Xem mẫu
- TH LO I PHÓNG S Báo chí ngày càng phát tri n do nhu c u tìm ki m thông tin ngày càng l n c a công chúng trư c các v n c a xã h i. Chính vì v y mà nhu c u thông tin càng l n thì òi h i phương th c thông tin ngày càng a d ng. T s phát tri n a d ng và phong phú c a báo chí ngư i ta nhìn t ng quan nh n ra m t s bài báo trên m t s báo có tính c thù riêng tương i gi ng nhau v m t hình th c và k t c u, mang tính tương i n nh và lâu dài. T ó ngư i ta quy t nh phân ra t s phong phú và a d ng c a báo chí thành các th lo i c a báo chí. S phân chia ó v a mang tính khoa h c trong h c thu t d dàng gi ng d y trong nhà trư ng và công tác gi ng d y, truy n th ư c d dàng bài b n và khoa h c, mà còn ngư i c d d ng l a ch n nh ng thông tin mà mình quan tâm và ưa thích trên bc. Trên báo chí ngư i ta phân ra thành các th lo i và m t s th lo i l i ư c gom vào thành t ng nhóm. Hi n nay chúng ta t m th i cha báo chí thành ba nhóm. Nhóm th nh t là thông tin s ki n, nhóm này ch sơ lư c v s ki n, s vi c, hi n tư ng ó âu? di n ra như th nào? v i ai? Th i gian nào? … trong tiêu chs c a 5W + How. ây ngư i c ch làm ư c sơ ng nh t v s vi c v a x y ra. Ví d như tin t c, bài ph n Ánh… còn nhóm th hai l ng l v thông tin lý l nghĩa là dùng l p lu n trình bày quan i m c a mình công nh n hay bác b trư c các hi n tư ng ang di n ra. Nhóm này ch y u dùng th lo i văn ngh lu n như các bài chính lu n, xã lu n, bình lu n. ư c g i là nhóm thông tin lý l . Cu i cùng là nhóm th ba, nhóm này nó làm m m hoá thông tin, dư i góc nhìn nhi u chi u và a d ng sinh ng hơn v s v t s vi c trong quá trình phát sinh, phát tri n. ư c g i là nhóm thông tin th m m ví d như các th lo i phóng s , ký, câu chuy n báo chí…, trong ó cái tôi c a tác gi ư cb cl r t rõ trong văn phong cũng như trong câu ch c a bài. Trì trong nhóm này, cái tôi t o nên s khác bi t mang tính b n ch t c thù c a tác ph m. Trong nhóm này nó bao g m c thông tin s ki n và thông tin lý l nhưng n i b t nh t c a nhóm này là ngôn ng giàu ch t văn h c ngh thu t, n i dung chuy n t i nhi u v n Th lo i phóng s 1
- trong cùng m t s ki n, hi n tư ng trong m t n i dung chuy n t , và h p d n, thuy t ph c cho ngư i c thì cái tôi không ch là ngư i ch ng ki n mà còn là ngư i d n chương trình, ph i k t h p nhi u y u t trên ngư i ta g i nhóm này là các th lo i bc chính lu n ngh thu t bao g m các th lo i chính như ký chân dung, th lo i phóng s , th lo i câu chuy n báo chí, th lo i Báo chí…, Trong t ng th lo nh này l mang nh ng tiêu chí, i tư ng và ch c năng khác nhau khu bi t gi a th lo i này v i th lo i khác. Ch ng h n như th lo i ký hân dung là dùng bút pháp ghi chép l i v m t con ngư i hay m t t p th ; i tư ng duy nh t c a ký chân dug là con ngư i, nhưng con ngư i này, t p th này, ngư i c có th phân bi t ư c v i con ngư i khác hay t p th khác thì ngư i vi t ph i dùng c t v nh ng nét d bi t nh t c a ngư i ó, t p th ó so v i nhi u ngư i, t p th b ngoài và c chi u sâu n i tâm nhân v t. Phươg th c c t là ngư i c s nh n di n chính xác con ngư i ó, hay t p th óm t cách d dàng nh t, và ó cũng là i m thành công c tác ph m. i tư ng c a chân dung báo chí là m i i tư ng, giai tâng trong xã h i mi n là có ý nghĩa trong xã h i nh t nh. Không nh t nh c ph i là ngư i n i ti ng, hay nhi u ngư i bi t n. Do v y ký chân dung g n gi ng v i th lo i ngư i t t vi c t t trên các báo hi n nay. Còn phóng s khác bi t v i th lo i trên ó là cái nhìn c a nhà báo v m t v n mà m t hay nhi u ngư i quan tâm, m t v n ó nhưng có m t hay m t s ngư i liên quan. S vi c ó ư c nhìn dư i d ng v n ng c a nguyên nhân k t qu . Hay nói m t cách bình dân d hi u thì phóng s là s tìm ki m thông tin sâu v s vi c s ki n, hi n tư ng có cái nhìn m r ng, t ng quan toàn b s ki n ang di n ra hay ã sáng ra nhưng v n còn mang tính th i s và có nh hư ng l n n qu n chúng. Th lo i phóng s 2
