Thấy gì qua thực trạng nạo hút thai và công tác kế hoạch hóa gia đình hiện nay?

X· héi häc sè 1 (61), 1998 57 ThÊy g× qua thùc tr¹ng n¹o hót thai vµ c«ng t¸c kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh hiÖn nay ? §Æng Hµ Ph−¬ng & NguyÔn Thanh Liªm KÕt qu¶ võa thu ®−îc tõ cuéc §iÒu tra Nh©n khÈu häc Søc kháe (VNDHS 1997) vµ c¸c cuéc ®iÒu tra tr−íc ®ã cho thÊy møc sinh ë ViÖt Nam ®ang gi¶m nhanh. Tû suÊt sinh tæng céng, ®o l−êng sè con trung b×nh cña mét phô n÷ trong ®é tuæi sinh ®Î, gi¶m tõ 3,3 con trong thêi kú 1989-1993 xuèng cßn 2,3 con thêi kú 1994-1997 (TFG, 1997). Nh− vËy chØ trong bèn n¨m, sè liÖu thu ®−îc cho thÊy tû suÊt sinh ®· gi¶m xuèng trßn 1 con. §©y lµ mét tèc ®é gi¶m sinh ®¸ng ghi nhËn trong b−íc qu¸ ®é d©n sè ë ViÖt Nam - mét quèc gia cßn ®ang ë tr×nh ®é kÐm ph¸t triÓn! MÆc dï ®ang cßn nhiÒu bµn luËn vÒ chÊt l−îng sè liÖu ®iÒu tra vµ kÕt qu¶ thu ®−îc, ph©n tÝch sù biÕn ®æi møc sinh ë ViÖt Nam kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn t×nh tr¹ng n¹o hót thai hiÖn ®ang kh¸ phæ biÕn vµ cã chiÒu h−íng gia t¨ng. NÕu kÓ c¶ sè sinh ®−îc ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ b»ng biÖn ph¸p n¹o hót th× tû suÊt sinh trªn thùc tÕ sÏ cao h¬n nhiÒu so víi kÕt qu¶ thu ®−îc. Thùc tr¹ng n¹o hót thai gia t¨ng lµ mét chØ b¸o cho thÊy nhu cÇu sinh ®Î ë ViÖt Nam ®ang gi¶m nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Trªn b×nh diÖn vÜ m«, cã thÓ nãi r»ng n¹o hót thai lµ mét trong nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng ë nhiÒu quèc gia ®ang tr¶i qua b−íc qu¸ ®é ph¸t triÓn d©n sè. Trong bèi c¶nh ®ã, song song víi sù suy gi¶m møc sinh lµ xu h−íng gia t¨ng trong nhu cÇu sö dông tr¸nh thai vµ n¹o hót thai. ë cÊp ®é vi m«, c¸c cÆp vî chång th−êng chñ ®éng sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai còng nh− n¹o hót nh»m h¹n chÕ sinh ®Î mét khi hä ®· cã ®ñ sè con mong muèn. C«ng t¸c ®¸nh gÝa ch−¬ng tr×nh d©n sè-kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cÇn thÊy ®−îc b−íc chuyÓn ®æi trong nhu cÇu nµy vµ tõ ®ã ®Þnh ra chiÕn l−îc míi trong c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng vµ dÞch vô nh»m thay thÕ n¹o hót b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn tr¸nh thai an toµn vµ hiÖu qu¶ h¬n. KÓ tõ sau héi nghÞ Cai-r« vÒ D©n sè vµ Ph¸t triÓn n¨m 1994, cïng víi sù chuyÓn h−íng trong c¸c ho¹t ®éng d©n sè sang lÜnh vùc søc kháe sinh s¶n, vÊn ®Ò n¹o hót thai ®· thu hót ®−îc nhiÒu mèi quan t©m trong ho¹t ®éng nghiªn cøu d©n sè trªn b×nh diÖn quèc tÕ. §èi víi ViÖt Nam, n¹o hót thai ®−îc sö dông nh− mét biÖn ph¸p h¹n chÕ sinh ®Î ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng. Víi tû suÊt n¹o hót cao nh− hiÖn nay (trung b×nh 2,5 ca cho mét phô n÷ trong tuæi sinh ®Î theo b¸o c¸o thèng kª cña ngµnh y-tÕ) th× cã thÓ nãi r»ng c«ng t¸c d©n sè-kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë n−íc ta ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®a d¹ng vÒ dÞch vô tr¸nh thai. ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng, sè ca n¹o hót cao t−¬ng ®−¬ng víi sè sinh hµng n¨m. MÆc dï vÊn ®Ò n¹o hót thai gÇn ®©y ®−îc bµn ®Õn trong mét sè bµi viÕt còng nh− xuÊt hiÖn trªn ®µi b¸o d−íi d¹ng phãng sù, hÇu hÕt c¸c kh¶o s¸t nµy tiÕn hµnh t¹i c¸c thµnh phè lín vµ c¸c trung t©m ®« thÞ. Nh÷ng kÕt luËn thu ®−îc cho ®Õn nay cßn t¶n m¹n vµ ch−a nhÊt qu¸n, ®Æc biÖt lµ sè liÖu sö dông trong c¸c nghiªn cøu vÒ n¹o hót cho ®Õn nay cßn nhiÒu m©u thuÉn. Ngay c¶ c¸c con sè thèng kª chÝnh thøc vÒ t×nh h×nh n¹o hót trªn toµn quèc cßn thiÕu chÝnh x¸c, kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 58 ThÊy g× qua thùc tr¹ng n¹o hót thai ... ë ViÖt Nam hiÖn nay cã hai nguån sè liÖu chÝnh vÒ n¹o thai vµ hót ®iÒu hßa kinh nguyÖt. §ã lµ sè liÖu cña ngµnh y-tÕ tæng hîp qua b¸o c¸o tõ c¸c cÊp c¬ së vµ sè liÖu −íc tÝnh qua nh÷ng cuéc ®iÒu tra chän mÉu. Mçi nguån sè liÖu ®Òu cã nh÷ng −u nh−îc ®iÓm riªng. Sè liÖu thu ®−îc tõ hai nguån nµy kh«ng trïng khíp nhau mµ th«ng th−êng lµ sè liÖu cña ngµnh y-tÕ cao h¬n nhiÒu so víi sè liÖu ®iÒu tra kh¶o s¸t. §¬n cö mét vÝ dô, trong thêi kú 1991-1993 sè n¹o hót theo b¸o c¸o cña ngµnh y-tÕ lµ 4.840.000 ca, cao gÊp n¨m lÇn so víi sè −íc tÝnh ®−îc qua cuéc §iÒu tra Nh©n khÈu häc gi÷a kú 1994 ngay c¶ khi ®· ®iÒu chØnh theo sai sè cho phÐp (GSO, 1996:5).1 Sè liÖu n¹o hót cã ®−îc qua c¸c cuéc ®iÒu tra th−êng thÊp h¬n thùc tÕ tr−íc hÕt liªn quan ®Õn c¸c sai sãt trong kü thuËt pháng vÊn vµ c¸c yÕu tè chñ quan chi phèi qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin trùc tiÕp. §èi t−îng th−êng hay dÊu diÕm v× hä c¶m thÊy xÊu hæ nÕu nh− nãi cho ng−êi kh¸c biÕt m×nh ®· n¹o hót qu¸ nhiÒu hoÆc do ¸p lùc nãi theo chÝnh s¸ch, phong trµo. Sè liÖu ®iÒu tra th−êng thÊp h¬n thùc tÕ cßn v× c¸c tr−êng hîp n¹o hót cña phô n÷ ch−a kÕt h«n l¹i kh«ng ®−îc ghi