Xem mẫu
- Gia đình là gốc tạo nên nhân
Tham luận :
cách con người
……….., tháng … năm …….
1
- Tham luận "Gia đình là gốc tạo nên nhân cách con người"
Gia đình là khái niệm có nhiều cách tiếp cận khác nhau, vì v ậy, cách
hiểu về gia đình cũng rất đa dạng. Năm 1994 - Năm Quốc tế Gia đình, Liên
Hợp Quốc có bàn đến khái niệm "gia đình" trong cuốn tài li ệu "S ự ti ến
triển của cấu trúc gia đình" như sau: "Gia đình là một thể chế có tính chất
toàn cầu". Tuy không đưa ra một khái niệm cụ thể về gia đình nhưng kết
luận của Liên Hợp quốc đã khẳng định tính toàn cầu, ph ổ bi ến và đa d ạng
của gia đình. Khi đã coi gia đình là một thể ch ế có nghĩa là ở m ỗi qu ốc gia,
vùng lãnh thổ, gia đình lại có những "biến thể" khác nhau tuỳ thu ộc vào l ối
sống, nền văn hoá cụ thể. ở Việt Nam, hiện vẫn chưa có một khái niệm
gia đình mang tính "chuẩn mực" nào được thừa nh ận. Tuy nhiên, theo cách
hiểu thông thường vẫn được chấp nhận trong các nghiên cứu cũng như
trong các văn bản, tài liệu.v.v. thì gia đình là "tế bào của xã hội", "một
thiết chế xã hội", "một đơn vị kinh tế - xã hội cơ sở", đồng thời là "một
nhóm tâm lý - xã hội đặc thù".
Từ những cách hiểu và định nghĩa như trên cho thấy gia đình có vai
trò to lớn đối với mỗi cá nhân và toàn xã hội thông qua các vài trò và ch ức
năng của nó. Gia đình có rất nhiều chức năng khác nhau, nh ưng có bốn
chức năng được chú ý và thừa nhận rộng rãi nhất là: chức năng tái sản xuất
con người nhằm duy trì nòi giống, chức năng kinh tế để nuôi sống và đ ảm
bảo các nhu cầu vật chất của các thành viên, chức năng nuôi dưỡng và giáo
dục con cái và chức năng làm cân bằng tâm lý, thoả mãn các nhu cầu tình
cảm của các thành viên trong gia đình.
Trong các chức năng nêu trên, chức năng nuôi dưỡng và giáo dục con
cái có tầm quan trọng đặc biệt đối với mỗi cá nhân từ khi sinh ra đến khi
từ giã cuộc đời mà các thiết chế khác như giáo dục, pháp lu ật, tôn giáo.v.v.
không thể thay thế được. Đây là chức năng xã hội hoá và giáo dục nhân
2
- cách con người của gia đình. Nhân cách con người là tổng hoà tất cả nh ững
gì hình thành con người bao gồm đặc điểm về thể ch ất, tinh th ần, tài năng,
phong cách, y chí, nghị lực, đạo đức, vai trò xã hội.v.v. Đó là s ự th ống nh ất
biện chứng giữa mặt cá nhân và mặt xã hội, thể hiện thái đ ộ ứng xử tr ước
hiện thực tự nhiên và xã hội. Có nhiều nhân tố ảnh h ưởng đến quá trình
hình thành và phát triển nhân cách như yếu tố bẩm sinh di truy ền, hoàn
cảnh và mối trường sống, giáo dục và hoạt động cá nhân. Trong các y ếu tố
đó, yếu tố giáo dục, đặc biệt là giáo dục gia đình có vai trò r ất l ớn đ ối v ới
sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Đối tượng của giáo dục
gia đình không chỉ là trẻ em mà là tất cả các thành viên khác. Vi ệc hoàn
thiện và củng cố nhân cách con người ở tuổi trưởng thành và khi v ề già
cũng do tác động của lối sống, sinh hoạt và văn hoá của gia đình.
Sự biến đổi hoàn cảnh lịch sử, điều kiện kinh tế- xã h ội c ủa đ ất
nước đã và đang tác động không nhỏ đến cấu trúc và đ ặc trưng c ủa gia
đình Việt Nam qua các giai đoạn. Có thể mô tả sự chuy ển vận của gia đình
Việt Nam bằng quá trình từ gia đình truyền thống đến gia đình hiện đ ại.
Những biến động trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá.v.v.của
đất nước khiến cho mô hình gia đình truy ền thống dù không b ị gi ải th ể
triệt để nhưng cũng có những thay đổi để thích nghi với hoàn cảnh mới.
Cho đến nay, dù có không ít những lo ngại, băn khoăn về sự đứt gẫy, đổ vỡ
của gia đình truyền thống và ảnh hưởng của nó đến đời sống kinh tế - xã
hội, đặc biệt là đến sự hình thành nhân cách con người Việt Nam th ế
nhưng cuộc sống hiện hữu vẫn cho chúng ta một niềm tin v ề s ự b ền v ững
của gia đình Việt Nam trước những cơn lốc của cuộc sống. Bằng ch ứng
sinh động nhất là nhân cách của con người Việt Nam về cơ b ản v ẫn đ ược
khẳng định tuy ở đâu đó tồn tại những cá nhân đơn lẻ đã và đang quay
lưng, phủ nhận những giá trị truyền thống của gia đình và dân tộc.
Một cá nhân được xã hội hoá về mặt nhân cách thường trải qua ba
giai đoạn trong đường đời tương ứng với ba thiết ch ế chính, đó là Gia đình
3
- - Nhà trường - Xã hội. Đây là các phân chia có tính ch ất t ương đ ối, b ởi bên
cạnh các thiết chế đó, con người còn tham gia các thiết ch ế khác nh ư pháp
luật, khoa học, tôn giáo.v.v. Trong ba thiết chế trên, gia đình là môi tr ường
đầu tiên giúp con người hình thành nhân cách, cải biến phần "con" thành
phần "người", biến con người cá nhân thành con người xã hội qua việc học
hỏi, tiếp thu những tri thức ban đầu từ gia đình. Không ch ỉ trong giai đoạn
thơ ấu, con người mới được gia đình xã hội hoá- giáo dục về nhân cách,
kinh nghiệm sống mà khi lớn lên, trở thành con người xã h ội, con ng ười
vẫn không bước ra khỏi mối quan hệ với gia đình. Chức năng xã h ội hoá -
giáo dục con người của gia đình mang tính thường xuyên, liên tục. Mác nói:
"Bản chất con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội". Trong phạm vi
hẹp của một gia đình, bản chất hay nhân cách của m ỗi thành viên là s ự
"tổng hoà" của các mối quan hệ với các thành viên khác. Trẻ em học tập,
tiếp nhận những kiến thức của người lớn, ngược lại, người lớn cũng ph ải
học hỏi, chịu ảnh hưởng từ những đứa trẻ. Để có thể sống gắn bó v ới
nhau trong một gia đình, các thành viên ph ải học tập cách chung s ống, ph ải
hiểu nhau, chia sẻ với nhau. Sự học hỏi ở đây theo nghĩa rộng chứ không
hiểu theo nghĩa đơn thuần. Gia đình là môi trường đầu tiên xây dựng nhân
nhân cách và chuẩn bị cho trẻ em có những điều kiện đầy đủ để tiếp tục
hoàn thiện nhân cách ở các giai đoạn sau.
Cùng với gia đình, xã hội là môi trường quan trọng k ế tục song hành
đảm nhiệm vai trò xã hội hoá - giáo dục và hoàn thiện nhân cách con người.
Khi con người gia nhập vào xã hội là con người một mặt là ch ủ th ể t ương
tác vào xã hội đó, mặt khác, lại bị động tiếp nhận sự tác động trở lại của
xã hội. Quan hệ giữa con người và xã hội là quan hệ phức tạp, đa chiều.
Xã hội là muôn hình, muôn vẻ bao gồm cả cái tốt và cái xấu, cái thiện và
cái ác đều ảnh hưởng đến con người. Sự thích nghi, học hỏi của con người
nhiều hay ít đối với xã hội đều ảnh hưởng đến sự hình thành nhân cách
của con người đó. Chỉ có hoạt động trong môi trường xã hội, con ng ười
4
- mới thể hiện được nhân cách, bản chất của mình qua các mối quan hệ và
ứng xử.
Như vậy, xã hội tham gia vào quá trình xã hội hoá nhân cách ở giai
đoạn tiếp theo khi con người hoàn toàn được gia đình xã h ội hoá - giáo d ục
ở giai đoạn trước đó. Sự chuyển giao quá trình xã hội hoá từ gia đình cho
xã hội chỉ khi con người có nhu cầu giao tiếp và trở thành con ng ười xã
hội. Đây không phải là sự chuyển giao chức năng hoàn toàn của gia đình
đối với xã hội mà nó vẫn tiếp tục có trách nhiệm hoàn thi ện nhân cách con
người đó. Bởi lẽ lượng thời gian tuyệt đối của con người trong cuộc đời
đều gắn với gia đình ngay cả khi họ trở thành con người của xã h ội. Dù
con người ấy là ai, giữ cương vị gì trong xã hội thì khi trở về với gia đình
thì họ vẫn là một thành viên có mối quan hệ huyết th ống(hoặc hôn nhân)
với những thành viên khác. Gia đình khác với các thiết chế khác ở chỗ nó là
một nhóm tâm lý - xã hội đặc thù. Vì vậy, gia đình có thể làm được những
gì mà các thiết chế khác không thể thay thế được. Con người đều h ướng
tìm về với gia đình những khi gặp trở ngại trong cuộc sống, nh ững lúc ốm
đau, mất phương hướng.v.v. Ngay cả khi con người mắc phải những lỗi
lầm mà xã hội không thừa nhận thì gia đình cũng là nơi chia sẻ, an ủi và là
điểm trú chân an toàn. Gia đình thực sự là tổ ấm, bến đậu, là nơi n ương
tựa mỗi khi con người gắp sự cố về sức khoẻ thể chất cũng như tinh thần.
Nhân cách con người cơ bản được hình thành từ khi còn trẻ, từ s ự
chăm sóc, giáo dục của gia đình. Mô hình nhân cách của con người là k ết
quả của quá trình xã hội hoá. Giáo dục gia đình có ảnh h ưởng lâu dài, toàn
diện và sâu sắc đối với mỗi cá nhân trong suốt cuộc đời của h ọ. Giáo d ục
gia đình đặt cơ sở cho sự hình thành nhân cách "gốc" của trẻ em, thúc đẩy
sự phát triển nhân cách tuổi thanh niên, đồng thời giữ gìn và củng cố nhân
cách con người đã trưởng thành và khi về già. Sự tham gia của xã h ội là r ất
quan trọng nhưng không phải là quyết định. Đây là cơ sở để khẳng đ ịnh
gia đình là gốc tạo nên nhân cách con người.
5
- Cho tới nay, có nhiều nghi vấn xoay quanh câu hỏi "Xã hội có làm
thay đổi nhân cách con người hay không?" . Thật khó có thể đưa ra một câu
trả lời mang tính khẳng định và chính xác nhất. Bởi nó phụ thuộc vào chính
phẩm chất, nhân cách cá nhân con người được rèn luy ện, giáo dục nh ư th ế
nào từ gia đình.
Chủ tịch Hồ Chí Minh có bàn về sự hình thành nhân cách con người:
"…Hiền dữ phải đâu là tính sẵn
Phần nhiều do giáo dục mà nên"
Như vậy, vai trò của giáo dục trong đó có giáo dục nhân cách trong
gia đình là rất lớn đối với mỗi con người trước hoàn cảnh xã h ội. Đây là
một quy luật có tính nhân quả. Nếu được gia đình giáo dục nhân cách tốt,
được quan tâm chu đáo và cung cấp những tri thức, kỹ năng sống đầy đủ
thì cá nhân đó sẽ tạo cho mình một "chất kháng sinh" bảo vệ trước sự tác
động của xã hội. Con người đó có đủ những tri th ức cần thi ết đ ể phân bi ệt
đúng sai, tốt xấu để có thể định hướng hành động hợp lý. Nh ững va ch ạm
với xã hội giúp cho con người càng hoàn thiện mình h ơn. Và ng ược l ại,
nếu không được giáo dục nhân cách, không có những kiến thức, kỹ năng thì
con người đó dễ bị những cạm bẫy của cuộc sống lôi kéo khiến cho con
người mất phương hướng hành động, nhân cách dễ bị biến dạng. Những
nghiên cứu gần đây cho thấy, phần lớn thanh thiếu niên vi ph ạm pháp lu ật
đều có nguyên nhân từ cách giáo dục của gia đình. Để hạn ch ế và loại bỏ
những vấn nạn này, chúng ta phải xem xét lại cách giáo dục thể hệ trẻ từ
phía gia đình.
Như vậy, gia đình có vai trò tiên quyết trong việc xây dựng và hình
thành nhân cách con người. Nhân cách của con người có thể được gìn giữ,
bảo vệ và hoàn thiện trong mọi hoàn cảnh xã hội nếu như thực hiện t ốt
chức năng xã hội hoá - giáo dục nhân cách của gia đình.
6
- 7
nguon tai.lieu . vn
