Xem mẫu
- M TS TH PHÁP NH M TĂNG CƯ NG TÍNH BI U C M TRONG NGÔN NG BÁO CHÍ Như chúng ta u bi t, ch c năng quan tr ng hàng u c a báo chí là thông tin. Nhưng n u trong ngôn ng báo chí ngư i vi t ch dùng các t ng , cách di n t có tính ch t khuôn m u ph n ánh các s vi c, hi n tư ng, v n ,... thì thông tin khó tránh kh i khô c ng, ơn i u, th m chí t nh t. kh c ph c các như c i m này, các tác gi ã s d ng khá nhi u nh ng th pháp nh m tăng cư ng tính bi u c m khác nhau; và nh ó, thông tin c a h tr nên sinh ng, h p d n, d c và d ti p thu hơn iv i c gi . Qua kh o sát sơ b , các th pháp nh m tăng cư ng tính bi u c m cho ngôn ng báo chí có th chia thành m t s lo i chính như sau: 1. Dùng t ng h i tho i T " h i tho i " ây ư c hi u theo nghĩa r ng, t c là nó không ch bao hàm các t thu c v n t v ng c a ngôn ng văn hoá ư c dùng c bi t trong l i nói mi ng, trong sinh ho t hàng ngày, mà còn g m c m t s t thông t c và t lóng, vì nh ng t thu c hai lo i sau này cũng ch ư c chuyên dùng trong kh u ng . Ví d : " B ng c p y ngư i, anh v n ch là m t nhân viên quèn ". ( Hà N i m i ch nh t, 22 / 11 /1998 ); " ã qua ngày r m mà nhi u công s v n còn v ng hoe. i n tho i réo m t ngh v n không có ai tr l i ". ( Nhà báo và Công lu n, s 10 / 1998 ); " Vòng u th 17 là vòng u " b c mùi " nh t k t u gi i. Nh ng quan sát viên kh ng nh r ng cách mà Th a Thiên - Hu " ch t " trên sân Hà N i còn " thô " hơn so v i cách mà Công an Hà N i ã " n m " trên sân
- T Do - tr n u mà BTC gi i ã lôi hai i ra " chém ", và b dư lu n ph n ng v cách " chém " n a v i ". ( Lao ng, 25 / 5 /2001 ); " Th c t thì Tú ch ng có xu g nào góp v n ". ( An ninh th gi i, 6 / 3 / 1998 ); " Tôi... v i nháy anh b n ng nghi p u ng m t hơi h t c c cà phê en, h p t p n xe máy, dông th ng ". ( lao ng, 4 / 3 /1998 )... Hi n nay, xu hư ng chung trên th gi i là h i tho i hoá ngôn ng báo chí nó ơn gi n hơn, g n gũi hơn v i cu c s ng thư ng ngày. Chính vì th , t ng ( và th m chí c cú pháp ) c a ngôn ng h i tho i ư c dùng tăng cư ng tính bi u c m trong các bài vi t ngày càng phong phú và a d ng. Tuy nhiên, h i tho i hoá ngôn ng báo chí không có nghĩa là chúng ta ư c phép bê nguyên xi ngôn ng i thư ng v i t t c cái dáng v thô ráp, xù xì, gai góc c a nó vào trong tác ph m báo chí. Vì dù th nào i chăng n a, ngôn ng trên trang báo ph i là m t th ngôn ng ã ư c g t giũa, ư c tr i qua s nhào n n c a tác gi và ph i t t i m t s chu n m c nh t nh v văn hoá. Vì th , tình tr ng l m d ng quá m c các t ng thu c ti ng lóng hay các t ng thô t c ang di n ra m t s nhà báo và m ts t báo ( nh t là các t báo dành cho thi u niên nhi ng ) là r t áng lo ng i, c n ư c quan tâm úng m c và không ch m tr 1. 2. Dùng t ng vay mư n t ti ng nư c ngoài Nh ng t ng dư c vay mư n t các ngôn ng n - Âu có th ư c gi nguyên d ng hay phiên âm. Ví d : " Hơn m t chút... h s là " Speaker " ( văn hoá, 18 / 1 /1998 ); " Tôi th y không ít ngư i gi n d mang nh ng b rát p nhưng qu th c dó không ph i là cái p modern hi n i mà m t nét p r t riêng, cái p c a m t phong cách gi n d ... " ( Văn hoá- T t 1999 );
- " ... Ông ta không làm cho m t t báo c th nào mà ch h p tác làm nh ng chuyên san v i tư ngh s , th m chí còn b i móc hay lăng xê vô t i v cho m t ai ó v i m c ích ch là ... có ti n " ( Ti n Phong, 21 / 5 / 2002 ); " Tôi v n không thích táo nhưng th y táo ngon mua vài qu dùng làm ét xe cho b a cơm chi u " ( Lao ng, Xuân M u D n, 1998 )... Trong s các t ư c vay mư n t các ngôn ng n - Âu, có khá nhi u t ã ph n nào thích nghi v i chu n m c c a ti ng Vi t cho nên ư c s d ng khá r ng rãi. Tuy nhiên, ngư i ta v n d dàng nh n th y cái ngu n g c ngo i lo i c a chúng, ch ng h n như: apphe, xêmina, makettinh, kiôt... Còn các t Hán - Vi t thì ư c dùng quá ph c p và ã tr thành m t b ph n không th thi u c a ti ng Vi t. Song, không vì th mà ngư i ta không nh n th y kh năng tăng cư ng tính bi u c m c a chúng. Ví d : " Quý h tinh b t quý h a " ( Văn hoá, 25 / 2 /1998 ); " V phía ch quan, cũng nên th ng th n nhìn nh n nh ng y u kém, b t c p c a ta trong lĩnh v c này ..." ( Tu i tr Th ô, s 6 / 1998 )... Vi c s d ng các t ng vay mư n t ti ng nư c ngoài c n có ch ng m c tránh gây ph n c m cho ngư i c, vì s xu t hi n quá nhi u các t không thu n Vi t trong m t văn b n báo chí không ch làm cho ngôn ng c a nó có v không trong sáng mà còn t o n tư ng r ng ngư i vi t mu n " khoe ch ". Bên c nh ó, nh ng t ng ư c l a ch n ph i có nh ng ưu th th t s n i tr i so v i các t ho c nh ng cách di n t tương ương trong ti ng Vi t ( Ch ng h n như di n t khái ni m rõ ràng, y , chính xác hơn; ho c có v âm thanh nghe g i c m hơn ) và ng th i ph i tương i quen thu c i v i công chúng ( t c ư c dùng thư ng xuyên trong giao ti p ) không gây c n tr gì áng k cho quá trình nh n th c c a c gi . 3. Dùng thu t ng
- Các thu t ng , xét theo t thân, là nh ng t trung tính, t c không mang s c thái bi u c m. Th nhưng, khi ư c k t h p hài hoà v i các t khuôn m u, chúng l i có kh năng tăng cư ng tính bi u c m r t áng k . Ví d : " V i bi u tư ng v s c m nh vô song, h là hình nh nói s ng u xu t chúng: chúa sơn lâm. B ng tư duy, b ng hành ng th c ti n, con ngư i luôn văn hoá hoá th gi i xung quanh" ( Ngôn ng và i s ng, s 2 / 1998 ); " S thành công c a nh ng h ng m c u tiên s t o nên s h p d n, thu hút các nhà u tư vào liên doanh, liên k t có th tri n khai d án " ( Nhân dân h ng tháng, s 5 / 1998 ); " Ít thích lý lu n tr u tư ng, t bi n, kinh vi n, giàu óc th c t , n m b t nhanh k thu t, g n lý lu n v i tình c m, v g n cái chân ch t, bình d ... ó cũng là nét khu bi t c a văn hoá Nam B " ( Th thao và Văn hoá, Xuân M u D n / 1998 ); " ây là m t bư c ngo t vì t trư c n nay ng LDP c m quy n v n ch trương c t gi m thâm th ng ngân sách b ng m i giá " ( Hà N i m i cu i tu n, 21 / 2 /1998 )... Hi n nay, do khoa h c k thu t phát tri n m nh, nhi u lĩnh v c nghiên c u m i ra i, cho nên s lư ng thu t ng gia tăng nhanh chóng và chúng xu t hi n v i m t ngày càng dày trên các báo. 4. Dùng t ng a phương Các t ng a phương luôn mang m d u n riêng v l i ăn ti ng nói c a m t c ng ng ngư i g n li n v i m t vùng t, vì th chúng làm cho câu văn có s c thái m i l , ôi khi khá giàu s c g i. Các t ng a phương có th g p trong ngôn ng c a tác gi cũng như trong ngôn ng nhân v t. Ví d :
- "Ư c mong sao n âu ta cũng g p nh ng cái ch nh ( xóm, ti ng Ngh An - H A.) như Liên Trì, b t g p nh ng con ngư i t ch nh ra i " ( Lao ng, 4 / 4 / 2002 ); " Hu ơi, bi t v mô bây ch ? " ( Gia ình, s 5 / 2000 ); " Bà Ngô Th C a ( 67 tu i ) - H i trư ng H i Ph n làng c gi u s x u h ": " úng là có chuy n ó thi t, cũng là do i s ng mà ra c . Nói mô xa, ch nhìn sang m y làng bên tê núi là êm n m t i thân mu n khóc h t nư c m t. Nhưng nói gì thì nói, m y ch c năm gi i phóng lên, làng C Dù ã thay i nhi u l m r i. Trư c ph n vì ói, ph i ăn n, ph n vì u ng nư c c, gái trai, già tr làng ni u b ng phình to như b ng ch a, m t b ng, da chì " ( Lao ng, 20 / 3 / 2003 );... D dàng nh n th y là trong ngôn ng nhân v t, t ng a phương xu t hi n m t cách t nhiên như là s ph n ánh chân xác l i ăn ti ng nói c a h , vì th tính bi u c m c a chúng có v như không ư c cao b ng so v i các t ng a phương ư c chu n b k lư ng v m i phương di n trong ngôn ng tác gi . 5. S d ng ch t li u văn h c Các ch t li u văn h c có m t r ng rãi trong h u h t các th lo i báo chí, theo nhi u cách th c khác nhau. Nhưng nh ng cách th c thư ng g p nh t là vay mư n c t truy n, hình nh hay t ng , cách di n t t các tác ph m văn h c2. Ví d : " Trong ti u thuy t " t v hoang " c a nhà văn Xô Vi t Sôlôkhôp có miêu t m t ông ch t ch nông trang Nagunôp không ch u ư c ti ng gáy c a con gà nhà m t m hàng xóm. C úng lúc ông ng say thì ph i b ng th c vì con gà nhà n c t ti ng gáy. Nó gáy m i oai v , m i thách th c, m i trêu ngươi. Không ch u n i ti ng con gà, ông ch t ch m i dùng quy n hành tìm n nhà n bóp ch t con gà.
- V i ông b n tôi thì l i khác, ông l i mang con gà nhà mình n gáy thiên h . Thói i v n v y, con gà t c nhau ti ng gáy t t sinh l m chuy n, trư c h t là chuy n sĩ di n, sau n hao ti n t n c a. Ông b n tôi là ch m t công ty nh . Ngư i ta tán ông nên ưa hàng i tri n lãm qu c gia, hàng c a ông ph i n i ti ng c nư c. N i ti ng trong nhà coi như v t, như áo g m i êm..." ( Nông nghi p Vi t Nam, 10 / 4 / 2002 ); " C ng Sài Gòn: âu là gót chân A-sin? ( Tu i tr TP HCM 27 / 5 /2001 ); " B n quy n âm nh c: - cu c chi n c a chàng ôn kihôtê ch ng l i c i xay gió ( Gia ình và Xã h i, s 34 / 2002 ); " Ngày 15 / 5 Leverkusen s chơi tr n chung k t tranh cúp c v i Schaltre 04 trư c khi g p Real Madrid trong tr n tranh cúp C1. Không bi t câu l c b này thi u ra sao. C u chúc cho ư c mơ ban u c a h c không tr thành " mi ng da l a " ( Ti n phong, 12 / 5 /2002 ); " Bu n vui cũng m t h i này chùa Hương "; " L i vui có m t khúc này " ( Hà N i m i cu i tu n, 21 / 2 /1998 ); " Ngh chơi cũng l m công phu " ( u tư, 9/ 3 /1998 ); " i u l b o hi m có nh ng quy nh theo ki u " s ng ch t m c bay " ( Gia ình và Xã h i , s 68 / 2001 ); ...V i i bóng Liverpool : Không có nơi nào p như Rôma " ( Th thao và văn hoá, 20 / 2 /2001 )... 6. S d ng thành ng , t c ng , danh ngôn... cùng các bi n th c a chúng Các phương ti n ngôn ng này thư ng có ý nghĩa rõ ràng, d hi u, l i xu t hi n v i t n s cao trong ho t ng giao ti p thư ng ngày ( nh t là thành ng , t c ng )3, cho nên vi c s d ng chúng r t thu n l i i v i c ngư i vi t l n ngư i c.Ví d :
- " Gi n cá chém th t " ( Lao ng, 14 /5 /2001 ); " Nh t c n th , nh c n giang " ( Nhân dân h ng tháng, tháng 5 / 1998 ); "Cái n t ánh ch t không ch a " ( Thanh niên, 15 / 3 /1998 ); " Làm vua chơi lan, làm quan chơi trà " ( Tu i tr TP HCM, 22 / 1 / 2001 ); " u xuôi, uôi chưa l t " ( Nhà báo và Công lu n, s 10 /1998 ); " Tên cư p Nguy n Văn Thi ã t ng hai l n vào tù vì t i " cư ng o t tài s n công dân " nay v a ra tù ư c vài tháng, m c dù có s c kho nhưng v n không ch u lao ng ki m s ng m t cách lương thi n mà v n m c ch ng " ng a quen ư ng cũ " ( Ti n phong, 21 / 5 /2001 ); " Xung quanh v n nhà t này, c cán b nhà nư c và nhân dân u kêu kh , kêu c c vì còn nh ng k cơ h i " c nư c béo cò ", l i d ng các k h mà làm ăn b t chính " ( Tu i tr TP HCM, 20 / 1 /2002 ); " Th y, mua danh ba v n nhưng bán danh ch c n năm b y năm t ch c l h i không ra gì " ( Th thao và Văn hoá, s 18 / 2001 ); " Hãy nói cho tôi bi t, b n yêu như th nào, tôi s nói b n là ngư i ra sao " ( Th gi i tr , s 34 /1997 ); " Có m t danh nhân ã nói, i ý r ng: " H nh phúc là m t th nư c hoa mà khi ban phát cho ngư i khác v n con vương l i vài gi t " ( Thanh niên, 16 / 10 / 2000 );... Kh o sát cho th y, vi c s d ng thành ng , t c ng ang là th pháp tăng cư ng giá tr bi u c m ư c ưa dùng nh t hi n nay trên nhi u t báo. 5. Chơi ch Các trư ng h p chơi ch g p không nhi u trong các tác ph m báo chí. Vì so v i các th pháp t o giá tr bi u c m khác, vi c chơi ch khó khăn hơn, òi h i ngư i vi t nhi u ph i có s tìm tòi, khám phá công phu hơn. Ví d : " Pháp M h p tác hay h p tát ? ( Nhân dân, s 73 / 1972 );
- " n ho văn hoá " ( Hà N i m i, T t Nhâm Ng , 2002 ); " G p nhau u i ... d n " ( u tư, 12 / 1 /2002 ); " Nhi u ngư i ng i u tranh vì h bi t r ng h u qu h s ph i gánh ch u là " tránh âu "... " ( Lao ng, 15 / 3 /1998 ); " ... C u ph i ch u ít nh t m t l n ti ng ch i th vì cán ph i chân a i bên c nh khi d ng èn n cái l p Anh văn àm tho i; nhưng " tho i hoài mà v n c b lo i " ( Áo tr ng, s 7 / 2000 )... Th c t kh o sát cho th y, trong báo chí cách m ng Vi t Nam, ngư i chơi ch thư ng xuyên, hi u qu và t o nên h n m t phong cách riêng, là Ch t ch H Chí Minh.4 Còn các tác gi khác, vi c chơi ch thư ng ư c dùng r t h n ch , mang n ng tính ng u h ng. 6. Dùng d u câu Các d u câu cũng là nh ng phương ti n c d ng trong vi c t o nên giá tr bi u c m cho ngôn ng báo chí. Song ây, chúng tôi ch bàn nd u ngo c kép và d u ch m l ng ( d u ba ch m ) như là hai lo i d u câu n i b t hơn c v phương di n này. D u ngo c kép: Có giá tr bi u c m cao khi báo hi u r ng nh ng t ng nào ó ư c dùng không ph i v i ý nghĩa hay phong cách thông d ng c a chúng. Nó mang n cho câu văn s c thái dí d m, hài hư c ho c m a mai, châm bi m. Ví d : " Khán gi ã quá " no " v i nh ng gì ư c thư ng th c và ang tìm m t " món ăn " khác h p kh u v hơn " ( Gia ình và Xã h i, s 100 / 2001 ); " Trong êm x L ng giá rét, chúng tôi tình c g p t p 4, 5 cô gái " tóc xù mỳ " ki u Hàn Qu c ng trư c quán Karaoke trên ư ng ông Kinh " phát ngôn " v i nh ng l i l , thô t c..." ( Ti n phong, 9 / 1 /2002 ); " ... Tuy v y, không ph i c s m máy r i mu n bơm lúc nào thì bơm, mà còn ph i theo s phân ph i c a " trư ng dãy " . B t u vào hè năm nay, ông
- Th ng, trư ng khu nhà, ã " lên l ch " phân ph i như sau [...]. Còn m t h không ư c bơm nhưng ngày nào cũng ư c " c quy n " dùng xô múc nư c dùng trong ngày. Phân ph i như th hoá ra anh ta l i " b " nh t. Cái b công c ng su t ngày khô như r n ráo " ( Nông nghi p Vi t Nam, 19 / 3 /2002 ); " Cũng có nghĩa r ng, dù ã r t c g ng nhưng m t l n n a, Công an và Vi n Ki m sát qu n Ki n An l i " ôm nh m " m t văn b n không có giá tr pháp lý ( Lao ng, 24 /5 /2001 ); " 61% lưu h c sinh Vi t Nam " b c hơi " sau khi t t nghi p. H i âu ? " ( Th thao và Văn hoá, s 12 /2001 )... D u ch m l ng: tăng cư ng áng k tính bi u c m cho ngôn ng báo chí khi nó th c hi n ch c năng làm giãn nh p câu văn, báo hi u s b t ng ho c g i m các nh hư ng suy nghĩ khác nhau cho ngư i c. Ví d : " Các nam ca s ngày càng ... p gái " ( Th thao và Văn hoá, 17 / 6 / 2001); " V thành ph mua ... c " ( Lao ng, 24 /5 / 2002 ); " L i h a cũng ... ô nhi m " ( Lao ng, 21 / 5 / 2001 ); " Tôi i mua ... v " ( Gia ình và Xã h i, s 4 / 2001 ); " Nhưng n m t nơi như Kalona, làng truy n th ng Iowa, m t thành ph mi n Trung nư c M mà còn dùng hàng Trung Qu c thì... " ( Ti n phong, 15 / 4 / 2002 ); " Tôi r i làng, ng trên i cao nhìn xu ng th y Cam nghĩa và Cam Chính có thân hình còng ngo t như m t d u h i l n. D u h i gieo vào gi a tr i, t, vào bi t bao nhiêu thân ph n làng và khóc ngh n không có câu tr l i... " ( Lao ng, 29 / 3 /2001 )... 7. Dùng n d
- n d trong ngôn ng báo chí thư ng mang tính ch t văn c nh. Nó là sáng t o riêng c a ngư i vi t và in m d u n cá nhân. Ví d : " Các tân binh v i n i lo muôn thu : tr h ng " ( nhà báo và Công lu n, s 11 /1998 ); " Bóng á c tăng quân trong cu c chi n vùng v nh " ( Hà N i m i ch nh t, 22 /2 /1998 ); " Nh ng sáng ki n này có th giúp Vi t Nam lo i b nh ng gà trên con ư ng tr thành " i m n c a thiên niên k m i " ( Gia ình và Xã h i, s 37 / 2002 ); '" Trư ng sa, tình yêu c a m t lính o l ng sóng là anh em c phòng u vui " ( Ti n phong, 7 / 3/ 2002 ); " Vàng tr ng lên ngôi " ( Lao ng, 19 / 2 / 2002 )... Có th nói, không theo u i m c ích khám phá và ph n ánh th gi i m t cách hình nh như trong văn h c ngh thu t, nhà báo s d ng n d như m t phương ti n i l p v i khuôn m u, m t phương ti n nh m ánh l c hư ng s chú ý c a c gi nhưng l i gây ư c n tư ng l n. 8. Nói d a, trích d n ây, tác gi ch ra ngu n g c, xu t x c a nh ng cách di n tg ic m nào ó mà anh ta vay mư n nh m thông báo cho c gi bi t r ng: anh ta ch ng tình v i nh ng ki u nói y ch không ph i ch u trách nhi m v ch t lư ng c a s g i c m trong chúng. Và chính cái th pháp nói d a, trích d n như v y ã làm cho gi ng i u câu văn b t i cái s c thái ch quan, tr nên m m m i, nh nhàng, và thông tin hàm ch a trong nó cũng có xác th c cao hơn. Ví d : " Giai t ng như tôi, mua cái xe làm phương ti n bươn ch i ( nói như ông Gorki, v vai trò c a văn h c dân gian ) là " cho lao ng ư c nh nhàng hơn " thì... " ( Lao ng, 4/ 3 /1998 );
- " Nói theo cách c a nhà thơ Evgheni Evtushenko, không nên h th p ph n xu ng b ng ... àn ông! " ( Văn hoá, 8 / 3 /1998 ); " Dân chúng g i h là bi n, lâu ngày thành quen nên g i là Bi n H " ( Nhà báo và Công lu n, s 13 /1998 ); " Ngư i àn bà y tuy còn chút nhan s c, nhưng nói theo ngôn ng c a gi i tr , cũng thu c lo i quá " át " r i " (Tu i tr Th ô, 12 / 3 / 2000 )... " Tôi i tìm mua cho con gái m t chi c àn Organ Yamaha " made in Japan " chính hi u, t i m t Duty Free Shop ( c a hàng mi n thu ) trên ph " i n t " ( theo cách g i c a nh ng ngư i Vi t ây " ( Lao ng, 24 / 6 1998 )... Khi s d ng b t kỳ th pháp nào nh m tăng cư ng tính bi u c m cho ngôn ng báo chí ( mà nh ng cái k trên ch là m t s tiêu bi u ), ngư i vi t ph i lưu ý t i m t lo t các yêu c u như: úng lúc, úng ch , úng li u lư ng ( không ph i v i th lo i báo chí nào cũng có th v n d ng chúng; và v i các th lo i có th v n d ng thì m c v n d ng cũng khác nhau )...nhưng có l yêu c u ang ư c t ra b c thi t hơn c là ph i th hi n s c l p, sáng t o. Chính s tìm tòi, sáng t o s s n sinh ra s m i m v n là c i ngu n c a s h p d n.Th c t cho th y, n u ngư i vi t ch bi t l p l i ngư i khác m t cách máy móc thì các hình th c bi u c m mà anh ta ưa ra không ch m t i d u n cá nhân mà còn m t i c tính hi u qu . Ch c năng bi u c m c a chúng b vô hi u hoá và chúng d n d n tr thành khuôn m u. Trong th c t chúng ta ã g p không ít trư ng h p như v y. Ch ng h n, t câu hát " Em ơi ,Hà N i ph " ngư i ta ã " tái b n " thành tiêu c a m t lo t các bài báo khác nhau: nào là " Em ơi, Hà N i ... mũ ", nào là " Em ơi, Hà N i ... shop ",
- r i thì " Em ơi , Hà ... l i nư c ", v . v.; r i t tiêu truy n ng n " Có m t êm như th " c a Nguy n Th Minh Thư ngư i ta ã c i biên thành " Có m t t p th như th ", " Có m t lò võ như th ", " Có m t ki u ào t o cán b như th "... i v i các trư ng h p ki u này, ch có vay mư n l n u tiên là ư c ngư i c hư ng ng, vì nó c áo và m i l . Còn s l p l i l n th hai, l n th ba...r t d gây c m giác nhàm chán.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học