nhËn mÆc dï ®èi t−îng nµy ®ãng gãp mét tû lÖ n¹o hót kh«ng nhá hiÖn nay, nhÊt lµ ë khu vùc thµnh thÞ. §iÒu nµy lµ do c¸c cuéc ®iÒu tra nh©n khÈu häc ë n−íc ta cho ®Õn nay chØ kh¶o s¸t ®èi t−îng n÷ trong tuæi sinh ®Î. V× vËy sè liÖu ®iÒu tra ®· bá qua c¸c tr−êng hîp n¹o hót cña nh÷ng tr−êng hîp d−íi 15 vµ trªn 49 tuæi. Sù nhÊn m¹nh qu¸ møc ®Õn môc tiªu gi¶m sinh, thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh nh»m æn ®Þnh d©n sè trong nhiÒu n¨m qua ®· ®Æt nhãm phô n÷ ngoµi tuæi sinh ®Î (d−íi 15 vµ trªn 49 tuæi) ra ngoµi c¸c ho¹t ®éng cña ch−¬ng tr×nh mµ kh«ng nhËn thÊy r»ng c¸c nhãm nµy còng cã nhu cÇu vÒ søc kháe sinh s¶n, bao gåm c¶ n¹o hót thai. Sè liÖu n¹o hót cña ngµnh y-tÕ mÆc dï ®−îc tæng hîp hµng n¨m trªn diÖn réng nh−ng th−êng thiÕu ®é tin cËy. Nguån sè liÖu nµy kh«ng bao gåm sè ca n¹o hót t¹i c¸c c¬ së y-tÕ t− nh©n mÆc dï sè nµy chiÕm kho¶ng 20%-30% trong tæng sè ca n¹o hót. Bªn c¹nh ®ã, sè liÖu thèng kª y-tÕ l¹i gåm c¶ nh÷ng tr−êng hîp n¹o hót cña nh÷ng phô n÷ kh«ng cã thai nh−ng trÔ kinh hoÆc hót phßng ngõa tr−íc khi ®Æt vßng. So víi nguån sè liÖu ®iÒu tra, sè liÖu y-tÕ kh«ng cho biÕt nh÷ng th«ng tin chi tiÕt vÒ n¹o hót theo c¸c tiªu thøc ph©n tæ thèng kª vµ do vËy kh«ng gióp ph©n tÝch s©u ®−îc vÊn ®Ò theo nh÷ng t−¬ng quan cÇn thiÕt. V× lý do nµy, bµi viÕt cña chóng t«i sÏ chñ yÕu dùa trªn c¸c sè liÖu vÒ n¹o hót thu ®−îc qua c¸c cuéc ®iÒu tra ë ViÖt Nam. MÆc dï nguån sè liÖu nµy th−êng ®−a ra con sè thÊp h¬n thùc tÕ, nh−ng quy chiÕu vµ ®èi s¸nh kÕt qu¶ gi÷a c¸c cuéc ®iÒu tra sÏ cho thÊy xu h−íng vËn ®éng theo thêi gian cña thùc tr¹ng n¹o hót thai. Trªn b×nh diÖn toµn quèc, n¹o hót thai cã xu h−íng gia t¨ng: BiÓu 1 d−íi ®©y cho thÊy t×nh h×nh n¹o hót theo nhãm tuæi qua c¸c cuéc ®iÒu tra tiÕn hµnh ë cÊp quèc gia. Sè liÖu trong biÓu cho thÊy n¹o hót thai ®ang cã xu h−íng gia t¨ng theo thêi gian. NÕu nh− c¸ch ®©y 10 n¨m chØ cã 6,6% phô n÷ trong tuæi sinh ®Î ®· tõng n¹o hót Ýt nhÊt mét lÇn th× chØ 5 n¨m sau, tû lÖ nµy ®· lªn tíi gÇn 13% vµ tiÕp tôc t¨ng tíi 15% tÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay. Tuy nhiªn, tèc ®é gia t¨ng l¹i kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c nhãm tuæi nhÊt lµ trong 5 n¨m trë l¹i ®©y. T×nh tr¹ng n¹o hót t¨ng m¹nh ë nhãm n÷ ngoµi 30 tuæi (lµ ®èi t−îng ®· cã kho¶ng hai con) ph¶n ¸nh sö dông n¹o hót nh− mét biÖn ph¸p h¹n chÕ sinh ®Î ë nhiÒu cÆp vî chång khi ®· cã ®ñ sè con mong muèn. Tû lÖ n¹o hót ®èi víi nhãm d−íi 20 tuæi chØ ph¶n ¸nh ®−îc mét phÇn rÊt nhá so víi thùc tÕ. Do h¹n chÕ cña sè liÖu ®iÒu tra, kÕt qu¶ trong biÓu kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng ®èi t−îng ch−a kÕt h«n mÆc dï møc ®é n¹o hót thai ë nhãm nµy hiÖn cã xu h−íng gia t¨ng m¹nh mÏ. Tû lÖ n¹o hót 2,4% ®èi víi nhãm n÷ 15-19 cã trong mÉu ®iÒu tra VNDHS 1997 cã thÓ chØ ph¶n ¸nh c¸c tr−êng hîp n¹o hót v× nh÷ng trôc trÆc trong lÇn mang thai ®Çu tiªn ë nhãm n÷ míi kÕt h«n.2 1 Mét sè nghiªn cøu vÒ n¹o hót sö dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®èi t−îng t¹i c¸c bÖnh viÖn vµ c¸c c¬ së y-tÕ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ tin cËy v× thiÕu tÝnh ®¹i diÖn cña tæng thÓ. Ngay c¶ khi sè phô n÷ trong “mÉu” nghiªn cøu ®−îc lùa chän ngÉu nhiªn hoÆc lùa chän toµn bé, rÊt cã thÓ lµ c¸c phô n÷ nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi nh÷ng ®èi t−îng tiÕn hµnh n¹o hót t¹i c¸c ®iÓm t− nh©n, hoÆc c¸c ®èi t−îng ®· cã tiÒn sö vÒ n¹o hót. V× vËy, c¸c nghiªn cøu ¸p dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn t¹i bÖnh viÖn vµ c¸c c¬ së y-tÕ sÏ dÉn ®Õn kÕt qu¶ sai lÖch. 2 Bªn c¹nh nh÷ng kh¸c biÖt theo nhãm tuæi, kÕt qña cña nhiÒu ®iÒu tra (kh«ng tr×nh bµy ë ®©y) cßn cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ t×nh h×nh n¹o hót theo nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é häc vÊn còng nh− theo c¸c khu vùc ®Þa lý (xem NCPFP, 1990; GSO, 1995; TFG, 1997). Nh×n Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §Æng Hµ Ph−¬ng & NguyÔn Thanh Liªm 59 BiÓu 1: Tû lÖ n¹o thai vµ hót ®iÒu hßa kinh nguyÖt theo tuæi qua mét sè cuéc ®iÒu tra Nhãm tuæi 15 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 34 35 - 39 40 - 44 45 - 49 Tæng sè DHS 1988 4,7 3,9 5,2 9,1 7,0 8,4 6,3 6,6 ICDS 1994 6,1 10,3 15,4 15,6 16,5 15,7 15,5 12,8 DHS 1997 2,4 6,1 11,1 16,9 20,1 20,4 15,6 15,0 Nguån: NCPFP (1990), GSO (1995), FGI (1997) Ghi chó: Sè liÖu trong biÓu lµ tû lÖ n¹o hót cña phô n÷ ®· tõng kÕt h«n. KÕt qu¶ nãi trªn ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng ®å thÞ (H×nh 1), cho thÊy râ xu h−íng gia t¨ng trong n¹o hót thai theo thêi gian trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mÆc dï tËp trung vµo nhãm trung niªn ngoµi 35. So s¸nh t×nh h×nh n¹o hót víi møc sinh (®o b»ng tû suÊt sinh tæng céng thêi kú gÇn ®©y nhÊt 1995-1997) cßn cho thÊy nhu cÇu n¹o hót ngµy cµng gia t¨ng song song víi sù suy gi¶m møc sinh. Râ rµng lµ c¸c ph−¬ng tiÖn tr¸nh thai an toµn vµ hiÖu qu¶ hiÖn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña x· héi vÒ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. H×nh 1: Tû suÊt n¹o hót vµ tû suÊt sinh theo tuæi qua c¸c cuéc ®iÒu tra 25 20 15 DHS 1988 ICDS 1994 DHS 1997 10 ASFR 5 0 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 VËy th× t¸c nh©n nµo ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng n¹o hót gia t¨ng m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y? ë ®©y chóng t«i chØ xin dÉn ra mét sè nguyªn nh©n chÝnh. Tr−íc hÕt vÒ nhu cÇu, trong bèi c¶nh gi¶m sinh tû lÖ thÊt b¹i cao trong sö dông tr¸nh thai sÏ lµm gia t¨ng t×nh tr¹ng vì kÕ ho¹ch chung, ®èi t−îng cã häc vÊn cµng cao, nghÒ nghiÖp phi n«ng, ®· cã 2 con trë lªn th−êng n¹o hót thai nhiÒu h¬n so víi nh÷ng ®èi t−îng cã häc vÊn thÊp, lµm nghÒ n«ng. Trong khi tû lÖ n¹o hót ë thµnh thÞ cao h¬n ë n«ng th«n th× khu vùc phÝa B¾c (bao gåm c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Hång vµ khu vùc miÒn nói phi¸ B¾c) cã tû lÖ n¹o hót cao nhÊt toµn quèc. Thùc tÕ nµy cho thÊy nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc cung cÊp vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng tiÖn tr¸nh thai ë c¸c tØnh miÒn B¾c. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 60 ThÊy g× qua thùc tr¹ng n¹o hót thai ... vµ t¨ng nhu cÇu n¹o hót thai. Thªm vµo ®ã, nhu cÇu sinh ®Î Ýt, sinh ®Î muén h¬n còng gãp phÇn lµm gia t¨ng sè ca n¹o hót ngay c¶ khi c¬ cÊu sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai vÉn gi÷ nguyªn. Cïng víi nh÷ng biÕn ®æi trong ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi, nhu cÇu ho¹t ®éng t×nh dôc tr−íc vµ trong h«n nh©n ngµy cµng gia t¨ng. Møc sèng n©ng cao còng lµ mét nh©n tè gãp phÇn c¶i thiÖn søc kháe, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng thô thai vµ sinh s¶n ë nhiÒu cÆp vî chång. Nh÷ng ¶nh h−ëng cña s¸ch b¸o, phim ¶nh x©m nhËp tõ bªn ngoµi vÒ lèi sèng t×nh dôc ®· chi phèi nhËn thøc vµ hµnh vi cña nhiÒu nhãm x· héi, nhÊt lµ giíi trÎ. MÆc dï sinh ®Î tiÒn h«n nh©n hoÆc ngoµi gi¸ thó vÉn lµ mét vÊn ®Ò khã ®−îc x· héi chÊp nhËn, th¸i ®é vµ d− luËn x· héi vÒ quan hÖ t×nh dôc tr−íc hoÆc ngoµi h«n nh©n còng trë nªn “tho¸ng” h¬n trong bèi c¶nh kinh tÕ thÞ tr−êng.3 Trong khi ®ã, c¸c dÞch vô chuÈn ®o¸n vµ n¹o