũng luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ tai nạn
ThS. Nguyễn Quốc Khánh, 2 TS. Trần Đức Phú: Viện Khoa học và Công nghệ Khai thác Thủy sản - Trường Đại học Nha Trang
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 37
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Soá 1/2013
cho tàu thuyền và người lao động. Một mặt, là do
ngư dân còn chủ quan trong công tác đảm bảo an
toàn và thiếu thốn các trang thiết bị. Mặt khác, là do
quy trình khai thác của nghề câu mực xà còn thô sơ,
ngư dân sử dụng thúng là phương tiện để câu đơn
độc trên biển khơi nên tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, bất
trắc. Vào khoảng 16 - 17 giờ hàng ngày, sau khi xác
định hướng khai thác thuận lợi, thuyền trưởng cho
thả các thúng câu xuống biển, mỗi thúng bố trí một
thuyền viên. Đến sáng hôm sau, thuyền trưởng cho
tàu mẹ tìm vớt thúng lên. Từ lúc thả cho đến khi vớt,
các thúng đã trôi dạt trên biển một quãng đường
khá xa, trung bình từ 6 đến 8 hải lý. Phương tiện liên
lạc duy nhất giữa thuyền trưởng và thuyền viên ngồi
câu trên thúng là máy đàm thoại tầm gần. Khi điều
kiện thời tiết tốt, việc thông tin liên lạc giữa thuyền
viên và thuyền trưởng được dễ dàng, nhưng đến khi
thời tiết xấu, tầm nhìn xa bị hạn chế, gió thổi mạnh
hoặc lốc xoáy, thúng bị trôi xa. Lúc này, việc liên lạc
giữa thuyền trưởng và thuyền viên gặp nhiều khó
khăn. Trong trường hợp nguy cấp thúng bị lật, thì
máy đàm thoại cũng không thể liên lạc được nên
việc tìm kiếm và cứu vớt người sẽ càng khó khăn
hơn và đôi khi không thể thực hiện được nên cả
người và thúng bị mất tích trên biển. Theo thống kê
của Chi cục Khai thác và Bảo vệ Nguồn lợi Thủy sản
tỉnh Quảng Nam, mỗi năm có 3 - 4 thuyền viên thiệt
mạng do chìm tàu hoặc lật thúng. Cá biệt năm 2006
đã có 270 thuyền viên làm việc trên các tàu câu mực
xà ở Quảng Nam chết và mất tích do ảnh hưởng
của cơn bão Chanchu.
Để giảm thiểu tổn thất về người và tài sản cho
ngư dân làm nghề câu mực xà, cần phải đánh giá
lại thực trạng, phân tích nguy cơ tiềm ẩn tai nạn, từ
đó đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo an toàn cho
tàu và thuyền viên nghề câu mực xà ở Quảng Nam,
giúp cho ngư dân an tâm sản xuất.
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Điều tra phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn trực
tiếp ngư dân các thông tin về quy trình, thời gian,
mùa vụ và ngư trường khai thác; các trang bị an
toàn trên tàu; các vụ tai nạn trên biển.
- Thống kê: Căn cứ vào báo cáo của chính
quyền địa phương, Chi cục Khai thác và Bảo vệ
Nguồn lợi Thủy sản tỉnh Quảng Nam và Cục thống
kê tỉnh Quảng Nam để tiến hành thống kê những vụ
tai nạn liên quan đến nghề câu mực xà trong thời
gian qua.
- Do nghề câu mực xà tập trung ở huyện Núi
Thành (chiếm 85% số tàu toàn tỉnh) nên việc điều
tra, phỏng vấn ngư dân được tiến hành ở huyện
Núi Thành.
- Trên cơ sở tập hợp tất cả các số liệu phỏng
vấn và thống kê, tiến hành phân tích, đánh giá
những nguy cơ tiềm ẩn tai nạn đối với tàu và thuyền
viên. Từ đó, đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo an
toàn của nghề câu mực xà ở địa phương.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Số lượng tàu và lao động nghề câu mực xà
tỉnh Quảng Nam
Tính đến tháng 3/2012 toàn tỉnh có 80 tàu câu
mực xà, trong đó chủ yếu tập trung ở huyện Núi
Thành, chiếm 85%, Thăng Bình 12,5% và Duy
Xuyên 2,1%. Tương tự như số lượng, công suất
bình quân/đơn vị tàu thuyền ở huyện Núi Thành
cũng cao hơn các huyện còn lại (604,03CV/chiếc).
Nhìn chung tàu thuyền nghề câu mực xà ở Quảng
Nam có quy mô công suất lớn so với các nghề
khác, tất cả tàu câu mực xà đều trên 90CV, trong
đó 70% có công suất từ 400CV trở lên, gấp 13,88
lần bình quân công suất một đơn vị tàu thuyền
toàn tỉnh [1].
