Xem mẫu
- Diễn đàn khoa học và công nghệ Tạp chí khoa học - Công cụ đo lường sự tiến bộ của nền khoa học PGS.TS Trương Vũ Bằng Giang Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội Các tạp chí khoa học được xem là đại diện tiêu biểu nhất cho nền khoa học toàn cầu nói chung và ở mỗi quốc gia nói riêng. Đây là nơi để phổ biến, giới thiệu và công bố các kết quả nghiên cứu chuyên ngành, liên ngành, đa ngành hay xuyên ngành. Tác giả của những bài báo khoa học không phải là các phóng viên mà thường là những nhà khoa học, nhà nghiên cứu chuyên nghiệp. Để một bài báo được chấp nhận xuất bản trên tạp chí khoa học thì phải trải qua một quy trình bình duyệt chặt chẽ, được kiểm soát chất lượng bởi hội đồng biên tập bao gồm các chuyên gia có uy tín cao trong học thuật, am hiểu sâu sắc về lĩnh vực nghiên cứu. Giờ đây, công bố quốc tế được coi như thước đo năng lực nghiên cứu và khả năng hội nhập khoa học của quốc gia. Do đó, tạp chí khoa học chính là đại diện và công cụ đo lường sự tiến bộ của nền khoa học. Những “người khổng lồ” cản lớn trong xuất bản học thuật CSDL của WoS và Scopus, các giữa các quốc gia trên thế giới. tạp chí phải đáp ứng những yêu Việc nâng cao chất lượng xuất Sự khác biệt này thể hiện trong cầu và bộ tiêu chuẩn rất chặt chẽ. bản khoa học theo các chuẩn tỷ lệ số bài báo công bố và sự mực quốc tế có vai trò quan trọng Đối với WoS, đây là một dịch tham gia vào chỉ mục các CSDL trong việc thúc đẩy sự phát triển vụ lập chỉ mục trích dẫn khoa quốc tế uy tín giữa các nước phát khoa học của một quốc gia. Các học đăng ký trực tuyến giúp cung triển và đang phát triển. Sự khác trung tâm cơ sở dữ liệu (CSDL) cấp tìm kiếm toàn bộ trích dẫn. biệt giữa “lớn” và “nhỏ” cũng tồn khoa học hàng đầu thế giới chính Nó cho phép truy cập vào nhiều tại trong lĩnh vực xuất bản tạp chí là một nguồn tài nguyên tri thức CSDL tham khảo nghiên cứu đa khoa học chuyên ngành. dồi dào. Tuy nhiên, để xây dựng hoặc chuyên ngành. Danh mục lõi một CSDL mạnh, uy tín, chất Web of Science (WoS) và (Web of Science Core Collection) lượng cao đặt ra thách thức không Scopus là 2 CSDL khoa học là nguồn tài nguyên hàng đầu của nhỏ đối với các trung tâm CSDL lớn và uy tín nhất đối với cộng WoS, bao gồm: Science Citation khoa học. Trong thời đại số, đồng khoa học thế giới. WoS do Index Expanded (SCIE - lĩnh các công cụ số hoá, không gian Clarivate Analytics (trước đây vực khoa học tự nhiên), Social mạng, Internet vạn vật (IoT) và là Thomson Reteur) quản lý và Sciences Citation Index (SSCI - quản trị thông minh đã giúp quản Scopus do Elsevier quản lý, vận lĩnh vực khoa học xã hội), Arts & lý, vận hành công việc xuất bản hành được xem là chuẩn mực Humanities Citation Index (AHCI khoa học trở nên hiệu quả hơn quốc tế, là những công cụ mạnh - lĩnh vực nghệ thuật và nhân bao giờ hết. Tuy nhiên, xuất bản giúp tìm kiếm, theo dõi, đo lường văn), Conference Proceedings khoa học đang phải đối mặt với và hợp tác trong khoa học. Các Citation Index (CPCI - kỷ yếu nhiều vấn đề mang tính xã hội. tạp chí được trích dẫn trong 2 hội nghị), và Emerging Sources Khoảng cách giàu nghèo, sự phát CSDL này được xem là các tạp Citation Index (ESCI - danh mục triển khoa học và công nghệ ngày chí đạt chuẩn mực quốc tế. Tuy trích dẫn các nguồn mới nổi). càng gia tăng đã tạo ra những rào nhiên, để được trích dẫn trong Tính đến 9/11/2020, danh mục lõi 31 Số 6 năm 2021
- Diễn đàn Khoa học và Công nghệ này bao gồm khoảng 21.419 tạp và 35.000 sách, hơn 10 triệu bài phải mang tầm nhìn quốc tế. Tuy chí, 104.000 sách chuyên khảo viết toàn văn tập trung vào các nhiên, việc thâm nhập CSDL chỉ và trên 205.000 kỷ yếu hội thảo nhóm lĩnh vực: Khoa học vật lý và mục quốc tế là một thách thức lớn thuộc hơn 250 lĩnh vực, trong khi kỹ thuật; Khoa học sự sống; Khoa đối với các tạp chí thuộc những nền tảng WoS (Web of Science học sức khỏe; Khoa học xã hội và nước có nền khoa học chưa phát Platform) - với hơn 34.586 tạp nhân văn. Hiện 1,4 triệu bài báo triển cao, đặc biệt là các nước chí cùng với các sách chuyên trên ScienceDirect đang được đang phát triển. Các tạp chí khoa khảo, kỷ yếu, sáng chế và các truy cập mở [3]. học ở những quốc gia này có một tập hợp dữ liệu khác. Cả danh vị trí khởi đầu không thuận lợi vì Ở Đông Nam Á có Hệ thống mục lõi và nền tảng WoS cùng số lượng bản thảo nhận được ít, trích dẫn khoa học ASEAN (ACI) chia sẻ nguồn dữ liệu đã kiến tạo không có một đội ngũ bình duyệt nhằm hỗ trợ tốt hơn hoạt động một mạng lưới trích dẫn toàn diện có chất lượng, chất lượng bài báo đánh giá chất lượng các nghiên và đầy đủ nhất để hỗ trợ cả việc xuất bản thấp và khả năng tiếp cứu, xếp hạng các cơ sở nghiên truy xuất và đánh giá khoa học cận cộng đồng khoa học quốc tế cứu của các nước trong khu vực một cách đáng tin cậy. Trong hệ khó khăn. Điều này khiến tạp chí ASEAN. ACI cũng là cầu nối thống WoS, trung bình hằng năm không thể thoát khỏi “vòng luẩn để đưa các công trình khoa học chỉ chọn khoảng 10-12% để cập quẩn của những bất cập”. Để phá của ASEAN vào CSDL Web of nhật vào hệ thống CSDL SCIE, vỡ vòng luẩn quẩn này, các tạp Science và Scopus. ACI hiện có chí phải có tầm nhìn rõ ràng và SSCI và AHCI [1]. 628 tạp chí của các nước trong nỗ lực rất nhiều để nâng cao các Elsevier cung cấp các giải pháp khu vực. Việt Nam hiện đang có tiêu chuẩn cơ bản trong xuất bản, kỹ thuật số trên nền web hàng đầu 20 tạp chí thuộc chỉ mục của ACI đặc biệt là tính kịp thời, tính đa thế giới. Có thể kể đến những hệ [4]. dạng quốc tế của hội đồng biên thống CSDL khoa học nổi tiếng tập, đồng thời tích cực tìm kiếm Chiến lược cho những tạp chí mới nổi như: Scopus, ScienceDirect, tác giả và giúp họ nâng cao chất Elsevier Research Intelligence Rõ ràng, toàn cầu hóa thị lượng bản thảo. và ClinicalKey. Với Scopus, các trường xuất bản nói chung với tất tạp chí khoa học phải đạt được cả những ưu điểm và nhược điểm Một câu hỏi đặt ra là làm thế các tiêu chuẩn cơ bản của một của nó đã ảnh hưởng sâu sắc nào để một tạp chí đạt chuẩn tạp chí khoa học quốc tế mới đến lĩnh vực xuất bản khoa học. quốc tế, sớm được cộng đồng được Scopus thẩm định và đưa Khoa học không còn biên giới khoa học quốc tế công nhận. Có vào danh mục tạp chí và được giữa các quốc gia, mọi người có nhiều cách tiếp cận khác nhau, đánh chỉ số. Để một tạp chí được tuy nhiên, hướng đi được xem là thể đọc các tạp chí khoa học từ lựa chọn đưa vào danh mục của hiệu quả nhất đó là một tạp chí bất cứ nơi đâu trên thế giới và mọi mới nổi phải xác lập cho mình Scopus thì phải đáp ứng được tác giả đều có quyền công bố tác bản sắc riêng, để nó trở thành các khía cạnh khác nhau như: phẩm của mình trên các tạp chí một tạp chí độc nhất trong cộng Chất lượng (Quality), Tính đa đó. Điều kiện duy nhất là tạp chí đồng khoa học toàn cầu. Những dạng (Diversity), Sự phù hợp phải được lập chỉ mục trong một tạp chí nhỏ, mới thành lập nên (Relevancy) [2]. số CSDL thư mục quốc tế, nếu tìm kiếm cơ hội và lợi thế trong không, nó sẽ ở xa tầm với của ScienceDirect thuộc Elsevier các lĩnh vực cụ thể, xác định cộng đồng khoa học toàn cầu và là bộ CSDL toàn văn bao trùm được nhu cầu của lĩnh vực công giới hạn trong biên giới quốc gia. các tài liệu khoa học có giá trị bố, thậm chí cả đặc thù xã hội và cao với nhiều tạp chí có chỉ số Tạp chí khoa học đóng một vai chính trị của khu vực mà tạp chí ảnh hưởng cao. Hệ thống chiếm trò quan trọng trong việc chuyển đại diện. Nói cách khác, tạp chí gần 1/4 nội dung khoa học đã tải thông tin, tri thức khoa học. Để phải xây dựng được “thị trường được thẩm định trên thế giới, bao một tạp chí trở thành đại sứ cho ngách” cho mình, bởi vì, các vấn gồm hơn 3.800 tạp chí khoa học sự tiến bộ của nền khoa học thì nó đề mang tính địa phương cũng có 32 Số 6 năm 2021
- Diễn đàn khoa học và công nghệ thể là nguồn tri thức quý giá cho thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội các tài liệu quý, cổ được sưu tập, toàn nhân loại. Đó cũng là triết lý hợp tác với Elsevier, Advanced in số hóa, kết nối và tích hợp từ các “tư duy toàn cầu, hành động địa Natural Sciences: Nanoscience nguồn lưu trữ ở Việt Nam và nước phương” để đưa một tạp chí mới and Nanotechnology thuộc Viện ngoài [6]. Hoặc như Tạp chí Khoa nổi thành một tạp chí đẳng cấp Hàn lâm KH&CN Việt Nam hợp học Việt Nam trực tuyến (Vietnam quốc tế. tác với IOP... Journal Online - VJOL) cũng là Một cách tiếp cận hiệu quả Cùng với việc gia tăng các tạp một CSDL các tạp chí khoa học khác để nâng cao chất lượng các chí tham gia vào hệ thống CSDL Việt Nam tự nguyện tham gia và tạp chí khoa học đạt chuẩn quốc khoa học quốc tế, Việt Nam cũng cung cấp thông tin lên website. tế là hợp tác với các nhà xuất bản đã xây dựng và phát triển những Mục đích của website VJOL là lớn trên thế giới. Trong mô hình CSDL học thuật ngày càng có tăng cường khả năng truy cập hợp tác này, cơ sở nghiên cứu sẽ chất lượng, phục vụ tích cực các của bạn đọc trong nước và quốc chịu trách nhiệm về chất lượng, tiêu chuẩn thúc đẩy nền khoa tế đối với tạp chí khoa học xuất bản quyền của ấn phẩm khoa học. Cụ thể, Vietnam Citation bản tại Việt Nam bằng cách cung học, trong khi đó nhà xuất bản sẽ Index - VCI là CSDL tạp chí khoa cấp mục lục, tóm tắt và toàn văn thực hiện việc công bố thông qua học thuộc Hội đồng Giáo sư Nhà những tạp chí này trên môi trường công tác xuất bản. Để xây dựng nước. VCI sẽ bao gồm các sản Internet nhằm phục vụ cho công một hệ CSDL mạnh, đạt chuẩn phẩm như tiêu chuẩn VCI (tiêu tác nghiên cứu, học tập, giảng quốc tế, các trường đại học, chuẩn tối thiểu) cho các tạp chí dạy và tăng cường hội nhập quốc viện nghiên cứu thường hợp tác khoa học của Việt Nam, chỉ số tế về KH&CN [7]. Việc tham gia với các nhà xuất bản uy tín trên ảnh hưởng VCI, CSDL các đề vào các CSDL khoa học của Việt thế giới như Springer, Elsevier… mục và tóm tắt các bài báo thuộc Nam sẽ giúp các tạp chí từng Sự hợp tác này giúp các cơ sở các tạp chí đạt chuẩn VCI để bước đổi mới phương thức xuất nghiên cứu sử dụng hạ tầng công phục vụ cho tham khảo và trích bản, tiệm cận với việc xuất bản nghệ thông tin và quy trình bình dẫn. VCI nói chung, tiêu chuẩn theo thông lệ quốc tế, đặc biệt là duyệt, phản biện dưới sự hỗ trợ VCI và VCI-IF nói riêng sẽ làm cơ số hóa và xu hướng xuất bản trực của chuyên gia khoa học và quản sở cho việc đánh giá và xếp hạng tuyến. trị hệ thống của các nhà xuất bản. chất lượng các tạp chí khoa học Mặc dù có sự phát triển cả về của Việt Nam. Các sản phẩm của lượng và chất, nhưng hệ thống Điểm sáng và con đường phía trước VCI là: Journal Citation Index, xuất bản khoa học, cụ thể là các đối với các tạp chí khoa học Việt Nam Book Citation Index, Conference tạp chí khoa học trong nước hiện Ở Việt Nam, có thể thấy, một Citation Index, VCI-Impact Factor, nay còn nhiều tồn tại. Hiện có rất số cơ sở nghiên cứu đang linh Danh sách các công bố có ảnh ít tạp chí đạt chuẩn mực quốc tế. hoạt chọn cho mình chiến lược hưởng nhất trong năm, Danh sách Trong CSDL của Web of Science phù hợp để nhanh chóng đưa các các nhà khoa học có ảnh hưởng thì với SCIE mới chỉ có 1 tạp chí, tạp chí khoa học đạt chuẩn mực nhất trong năm [5]. Bên cạnh đó, trong ESCI có 6 tạp chí, scopus quốc tế, được chọn vào những Vietnam Citation Gateway - Tư có 18 tạp chí, CSDL của ACI có CSDL hàng đầu thế giới. Một số liệu khoa học Việt Nam (VCgate) 20 tạp chí của Việt Nam. tạp chí khoa học của Việt Nam của Đại học Quốc gia Hà Nội là đang lựa chọn con đường phát CSDL thư mục, đồng thời là trung Thực tế cho thấy, chất lượng triển của mình theo cách thứ hai tâm phân tích, đánh giá khoa nhiều tạp chí chuyên ngành như đề cập ở trên, đó là hợp tác học, công nghệ và đổi mới sáng chưa cao vì nhiều nguyên nhân với những nhà xuất bản lớn trên tạo của Việt Nam. VCgate bao khác nhau, trong đó có quy trình thế giới. Có thể thấy thành công gồm thông tin (tóm tắt hoặc/và quản lý xuất bản chưa chặt chẽ. từ mô hình hợp tác này như: toàn văn) của các ấn phẩm khoa Nhiều tạp chí chưa xây dựng một Journal of Science: Advanced học đương đại (bài báo, sách), quy trình kiểm soát chất lượng Materials and Devices (AMD) các sáng chế, và đặc biệt là cả đảm bảo tính khách quan, minh 33 Số 6 năm 2021
- Diễn đàn Khoa học và Công nghệ quản lý chung về chất lượng khoa học của các tạp chí khoa học Việt Nam. Đặc biệt, cần xây dựng các chuẩn mực quốc tế trong: hệ thống nhận bài và phản hồi online; hệ thống chuẩn hóa, lưu trữ; CSDL chuyên gia phản biện; quy trình phản biện; hệ thống phần mềm tác nghiệp của tạp chí theo tiêu chuẩn quốc tế… Đồng thời, chúng ta cũng cần xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá chất lượng các tạp chí khoa học trong nước. Cùng với đó, hệ thống xuất bản Quy trình xuất bản chuẩn quốc tế (nguồn: tác giả tổng hợp và khái quát). khoa học Việt Nam cần tiếp tục bạch theo những chuẩn mực tiên Việc “cào bằng” về cơ chế sẽ tạo được nâng cấp, chuẩn hoá, hoàn tiến. Rất ít tạp chí thiết lập được ra những khó khăn, vướng mắc thiện vận hành, quản lý các hệ hệ thống thu nhận, xử lý, phản trong tổ chức hoạt động, thu hút thống CSDL xuất bản khoa học biện và xuất bản trực tuyến đạt nguồn lực đối với các tạp chí khoa hiện có, đặc biệt là cần đẩy mạnh chuẩn khu vực và quốc tế. Bên học. số hoá trong các hoạt động ? cạnh đó, một nguyên nhân khác Từ những tồn tại nêu trên, để TÀI LIỆU THAM KHẢO khiến chất lượng xuất bản khoa phát triển, nâng cao hiệu quả học chưa cao là xây dựng đội ngũ [1]chttps://clarivate.libguides. của các hệ thống CSDL xuất bản chuyên gia phản biện chất lượng com/webofscienceplatform/coverage khoa học ở Việt Nam, đặc biệt là chưa tốt, chưa ứng dụng hiệu quả # : ~ : t ex t = T h e % 2 0 We b % 2 0 o f % 2 0 xây dựng các tạp chí đạt chuẩn công nghệ thông tin trong quy Science%20provides,research%20 trình quản lý xuất bản. quốc tế, cần phải có những đổi results%20and%20measure%20 mới, nâng cao chất lượng quản impact. Mặt khác, mặc dù Việt Nam đã lý, vận hành các tạp chí khoa học xây dựng được một số hệ thống [ 2 ] c h t t p s : / / w w w. e l s e v i e r. c o m / ở Việt Nam hiện nay. Trước hết, CSDL có sự tham gia của nhiều solutions/scopus/how-scopus-works/ cần có nghiên cứu bài bản về mô content/content-policy-and-selection. tạp chí khoa học có chất lượng hình tổ chức hoạt động của tạp cao trong khu vực và quốc tế, chí khoa học đạt chuẩn quốc tế [3] https://twitter.com/search?q=sci song việc truy cập vào CSDL vẫn có thể áp dụng cho các tạp chí encedirect&src=typed_query. còn một số bất cập như nguồn khoa học ở Việt Nam. Bên cạnh [4] https://asean-cites.org. tài nguyên chưa phong phú, việc việc đẩy mạnh hợp tác với những [5] https://vci.gov.vn. cập nhật chưa kịp thời. Một tồn tại nhà xuất bản khoa học uy tín thế khác liên quan đến cơ chế, chính [6] https://vcgate.vnu.edu.vn. giới, chúng ta cũng cần chú trọng sách. Hiện nay, Luật Báo chí [7] https://vjol.info.vn. ưu tiên một số lĩnh vực đặc thù để 2016 đang quy định chung cho xây dựng tạp chí đạt chuẩn quốc các tạp chí khoa học với các báo, tế nhờ những thế mạnh mà không tạp chí mang tính thông tin, phản phải quốc gia nào cũng có được. ánh, trong khi tạp chí khoa học là nơi công bố các công trình nghiên Về cơ chế, chính sách, chúng cứu, các hoạt động, tổ chức xuất ta cần xác định rõ vị trí, vai trò, bản có đặc trưng và khác biệt lớn. chức năng, nhiệm vụ của cơ quan 34 Số 6 năm 2021
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học