- Cùng v i s ra i c a báo chí, các th lo i báo chí cũng hình thành và d n d n ư c c ng c theo c thù b n ch t c a chúng. M i th lo i có l ch s hình thành riêng theo m c ích, ch c năng và i tư ng ph n ánh. lí lu n báo chí cũng ch ra r ng h lo i báo chí hình thành trong l ch s u tranh giai c p, trong s v n ng và phát tri n ngày m t tăng c a i s ng xã h i và cũng chính t thân báo chí. Trong các th lo i báo chí thì phóng s là m t th lo i báo chí quan tr ng v i kh năng thông tin th i s v ngư i th t vi c th t m t cách sâu s c trong quá trình di n bi n. V a thông tin s ki n, phóng s còn có kh năng thông tin lí l , thông tin th m m . Nói tóm l i phóng s là m t th lo i báo chí ph n ánh nh ng s ki n, s vi c , v n ang di n ra trong hi n th c kh ch quan n ho t ng và s ph n c a m t ho c nhi u ngư i b ng phương pháp miêu t hay t thu t, k t h p ngh lu n m c nh t nh. Trong phóng s , vai trò cái tôi tr n thu t- nhân ch ng khách quan r t quan tr ng. Phóng s có m c ích cung c p cho công chúng nh ng tri th c phong phú y , chính xác, h có th nh n th c ánh giá úng ngư i và vi c mà h ang quan tâm theo dõi. Tính xác th c trong thông tin òi h i ngư i vi t ph i th t s hi u bi t v v è mình c p n. Tác gi ph i t n m t ch ng ki n s vi c ho c t mình tìm hi u v n thông qua nh ng nhân ch ng áng tin c y. Trong phóng s tôi i bán tôi Huỳnh Dũng Nhân ã ph i mư n m t chi c áo quân khu r ng thing thình, chân x ôi dép lê quèn qu t, u i chi c mũ c i b t h rr i th b ra ch ngư i. Anh cũng tham d vào i quân bán s c lao ng ư c t n m t ch ng ki n c nh tranh giành công vi c, m c c giá, l i th t v ng c a ngư i không ư c thuê mư n. Phóng s s d ng bút pháp miêu t , tư ng thu t k t h p v i ngh lu n. S miêu t d n d t ngư i ct ig ns ki n hơn. M i v t như ư c v ra trư c m t h v i v c áo riêng c a nó. Phóng s có ưu th cung c p thông tin cho ngư i c m t cách chi ti t và y . Th lo i phóng s 3
- Cũng như m i th lo i boá chí khác, s v t, nhân v t ư c tư ng thu t, miêu t trong phóng s ph i m b o tính trung th c c a nó. íac gi không cho phép b a t, hư c o khi cung c p thông tin cho công chúng. Miêu t giúp cho thông tin trong phóng s ư c chuy n t i m t cách m m m i, uy n chuy n và d i vào lòng ngư i. Tuy nnhiên n u ch d ng l i bút pháp miêu t và tư ng thu t không thôI thì chưa làm nên m t thiên phóng s hay mà m i ch là bìa ghi chép thu n tuý. Do v y có nh ng pang s s c x o, ngư i vi t ph i bi t k t h p tính ngh lu n m c nh t nh theo l i t - bình – thu t. i u này òi h i ngư i vi t ph i có hi u bi t và kinh nghi m s lý các d ki n, ưa ra ư c nh ng ánh giá úng có tính nh hư ng iv ib n c. Trong phóng s cáo tôi tr n thu t óng vai trò r t quan tr ng. Xét riêng th ký báo chí thì ch trong th l o phóng s cái tôi tr n thu t m i xu t hiên v i b dày và có b n s c. ó mlà cái tôi v a lôgic, lý trí, giàu lý l và triong ch ng m c nào ó còn s d ng s c m nh c a c m xúc th m m . Trong nhi u trư ng h p, c m xúc them m ã tr thành ng l c ưa tác ph m t t i nh ng ph m ch t khác l . Trong phóng s cái tôi bao gi cúng là tác gi ch không ph I là th pháp ngh thu t như trong chuy n ng n hay ti u thuy t. Tác gi k l i rõ rành m ch nh ng s ki n ã x y ra v i tư cách là ngư i tr c ti p ch ng ki n và trình bày s ki n. i u ó n nh kênh giao ti p gi a tác gi và ngư i c. Công chúng luôn có c m giác có m t trong t ng chi ti t dù là nh nh t và kêt l i cho h toàn b nh ng gì tác gi m t th y tai nghe. Cái tôi- tác gi trong phóng s v a là ngư i d n chuy n, ngư i trình b y, ngư i lý gi i, ngư i k t l i các d ki n mà tác ph m c p t i. m t khía c nh khác cái tôi tr n thu t còn góp ph n t o ra gi ng i u c a tác ph m Xu t phát t i tư ng mô t và nh m them nh i tư ng ó, gi ng i u c a phóng s r t sinh ng khi nghiêm túc, lý l , hài hư c và khi l i tràn y c m xúc. Trong bài vi t tác gi phóng s còn có th huy ông nh ng v n ki n th c, nh ng hi u bi t khác nhau c a mình d bài vi t têm phong phú.ngoài ra tác gi còn là ngư i quy t nh bi t k t h p các c i m c a nhi u th lo i khác nhau Th lo i phóng s 4
- có th t o tác ph m c a mình m t hình hài khác l v i nhi u ph m ch t c áo ây cũng chính là cách tá gi trình bày m t cách trung th c s ng ng v m t hi n th c. Chính vì cái tôi tác gi có ý nghĩa h t s c quan tr ng trong tác ph m phóng s nên chúng ta luôn ư c c nh ng phóng s khác nhau c a các tác gi khác nhau ngay c khi h vi t v m t tài. Văn phong c m xúc, cách s d ng các bi n pháp khác nhau c a m i tác gi t o nê nh ng di n m o khác nhau cho phóng s . Trong lí lu n báo chí, t lâu ngư i ta ã c bi t lưu ý n nh ng ph m ch t văn h c c a th lo i phóng s :’ N u ta hình dung ư ng ranh gi i n i lion ti u thuy t v i các th tài báo chí thì cái ư ng ranh gi i ó có l là phóng s ”. ây là ý ki n ư c rút ra sau khi tác gi xem xét tính s ki n c a báo chí v i tính ngh thu t trong cách trình bày hi n th c c a phóng s . “Phóng s thông thư ng ph n ánh s thưc b ng hình nh, qua l i vi t b ng hình nh. Ta có th hình dung ra b c tranh xác th c v m t khía c nh nào ó c a cu c s ng. ó ph m ch t tinh th n c a con ngư i. B i v y nh ng phóng s hay thư ng toát ra c ý nghĩa m h c” Giáo sư Hà Minh c cho r ng”Có quan ni m cho r ng xem ký bao g m phóng s là lo i th k t h p hai y u t l ch s và ngh thu t. Y u t l ch s là s th t c a cu c s ng v i tính xác th c làm i tư ng, và n i dung ph n ánh c a tác ph m, y u t ngh thu t là phương th c và c trưng bi u hi n y u t l ch s . G i là văn h c, vì nh ng tư li u ó ư c trình bày thông qua phương th c i n hình hoá ngh thu t. Do ó, trong kí ph i c bi t tôn tr ng tính xác th c c a tư li u v cu c s ng n u không c i m c a th lo i s b xóa nhoà. M t khác, cũng ph i nh n m nh n tính ngh thu t. Thi u tính ngh thu t nh ng tư li u ó ch là ng ng tư li u thu n tuý c a cu c s ng. Ranh gi i cu c s ng và ngh thu t g n r t ch t trong ký nm c cu c s ng cũng chính là ngh thu t. Nhưng cũng không th ng nh t gi a cu c s ng và ngh thu t d d n én tính ngh thu t b m nh t ho c b g t b trong tác ph m kí”. Th lo i phóng s 5
- T ó gi i thích t i sao l i có s g n gũi gi a phóng s và văn h c. Phóng s là th tài duy nh t có th trình bày m t b c tranh v a có tính khái quát cao v a chi ti t v a c th v m t hi n th c a d ng, b b n ng th i lý gi i nh ng v n t ra t hi n th c y m t cách tho áng. M t khác trong tác ph m phóng s , tác gi v n có th s d ng bút pháp v a là thông tin th i s v a thông tin th m m t o ra gi ng i u a thanh. Vì th khi c m t tác ph m phóng s ngư i ta c ng là c m t tác ph m văn h c. Trong phóng s “Chúng tôi nói b ng ngôn ng c a tình yêu…” nhà báo Nh t L ã vi t: “ ôi m t bóng tâm linh- Tôi b ng nh v Tagore v i c m nh n c a Ngư i v th gi i c a ngư i câm, trong ó không có ch cho cái ác n náu, nơi con ngư i có thê m lòng ra v i thiên nhiên vô t n, nơi tâm h n chân ch t, hoang sơ c a h bi t rung ng và yêu thương trư c cái p. ng sau m i cu c i âm th m không có ngôn ng , còn có cánh c a m ng ra m t th gi i khác, trong ó, ai có th c th u ư c nh ng khát khao c a h , mơ ư c thoát kh i s cách bi t v i xã h i và ánh m t nh ng m c c m v thân ph n, có ư c nh ng ni m vui h n nhiên”. Ph m ch t văn h c trong phóng s không ph i là cách tác gi thêm th t vào trong tác ph m mà ph m ch t ó t n t i ngay trong hi n th c. c bi t là trong giai o n hi n nay có bi t bao nhiêu là s ki n, cu c i y k ch tính, y s ng ng. B i vì theo như Bô-rít Pô-lê-vôi thì: “Cu c s ng c a chúng ta muôn hình muôn v như th , bi t bao nhiêu s vi c ã x y ra, th c ra cũng không c n thi t ph i hư c u, thêm th t tô v gì thêm n a”. Hi n th c là cái nôi cho m i s sáng t o. Mô t ư c hi n th c i n hình úng v i ph m ch t tinh th n và b m t c a nó,nghĩa là tác ph m ã ti p c n n nh ng ph m trù th m m . Vì th hi n th c cu c s ng là mi n t cung c p d i dào nh ng tài cho phóng s . T chuy n nh như cu c i phu kéo xe n chuy n l n như cu c Cách m ng tháng Mư i rung chuy n c th gi i, thay i c m t ch chính tr u là nh ng tài h p d n i v i phóng s . Trong tác ph m phóng s , i tư ng miêu t càng i n hình bao nhiêu, tác ph m càng có kh năng ti p c n v i nh ng ph m ch t c a văn h c b y nhiêu. T t nhiên iv i Th lo i phóng s 6
- nh ng ngư i làm báo không ph i ai cũng có ư c nhi u cơ h i ch ng ki n nh ng s ki n tr ng i, nhưng i n hình có nhi u c p và nh ng c p ó không h làm gi m b t nh ng ph m giá văn h c trong phóng s . Tuy có nh ng i m g n gũi v i văn h c nhưng i u khác bi t l n nh t phân bi t phóng s báo chí v i cc th lo i văn h c là phóng s ch ph n ánh v nh ng s ki n, nh ng con ngư i có th t trong cu c s ng. V k t c u th i gian và không gian, phóng s là m t th tài có k t c u linh ho t. Tuy s ki n trong tác ph m ư c trình bày m t cách chi ti t, y và rõ ràng nhưng không nh t thi t ph i theo m t trình t nh t nh. Trình t th i gian có th ư c o l n tuỳ vào ý c a tác gi . Có th khi ang thu t l i s ki n th i i m hi n t i c a nó, tác gi có th l n ngư c l i dòng th i gian, phác ho cho ta th y ph n nào di n m o xưa c a s ki n, nhân v t ó. K t c u không gian cũng v y. Khi tác gi ang c p n nh ng a i m nơi x y ra s vi c tác gi có th nh c nm t a i m khác so sánh làm n i b t lên ý c a tác gi . K t c u c a m t tác ph m phóng s có tác d ng không nh i v i vi c làm n i b t ch tư tư ng c a bài. Tác d ng c a nó n m trong m i quan h c a hình th c i v i n i dung. K t c u c a phóng s không nh ng xu t phát t n i dung s ki n, mà nó còn ph i bi u t n i dung ó b ng nh ng hình th c thích h p nh t. Vì v y, khi xây d ng k t c u tác ph m phóng s , trư c h t ngư i làm báo ph i căn c vào ch , tài, tài li u c th , i tư ng c n tác ng và các yêu c u c th khác c a báo mình, ng th i k t h p v i v trí c a mình (góc nhìn) r i hình dung l i toàn b s ki n nh ra các b c c tương ng. B c c c a bài phóng s có nhi u lo i hình a d ng. B i v y, ta không nên quy nh cho nó nh ng khuôn kh xơ c ng, nh t là khi cu c s ng ang phát tri n và ngày m t phong phú, sinh ng. Có th ghi nh n m t vài b c c c a các tác ph m phóng s thư ng ư c s d ng nhi u nh t như sau: Thành ph n k t c u c a phóng s thư ng có 3 ph n: M bài, thân bài và k t thúc. ôi khi cũng có th thêm ph n gi i thi u trư c khi vào bài nh m nêu rõ lý do, xu t x c a s ki n, hoàn c nh l ch s , ho c nhân v t c bi t c a bài. Th lo i phóng s 7
- i v i nh ng bài có t m quan tr ng nh t nh cũng có th em ph n uôi nh n m nh m t ý nghĩa nào ó i v i công chúng. * Ph n m u, còn g i là ph n nêu v n : thông qua m t s ki n, s vi c, tình hu ng hay m t con ngư i c th , tác gi nêu ư c v n mà bài phóng s c a mình s c p t i. V n ư c nêu có th dư i d ng câu h i chưa ư c tr l i ho c cũng có th là s kh ng nh. Ngoài ra, tác gi cũng có th tv n phát t chính ki n th c, kinh nghi m c a mình. Dù dư i hình th c nào thì m c ích chính c a ph n này cũng nh m nêu lên v n mà tác gi s t p trung làm rõ. B i v y, ph n này thư ng ng n g n và ư c t trư c nh ng tít ph . ph n này, tác gi không nh ng ph i m b o tính nh t quán cao c a ch c a tác ph m, tránh l i “ u dơi thân chu t”, mà còn ph i coi tr ng ngh thu t th hi n, thu hút s chú ý c a công chúng ngay t u. Có nhi u cách m u, ch ng h n. -M u b ng cách khái quát thành hình nh ho c nêu b t t m vóc, ý nghĩa c a i tư ng c n mieu t , t ó t o cho công chúng có s c m th m i. Cách này òi h i tác gi ph i có t m nhìn sâu, có kh năng khái quát v n . -M u b ng b i c nh d n t i s n y sinh s ki n. -M u có th nêu lên nh ng hình nh liên tư ng c a tác gi , t óg i cho công chúng ngu n c m th phong phú và sâu s c. -M u có th ưa nh cao ( i m chót) c a s ki n lên r i tv n ho c ánh d u h i thu hút s chú ý c a ngư i xem. -M u có th miêu t c nh v t, ho c tính cách c s c c a nhân v t trung tâm. C n tánh l i tv n sáo r ng. -M u cũng có th ưa lên nh ng v n thơ, l i ca có n i dung hàm súc, ý nh , ho c có th k t h p l i văn tr tình… * Ph n thân bài, còn g i là ph n di n gi i, ch ng minh s t n t i c a v n ã nêu. Thân bài là thành ph n ch ch t c a tác ph m, là b ph n trung tâm th hi n tư tư ng, ch tác ph m phóng s . Thân bài không ph i là nơi gói ghém nh ng tài li u khô khan, công th c theo l i khái quát chung chung, mà là ph n trình bày n i dung sinh ng c a s ki n, làm sáng t ư c ph m ch t tinh Th lo i phóng s 8
- th n c a ngư i và b m t xã h i góp ph n vào công tác tư tư ng c ng theo yêu c u tuyên truy n trong t ng th i kì. Trong ph n này tác gi trình bày nh ng con s , chi ti t s vi c, con ngư i có th t, i n hình mà b n thân tác gi ã thu th p ư c. Nh ng d ki n y ư c s p x p m t cách có ch nh nh m minh ho m t cách rõ ràng nh t v n ã nêu lên. Cái tôi tr n thu t – tác gi - nhân ch ng khách quan làm nhi m v khâu n i các d ki n, còn ch tác ph m xuyên su t n i dung tác ph m. Nh ng con s , s ki n, tình hu ng hay nh ng con ngư i có th t ư c coi là nguyên li u t o nên tác ph m. Nhưng ó m i ch là lu n c , th gi i d a vào nh ng lu n c ó t o nên lu n ch ng c a tác ph m. Lu n c ph i áp ng ư c nh ng tiêu chu n như tình hình, th i s , c áo, h p d n, nh m t t i nh ng hi u qu thông tin cao nh t. * Ph n k t lu n: ây là p n ư c coi là quan tr ng nh t vì nó là m c ích mà tác ph m c n t t i. Trong phóng s , l p lu n ph i rõ ràng, các y u t lu n c , lu n ch ng, lu n i m ph i liên k t v i nhau t o nên hi u qu ng nh t. Lu n c , lu n ch ng càng c th , m ch l c thì càng nâng cao ư c t m cao c a s ki n. Trong ph n k t, tác gi thư ng xu t ý ki n c a mình nh m tr l i nh ng câu h i mà hi n th c trong tác ph m t ra. V i tác gi có kinh nghi m, ph n này thư ng ư c trình bày ng n g n, hàm súc và gây n tư ng m nh. Trong ba ph n nói trên, hai h n sau ư c coi là ch ch t làm nên xương th t và linh h n c a phóng s . D ng k t c u ba ph n như trên c a phóng s không khác l m so v i k t c u c a m t s th lo i khác, nhưng nhìn m t cách t ng quát, k t c u s làm m t mô hình cơ b n c a th lo i phóng s . Tuy nhiên, trong bát c tác ph m phóng s nào, d u n cá nhân cũng ư c th hi n m nét, làm nên tính c áo c a th lo i báo chí này. Nhìn chung, khi làm phóng s tác gi c n chú ý nh ng i m l n sau ây: - Trên cơ s trình bày nh ng di n bi n c th , c n nêu b t ư c mâu th n ã và ang tác ng vào cu c s ng khách quan. Khi trình bày ư c nh ng mâu thu n c n chú ý thuy t minh b ng nh ng tài li u c th , tránh l p l i nh ng t ng khái quát gây không khí n ng n khô khan, khó thuy t ph c ki u l p l i năm b y lư t nh ng t quá sáo như: “anh dũng” , “tuy t v i”, “hào hùng”…. Th lo i phóng s 9
- - Nêu b t nh ng nguyên nhân, nh ng y u t tác ng n s n y sinh mâu thu n và nh ng ch trương gi i quy t mâu thu n. - S ki n c n ư c th hi n m ch l c; b in c c n ư c th hi n rõ ràng, ch t ch . Chi ti t ư c s d ng trong phóng s c n ph i ư c c u t o b i nh ng thành ph n cơ b n c a c t truy n. Sau m u, thân bài s là ph n trình bày các bi n c n i ti p theo m t ch nh t nh, r i phát tri n t p trung n nh cao và k t thúc.Ngoài ra n u trình bày thân bài theo d ng c t truy n, tác gi c n chú ý c p t i tính cách c a nhân v t, nh t là nh ng nhân v t trung tâm. Trong phóng s , ngư i vi t có th s d ng ngôn ng nhi u góc khác nhau bi u t n i dung ngay c ti ng a phương ho c ngôn ng c cũng như các thu t ng khoa h c, nhưng không vì th mà tác gi s d ng tuỳ ti n, thi u ch n l c, làm o l n qui lu t ng pháp c a ngôn ng ho c làm lum m t phong cách dânt c. T th c t ó, vi c s d ng ngôn ng phóng s c n chú ý m y v n sau: Ngư i vi t ph i có ki n th c và s am hi u nh t nh v lĩnh v c, tài mình ang th hi n, ví d ; kinh t , chính tr , văn hoá xh; qua cu c sóng th c t tìm tòi, tích lu kinh nghi m bi u hi n sao cho công chúng hi u ư c s th t, ng th i c m th sâu s c tính tư tư ng c a tác ph m phóng s . M c ích c a phóng s là cung c p cho công chúng nh ng tri th c phong phú, y , chính xác, h có th nh n th c, ánh giá úng ngư i và vi c mà h ang theo dõi. Vì th , ngư i vi t phóng s c n bi t s d ng m t s phương ti n bi u t c a văn h c như các bi n pháp tu t , ngôn ng giàu hình nh, hư ng vào n i tâm c a nhân v t nâng cao c a tác ph m. Khai thác tính hình tư ng và tính chính lu n c a ngôn ng . Tính hình tư ng c a ngôn ng r t d i dào. Nó giúp cho ngư i c c m nh n ư c b c tranh sinh ng c a cu c s ng và hình dung ư c hoàn c nh như chính m t h ch n ki n. Ngôn ng trong phóng s mang tính ngh thu t- chính lu n sâu s c, nó có kh năng h tr cho bài vi t thêm s c thuy t ph c khi s th t ư c trình bày. Th lo i phóng s 10
- * Ngôn ng tác già: Trong phóng s , cái tôi – tác gi là ngư i d n chuy n, ngư i trình bày, lý gi i; ngư i khâu n i nh ng d ki n mà tác ph m c pv i công chúng ti p nh n luôn có c m giác tác gi có m t trong t ng chi ti t nh nh t c a tác ph m. Khi trình bày và th m nh hi n th c, “cái tôi” tr n thu t – tác gi c a phóng s m c dù luôn t ra khách quan v i công chúng ti p nh n và khách quan, bình ng ngay c v i hi n th c mà nó ph n ánh nhưng ph i t o ư c s ng c m v i “cái ta” – công chúng ti p nh n. làm ư c i u ó, tác gi ph i dũng c m ch ra s th t, bênh v c s th t và s th t ó ph i phù h p v i nh ng l i ích c a t nư c, c ng ng. M t phóng s mà tác gi không kh năng th m nh ho c th m nh méo mó cái hi n th c mà anh ta em n cho công chúng thì không nh ng không t o ra s hư ng ng mà còn khi n công chúng nghi ng tài năng và s trung th c c a chính tác gi . khía c nh khác “cái tôi” tr n thu t còn góp ph n t o ra gi ng i u c a tác ph m. Xu t phát t i tư ng mà tác ph m c p, gi ng i u trong phóng s r t sinh ng. Có khi nghiêm túc, lý l , hài hư c, châm bi m và có khi l i tràn y c m xúc. Gi ng i u phong phú cùng v i ngh thu t d n chuy n, trình bày chi ti t và xây d ng lý l , ngh thu t miêu t , c t khác phác ho chân dung… khi n cho phóng s có y kh năng ph n ánh hi n th c trong nhi u tình hu ng khác nhau. C u trúc ngôn ng trong tác ph m phóng s ó là d ng c u trúc b i nh ng i tho i liên ti p gi a tác gi và nhân v t, gi a tác gi và ngư i c. Trên cơ s c i m ngôn ng c a các th lo i khác, tác gi có th t o ra cho tác ph m phóng s c a mình m t hình hài khác l trình bày m t cách trung th c, xác th c v hi n th c dư i hình th c sinh ng, h p d n. Trong phóng s “Tôi i bán tôi” c a Huỳnh Dũng Nhân, ngôn ng tác gi ư c th hi n ngôi th nh t: “Tôi d ng xe cách ch ngư i Gi ng Võ (HàN i) m t quãng, suy tính mãi xem làm th nào hoà nh p v i h trong vai c u v n. Nhi u bài báo ã vi t v ch ngư i này nhưng tôi v n mu n vi t thêm vi t n a”. Th lo i phóng s 11
- * Ngôn ng nhân v t: Trong phóng s , ngôn ng nhân v t thư ng ư c xu t hi n xen k v i “cái tôi” tr n thu t c a tác gi . Ngôn ng nhân v t ư c tác gi v n d ng vào nh ng trư ng h p như khi c n nh n m nh hay kh ng nh m t cách khách quan v s ki n chung hay t ng chi ti t có ý nghĩa quan tr ng i v i ch bài vi t. Có khi thay l i tác gi nói chuy n, tâm s v i công chúng, làm cho s ki n ho c nhân v t ti p xúc v i b n c m t cách t nhiên, g n gũi hơn. Ví d trong “K ngh l y Tây” Vũ Tr ng Ph ng i tho i v i bà hàng nư c mang tính t s . Bà k m t cách ng n g n nhưng khái quát chuy n thi u n Hà thành l y Tây, r i bà ánh giá: “Rõ kh n n n. Tài có, s c có, ch nghĩa cũng có mà th y ”. i v i nh ng trư ng h p khi s ki n ã trôi qua ho c do tác gi ch n góc ng gián ti p, ngư i vi t c ó th dùng hoàn toàn b ng ngôn ng nhân v t dư i hình th c “theo l i k c a…” ho c “ghi theo l i k …”. T t nhiên tác gi ph i là ngư i s p x p, ch n l c chi ti t và trình bày l i s ki n b ng ti ng nói gi ng i u c a nhân v t. Trong phóng s ngoài tít chính còn có tít ph . Tít chính là ph n nêu v n – tên g i c a bài báo. Còn tít ph thu c v ph n di n gi i v n . Tuỳ thu c vào n i dung tác ph m tác gi xây d ng các tít. Các tít chính và tít ph ư c các tác gi chú ý c n l a cách t thích h p nh t. Tít ph i m b o ư c các yêu c u: ng n g n, súc tích, nêu ư c tinh th n c a bài. Tít chính ngoài ch c năng gi i thi u c t lõi v n ư c c p còn ph i có s c h p d n ngư i c. Vì th , không ph i không có lý khi nhi u ngư i nói r ng: rút tít th t không ơn gi n chút nào. Tít chính có nhi u lo i: Có lo i gi i thi u khái quát và y toàn b v n s nêu trong bài như: Hà N i bư c qua thiên niên k (Báo Lao ng, th ba 12/10/1993), Seoul-Kham xa ham ni ta ( Báo Lao ng ch nh t 5/12/1993), Xót xa chi u t màn tr i (Báo Tin t c, th năm 15/8/2002, s 1025), Bên dòng Krông Ana (Báo Lao ng, th năm 17/8/1995). Lo i tít này không hàm ch a Th lo i phóng s 12
- thông tin cao, ngư i c có th nh n d ng ư c ngay v n c n nêu trong phóng s . Lo i tít m thư ng nêu m t v dang d c a v n . Ngư i c chưa th bi t ngay lo i thông tin s ư c c p n là gì. Lo i tít này không có ưu i m là thâu tóm ư c c t lõi c a v n nhưng l i có ưu i m g i trí tò mò c a ngư i c. Như khi ta c tít Th y và trò th i nay ( Doãn Hoàng, Báo Hà N i m i 1/1/1995), B c Ninh còn ó n i bu n (Trong Th Kim Dung, Báo Lao ng 23/9/1996). D ng tít m thư ng khi n cho ngư i c ph i theo dõi khám phá r i chính n i dung c a phóng s ó s c t nghĩa cho tít bài. Lo i tít dùng n d , dùng nh ng s ki n, s vi c, nhân v t có tính tư ng trưng cũng là m t lo i ư c s d ng nhi u l n trong phóng s . Lo i tít này òi h i ngư i c ph i có khái ni m và ý nghĩa c a hình tư ng ó. Ví d như: T Như ơi, L ch y quanh…( Phan ăng Sơn, Báo Lao ng 23/12/1993). Hay tí phóng s Cao B ng mùa h t d (Huỳnh Dũng Nhân) không ch nói v mùa h t d Cao B ng mà còn ng ý m t Cao B ng có ti m năng nhưng v n ng yên như cô công chúa ng trong r ng, tác gi ư c mìnhcó ba h t d c a cô l lem ư c cho Cao B ng “t nh gi c”… Cách t tít theo l i n d có ưu i m là tính hình tư ng cao và t o ra s m m m i uy n chuy n trong dòng tít v n r t ti t ki m v s lư ng t . Cách t tít báo hai v b sung v nghĩa cũng hay ư c s d ng. Thư ng v u các tít này là nêu hi n t ng còn v sau là tính ch t c a hi n tư ng ó. Như tít phóng s Ph c v t i t n nhà - t n n m i nông thôn Nam B ( Sáu Ngh , Ngh , Con ư ng l m n i gian truân…( Nguy n ình Chúc, Báo Ti n phong 15/3/1994). Cách t tít này có ưu i m trình bày d t khoát quan i m c a tác gi cũng như tính ch t c a v n s ư c di n gi i. Tít phóng s cũng như nhi u tít các th lo i báo chí khác có th là m t câu h i y , hay ch là m t con s , m t m nh nh B t ng cá ki ng ( Thu Th y, Báo lao ng 30/7/1995), V Nh t ( Xuân Yên – Báo Lao ng 25/11/1994), Ác và hư ng thi n ( Lê C nh Nh c, Báo Ti nphong 17/8/1994). Th lo i phóng s 13
- Khác v i các tít chính nh m h p d n hay cung c p cho ngư i cm t trong toàn b các khía c nh v n c n nêu tì tít ph l i có ch c năng ch ra m t khía c nh trong toàn b v n ư c c p. Tít ph thư ng xu t hi n nh ng phóng s có nhi u lu n i m nh . Tít ph làm nhi m v phân chia t ng lu n i m khác nhau. Tít ph gi i thi u khái quát n i dung y u có ch c a nh ng ph n nh t o nên ch chung c a toàn tác ph m. Tuy nhiên, m t phóng s không nh t thi t bu c ph i có tít ph , nhưng n u bài vi t có d ng ý l n thì nên có tít ph vì nó làm tăng thêm ph n h p d n. M t bài có th có m t hay nhi u tít ph . Nhưng c n tránh tình tr ng chia nh bài thành nhi u tít ph v n v t s làm m t tính t p trung. Trong m t phóng s có t hai n b n tít ph là h p lý nh t. Trong t ng ph n di n gi i sau tít ph tác gi có th nêu ngay nh n xét, k t lu n c a mình. nh minh ho trong phóng s có vai trò quan tr ng giúp tô m ch , tăng thêm tính h p d n, làm cho ngư i c d dàng hình dung s ki n, s vi c, nhânhi m v t ư c n i dung bài vi t c p t i. Trong báo chí hi n i, nh c a phóng s th ng do chính tác gi bài vi t ch p. i u này càng làm công chúng tin tư ng n i dung bàivi t hơn vì nh ng b c nh c a chính ngư i vi t khi n b n c hi u r ng tác gi ã tr c ti p thu th p thông tin ngay t i nh ng nơi s ki n, s vi c di n ra. M t bài phóng s có th s d ng m t ho c nhi u nh minh ho . Có th th y tác d ng c a nh trong phóng s qua m t s ví d sau: Phóng s H m vé s ( Báo Nhân dân ch n hn 278/1995) ăng 3 nh trang m t kèm theo nh ng l i chú thích “Vài năm tr l i ây Thành ph H Chí Minh xu t hi n nhi u khu lao ng, nơi cư trú c a nh ng ngư i n Sài Gòn ki m s ng. Có nh ng khu ông n ba, b n trăm như Lăng Cha C , khu lò C m ( Phư ng 17, Tân Bình), khu Tân nh h m 20,88 ư ng Kỳ ng… Ph n ông h là dân Qu ng Ngãi, Qu ng Nam, à N ng, làm nhi u công vi c khác nhau: p xích lô, mài dao mài kéo, bán tr ng cút d o, bán vé s . êm êm, nh ng ngư i dân tha phương tr vè nơi ó thuê m t ch ng lưng v i cái già bèo t 1500 n 2000 ng/ngày”. Trong các b c nh trên, có nh ng b c nh th hi n Th lo i phóng s 14
- c nh bày bán vé s ngay trên hè ph , nhưng m i ngư i l i th hi n v i m t v m t khác nhau, c nh m i m c, tranh giành khách… Qua nh ng b c nh ăng kèm trong bài phóng s càng tăng thêm cái tính h p d n cho ch c a bài vi t. Phóng s Ông trâu s 12 c a Lưu Quang nh ( Báo Lao ng s 152, th 4, 22/9/1999) có hai b c nh th hi n c nh ch i trâu. B c nh th nh t th hi n con trâu s 12 ã dành ư c chi n th ng trong c nh reo hò c a công chúng và b c nh th hai nói v ông Ph m Văn Căn – ch nhân c a Ông trâu s 12 – con trâu ã chi n th ng trong tr n u ngày hôm nay. M i b c nh th hi n nh ng ch riêng nhưng l i t p trung th hi n m t ch c th ; theo t c l ch i trâu, con nào chi n th ng thì ph i b hoá ki p làm l t Thành Hoàng. Ngoài nh ng anh có n i dung sát v i ch c a phóng s , trong m t s trư ng h p ngư i ta còn s d ng nh ng nh có tính c l p tương iv in i dung c a bài vi t nhưng l i có ý nghĩa r t l n trong vi c th hi n ch vì nó ư c tác gi g n v i nh ng c m nh n riêng c a mình. Nh ng nh như v y có tác d ng như m t thông tin g i m ngư i c suy ng m. Trong phóng s Baogi chim u Phi liêng ( Huỳnh Dũng Nhân, Báo Lao ng 11/1/1994) có b c nh ch p m t gia ình ngư i dân t c Khơ mú. Ch v ang cho con bú còn ngư i ch ng gi m t t p gi y cũ. B c nh có ph “B ng khen và huy chương c a gia ình tôi y…”. N i dung c bài báo không nh c riêng gì n ch nhan c a nh ng t m b ng khen hay huy chương ó mà ch nói n s lam lũ nghèo kh c a nh ng ngư i dân Phi liêng. B c nh ó ã g i cho ngư i c m t suy nghĩ v nh ng con ngư i Phi liêng trong nh ng năm kháng chi n gian kh ã cùng c dân t c tham gia ánh gi c c u nư c nhưng hi n nay v n còn nghèo ói. Ngư i dân Phi liêng ã góp không ít ph n xương máu c a mình, không l ch ư c tr công b ng nh ng chi c huân chương hay b ng khen hay sao? M t câu h i t ra chúng ta ph i làm gì ng bào dân t c nơi ây kh ? Phóng s là m t th tài báo chí quan tr ng nh t v i kh năng thông tin th i s v ngư i th t vi c th t m t cách sâu s c trong quá trình di n i n. V a thông tin s ki n, phóng s còn có kh năng thông tin lý l , thông tin th m m . Th lo i phóng s 15
- Chính s k t h p gi a các y u t ó ã t o cho phóng s m t kh năng riêng trong vi c ph n ánh hi n th c, nó có th tho mãn nhu c u hi u bi t và khám phá hi n th c c a công chúng. Thông qua vai trò c a cái tôi tr n thu t – tác gi - nhân ch ng, tác ph m phóng s ngoài vi c trình bày hi n th c còn gi i áp nh ng v n hi n th c t ra. Phóng s thư ng xu t hi n vào nh ng th i i m cu c s ng ang có nh ng chuy n bi n m nh m . Nó c p n nh ng s ki n, tình hu ng, hoàn c nh i n hình ang ư c ông o qu n chúng quan tâm. ây là m t th lo i òi h i tác gi ph i có nh ng ki n th c sâu r ng và giác quan nh y bén n m b t khám phá hi n th c, ng th i ph i có b n lĩnh ngoan cư ng trong ngh nghi p, mong mu n tìm hi u, khám phá và kh năng phân tích th c t . Phóng s không ch d ng l i m c thông tin cho công chúng v s vi c, s ki n ang di n ra trong hi n th c khách quan mà nó còn có trách nhi m th c t nh b n c v nh ng v n c n gi i quy t trong cu c s ng. V i tư cách là th lo i h t nhân trong các th ký báo chí, phóng s ã và ang góp ph n quan tr ng trong vi c ph n ánh hi n th c. ây cũng là th lo i t o i u ki n nh ng cây bút tài năng phát huy s trư ng c a mình. Th lo i phóng s 16
- Th lo i phóng s 17
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học