Bảng 1. Số lượng tàu câu mực xà tỉnh Quảng Nam, giai đoạn 2001 - 2012 [1]
Địa phương
Năm
Núi Thành
Duy Xuyên
Tổng
Thăng Bình
Số lượng (tàu)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (tàu)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (tàu)
Tỷ lệ (%)
2001
60
88,24
8
11,71
0
0
68
2002
61
88,41
8
11,59
0
0
69
2003
63
88,73
8
11,27
0
0
71
2004
66
94,29
4
5,71
0
0
70
2005
78
92,86
4
4,76
2
2,38
84
2006
80
91,95
4
4,60
3
3,45
87
2007
72
91,14
4
5,06
3
3,8
79
2008
65
92,86
2
2,86
3
4,29
70
38 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Soá 1/2013
2009
60
92,31
2
3,08
3
4,62
65
2010
43
91,49
1
2,13
3
6,38
47
2011
47
88,68
2
3,78
4
7,54
53
3/2012
68
85,00
2
2,50
10
12,5
80
2. Tai nạn trong nghề câu mực xà
Theo báo cáo của Chi cục Khai thác và Bảo vệ
Nguồn lợi Thủy sản tỉnh Quảng Nam, hằng năm có
3 - 4 lao động nghề câu mực xà bị thiệt mạng. Đặc
biệt trong cơn bão Chanchu (bão số 1) năm 2006
nghề câu mực xà của tỉnh Quảng Nam đã bị thiệt
hại nặng, 12 tàu câu mực bị chìm, 270 lao động bị
chết và mất tích.
Kết quả thống kê các tai nạn của nghề câu mực
xà từ năm 2004 đến nay như sau:
Bảng 2. Thống kê tai nạn từ năm 2004
Năm
Số
Vụ
2004
1
Do bão
1 tàu chìm, 20 thuyền viên chết và mất tích
2006
12
Do bão
- 12 tàu mất tích
- 270 người chết hoặc mất tích
2007
1
Đang câu mực gặp lốc xoáy bất ngờ
Một thúng câu bị lật, người trên thúng mất tích
2008
1
Đang câu mực gặp gió lớn nửa đêm
Một thúng câu bị lật, người trên thúng mất tích
2009
4
- Tàu đang hoạt động bị chết máy
- Do ảnh hưởng của bão
- 1 tàu chìm, 3 tàu bị hư hỏng nặng
- 20 người chết
2010
1
Tàu bị hỏng máy trôi dạt
Trên tàu có 30 lao động được tàu khác lai dắt
vào bờ
2012
5
- Do hỏng máy
- Do gặp bão
- Tàu bị trôi dạt
- 4 người chết và mất tích
Nguyên nhân tai nạn
Thiệt hại
Qua bảng thống kê cho thấy tổn thất về sinh
mạng và tài sản đối với nghề câu mực xà tỉnh Quảng
Nam là rất lớn. Những thiệt hại này có ảnh hưởng
lớn đến tâm lý của ngư dân, làm cho họ chưa thực
sự yên tâm sản xuất. Phần lớn thuyền viên trên tàu
câu mực xà là lao động chính trong gia đình, một
khi có bất trắc xảy ra với họ thì cả gia đình cũng bị
ảnh hưởng theo. Do đó, cần tìm ra những giải pháp
nhằm đảm bảo an toàn trên biển, góp phần giảm
thiệt hại về người và tài sản cho ngư dân.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến an toàn của tàu và
thuyền viên nghề câu mực xà
Từ kết quả nghiên cứu, phân tích và đánh giá
cho thấy những yếu tố ảnh hưởng đến an toàn cho
tàu và thuyền viên nghề câu mực xà ở Quảng Nam
như sau:
- Về ngư trường và mùa vụ khai thác: Ngư
trường khai thác của nghề câu mực xà khá rộng,
từ 60 - 200N và 1090 - 1170E. Mùa vụ khai thác của
nghề câu mực xà bắt đầu từ tháng 12 đến tháng 9
năm sau [3]. Đây là khoảng thời gian và khu vực
thường xuyên xuất hiện bão và áp thấp nhiệt đới,
đầu mùa mưa thì hay có tố, lốc, mùa đông thì chịu
tác động mạnh của gió mùa Đông Bắc. Bất cứ cơn
Hình 1. Ngư trường khai thác vụ Nam [8]
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 39
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
bão nào trên Biển Đông cũng ảnh hưởng đến ngư
trường khai thác mực xà. Ngoài ra, do ngư dân
thường tranh thủ khai thác kể cả khi gió lên đến cấp
5 nên nguy cơ lật thúng luôn có thể xảy ra bất cứ
lúc nào.
- Về phương pháp khai thác: Câu mực xà là
nghề khai thác theo phương thức thủ công. Mỗi
thúng câu là một đơn vị sản xuất độc lập, cách xa
tàu. Do thiếu hệ thống kiểm soát thúng câu, nên
khi gặp các yếu tố thời tiết bất lợi như giông tố, lốc
xoáy, gió mạnh dễ gây lật thúng, hoặc chẳng may
do tàu vận tải đâm va thì thuyền trưởng không kịp
ứng cứu. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn
đến nhiều vụ thuyền viên mất tích trên biển trong
thời gian qua.
Hình 2. Kết cấu giàn phơi mực
- Về trang bị cứu sinh: trên mỗi thúng câu được
trang bị 1 phao áo, nhưng qua điều tra cho thấy, có
3% số lượng tàu thuyền không trang bị đủ số lượng
phao áo cho thuyền viên. Ngoài ra, phần lớn ngư
dân được phỏng vấn sử dụng áo phao không đúng
quy cách. Do đó, một khi tai nạn xảy ra thì áo phao
cũng không thể phát huy hết tác dụng của chúng.
- Về kết cấu giàn phơi mực: So với các nghề
khai thác thủy sản khác, nghề câu mực xà có thêm
Soá 1/2013
hệ thống giàn phơi được đóng cố định trên tàu. Hệ
thống này rất cồng kềnh nên làm cho tàu dễ mất ổn
định khi gặp sóng gió. Tổng diện tích trung bình của
1 giàn phơi 2 tầng khoảng 321,1m2 nên tạo ra sức
cản rất lớn. Chiều cao trung bình của giàn phơi từ
5 - 5,5m tính từ mặt boong, vật liệu chủ yếu là gỗ và
tre nên khi trời mưa bị thấm nước trọng lượng của
hệ thống giàn phơi sẽ tăng lên. Vì vậy càng làm cho
tàu dễ mất ổn định.
Bên cạnh đó, với kết cấu khá cồng kềnh của
giàn phơi làm che khuất hệ thống đèn tín hiệu nên
càng làm tăng nguy cơ đâm va với tàu thuyền khác
khi gặp thời tiết xấu.
4. Giải pháp đảm bảo an toàn cho tàu và thuyền
viên nghề câu mực xà ở Quảng Nam
4.1. Giải pháp chính sách - xã hội
- Mỗi thúng là một đơn vị sản xuất độc lập
nhưng hiện nay chưa có tiêu chuẩn trang bị an toàn
trên thúng câu mực xà. Ngư dân tự trang bị theo
nhu cầu của họ. Do đó, cơ quan quản lý Nhà nước
cần ban hành tiêu chuẩn trang bị an toàn cho các
phương tiện khai thác thủy sản thô sơ (bao gồm
thúng, bè,...) nhằm đảm bảo an toàn tính mạng và
tài sản của ngư dân.
- Nhà nước cần có những chính sách để cho
ngư dân vay vốn mua sắm trang thiết bị đảm bảo an
toàn cho tàu và thuyền viên.
- Cần phải thường xuyên tuyên truyền, vận
động người dân nâng cao ý thức trong công tác
đảm bảo an toàn.
4.2. Giải pháp kỹ thuật
- Lắp đặt hệ thống ra đa trên tàu và thúng câu.
Nguyên lý hoạt động và cấu trúc của hệ thống được
thể hiện như hình 3:
Hình 3. Nguyên lý hoạt động của hệ thống ra đa kiểm soát thúng câu
40 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Các tiêu chiêu chuẩn kỹ thuật cơ bản để thiết
kế, lắp đặt hệ thống ra đa như sau [5]:
+ Lựa chọn thông số kỹ thuật của ra đa cho phù
hợp với đặc điểm của tàu câu mực xà. Nên lựa chọn
loại ra đa có thang đo xa 36 hải lý.
+ Lắp đặt chiều cao ăn ten hợp lý. Nếu chiều
dài tàu 20m thì lắp ăn ten cao hơn đỉnh đầu thuyền
viên tối thiểu 2,1m.
+ Dùng tiêu phản xạ góc để lắp đặt trên các
thúng câu.
+ Kích thước tối thiểu mỗi cạnh của tiêu ra đa
là 30cm.
+ Chiều cao tối thiểu tiêu ra đa là 1m.
Ưu điểm của hệ thống này là:
+ Hình ảnh thúng câu luôn xuất hiện trên màn
hình ra đa.
+ Thuyền trưởng biết được chính xác vị trí,
khoảng cách, tốc độ trôi dạt và hướng di chuyển
của thúng câu.
+ Có thể tránh được đâm va với tàu vận tải và
các tàu có trang bị ra đa.
+ Khi thúng câu bị lật thì tàu mẹ dễ dàng tiếp
cận mục tiêu.
- Cải tiến giàn phơi mực sao cho gọn nhẹ, khi
gặp gió bão có thể tháo, xếp dễ dàng và nhanh
chóng để giảm lắc, duy trì tính ổn định của tàu.
Ngoài ra, cũng cần phải đầu tư nghiên cứu công
nghệ sấy mực vừa nâng cao chất lượng sản phẩm,
vừa góp phần làm giảm kết cấu giàn phơi.
- Nghiên cứu cải tiến công nghệ khai thác. Hiện
nay, ngư dân ở các tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Cà Mau
và Kiên Giang khai thác mực ống và mực lá bằng
câu vàng cho hiệu quả kinh tế cao. Vì vậy, cần thực
Soá 1/2013
hiện nghiên cứu thử nghiệm công nghệ câu vàng
khai thác mực xà vừa nâng cao hiệu quả sản xuất,
vừa đảm bảo an toàn cho thuyền viên.
- Cần phải trang bị đầy đủ dụng cụ cứu sinh cá
nhân như phao áo, phao tròn trên thúng câu (hiện
nay khoảng 3% không trang bị phao áo và 100%
không có phao tròn trên thúng câu) để tăng khả
năng tự ứng cứu của thuyền viên.
Tuy nhiên, để các giải pháp kỹ thuật mang tính
khả thi và có thể áp dụng vào thực tế sản xuất thì
cần các công trình nghiên cứu sâu hơn.
IV. KẾT LUẬN
- Tàu thuyền nghề câu mực xà ở tỉnh Quảng
Nam có quy mô công suất lớn, tất cả tàu câu mực
xà đều trên 90CV, trong đó 70% có công suất từ
400CV trở lên.
- Thiệt hại về sinh mạng và tài sản của ngư dân
làm nghề câu mực xà là rất lớn.
- Có nhiều nguy cơ tiềm ẩn tai nạn cho tàu và
thuyền viên nghề câu mực xà như: Ngư trường khai
thác nằm trong khu vực chịu tác động mạnh của
bão; Phương pháp khai thác thủ công, phương tiện
khai thác thô sơ; Trang bị an toàn trên thúng câu
chưa đảm bảo; Thiếu thiết bị quản lý thúng câu;
Kích thước giàn phơi mực quá lớn và cồng kềnh.
- Có 2 nhóm giải pháp nhằm giảm thiểu tổn thất
về sinh mạng và tài sản cho ngư dân: Giải pháp về
chính sách - xã hội và kỹ thuật. Tập trung vào: tuyên
truyền, nâng cao nhận thức của người dân, ban
hành tiêu chuẩn trang bị an toàn cho các phương
tiện khai thác thủy sản thô sơ, lắp đặt hệ thống ra
đa giám sát thúng câu, cải tiến giàn phơi và công
nghệ khai thác.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Chi cục khai thác & BVNL Thủy sản tỉnh Quảng Nam, số liệu đăng kiểm tàu cá đến hết ngày 31/3/20102.
2.
Cục Thống kê tỉnh Quảng Nam, Niên giám thống kê tỉnh Quảng Nam năm 2011. NXB Thống Kê. http://www.qso.gov.vn/
ngtk2011/index.html
3.
Bách Văn Hạnh, 2011. Nghiên cứu kỹ thuật khai thác mực xà bằng nguồn sáng. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ. Viện
Nghiên cứu Hải sản.
4.
Hồ Quốc Hùng, 2012. Điều tra thực trạng tàu thuyền và đánh giá những nguy cơ tiềm ẩn tai nạn của thuyền viên làm việc trên
tàu câu mực xà tỉnh Quảng Nam. Đồ án tốt nghiệp. Trường Đại học Nha Trang.
5.
Trần Tiến Phức, 1999. Nghiên cứu ứng dụng ra đa hàng hải phục vụ khai thác thủy sản xa bờ. Tuyển tập công trình nghiên
cứu khoa học công nghệ, Trường Đại học Thủy sản, 1999.
6.
Nguyễn Đình Sơn, 2009. Thực trạng nghề câu mực xà ở Việt Nam. Bản tin Quý, Số 11 - tháng 1/2009. Viện Nghiên cứu Hải
sản. http://www.rimf.org.vn/bantin/tapchi_newsdetail.asp?TapChiID=32&muctin_id=2&news_id=2181
7.
Trần Văn Trường và CTV, 2012. Một vài kết quả nghiên cứu về nghề câu mực xà tỉnh Quảng Nam. Tạp chí Khoa học Công
nghệ Thủy sản, số 1/2012.
8.
Viện Nghiên cứu Hải sản. Dự báo ngư trường khai thác. http://www.rimf.org.vn/exp_fishfc.asp?lang=1
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 41
nguon tai.lieu . vn
Soá 1/2013
THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC
THỰC TRẠNG TAI NẠN VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO AN TOÀN CHO TÀU
VÀ THUYỀN VIÊN NGHỀ CÂU MỰC XÀ TỈNH QUẢNG NAM
THE ACCIDENT STASTUS AND SOLUTIONS TO IMPROVE THE SAFETY
OF PURPLEBACK FLYING-SQUID JIGGING IN QUANG NAM PROVINCE
Nguyễn Quốc Khánh1, Trần Đức Phú2
Ngày nhận bài: 21/08/2012; Ngày phản biện thông qua: 10/12/2012; Ngày duyệt đăng: 15/3/2013
TÓM TẮT
Trong những năm qua, nghề câu mực xà mang lại nguồn thu nhập cao cho ngư dân tỉnh Quảng Nam. Nghề này vừa
giải quyết công ăn việc làm, vừa góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản ven bờ, bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển. Đội tàu
câu mực xà ở Quảng Nam có quy mô công suất lớn so với mức bình quân toàn tỉnh, 70% số tàu có công suất từ 400CV trở
lên. Tuy nhiên, đây là nghề có nhiều rủi ro, hằng năm có 3 - 4 ngư dân chết hoặc mất tích trên biển. Nhiều nguyên nhân
tiềm ẩn có thể dẫn đến tai nạn như: đặc điểm ngư trường, mùa vụ khai thác nằm trong vùng chịu tác động mạnh của bão,
phương thức sản xuất thủ công, thiếu dụng cụ cứu sinh, cấu trúc giàn phơi mực quá cồng kềnh và không có thiết bị kiểm
soát thúng câu. Bài báo đã đề xuất giải pháp chính sách - xã hội và kỹ thuật nhằm đảm bảo an toàn cho tàu và thuyền viên
nghề câu mực xà tỉnh Quảng Nam.
Từ khóa: Câu mực xà, thực trạng tai nạn, an toàn, giải pháp
ABSTRACT
When the Purpleback Flying-Squid Jigging imported into Quang Nam, it has soon become main fishing industry
there, which improves incomes and creates jobs for local people, protect in-shore fisheries resources, and contribute to a
country’s sea-islands sovereignty. Horse power of squid fishing boats is so higher to compare with others, 70% of them
are equal or greater than 400HP. However, Purpleback Flying-Squid Jigging is very dangerous industry. There are 3 - 4
people died because of storms and other accidents yearly. The latent causes lead to accident of fishing boats and crews is
because of fishing ground features, fishing season, fishing technology, luck of safe instrument and too cumbersome squid
frying frame. The paper has proposed the solutions of social-policies and techniques to improve the safety for Purpleback
Flying-Squid Jigging boats and crews.
Keyword: Purpleback Flying-Squid Jigging, accident status, safety, solution
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Câu mực xà là một trong những nghề khai thác
chính của ngư dân tỉnh Quảng Nam. Hiện nay, toàn
tỉnh có 80 tàu, với tổng công suất 44.800 CV, chủ
yếu tập trung ở huyện Núi Thành (68 tàu) [1]. Từ
đầu năm 2012, mặc dù gặp bất lợi về giá mực xà
khô giảm nhưng nhờ vào sản lượng khai thác cao
nên doanh thu vẫn giữ ổn định, dao động từ 40 - 55
triệu đồng/người/chuyến (2 tháng/chuyến biển), lợi
nhuận ròng đạt 20 - 22 triệu đồng/người/chuyến [4].
1
Bên cạnh đó, nghề câu mực xà cũng đã giải quyết
việc làm cho hơn 4.500 lao động ở địa phương [7].
Do ngư trường khai thác mực xà ở tuyến khơi, chủ
yếu từ Hoàng Sa đến Trường Sa nên ngoài hiệu
quả kinh tế, xã hội thì nghề này còn góp phần bảo
vệ chủ quyền biển đảo.
Mặc dù nghề câu mực xà đem lại nguồn thu
nhập cao cho ngư dân, đóng góp đáng kể vào sự
phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, nhưng
nghề này cũng luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ tai nạn
ThS. Nguyễn Quốc Khánh, 2 TS. Trần Đức Phú: Viện Khoa học và Công nghệ Khai thác Thủy sản - Trường Đại học Nha Trang
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 37
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Soá 1/2013
cho tàu thuyền và người lao động. Một mặt, là do
ngư dân còn chủ quan trong công tác đảm bảo an
toàn và thiếu thốn các trang thiết bị. Mặt khác, là do
quy trình khai thác của nghề câu mực xà còn thô sơ,
ngư dân sử dụng thúng là phương tiện để câu đơn
độc trên biển khơi nên tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, bất
trắc. Vào khoảng 16 - 17 giờ hàng ngày, sau khi xác
định hướng khai thác thuận lợi, thuyền trưởng cho
thả các thúng câu xuống biển, mỗi thúng bố trí một
thuyền viên. Đến sáng hôm sau, thuyền trưởng cho
tàu mẹ tìm vớt thúng lên. Từ lúc thả cho đến khi vớt,
các thúng đã trôi dạt trên biển một quãng đường
khá xa, trung bình từ 6 đến 8 hải lý. Phương tiện liên
lạc duy nhất giữa thuyền trưởng và thuyền viên ngồi
câu trên thúng là máy đàm thoại tầm gần. Khi điều
kiện thời tiết tốt, việc thông tin liên lạc giữa thuyền
viên và thuyền trưởng được dễ dàng, nhưng đến khi
thời tiết xấu, tầm nhìn xa bị hạn chế, gió thổi mạnh
hoặc lốc xoáy, thúng bị trôi xa. Lúc này, việc liên lạc
giữa thuyền trưởng và thuyền viên gặp nhiều khó
khăn. Trong trường hợp nguy cấp thúng bị lật, thì
máy đàm thoại cũng không thể liên lạc được nên
việc tìm kiếm và cứu vớt người sẽ càng khó khăn
hơn và đôi khi không thể thực hiện được nên cả
người và thúng bị mất tích trên biển. Theo thống kê
của Chi cục Khai thác và Bảo vệ Nguồn lợi Thủy sản
tỉnh Quảng Nam, mỗi năm có 3 - 4 thuyền viên thiệt
mạng do chìm tàu hoặc lật thúng. Cá biệt năm 2006
đã có 270 thuyền viên làm việc trên các tàu câu mực
xà ở Quảng Nam chết và mất tích do ảnh hưởng
của cơn bão Chanchu.
Để giảm thiểu tổn thất về người và tài sản cho
ngư dân làm nghề câu mực xà, cần phải đánh giá
lại thực trạng, phân tích nguy cơ tiềm ẩn tai nạn, từ
đó đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo an toàn cho
tàu và thuyền viên nghề câu mực xà ở Quảng Nam,
giúp cho ngư dân an tâm sản xuất.
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Điều tra phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn trực
tiếp ngư dân các thông tin về quy trình, thời gian,
mùa vụ và ngư trường khai thác; các trang bị an
toàn trên tàu; các vụ tai nạn trên biển.
- Thống kê: Căn cứ vào báo cáo của chính
quyền địa phương, Chi cục Khai thác và Bảo vệ
Nguồn lợi Thủy sản tỉnh Quảng Nam và Cục thống
kê tỉnh Quảng Nam để tiến hành thống kê những vụ
tai nạn liên quan đến nghề câu mực xà trong thời
gian qua.
- Do nghề câu mực xà tập trung ở huyện Núi
Thành (chiếm 85% số tàu toàn tỉnh) nên việc điều
tra, phỏng vấn ngư dân được tiến hành ở huyện
Núi Thành.
- Trên cơ sở tập hợp tất cả các số liệu phỏng
vấn và thống kê, tiến hành phân tích, đánh giá
những nguy cơ tiềm ẩn tai nạn đối với tàu và thuyền
viên. Từ đó, đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo an
toàn của nghề câu mực xà ở địa phương.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Số lượng tàu và lao động nghề câu mực xà
tỉnh Quảng Nam
Tính đến tháng 3/2012 toàn tỉnh có 80 tàu câu
mực xà, trong đó chủ yếu tập trung ở huyện Núi
Thành, chiếm 85%, Thăng Bình 12,5% và Duy
Xuyên 2,1%. Tương tự như số lượng, công suất
bình quân/đơn vị tàu thuyền ở huyện Núi Thành
cũng cao hơn các huyện còn lại (604,03CV/chiếc).
Nhìn chung tàu thuyền nghề câu mực xà ở Quảng
Nam có quy mô công suất lớn so với các nghề
khác, tất cả tàu câu mực xà đều trên 90CV, trong
đó 70% có công suất từ 400CV trở lên, gấp 13,88
lần bình quân công suất một đơn vị tàu thuyền
toàn tỉnh [1].
Bảng 1. Số lượng tàu câu mực xà tỉnh Quảng Nam, giai đoạn 2001 - 2012 [1]
Địa phương
Năm
Núi Thành
Duy Xuyên
Tổng
Thăng Bình
Số lượng (tàu)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (tàu)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (tàu)
Tỷ lệ (%)
2001
60
88,24
8
11,71
0
0
68
2002
61
88,41
8
11,59
0
0
69
2003
63
88,73
8
11,27
0
0
71
2004
66
94,29
4
5,71
0
0
70
2005
78
92,86
4
4,76
2
2,38
84
2006
80
91,95
4
4,60
3
3,45
87
2007
72
91,14
4
5,06
3
3,8
79
2008
65
92,86
2
2,86
3
4,29
70
38 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Soá 1/2013
2009
60
92,31
2
3,08
3
4,62
65
2010
43
91,49
1
2,13
3
6,38
47
2011
47
88,68
2
3,78
4
7,54
53
3/2012
68
85,00
2
2,50
10
12,5
80
2. Tai nạn trong nghề câu mực xà
Theo báo cáo của Chi cục Khai thác và Bảo vệ
Nguồn lợi Thủy sản tỉnh Quảng Nam, hằng năm có
3 - 4 lao động nghề câu mực xà bị thiệt mạng. Đặc
biệt trong cơn bão Chanchu (bão số 1) năm 2006
nghề câu mực xà của tỉnh Quảng Nam đã bị thiệt
hại nặng, 12 tàu câu mực bị chìm, 270 lao động bị
chết và mất tích.
Kết quả thống kê các tai nạn của nghề câu mực
xà từ năm 2004 đến nay như sau:
Bảng 2. Thống kê tai nạn từ năm 2004
Năm
Số
Vụ
2004
1
Do bão
1 tàu chìm, 20 thuyền viên chết và mất tích
2006
12
Do bão
- 12 tàu mất tích
- 270 người chết hoặc mất tích
2007
1
Đang câu mực gặp lốc xoáy bất ngờ
Một thúng câu bị lật, người trên thúng mất tích
2008
1
Đang câu mực gặp gió lớn nửa đêm
Một thúng câu bị lật, người trên thúng mất tích
2009
4
- Tàu đang hoạt động bị chết máy
- Do ảnh hưởng của bão
- 1 tàu chìm, 3 tàu bị hư hỏng nặng
- 20 người chết
2010
1
Tàu bị hỏng máy trôi dạt
Trên tàu có 30 lao động được tàu khác lai dắt
vào bờ
2012
5
- Do hỏng máy
- Do gặp bão
- Tàu bị trôi dạt
- 4 người chết và mất tích
Nguyên nhân tai nạn
Thiệt hại
Qua bảng thống kê cho thấy tổn thất về sinh
mạng và tài sản đối với nghề câu mực xà tỉnh Quảng
Nam là rất lớn. Những thiệt hại này có ảnh hưởng
lớn đến tâm lý của ngư dân, làm cho họ chưa thực
sự yên tâm sản xuất. Phần lớn thuyền viên trên tàu
câu mực xà là lao động chính trong gia đình, một
khi có bất trắc xảy ra với họ thì cả gia đình cũng bị
ảnh hưởng theo. Do đó, cần tìm ra những giải pháp
nhằm đảm bảo an toàn trên biển, góp phần giảm
thiệt hại về người và tài sản cho ngư dân.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến an toàn của tàu và
thuyền viên nghề câu mực xà
Từ kết quả nghiên cứu, phân tích và đánh giá
cho thấy những yếu tố ảnh hưởng đến an toàn cho
tàu và thuyền viên nghề câu mực xà ở Quảng Nam
như sau:
- Về ngư trường và mùa vụ khai thác: Ngư
trường khai thác của nghề câu mực xà khá rộng,
từ 60 - 200N và 1090 - 1170E. Mùa vụ khai thác của
nghề câu mực xà bắt đầu từ tháng 12 đến tháng 9
năm sau [3]. Đây là khoảng thời gian và khu vực
thường xuyên xuất hiện bão và áp thấp nhiệt đới,
đầu mùa mưa thì hay có tố, lốc, mùa đông thì chịu
tác động mạnh của gió mùa Đông Bắc. Bất cứ cơn
Hình 1. Ngư trường khai thác vụ Nam [8]
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 39
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
bão nào trên Biển Đông cũng ảnh hưởng đến ngư
trường khai thác mực xà. Ngoài ra, do ngư dân
thường tranh thủ khai thác kể cả khi gió lên đến cấp
5 nên nguy cơ lật thúng luôn có thể xảy ra bất cứ
lúc nào.
- Về phương pháp khai thác: Câu mực xà là
nghề khai thác theo phương thức thủ công. Mỗi
thúng câu là một đơn vị sản xuất độc lập, cách xa
tàu. Do thiếu hệ thống kiểm soát thúng câu, nên
khi gặp các yếu tố thời tiết bất lợi như giông tố, lốc
xoáy, gió mạnh dễ gây lật thúng, hoặc chẳng may
do tàu vận tải đâm va thì thuyền trưởng không kịp
ứng cứu. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn
đến nhiều vụ thuyền viên mất tích trên biển trong
thời gian qua.
Hình 2. Kết cấu giàn phơi mực
- Về trang bị cứu sinh: trên mỗi thúng câu được
trang bị 1 phao áo, nhưng qua điều tra cho thấy, có
3% số lượng tàu thuyền không trang bị đủ số lượng
phao áo cho thuyền viên. Ngoài ra, phần lớn ngư
dân được phỏng vấn sử dụng áo phao không đúng
quy cách. Do đó, một khi tai nạn xảy ra thì áo phao
cũng không thể phát huy hết tác dụng của chúng.
- Về kết cấu giàn phơi mực: So với các nghề
khai thác thủy sản khác, nghề câu mực xà có thêm
Soá 1/2013
hệ thống giàn phơi được đóng cố định trên tàu. Hệ
thống này rất cồng kềnh nên làm cho tàu dễ mất ổn
định khi gặp sóng gió. Tổng diện tích trung bình của
1 giàn phơi 2 tầng khoảng 321,1m2 nên tạo ra sức
cản rất lớn. Chiều cao trung bình của giàn phơi từ
5 - 5,5m tính từ mặt boong, vật liệu chủ yếu là gỗ và
tre nên khi trời mưa bị thấm nước trọng lượng của
hệ thống giàn phơi sẽ tăng lên. Vì vậy càng làm cho
tàu dễ mất ổn định.
Bên cạnh đó, với kết cấu khá cồng kềnh của
giàn phơi làm che khuất hệ thống đèn tín hiệu nên
càng làm tăng nguy cơ đâm va với tàu thuyền khác
khi gặp thời tiết xấu.
4. Giải pháp đảm bảo an toàn cho tàu và thuyền
viên nghề câu mực xà ở Quảng Nam
4.1. Giải pháp chính sách - xã hội
- Mỗi thúng là một đơn vị sản xuất độc lập
nhưng hiện nay chưa có tiêu chuẩn trang bị an toàn
trên thúng câu mực xà. Ngư dân tự trang bị theo
nhu cầu của họ. Do đó, cơ quan quản lý Nhà nước
cần ban hành tiêu chuẩn trang bị an toàn cho các
phương tiện khai thác thủy sản thô sơ (bao gồm
thúng, bè,...) nhằm đảm bảo an toàn tính mạng và
tài sản của ngư dân.
- Nhà nước cần có những chính sách để cho
ngư dân vay vốn mua sắm trang thiết bị đảm bảo an
toàn cho tàu và thuyền viên.
- Cần phải thường xuyên tuyên truyền, vận
động người dân nâng cao ý thức trong công tác
đảm bảo an toàn.
4.2. Giải pháp kỹ thuật
- Lắp đặt hệ thống ra đa trên tàu và thúng câu.
Nguyên lý hoạt động và cấu trúc của hệ thống được
thể hiện như hình 3:
Hình 3. Nguyên lý hoạt động của hệ thống ra đa kiểm soát thúng câu
40 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG
Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn
Các tiêu chiêu chuẩn kỹ thuật cơ bản để thiết
kế, lắp đặt hệ thống ra đa như sau [5]:
+ Lựa chọn thông số kỹ thuật của ra đa cho phù
hợp với đặc điểm của tàu câu mực xà. Nên lựa chọn
loại ra đa có thang đo xa 36 hải lý.
+ Lắp đặt chiều cao ăn ten hợp lý. Nếu chiều
dài tàu 20m thì lắp ăn ten cao hơn đỉnh đầu thuyền
viên tối thiểu 2,1m.
+ Dùng tiêu phản xạ góc để lắp đặt trên các
thúng câu.
+ Kích thước tối thiểu mỗi cạnh của tiêu ra đa
là 30cm.
+ Chiều cao tối thiểu tiêu ra đa là 1m.
Ưu điểm của hệ thống này là:
+ Hình ảnh thúng câu luôn xuất hiện trên màn
hình ra đa.
+ Thuyền trưởng biết được chính xác vị trí,
khoảng cách, tốc độ trôi dạt và hướng di chuyển
của thúng câu.
+ Có thể tránh được đâm va với tàu vận tải và
các tàu có trang bị ra đa.
+ Khi thúng câu bị lật thì tàu mẹ dễ dàng tiếp
cận mục tiêu.
- Cải tiến giàn phơi mực sao cho gọn nhẹ, khi
gặp gió bão có thể tháo, xếp dễ dàng và nhanh
chóng để giảm lắc, duy trì tính ổn định của tàu.
Ngoài ra, cũng cần phải đầu tư nghiên cứu công
nghệ sấy mực vừa nâng cao chất lượng sản phẩm,
vừa góp phần làm giảm kết cấu giàn phơi.
- Nghiên cứu cải tiến công nghệ khai thác. Hiện
nay, ngư dân ở các tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Cà Mau
và Kiên Giang khai thác mực ống và mực lá bằng
câu vàng cho hiệu quả kinh tế cao. Vì vậy, cần thực
Soá 1/2013
hiện nghiên cứu thử nghiệm công nghệ câu vàng
khai thác mực xà vừa nâng cao hiệu quả sản xuất,
vừa đảm bảo an toàn cho thuyền viên.
- Cần phải trang bị đầy đủ dụng cụ cứu sinh cá
nhân như phao áo, phao tròn trên thúng câu (hiện
nay khoảng 3% không trang bị phao áo và 100%
không có phao tròn trên thúng câu) để tăng khả
năng tự ứng cứu của thuyền viên.
Tuy nhiên, để các giải pháp kỹ thuật mang tính
khả thi và có thể áp dụng vào thực tế sản xuất thì
cần các công trình nghiên cứu sâu hơn.
IV. KẾT LUẬN
- Tàu thuyền nghề câu mực xà ở tỉnh Quảng
Nam có quy mô công suất lớn, tất cả tàu câu mực
xà đều trên 90CV, trong đó 70% có công suất từ
400CV trở lên.
- Thiệt hại về sinh mạng và tài sản của ngư dân
làm nghề câu mực xà là rất lớn.
- Có nhiều nguy cơ tiềm ẩn tai nạn cho tàu và
thuyền viên nghề câu mực xà như: Ngư trường khai
thác nằm trong khu vực chịu tác động mạnh của
bão; Phương pháp khai thác thủ công, phương tiện
khai thác thô sơ; Trang bị an toàn trên thúng câu
chưa đảm bảo; Thiếu thiết bị quản lý thúng câu;
Kích thước giàn phơi mực quá lớn và cồng kềnh.
- Có 2 nhóm giải pháp nhằm giảm thiểu tổn thất
về sinh mạng và tài sản cho ngư dân: Giải pháp về
chính sách - xã hội và kỹ thuật. Tập trung vào: tuyên
truyền, nâng cao nhận thức của người dân, ban
hành tiêu chuẩn trang bị an toàn cho các phương
tiện khai thác thủy sản thô sơ, lắp đặt hệ thống ra
đa giám sát thúng câu, cải tiến giàn phơi và công
nghệ khai thác.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Chi cục khai thác & BVNL Thủy sản tỉnh Quảng Nam, số liệu đăng kiểm tàu cá đến hết ngày 31/3/20102.
2.
Cục Thống kê tỉnh Quảng Nam, Niên giám thống kê tỉnh Quảng Nam năm 2011. NXB Thống Kê. http://www.qso.gov.vn/
ngtk2011/index.html
3.
Bách Văn Hạnh, 2011. Nghiên cứu kỹ thuật khai thác mực xà bằng nguồn sáng. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ. Viện
Nghiên cứu Hải sản.
4.
Hồ Quốc Hùng, 2012. Điều tra thực trạng tàu thuyền và đánh giá những nguy cơ tiềm ẩn tai nạn của thuyền viên làm việc trên
tàu câu mực xà tỉnh Quảng Nam. Đồ án tốt nghiệp. Trường Đại học Nha Trang.
5.
Trần Tiến Phức, 1999. Nghiên cứu ứng dụng ra đa hàng hải phục vụ khai thác thủy sản xa bờ. Tuyển tập công trình nghiên
cứu khoa học công nghệ, Trường Đại học Thủy sản, 1999.
6.
Nguyễn Đình Sơn, 2009. Thực trạng nghề câu mực xà ở Việt Nam. Bản tin Quý, Số 11 - tháng 1/2009. Viện Nghiên cứu Hải
sản. http://www.rimf.org.vn/bantin/tapchi_newsdetail.asp?TapChiID=32&muctin_id=2&news_id=2181
7.
Trần Văn Trường và CTV, 2012. Một vài kết quả nghiên cứu về nghề câu mực xà tỉnh Quảng Nam. Tạp chí Khoa học Công
nghệ Thủy sản, số 1/2012.
8.
Viện Nghiên cứu Hải sản. Dự báo ngư trường khai thác. http://www.rimf.org.vn/exp_fishfc.asp?lang=1
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 41