hót thai ph¸t triÓn réng kh¾p ®ang ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu kh¸m vµ n¹o hót thai t¹i khu vùc thµnh thÞ. Nh÷ng ®æi míi trong c¸c thñ tôc vµ quy ®Þnh liªn quan ®Õn dÞch vô n¹o hót thêi kinh tÕ më còng ngµy cµng dÔ dµng h¬n. Ng−êi cã nhu cÇu n¹o hót kh«ng cßn e ng¹i bÞ c¨n vÆn hái han nhiÒu nh− tr−íc, hä kh«ng ph¶i lo c¸c thñ tôc r−êm rµ mµ cã thÓ tiÕn hµnh dÞch vô nµy t¹i bÊt cø c¬ së y-tÕ cã ®ñ chøc n¨ng sau khi ®· ®ãng gãp mét kho¶n lÖ phÝ nhÊt ®Þnh. TÊt c¶ nh÷ng t¸c nh©n trªn ®· gãp phÇn lµm gia t¨ng nhu cÇu còng nh− kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c dÞch vô n¹o hót trªn b×nh diÖn toµn quèc nh− hiÖn nay. N¹o hót thai vµ c«ng t¸c d©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë cÊp c¬ së: Nh− ®Ò cËp ë trªn, tû lÖ n¹o hót gia t¨ng lµ mét chØ b¸o ph¶n ¸nh nhu cÇu sinh ®Î ®ang gi¶m xuèng trªn b×nh diÖn toµn quèc trong khi c¸c ph−¬ng tiÖn vµ dÞch vô tr¸nh thai ch−a ®ñ søc ®¸p øng ®−îc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhu cÇu x· héi ®èi víi kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Trong khi t¹i c¸c thµnh phè lín vµ c¸c trung t©m ®« thÞ, sö dông tr¸nh thai ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ thuËn tiÖn h¬n nhê cã sù ph¸t triÒn cña m¹ng l−íi y-tÕ t− nh©n th× ë khu vùc n«ng th«n n¬i mµ 80% sè d©n ViÖt Nam c− tró, nhiÒu cÆp vî chång ®· sö dông n¹o hót nh− mét biÖn ph¸p h¹n chÕ sinh ®Î. KÕt qu¶ nghiªn cøu VNDHS 1997 cho thÊy cã mét nöa sè ca vì kÕ ho¹ch lµ do sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai kh«ng an toµn, kÐm hiÖu qña trong khi 50% sè tr−êng hîp vì kÕ ho¹ch nµy l¹i ®−îc c¸c cÆp vî chång gi¶i quyÕt th«ng qua n¹o hót (TFG, 1997).4 Cã thÓ nãi c«ng t¸c d©n sè-kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë cÊp c¬ së lµ c«ng t¸c mïa vô, mang ®Ëm nÐt cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ViÖt Nam. §Æc tr−ng nµy thÓ hiÖn râ nhÊt trong nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng ®èi víi c¸c dÞch vô n¹o hót thai. Vµo nhiÒu thêi ®iÓm trong n¨m, do sù l¬i lµ trong c«ng t¸c vËn ®éng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, t×nh h×nh sö dông tr¸nh thai gi¶m sót, dÉn ®Õn tû lÖ vì kÕ ho¹ch gia t¨ng. ChÝnh ë ®©y, c¸i vßng luÈn quÈn cña cã thai ngoµi ý muèn, råi n¹o hót, råi l¹i vì kÕ ho¹ch dÉn ®Õn viÖc “n¹o tíi n¹o lui” trë nªn phæ biÕn ë n«ng th«n. §Ó minh häa cho nhËn ®Þnh nµy, chóng t«i xin tr×nh bµy kÕt qu¶ nghiªn cøu thu ®−îc gÇn ®©y qua kh¶o s¸t t¹i mét x· ®ång b»ng B¾c Bé. §å thÞ trªn H×nh 2 ph¸c th¶o t×nh h×nh n¹o hót theo tõng th¸ng t¹i x· Vò Vinh thuéc huyÖn Vò Th− (Th¸i B×nh), mét x· n«ng nghiÖp cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i nh− tr¨m ngµn x· kh¸c thuéc khu vùc ®ång b»ng B¾c Bé. Chóng t«i sö dông sè liÖu n¹o hót trong 5 n¨m gÇn ®©y (1992-1996) do tr¹m y-tÕ x· tæng hîp theo tõng th¸ng. Th«ng th−êng sè liÖu n¹o hót ë cÊp c¬ së ph¶n ¸nh thùc tÕ chÝnh x¸c h¬n sè liÖu tæng hîp ë c¸c cÊp cao h¬n bëi v× qua mçi cÊp, con sè thèng kª mÊt dÇn ®é tin cËy. Sè liÖu thu thËp ë mét quy m« nhá nh− cÊp x· cßn h¹n chÕ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng ngo¹i vi nh− biÕn ®éng d©n sè, kinh tÕ, x· héi còng nh− ®Æc ®iÓm sinh th¸i.5 MÆc dï hµng 3 ë ®©y cÇn nhËn thÊy ¶nh h−ëng cña c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ®Æc thï ph−¬ng §«ng ®Õn viÖc mang thai vµ n¹o ph¸ thai trong x· héi ViÖt Nam. Kh¸c víi c¸c x· héi ph−¬ng T©y, quan niÖm khe kh¾t vÒ trinh tiÕt cña ng−êi phô n÷ d−íi ¸p lùc cña lèi sèng céng ®ång §«ng ph−¬ng ®· khiÕn cho ng−êi ta thµ chÊp nhËn n¹o ph¸ thai h¬n lµ cã con tr−íc khi c−íi hoÆc sinh con ngoµi gi¸ thó bëi lÏ ®ã lµ b»ng chøng sèng vÒ sù thiÕu trinh tiÕt cña ng−êi phô n÷ mµ céng ®ång rÊt khã chÊp nhËn, ngay c¶ trong thêi buæi kinh tÕ më hiÖn nay. 4 §iÒu ®¸ng lo ng¹i lµ c¸c ®èi t−îng nµy ch−a nhËn thøc ®−îc n¹o hót lµ biÖn ph¸p bÊt ®¾c dÜ g©y t¸c h¹i xÊu ®Õn søc kháe ng−ëi phô n÷. Trong nhiÒu tr−êng hîp sÏ g©y nh÷ng tai biÕn nÆng nh− ch¶y m¸u, nhiÔm trïng, thñng tö cung,v.v... dÉn ®Õn v« sinh hoÆc tö vong. 5 D©n sè x· Vò Vinh tÝnh ®Õn thêi ®iÓm th¸ng 10-1997 lµ 4716 khÈu trong ®ã n÷ chiÕm 54,6%. Theo b¸o c¸o cña x· n¨m 1996, tû lÖ sinh th« lµ 1,25% vµ cã 105 ca n¹o hót t¹i tr¹m x¸ x· víi ®èi t−îng ®−îc ghi nhËn lµ ng−êi trong x·. Mét d©n sè t−¬ng ®èi nhá nh− Vò Vinh cho phÐp chóng t«i cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng ngo¹i vi. Ng−îc l¹i, ë c¸c thµnh phè lín, c¸c trung t©m ®« thÞ ®èi Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §Æng Hµ Ph−¬ng & NguyÔn Thanh Liªm 61 n¨m t×nh h×nh n¹o hót thai ë Vò Vinh cã nh÷ng dao ®éng theo th¸ng, cã thÓ quan s¸t thÊy mét xu h−íng t−¬ng tù nh− nhau ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c ®iÓm tråi vµ ®iÓm lâm trªn ®å thÞ ®èi víi tÊt c¶ c¸c n¨m. D¶i ®å thÞ mµu ®en lµ chu kú n¹o hót trung b×nh cho thêi kú 1992-1996, tËp trung cao ®é vµo ba thêi ®iÒm lµ th¸ng 3, th¸ng 6, vµ th¸ng 8 hµng n¨m (H×nh 2). Chu kú nµy còng kh¸ ®ång nhÊt cho c¸c n¨m kh¶o s¸t nh− ®−îc quan s¸t thÊy qua ®å thÞ. H×nh 2: T×nh h×nh n¹o hót thai theo mïa vô ë x∙ Vò Vinh (Vò Th−, Th¸i B×nh). 20 18 16 1992 14 1993 12 1994 1995 10 1996 TB 8 6 4 2 0 Th¸ng Th¸ng 1 2 Th¸ng Th¸ng Th¸ng 3 4 5 Th¸ng Th¸ng 6 7 Th¸ng Th¸ng Th¸ng 8 9 10 Th¸ng Th¸ng 11 12 Nh÷ng dao ®éng cña t×nh h×nh n¹o hót tr−íc hÕt ph¶n ¸nh tÝnh mïa vô cña ho¹t ®éng tuyªn truyÒn vµ dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Theo b¸o c¸o cña x·, vµo c¸c thêi ®iÓm mïa vô, c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng hÇu nh− kh«ng tiÕn hµnh ®−îc do t×nh h×nh bËn rén gieo cÊy hoÆc thu ho¹ch lóa cña nh©n d©n. H¬n n÷a, gièng nh− nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c, ë Vò Vinh viÖc më mét chiÕn dÞch ®Æt vßng hoÆc vËn ®éng ®×nh s¶n lµ rÊt kh«ng dÔ dµng vÒ mÆt tæ chøc còng nh− vÒ vËt lùc. Trong ®iÖu kiÖn eo hÑp nh− vËy, ho¹t ®éng d©n sè ®−îc triÓn khai theo mïa vô nh»m phï hîp víi hoµn c¶nh thùc tÕ vµ ®¸p øng ®−îc chu kú kÕ ho¹ch. V× lý do ®ã, hµng n¨m chiÕn dÞch n¹o hót ë Vò Vinh tËp trung vµo ba thêi ®iÓm sau thêi kú n«ng nhµn kho¶ng mét th¸ng nh»m môc ®Ých gi¶i quyÕt hËu qu¶ ®èi víi c¸c tr−êng hîp vì kÕ ho¹ch. Sù xum häp vî chång vµ kh¶ n¨ng vì kÕ ho¹ch th−êng diÔn ra vµo nh÷ng dÞp nam giíi ®i lµm ¨n n¬i kh¸c quay vÒ ¨n TÕt hoÆc gióp ®ì gia ®×nh, vî con trong ngµy mïa. ChiÕn dÞch n¹o hót ®· ®−îc tiÕn hµnh vµo thêi ®iÓm sau TÕt ©m lÞch mét th¸ng, tøc lµ vµo th¸ng 3; vµo th¸ng 6 vµ th¸ng 8 lµ c¸c thêi ®iÓm sau vô cÊy h¸i hoÆc thu ho¹ch lóa (c¸c ®iÓm tråi trªn H×nh 2). Còng ë ®iÓm kh¶o s¸t Vò Vinh, 3/5 sè tr−êng hîp vì kÕ ho¹ch ®−îc gi¶i quyÕt b»ng n¹o hót, sè cßn l¹i ®−îc ghi nhËn lµ cã con ngoµi ý muèn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c cÆp vî chång cã thai ngoµi ý muèn vµ kh«ng ®−îc gi¶i quyÕt trong ®ît n¹o hót gÇn nhÊt sÏ cã nguy c¬ vì kÕ ho¹ch nhiÒu h¬n, nhÊt lµ vµo dÞp cuèi n¨m. Dùa trªn ®Æc tr−ng mïa vô cña c«ng t¸c d©n sè mµ c¸c cÆp vî chång ®· sö dông n¹o hót nh− mét biÖn ph¸p tr¸nh thai (ë Vò Vinh, cã trªn 62% phô n÷ n¹o t−îng n¹o hót qu¸ ®a d¹ng vµ phøc t¹p, l¹i ®ãng trªn mét ®Þa bµn qu¸ réng lín nªn sè liÖu thu ®−îc ë nh÷ng n¬i nµy th−êng kh«ng ph¶n ¸nh chÝnh x¸c vÊn ®Ò. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn