Xem mẫu
Xã hội học, số 4(112), 2010 45
THùC TR¹NG Sö DôNG NGUåN NH¢N LùC KHOA HäC HIÖN NAY
Hoµng Thu H¬ng* NguyÔn ThÞ Kim Nhung**
1. Giíi thiÖu
Nguån nh©n lùc trong c¸c ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ãng vai trß quan träng trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn toµn diÖn ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc trong giai ®o¹n ®æi míi vµ héi nhËp quèc tÕ. Nguån nh©n lùc, theo GS Ph¹m Minh H¹c trong “Nghiªn cøu con ngêi vµ nguån nh©n lùc ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸” (2001) lµ “tæng thÓ c¸c tiÒm n¨ng lao ®éng cña mét níc hay mét ®Þa ph¬ng, tøc lµ nguån lùc lao ®éng ®îc chuÈn bÞ (ë c¸c møc ®é kh¸c nhau) s½n sµng tham gia mét c«ng viÖc lao ®éng nµo ®ã, tøc lµ nh÷ng ngêi lao ®éng cã kü n¨ng (hay kh¶ n¨ng nãi chung) b»ng con ®êng ®¸p øng ®îc yªu cÇu chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸”. ViÖc sö dông nguån nh©n lùc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ sù nghiÖp hiÖn nay lµ mét dÊu hái lín ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ nhµ qu¶n lý. Sö dông nguån nh©n lùc sao cho hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ lµm viÖc hay sù ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh nghÒ lµ mèi quan t©m lín cña §¶ng vµ Nhµ níc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
Sö dông nguån nh©n lùc kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò riªng cña tõng ®¬n vÞ hay cña nhµ qu¶n lý mµ ®· trë thµnh vÊn ®Ò chung cña toµn x· héi, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam hiÖn nay. Nãi ®Õn sö dông nguån nh©n lùc, kh«ng thÓkh«ng nh¾c tíi c¸c yÕu tè xuÊt ph¸t tõ nhµ l·nh ®¹o, qu¶n lý hay trùc tiÕp tõ ®éi ngò trÝ thøc, liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng trong c¬ quan nh: ph©n c«ng c«ng viÖc, ph¸t huy n¨ng lùc hay thùc hiÖn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch. Sö dông nguån nh©n lùc hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi m«i trêng lµm viÖc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®éi ngò nguån nh©n lùc ph¸t huy tèi ®a n¨ng lùc lµm viÖc cña m×nh. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng chÊt lîng nguån nh©n lùc ®îc ®Ò cËp nhiÒu lµ hÖ thèng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch sö dông nguån nh©n lùc t¹i c¸c c¬ quan hiÖn nay. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i sÏ t×m hiÓu thùc tr¹ng sö dông nguån nh©n lùc khoa häc t¹i c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ sù nghiÖp hiÖn nay; thÓ hiÖn th«ng qua c¸c chØ b¸o: (1) lµ sù ph©n c«ng c«ng viÖc trong c¸c c¬ quan, (2) lµ m øc ®é ph¸t huy n¨ng lùc lµm viÖc cña ®éi ngò trÝ thøc;(3) lµ viÖc thùc hiÖn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hiÖn nay ë c¸c c¬ quan díi ®¸nh gi¸ cña ®éi ngò nguån nh©n lùctrong lÜnh vùc khoa häc.
Bµi viÕt sö dông kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña ®Ò tµi KX.03.22/06 - 10 “X©y dùng vµ ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ ViÖt Nam phôc vô sù nghiÖp chÊn hng ®Êt níc trong thÕ kû XXI” (2009 - 2010) kh¶o s¸t nhãm ®èi tîng c¸n bé cã tr ×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng trë
* TS, §¹i häc KHXH & NV Hµ Néi. ** CN, §¹i häc KHXH & NV Hµ Néi.
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
46 Thực trạng sử dụng nguồn nhân lực khoa học hiện nay
lªn ®ang c«ng t¸c trong c¸c lÜnh vùc khoa häc, gi¸o dôc, qu©n sù, ngo¹i giao, kinh tÕ, v¨n hãa, nghÖ thuËt, trong ®ã tËp trung chÝnh vµo 2 lÜnh vùc lµ khoa häc vµ nghÖ thuËt t¹i 4 ®Þa bµn: Hµ Néi, Hå ChÝ Minh, §µ N½ng, B×nh D¬ng víi tæng sè phiÕu hái lµ 1.156.
2. TÝnh hîp lý cña sù ph©n c«ng c«ng viÖc
Sö dông nguån nh©n lùc hîp lý vµ hiÖu qu¶ lu«n lµ mét bµi to¸n khã ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý. GÇn ®©y, trªn c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng cã ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò l·ng phÝ chÊt x¸m trong c¸c c ¬ quan c«ng quyÒn, bëi viÖc sö dông ®éi ngò c¸n bé cha hîp l ý. Nhãm nghiªn cøu tiÕn hµnh kh¶o s¸t ý kiÕn ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh hîp lý cña sù ph©n c«ng c«ng viÖc cña nhãm c¸n bé hiÖn nay. KÕt qu¶ thu ®îc nh sau:
BiÓu ®å 1: §¸nh gi¸ cña ®éi ngò CBKH vÒ møc ®é hîp lý cña sù ph©n c«ng c«ng viÖc (tû lÖ%)
3.2 0.8 4.9
40.9
49.1
Rất hợp lý Hợp lý Tạm được Bất hợp lý Rất bất hợp lý
PhÇn lín ngêi ®îc hái ®Òu ®¸nh gi¸ møc ®é hîp lý cña sù ph©n c«ng c«ng viÖc hiÖn t¹i ë møc “hîp lý” vµ “t¹m ®îc”. Tû lÖ bÊt hîp lý chØ chiÕm tû lÖ nhá trong tæng sè mÉu ®iÒu tra. Bªn c¹nh ®ã, sè liÖu vÒ ®¸nh gi¸ cña c¸c c¸n bé ë nh÷ng ®Þa ph¬ng kh¸c nhau vÉn cßn nhiÒu ®é chªnh, cô thÓ nh kÕt qu¶ mµ nghiªn cøu nµy ®· chØ ra th× tû lÖ nh÷ng ngêi cho r»ng ph©n c«ng c«ng viÖc hîp lý vµ t¹m ®îc ë Hµ Néi cao nhÊt (46,4%), tiÕp ®Õn lµ thµnh phè Hå ChÝ Minh (35,8%) vµ B×nh D¬ng, §µ N½ng (17,8%).
C¸c ý kiÕn cña c¸n bé ®îc kh¶o s¸t cho r»ng tÝnh hîp lý cña sù ph©n c«ng c«ng viÖc trong c¬ quan cña hä ®îc thÓ hiÖn qua sù ph©n c«ng c«ng viÖc phï hîp víi n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cña c¸ nh©n.
“Sù ph©n c«ng c«ng viÖc ë c¬ quan t«i hiÖn t¹i rÊt hîp l ý. V× lµ c«ng ty t nh©n nªn mçi ngêi cã mét vÞ trÝ phï hîp víi n¨ng lùc cña b¶n th©n hä. §iÒu nµy gióp cho c«ng ty ph¸t triÓn vµ còng gióp cho mçi c¸ nh©n ph¸t huy thÕ m¹nh cña b¶n th©n hä”
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Hoàng Thu Hương & Nguyễn Thị Kim Nhung 47
(PV N÷, sinh 1976, §¹i häc).
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng ý kiÕn cho r»ng sù ph©n c«ng c«ng viÖc hiÖn t¹i lµ hîp lý, vÉn cßn nh÷ng ý kiÕn cho r»ng sù ph©n c«ng c«ng viÖc cha hîp lý vµ phÇn nhiÒu nguyªn nh©n b¾t nguån tõ ngêi l·nh ®¹o.
“Do l·nh ®¹o cha c«ng t©m nªn viÖc nh×n nhËn ®¸nh gi¸ n¨ng lùc cña tõng khoa, tõng c¸ nh©n cha ®óng cho nªn sù ph©n c«ng c«ng viÖc nhiÒu khi kh«ng c¨n cø vµo n¨ng lùc c¸n bé mµ dùa trªn c¶m nhËn yªu ghÐt cña l·nh ®¹o víi tõng c¸ nh©n” (PV N÷, sinh 1982, Th¹c sÜ).
“§iÓm bÊt hîp lý lµ mét sè c¸n bé cã chøc cã quyÒn th©u tãm quyÒn lùc ® · t¹o nªn nh÷ng ekÝp lµm viÖc mµ nh÷ng ngêi kh«ng cïng quan ®iÓm sÏ kh«ng ®îc ph©n c«ng nh÷ng c«ng viÖc lÏ ra lµ hä lµm tèt h¬n” (PV N÷, sinh 1978, §¹i häc).
Nh×n chung nhãm c¸n bé khoa häc ®¸nh gi¸ sù ph©n c«ng c«ng viÖc hiÖn nay lµ kh¸ hîp lý. Tuy nhiªn, møc ®é ®¸nh gi¸ ë c¸c ®Þa ph¬ng lµ kh¸c nhau. Trong ®ã, møc ®é hîp lý cña sù ph©n c«ng c«ng viÖc ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi vµ Hå ChÝ Minh vÉn cao h¬n c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c trong c¶ níc.
3. Møc ®é ph¸t huy n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé khoa häc
Trong bèi c¶nh thÕ giíi ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc, viÖc sö dông hiÖu qu¶ tri thøc phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi lµ yªu cÇu tÊt yÕu ®èi víi c¸c quèc gia. §Ó khai th¸c ®îc tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cña con ngêi, bªn c¹nh yÕu tè nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i s¾p xÕp, ph©n c«ng lao ®éng hîp lý trong c¬ quan m ×nh qu¶n lý, cßn yÕu tè xuÊt ph¸t tõ chÝnh néi lùc chñ quan cña nhãm c¸n bé, ®ã lµ møc ®é ph¸t huy n¨ng lùc c«ng t¸c. C©u hái ®Æt ra lµ tõ nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ sù ph©n c«ng c«ng viÖc lµ hîp lý t¹i c ¬ quan, ®éi ngò trÝ tuÖ ®· thùc sù ph¸t huy n¨ng lùc lµm viÖc ë vÞ trÝ c«ng t¸c hay cha? KÕt qu¶ tõ cuéc ®iÒu tra nghiªn cøu kh¶o s¸t cña ®Ò tµi cho thÊy râ ®éi ngò c¸n bé hiÖn nay ®· ph¸t huy t¬ng ®èi n¨ng lùc lµm viÖc cña b¶n th©n (40,5%) trong khi ®ã cã 21,7% sè c¸n bé nhËn thÊy ® · ph¸t huy tèi ®a n¨ng lùc lµm viÖc cña m ×nh. Nh vËy, viÖc sö dông vµ ph©n c«ng c«ng viÖc t¹i c¸c c¬ quan cho tõng c¸ nh©n c¸n bé lµ ®iÒu v« cïng quan träng, ¶nh hëng nhiÒu ®Õn viÖc ph¸t huy tèi ®a n¨ng lùc cña ®éi ngò. MÆc dï vÒ c¬ b¶n, ®éi ngò c¸n bé hiÖn nay ®· ph¸t huy ®îc nhiÒu n¨ng lùc cña m×nh cïng víi sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé, ®Çu t nhiÒu h¬n c¸c trang thiÕt bÞ, c¬ së vËt chÊt lµ m viÖc nhng kÕt qu¶ khiªm tèn cña ®éi ngò c¸n bé cho r»ng b¶n th©n ph¸t huy tèi ®a n¨ng lùc lµm viÖc ® · cho thÊy sù ph©n c«ng c«ng viÖc vµ sö dông nguån nh©n lùc hiÖn nay trªn thùc tÕ cha ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt.
Bªn c¹nh yÕu tè ph©n c«ng c«ng viÖc hîp lý, trªn thùc tÕ cßn nhiÒu yÕu tè kh¸c ¶nh hëng ®Õn viÖc ph¸t huy n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé khoa häc vµ nghÖ thuËt. Cô thÓ, bao gåm c¸c yÕu tè nh sau:
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
48 Thực trạng sử dụng nguồn nhân lực khoa học hiện nay
B¶ng 1: Nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy n¨ng lùc lµm viÖc ë nhãm c¸n bé KH
ChÕ ®é khen thëng hîp lý
C¬ së vËt chÊt tèt
Tù chñ trong c«ng viÖc Cã nhµ qu¶n lý giái
Cã ®éi ngò céng t¸c tèt B×nh ®¼ng giíi
Ph©n c«ng c«ng viÖc hîp lý
ChÕ®é l¬ng®¶mb¶ocuécsèng
TÇn sè TÇn suÊt 264 30,48% 380 43,88% 373 43,07% 413 47,69% 309 35,68%
41 4,73% 351 40,53%
452 52,19%
Qua b¶ng sè liÖu nµy, chóng ta nhËn thÊy yÕu tè cÇn cã “chÕ ®é l¬ng ®¶m b¶o cuéc sèng” chiÕm vÞ trÝ cao nhÊt trong tæng c¸c mong muèn ®îc ®a ra. T hu nhËp lu«n lµ vÊn ®Ò cña mäi ngêi, mäi ngµnh nghÒ. Cuéc sèng ngµy cµng ph¸t triÓn, x· héi ph¸t triÓn, kÐo theo ®ã lµ sù leo thang gi¸ c¶ cña rÊt nhiÒu c¸c s¶n phÈm, c¸c ®å tiªu dïng…; cïng víi ®ã, nhu cÇu cña con ngêi còng ngµy cµng cao h¬n tríc. Do vËy, ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña b¶n th©n vµ nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng tiªu dïng, ngêi tiªu dïng cµng cÇn ®Õn mét sù ®¶m b¶o tèt h¬n cho b¶n th©n vµ gia ®×nh. Lóc nµy, vÊn ®Ò tµi chÝnh lµ mèi quan t©m vµ ®Çu t mong ®¹t ®îc sè lîng tèi ®a trong c«ng viÖc cña mçi ngêi
§Ó ph¸t huy tèt nhÊt n¨ng lùc cña m×nh, ngêi c¸n bé cÇn cã ngêi qu¶n lý giái vµ c¬ së vËt chÊt n¬i lµm viÖc tèt. ThËt vËy, bªn c¹nh nhu cÇu vÒ tiÒn l¬ng, viÖc cã mét ngêi qu¶n lý giái còng lµ mét yÕu tè quan träng gióp ®éi ngò c¸n bé cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy tèt n¨ng lùc cña m×nh. Ngêi qu¶n lý giái ph¶i biÕt dïng ngêi, ph©n c«ng c«ng viÖc hîp lý ®èi víi tõng c¸ nh©n, tõng vÞ trÝ cô thÓ, lµ ngêi biÕt ®a ra c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu hót nh©n tµi, t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho c¸n bé trong c¬ quan ph¸t huy n¨ng lùc cña m×nh. Tuy nhiªn, mét thùc tÕ hiÖn nay lµ nhiÒu khi ngêi qu¶n lý l¹i ®îc ®iÒu ®éng tõ nh÷ng ngêi lµm chuyªn m«n, v× thÕ, nh÷ng kiÕn thøc vÒ qu¶n lý vµ c¸ch thøc qu¶n lý sao cho hiÖu qu¶ th× kh«ng ph¶i ai còng hiÓu, còng biÕt vµ vËn dông. ViÖc n©ng cao n¨ng lùc cho ®éi ngò qu¶n lý còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn quan t©m vµ nghiªn cøu lµm râ, ®Ó tõ ®ã, c«ng t¸c qu¶n lý ®¹t hiÖu qu¶ lµ ® ßn bÈy cho sù ph¸t triÓn, ph¸t huy n¨ng lùc trÝ tuÖ cña ®éi ngò trÝ thøc t¹i tõng ®¬n vÞ sù nghiÖp nhµ níc.
4. §¸nh gi¸ cña ®éi ngò c¸n bé vÒ viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch trong c¸c c¬ quan hiÖn nay
Sö dông nguån nh©n lùc sao cho hiÖu qu¶ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo vÊn ®Ò c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hiÖn nay. Bµn vÒ vÊn ®Ò nµy, kh«ng Ýt c¸c nhµ nghiªn cøu, häc gi¶ ®· ®a ra nh÷ng ®iÓm khuyÕt cña c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ viÖc triÓn khai c¬ chÕ chÝnh s¸ch ë c¸c c¬ quan hiÖn nay. KÕt qu¶ kh¶o s¸t b¶ng 2 cho thÊy râ thùc tr¹ng cña viÖc triÓn khai
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Hoàng Thu Hương & Nguyễn Thị Kim Nhung 49
c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ë c¸c c¬ quan khoa häc vµ nghÖ thuËt th«ng qua ®¸nh gi¸ cña ®éi ngò c¸n bé.
B¶ng 2: Møc ®é ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch ë khèi khoa häc
N1
TuyÓn dông c¸n bé 836 Båi dìng c¸n bé 850 §Ò b¹t c¸n bé 821 Khen thëng 836 Kû luËt 813 TiÒn l¬ng 828 Phô cÊp 808 B×nh ®¼ng giíi 798
CS cho ho¹t ®éng chuyªn m«n 753
Gi¸ trÞ khuyÕt thiÕu2 72 58 87 72 95 80 100 110
155
Gi¸ trÞ trung b×nh3 3.48 3.51 3.34 3.38 3.37 3.33 3.10 4.02
3.27
§é lÖch chuÈn4
0.94 0.96 0.92 1.01 1.05 1.01 1.04 0.96
1.12
§èi víi lÜnh vùc khoa häc, chÝnh s¸ch ®îc thùc hiÖn tèt nhÊt t¹i c¬ quan lµ chÝnh s¸ch vÒ b×nh ®¼ng giíi (®iÓm trung b ×nh lµ 4,02), båi dìng c¸n bé (®iÓm trung b×nh lµ 3,51), tuyÓn dông c¸n bé (®iÓm trung b×nh lµ 3,48), thùc hiÖn kÐm hiÖu qu¶ lµ chÕ ®é phô cÊp (®iÓm trung b×nh lµ 3,10), chÝnh s¸ch cho ho¹t ®éng chuyªn m«n vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ (®iÓm trung b×nh lµ 3,27). C¸c sè liÖu thèng kª cho thÊy viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch nãi trªn ë khèi c¬ quan vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ ®¸nh gi¸ cao chÝnh s¸ch vÒ b×nh ®¼ng giíi. Trong khi ®ã, c¸c chÝnh s¸ch dµnh cho ho¹t ®éng chuyªn m«n vµ phô cÊp ®îc ®¸nh gi¸ lµ thùc hiÖn kÐm h¬n so víi viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kh¸c. HiÖn nay, ng©n s¸ch dµnh cho ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ hµng n¨m chiÕm 2% tæng ng©n s¸ch quèc gia, song sù ®Çu t nµy vÉn bÞ nhãm c¸n bé khoa häc ®¸nh gi¸ cha cao. Ph¶i ch¨ng do xung quanh viÖc sö dông kinh phÝ cho ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®¸ng bµn, ®Æc biÖt nh÷ng ngêi lµm khoa häc cha cã ®îc quyÒn chñ ®éng vÒ kinh phÝ trong viÖc triÓn khai c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n.
§Ó t×m hiÓu sù ¶nh hëng cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ë c¬ quan ®Õn sù ph¸t huy n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé vµ dù ®Þnh chuyÓn ®æi n¬i lµm viÖc, chóng t«i tiÕn hµnh ph©n tÝch t¬ng quan Correlate, thu ®îc kÕt qu¶: viÖc chuyÓn ®æi n¬i lµm viÖc cã mèi quan hÖ nghÞch chiÒu víi c¸c chÝnh s¸ch tuyÓn dông c¸n bé, båi dìng c¸n bé, khen thëng, tiÒn l¬ng, phô cÊp, chÝnh s¸ch cho ho¹t ®éng chuyªn m«n. Trong khi ®ã, c¸c yÕu tè chÝnh s¸ch còng ¶nh hëng ®Õn møc ®é ph¸t huy n¨ng lùc b¶n th©n cña mçi c¸n bé ë hai lÜnh vùc khoa häc vµ nghÖ thuËt.
1 Tæng ®¬n vÞ mÉu ®iÒu tra
2 Sè lîng ngêi kh«ng tr¶ lêi c©u hái trong tæng mÉu ®iÒu tra
3 Trung b×nh tæng ®iÓm ®¸nh gi¸ cña mÉu ®iÒu tra, theo thang 5 ®iÓm vµ thang 10 ®iÓm 4 Kho¶ng biÕn thiªn cña gi¸ trÞ trung b×nh
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
...
- tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn