Xem mẫu
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
TÁC ĐỘNG CỦA Cách mạng công nghiệp 4.0
ĐẾN HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN ĐIỆN TỬ
CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
PGS. TS. Phan Thị Thu Hà1, Nguyễn Thị Thư Linh, ThS. Trần Thị Thu Hiền
Viện Ngân hàng - Tài chính, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Tóm tắt
Hệ thống Ngân hàng thương mại (NHTM) hiện là trung gian thanh toán lớn nhất
trong mỗi quốc gia. Với các hình thức thanh toán đa dạng, NHTM cung cấp dịch vụ
thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), mang lại nhiều tiện ích cho mỗi cá nhân,
doanh nghiệp, và toàn bộ nền kinh tế.
CMCN 4.0, mang lại những hình thức thanh toán mới dựa trên nền tảng kỹ thuật
số, Internet của vạn vật (Internet of Things), in 3D, Dữ liệu lớn, Trí tuệ nhân tạo được
ứng dụng vào mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế. Những hình thức thanh toán mới
này - dựa trên Blockchain - như thanh toán Ethereum, phát triển rất nhanh, tác động
tới hoạt động TTKDTM trong toàn xã hội, có thể làm thay đổi cơ bản hoạt động thanh
toán qua hệ thống NHTM Việt Nam.
Nhóm nghiên cứu cho rằng hệ thống NHTM Việt Nam với vị thế, năng lực hiện
hữu, tận dụng cơ hội, giải quyết thách thức, hoàn toàn có thể nghiên cứu, triển khai
Fintech, trở thành chủ thể dẫn đầu trong áp dụng công nghệ mới, khẳng định vị trí quan
trọng của ngân hàng trong việc phát triển dịch vụ thanh toán.
Từ khóa: thanh toán điện tử, Cách mạng công nghiệp 4.0
Việc phát triển Internet đã làm thay đổi đáng kể hoạt động TTKDTM trong hệ
thống NHTM Việt Nam. Các hình thức thanh toán truyền thống được thay thế thành
thanh toán điện tử (e-banking) như một phần của cách mạng công nghiệp 3.0 như
thanh toán qua ATM, POS, online... Việc sử dụng các công cụ cá nhân như điện thoại
thông minh, máy tính đã làm thay đổi cơ bản hoạt động thanh toán qua hệ thống
NHTM. CMCN 4.0 trong lĩnh vực thanh toán là thách thức và cơ hội cho hệ thống
NHTM Việt Nam trong việc áp dụng hình thức thanh toán mới.
1
Email của tác giả chính: hapt@neu.edu.vn
101
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
1. Hoạt động thanh toán điện tử (e - pay) của NHTM Việt Nam
Dịch vụ ngân hàng điện tử (e - banking), trong đó có thanh toán điện tử, là các dịch
vụ mà ngân hàng cung cấp qua các phương tiện kỹ thuật điện tử, khách hàng không cần
đến trực tiếp tại các chi nhánh của ngân hàng mà vẫn có thể thực hiện được các giao dịch
và nắm bắt được thông tin tài chính của mình.
Người sử dụng có thể giao dịch, truy vấn thông tin ở khắp mọi nơi, mọi lúc một cách
nhanh chóng, tiện lợi. Khách hàng có thể thực hiện giao dịch 24/24 giờ trong ngày, với
mọi khoảng cách về không gian, thời gian, tiết kiệm được chi phí giao dịch.
Thông qua các dịch vụ của ngân hàng điện tử, các lệnh về chi trả, nhờ thu của khách
hàng được thực hiện nhanh chóng, tạo điều kiện cho vốn tiền tệ chu chuyển nhanh,
thuận lợi, thực hiện tốt quan hệ giao dịch, trao đổi tiền - hàng.
Ngân hàng qua mạng (Internet Banking)
Dịch vụ Internet Banking cho phép khách hàng có thể thực hiện truy vấn thông
tin trên tài khoản của mình, theo dõi các giao dịch tài khoản và in sổ phụ kế toán của
mình bằng cách truy cập vào địa chỉ website của ngân hàng tại bất cứ điểm truy cập
Internet nào và vào bất cứ thời điểm nào. Với Internet Banking khách hàng có thể Làm
lệnh thanh toán, Chuyển tiền giữa các tài khoản trong cùng hệ thống ngân hàng, chuyển
các thông tin dữ liệu từ Internet Banking xuống phần mềm kế toán riêng của mình như
Quicken hay Microsoft Money...
Ngân hàng tại nhà (Home Banking)
Home Banking là kênh phân phối dịch vụ của ngân hàng điện tử, cho phép khách
hàng thực hiện hầu hết các giao dịch chuyển khoản với ngân hàng (nơi khách hàng mở
tài khoản) tại nhà, tại văn phòng công ty mà không cần đến ngân hàng.
Ngân hàng qua điện thoại
Hiện dịch vụ này áp dụng cho các khách hàng đang sử dụng dịch vụ điện thoại di
động của các mạng Vinaphone, Mobifone, Viettel, S-Fone, EVN Telecom và nhà cung
cấp dịch vụ di động khác.
Phone Banking, Mobile Banking, Sim ToolKit: Các dịch vụ cung cấp qua điện thoại
thông minh thường mang tính giao dịch cao (không liên quan đến giấy tờ ký tá), giao
tiếp giữa thiết bị và ngân hàng thông qua SMS đã được chuẩn hóa cú pháp và mã hóa
nội dung.
102
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
Sự tăng trưởng mạnh mẽ nhất nằm ở hai kênh Internet Banking và Mobile Banking,
với tổng giá trị giao dịch qua Internet Banking trên 7 triệu tỷ đồng với gần 126 triệu giao
dịch, tăng 42% so với năm 2015, giá trị giao dịch qua kênh Mobile Banking là 303.000 tỷ
đồng với gần 98 triệu giao dịch, tăng 126% so với năm 2015.
Máy giao dịch ngân hàng tự động ATM
Các máy giao dịch ngân hàng tự động (Automatic Teller Machine - ATM) cho phép
khách hàng tự mình rút tiền mà không cần sự trợ giúp nào của nhân viên ngân hàng.
ATM còn cung cấp một loạt các tiện ích khác như cho phép vấn tin tài khoản, chuyển tiền
giữa các tài khoản, yêu cầu báo cáo tài khoản chi tiết hoặc in các báo cáo tài khoản mini...
Máy thanh toán tại các điểm bán hàng (POS)
Hiện nay trên khắp thế giới, thẻ ngân hàng còn được giao dịch trên POS mà ngân
hàng phát hành triển khai tại các điểm chấp nhận thanh toán nó thông qua các hợp đồng
chấp nhận thẻ đó. Các điểm chấp nhận thẻ này có thể là cửa hàng, nhà hàng, khách sạn,
sân bay,...
Call centre
Call centre là dịch vụ ngân hàng qua điện thoại. Khách hàng gọi về một số điện thoại
cố định của trung tâm dịch vụ để được cung cấp thông tin chung và thông tin cá nhân.
Call centre cung cấp: thực hiện thanh toán hóa đơn tiền điện, nước, sinh hoạt, Internet,...
và các hình thức chuyển tiền khác; tất cả thông tin về sản phẩm, dịch vụ ngân hàng; tư
vấn sử dụng thẻ, thông báo, giải đáp các thắc mắc về sử dụng thẻ.
Thẻ ngân hàng
Thẻ là một phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt do các ngân hàng hay các
tổ chức tài chính phát hành và cung cấp cho khách hàng. Hiện nay đã có trên 132 triệu
thẻ được các NH phát hành. Khách hàng đã có thể sử dụng thẻ để thực hiện các giao dịch
thanh toán tới nhiều nhà cung cấp dịch vụ viễn thông, điện, nước, các siêu thị, khách
sạn, nhà hàng và phạm vi thanh toán đã mở rộng khắp toàn cầu.
SỐ LƯỢNG THẺ NGÂN HÀNG
Đơn vị: Triệu thẻ
Năm 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Tổng thẻ phát hành 42,00 54,29 66,19 80,39 81,85 111 132
Nguồn: Vụ Thanh toán - NHNNVN
103
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
Số liệu từ Hội thẻ Ngân hàng Việt Nam cho thấy, năm 2011, doanh số thanh toán ở
mức 895 nghìn tỷ đồng và doanh số sử dụng đạt 724 nghìn tỷ đồng; đến năm 2015, các
con số này tăng lần lượt là gần 1,7 triệu tỷ đồng và hơn 1,6 triệu tỷ đồng, tăng trưởng lần
lượt là 88% và 126%. Bên cạnh đó, lượng máy ATM và máy POS cũng tăng mạnh, tính
đến đầu năm 2016 toàn thị trường đã có 16.573 máy ATM và 217.470 máy POS, tăng
trưởng 23% và 181% so với năm 2011.
Tuy nhiên, rất nhiều ý kiến cho rằng, do áp lực tăng số lượng thẻ nên các NHTM
phát hành thẻ miễn phí, dẫn đến nhiều thẻ “chết”, hoặc giá trị, số lượng giao dịch thấp,
tỷ lệ thẻ hoạt động của các ngân hàng chỉ rơi vào 60 - 70%... Đây là lãng phí rất lớn của
hệ thống ngân hàng và toàn xã hội. Tính đến hết năm 2016, tỷ lệ thẻ nội địa vẫn chiếm
khoảng 90% (99 triệu thẻ) với 85% giao dịch phát sinh là rút tiền qua ATM, chỉ có 15%
giao dịch là hoạt động thanh toán. Thông tin này là cảnh báo cho hệ thống ngân hàng, vì
như vậy hiệu suất thanh toán bằng thẻ qua ngân hàng rất thấp, dẫn tới gia tăng chi phí/
giao dịch thanh toán qua ngân hàng.
Hệ thống thanh toán liên ngân hàng (LNH)
Hệ thống này do Ngân hàng Nhà nước thiết lập, đây là hệ thống thanh toán xương
sống của quốc gia, tạo nền tảng cơ sở vật chất, kỹ thuật cho TTKDTM, đồng thời làm
cơ sở cho việc phát triển các phương tiện, dịch vụ thanh toán mới. Với nguồn hỗ trợ tài
chính từ ngân hàng thế giới, hệ thống thanh toán LNH Việt Nam đã được hiện đại hóa,
với những thay đổi cơ bản về kỹ thuật, công nghệ tiên tiến, hiệu năng xử lý và quy trình
nghiệp vụ hiện đại theo thông lệ quốc tế, có khả năng đáp ứng tăng trưởng thanh toán
đến năm 2020 với năng lực xử lý đến 2 triệu giao dịch/ngày.
Hệ thống thanh toán kết nối các đơn vị thành viên thuộc Ngân hàng Nhà nước và
các đơn vị thành viên trực tiếp (chi nhánh) thuộc các tổ chức tín dụng thành viên (Hội
sở chính) trên toàn quốc.
Trung tâm chuyển mạch thẻ
Công ty cổ phần chuyển mạch tài chính Quốc gia Việt Nam (Banknetvn) được
thành lập và trở thành đầu mối duy nhất cho hoạt động thanh toán thẻ, chuyển kết nối hệ
thống ATM/POS của các ngân hàng thành viên của các công ty chuyển mạch tập trung
về Banknetvn. Các NHTM kết nối hệ thống thanh toán, cho phép người sử dụng thẻ (của
một NH) có thể thanh toán tại mọi điểm chấp nhận thẻ của hệ thống. Hàng nghìn ATM
và POS có thể dùng chung cho hệ thống đã nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động
thanh toán điện tử.
104
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
Trong nghiên cứu về chất lượng dịch vụ thanh toán điện tử - thanh toán thẻ của
các NHTM Việt Nam, (Duyên 2016) đã khảo sát khách hàng dùng thẻ và cho ra kết quả
phương trình ước lượng GAP total (chất lượng dịch vụ) là:
GAP = 0,709 + 0,203GTA + 0,191GRL + 0,207GRN + 0,187GAS + 0,167GEM
GTA (hình ảnh trực quan), GRL (độ tin cậy), GRN (khả năng đáp ứng), GAP (năng
lực phục vụ), GEM (sự đồng cảm). Khi thanh toán qua trung gian, khách hàng - chủ thể
dịch vụ đặt ra nhiều yêu cầu đối với đơn vị cung cấp, trong đó họ yêu cầu sự đồng cảm,
độ tin cậy, năng lực phục vụ - kết quả nghiên cứu cho thấy các tiêu chí này tại NHTM
Việt Nam đều đang bị khách hàng đánh giá không cao.
Như vậy, thanh toán qua NHTM Việt Nam phát triển nhanh, góp phần giảm thanh
toán bằng tiền mặt, cung cấp tiện ích cho phần lớn doanh nghiệp, tổ chức chính trị xã
hội và cá nhân. Năm 2017 tỷ lệ người dân có tài khoản ngân hàng đã lên tới gần 59%.
Trước đó, một thống kê của WB từ năm 2014 cho thấy, Việt Nam mới có 31% dân số
có tài khoản ngân hàng. Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), tỷ lệ tiền
mặt trong tổng phương tiện thanh toán tiếp tục có xu hướng giảm, từ 14,02% năm 2010
xuống còn 11,45% vào tháng 8/2017. Thanh toán qua NHTM đặt dưới sự kiểm soát và hỗ
trợ của NHNN, là hoạt động thanh toán tập trung, tạo nên tính an toàn của hệ thống.
Tuy nhiên, thanh toán qua NHTM Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của
xã hội, chất lượng dịch vụ thanh toán còn hạn chế. Theo khảo sát của NHNN, tỷ lệ tài
chính toàn diện Việt Nam còn thấp, khoảng một nửa dân số chưa có tài khoản tại ngân
hàng, đặc biệt ở vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa và khá nhiều người trong số đó còn
chưa biết tới bất kỳ một dịch vụ tài chính nào.
Nguyên nhân là do còn tồn tại một số rào cản chính đối với tiếp cận và sử dụng dịch
vụ như mạng lưới chi nhánh và phòng giao dịch của ngân hàng còn chưa tiếp cận được
đến vùng sâu vùng xa, chi phí dịch vụ cao, quy trình thủ tục mở tài khoản còn phức tạp.
Đây cũng là khoảng trống cho các hình thức thanh toán mới phát triển, có thể qua hoặc
không qua NHTM.
2. Hoạt động thanh toán trong Cách mạng công nghiệp lần thứ
4 (CMCN 4.0)
Hiện nay, thế giới đang bước vào cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN
4.0) - cuộc cách mạng mà trong đó các công nghệ như thực tế ảo, Internet của vạn vật
(Internet of Things), in 3D, Dữ liệu lớn, Trí tuệ nhân tạo được ứng dụng vào mọi lĩnh
vực của đời sống kinh tế - xã hội. CMCN 4.0 tác động mạnh tới hệ thống tài chính nói
105
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
chung và NHTM nói riêng. Việc phát triển Fintech là bằng chứng rõ rệt về vấn đề này.
Cuộc Cách mạng 4.0 là một xu thế lớn, có tác động đến phát triển kinh tế - xã hội mỗi
quốc gia, từng khu vực và toàn cầu, trong đó có Việt Nam.
Hoạt động thanh toán sẽ chuyển từ kỹ thuật điện tử sang kỹ thuật số, ví dụ như
ethereum. “Ethereum là một nền tảng điện toán có tính chất phân tán, công cộng, mã
nguồn mở dựa trên công nghệ Blockchain. Nó có tính năng hợp đồng thông minh (kịch
bản), tạo thuận lợi cho các thỏa thuận hợp đồng trực tuyến.”
“Công nghệ Blockchain của Ethereum tập trung tạo ra các ứng dụng hoạt động dựa
trên Smart contract nhằm giải quyết mọi giao dịch một cách dễ dàng, nhanh chóng, tiết
kiệm, an toàn và công khai. Các dịch vụ trung gian cho hàng trăm ngành công nghiệp
khác nhau hiện nay, đều tồn tại nhiều vấn đề bất cập về pháp lý, kiểm duyệt, gian lận,
bảo mật... điều này gây tổn thất lớn về nhân lực, thời gian và tiền bạc... Ethereum sẽ
giúp mọi việc trở nên dễ dàng hơn mà không cần bên thứ 3 nào khác can thiệp vào”.
Như vậy, với 4.0, các chủ thể trong xã hội có thể thực hiện thanh toán cho nhau -
không dùng tiền mặt, không qua trung gian, không thể đảo ngược, không bị kiểm soát, an
toàn, chi phí thấp, toàn cầu. Phần lớn tiêu chí trên - không dùng tiền mặt, không thể đảo
ngược, an toàn, chi phí thấp, toàn cầu - cũng chính là mục tiêu mà hoạt động thanh toán
qua NHTM cần đạt tới.
Mặc dù hiện nay, Fintech ngoài ngân hàng vẫn chưa được ứng dụng rộng rãi. Nhiều
quốc gia - trong đó có Việt Nam - không chấp nhận đồng tiền kỹ thuật số. Truyền thông
thông tin các sự cố trong Fintech gây lo ngại cho người dùng. Thói quen thanh toán qua
ngân hàng, chấp nhận có kiểm soát của Nhà nước, vẫn đang phổ biến trong dân cư. Tuy
nhiên Fintech là một xu hướng, và là xu hướng mạnh, nhanh trên toàn cầu.
Hiện nay, thị trường đã có hơn 40 công ty hoạt động trong các lĩnh vực khác
nhau, trong đó phần lớn tập trung vào mảng thanh toán (chiếm gần 60%). Có 2/3
các doanh nghiệp khởi nghiệp Fintech ở Việt Nam đang cung cấp cho người tiêu
dùng công cụ thanh toán trực tuyến; cung ứng giải pháp thanh toán kỹ thuật số POS/
mPOS, chuyển tiền...
Hiện NHNN đã cấp phép cho 27 tổ chức không phải là ngân hàng thực hiện cung
ứng dịch vụ thanh toán và đã có hơn 40 ngân hàng thương mại tham gia hợp tác với các
tổ chức này để triển khai dịch vụ.
Việt Nam có những điều kiện thuận lợi trong việc tiếp cận với CMCN 4.0. Với cơ
cấu dân số trẻ, đa phần sống ở khu vực nông thôn nhưng trình độ học vấn và khả năng
106
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
tiếp cận các dịch vụ công nghệ mới của người dân Việt Nam đạt mức khá so với các
nước trên thế giới. Tỷ lệ sử dụng điện thoại di động của người dân Việt Nam cũng đạt
mức cao, trung bình một người dân sở hữu nhiều hơn một thuê bao di động. Đây là nền
tảng “về cầu” để Fintech phát triển nhanh chóng tại Việt Nam.
3. Tác động của CMCN 4.0 tới hoạt động thanh toán và khả năng
thích ứng của NHTM Việt Nam
Hoạt động thanh toán diễn ra trước khi có hệ thống ngân hàng, là hoạt động thanh
toán phân tán, trực tiếp giữa 2 chủ thể, không thể đảo ngược, không bị kiểm soát. Tuy
nhiên cách thức thanh toán này kém hiệu quả do chi phí giao dịch cao (phần lớn thanh
toán bằng tiền mặt). Hệ thống ngân hàng ra đời - trung gian tài chính - thực hiện thanh
toán cho mọi chủ thể trong xã hội dựa trên lý thuyết nâng cao hiệu quả - giảm chi phí
giao dịch cho cá nhân, doanh nghiệp, và các tổ chức khác.
Hệ thống NHTM Việt Nam đã tạo ra các phương thức, phương tiện thanh toán tập
trung và khuyến khích TTKDTM. Trên cơ sở mở rộng mạng lưới, kết nối, gia tăng chất
lượng phục vụ, hệ thống NHTM Việt Nam đã và đang phát triển TTKDTM, tạo nên lợi
ích gia tăng cho mọi chủ thể trong xã hội.
Sự ra đời của hàng loạt công nghệ mới ứng dụng trong lĩnh vực tài chính - ngân
hàng như Internet Banking, Mobile Banking, ví điện tử, dịch vụ thanh toán di động
(Samsung Pay, Apple Pay)... tác động tới mô hình tổ chức, quản trị tại các NHTM, đã và
đang đem lại nhiều cơ hội cũng như thách thức cho ngành ngân hàng, trong đó có hoạt
động thanh toán tại Việt Nam.
Quyết định số 241/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Đề án đẩy mạnh
thanh toán qua ngân hàng đối với các dịch vụ công: thuế, điện, nước, học phí, viện phí
và chi trả các chương trình an sinh xã hội. Cụ thể, tiếp tục mở rộng thêm mạng lưới thiết
bị chấp nhận thanh toán thẻ tại các đơn vị Kho bạc Nhà nước, các bệnh viện, trường học
để phục vụ thanh toán qua ngân hàng. Phát triển thêm các sản phẩm thẻ ngân hàng đa
năng, đa dụng, áp dụng nhiều hình thức thanh toán: thanh toán trực tuyến, thanh toán
trên ứng dụng điện thoại di động, thanh toán không tiếp xúc, thanh toán trường gần trên
di động (NFC) và các dịch vụ thanh toán hiện đại khác; khuyến khích các mô hình hợp
tác giữa ngân hàng với các tổ chức trung gian thanh toán để cung cấp các sản phẩm dịch
vụ thanh toán phù hợp với đặc thù dịch vụ công và chi trả an sinh xã hội.
Đề án TTKDTM được Chính phủ phê duyệt là cơ sở pháp lý để đẩy mạnh và hiện
đại hóa hoạt động thanh toán trong cả nước trong điều kiện CMCN 4.0
107
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
a. Các cơ hội và nắm bắt cơ hội
Trong thời gian qua, lĩnh vực thanh toán, đặc biệt là thanh toán điện tử đã chứng
kiến những tác động mạnh mẽ từ cuộc CMCN 4.0. Bên cạnh việc hoàn thiện các dịch
vụ thanh toán truyền thống, hầu hết các ngân hàng thương mại Việt Nam đã và đang
triển khai các dịch vụ thanh toán mới, hiện đại dựa trên nền tảng ứng dụng công nghệ
thông tin và viễn thông với nhiều sản phẩm, phương tiện mới, bảo đảm an toàn, tiện
lợi, đáp ứng tốt hơn nhu cầu thanh toán của khách hàng, phù hợp với xu thế thanh toán
của các nước trong khu vực và trên thế giới.
Một số quan điểm cho rằng, dựa trên nền tảng công nghệ, các doanh nghiệp Fintech
tham gia cạnh tranh vào hầu hết các dịch vụ hiện có của ngân hàng, từ hoạt động tín
dụng, huy động vốn, thanh toán và quản lý đầu tư. Vì vậy, doanh nghiệp Fintech là thách
thức lớn đối với NHTM, cạnh tranh với NHTM. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu cho rằng
Fintech - như khái niệm của Basel “các sáng tạo trong tài chính dựa trên nền tảng công
nghệ nhằm tạo ra các mô hình kinh doanh, ứng dụng, quy trình, hay sản phẩm mới
có tác động cụ thể đến các thị trường và định chế tài chính, cũng như trong việc cung
cấp các dịch vụ tài chính” - là cơ hội lớn cho hoạt động NHTM nói chung và hoạt động
TTKDTM nói riêng. NHTM với hệ thống e-pay hiện hữu, kết nối rộng, khách hàng
đông đảo, vốn lớn, trình độ IT cao, kỹ năng quản trị tiền tệ tốt, có cơ hội rất lớn, hiệu
quả khi áp dụng Fintech.
CMCN 4.0 mang lại cơ hội cho việc ứng dụng công nghệ quản trị thông minh AI
và tự động hóa trong quy trình nghiệp vụ, đẩy nhanh tiến trình hướng tới mô hình
chuẩn trong tương lai. CMCN 4.0 tác động mạnh mẽ và rõ nhất là những tiến bộ về
công nghệ tài chính (Fintech), nó đang làm thay đổi cấu trúc, phương thức hoạt động và
cung cấp nhiều dịch vụ hiện đại của hệ thống ngân hàng. Fintech hình thành những sản
phẩm dịch vụ tài chính mới như: Internet Banking, Mobile Banking, ví điện tử, dịch vụ
thanh toán di động (Samsung Pay, Apple Pay)... tạo thuận lợi cho khách hàng trong việc
sử dụng dịch vụ ngân hàng hiện đại và tiết kiệm được chi phí giao dịch...
Hiện nay, dịch vụ ngân hàng điện tử đã hỗ trợ khách hàng mở tài khoản thanh toán,
thẻ, SMS Banking, Internet Banking... qua điện thoại, Internet và có thể thực hiện mọi
lúc, mọi nơi giúp rút ngắn thời gian chỉ còn 3 - 5 phút cho mỗi giao dịch hay đăng ký
dịch vụ.
Tiêu biểu như đầu năm 2017, TP Bank đã chính thức ra mắt ngân hàng tự động LiveBank,
lần đầu tiên có mặt tại Việt Nam. LiveBank cho phép khách hàng thực hiện các giao dịch
như mở tài khoản, mở sổ tiết kiệm, nộp tiền mặt, ATM, và xác thực các giao dịch bằng
108
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
cảm biến vân tay. Đồng thời, khách hàng có thể thực hiện video call với giao dịch viên
từ xa. Hệ thống cũng trang bị máy scan chứng minh thư 2 chiều, scan văn bản, cung cấp
văn bản để khách hàng ký tại chỗ và nhận lại văn bản, lưu giữ trong hộp riêng để chuyển
về ngân hàng. LiveBank cũng đã sẵn sàng trang bị những cảm biến phục vụ cho việc giao
tiếp qua công nghệ NFC.
Hay Ngân hàng số Timo thuộc VP Bank chính thức ra mắt tại TP. HCM vào tháng
5/2017. Khách hàng đăng ký tài khoản online và nhận thẻ Timo tại Timo Hangout. Điểm
nhấn của dịch vụ này là Timo Hangout được thiết kế dưới hình thức quán cafe.
Bảng: Tốc độ và chi phí truyền gửi
(Dành cho một đơn vị bộ tài liệu 40 trang, khoảng 100g)
ĐƯỜNG TRUYỀN
THỜI GIAN CHI PHÍ (USD)
(từ New York đi Tokyo)
Qua bưu điện thông thường 5 ngày 7,40
Chuyển phát nhanh 24 giờ 26,25
Fax 31 phút 28,83
Internet 2 phút 0,10
Nguồn: https://voer.edu.vn/pdf/71ceb680/1
Đến nay, số lượng tài khoản cá nhân mở tại các ngân hàng thương mại trên cả
nước đạt khoảng 68,7 triệu tài khoản, khoảng 70 tổ chức tài chính (NHTM, các chi
nhánh ngân hàng nước ngoài, các tổ chức tín dụng phi ngân hàng) đã cung cấp dịch vụ
thanh toán qua Internet và khoảng 36 tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán qua điện
thoại di động. Các sản phẩm, dịch vụ của ngân hàng số hiện tại: thông quan điện tử, nộp
thuế qua Internet, thu tiền điện qua các kênh Internet/Mobile Banking/POS của ngân
hàng hoặc thu qua ví điện tử của các trung gian thanh toán, thanh toán vé tàu, vé máy
bay qua hệ thống thanh toán trực tuyến hoặc thẻ ngân hàng, thu hộ học phí, viện phí
qua các kênh ngân hàng điện tử, tiết kiệm trực tuyến, mua hàng trực tuyến, đặt khách
sạn trực tuyến,... Quyết định số 241/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ các dịch vụ công
phải thanh toán qua ngân hàng; và ngân hàng có thể xây dựng các hợp đồng thanh toán
mẫu để sử dụng trên nền tảng Blockchain. Các dịch vụ này có thể thực hiện mọi lúc, mọi
nơi, không có giới hạn về thời gian và không gian “không dùng tiền mặt, không thể đảo
ngược, an toàn, chi phí thấp, toàn cầu”.
Bên cạnh đó, vấn đề an ninh, an toàn bảo mật trong lĩnh vực thanh toán được
109
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
ngành Ngân hàng hết sức quan tâm, chú trọng. Ngân hàng Nhà nước đã ban hành
Chỉ thị số 03/CT-NHNN ngày 10/01/2017 về việc tăng cường đảm bảo an ninh, an
toàn trong thanh toán điện tử và thanh toán thẻ, yêu cầu các đơn vị liên quan triển
khai các biện pháp nhằm đảm bảo an ninh, an toàn trong thanh toán thẻ và thanh
toán trực tuyến.
b. Các thách thức và giải quyết thách thức
Dịch vụ thanh toán qua ngân hàng đòi hỏi ngân hàng - người cung ứng dịch vụ -
không ngừng nâng cao chất lượng (an toàn, chi phí thấp, thuận tiện). Những yêu cầu
này hầu như không có giới hạn trong điều kiện CMCN 4.0. Bên cạnh đó, vì qua trung
gian, khách hàng còn đòi hỏi sự đồng cảm của người cung cấp dịch vụ. NHTM còn là
tổ chức kinh doanh với mục tiêu gia tăng lợi nhuận, vì vậy toàn bộ chi phí bỏ ra để đáp
ứng yêu cầu trên phải được bù đắp bằng doanh thu (từ phí dịch vụ). Cân bằng chi phí
cho Fintech và doanh lợi là bài toán đối với hệ thống ngân hàng.
- Vấn đề bảo mật thông tin:
Trong khuôn khổ pháp lý và cơ chế chính sách liên quan đến các dịch vụ, phương
tiện thanh toán trực tuyến, điện tử mới, hiện đại, tiền ảo, thẻ ảo, tiền điện tử... là những
vấn đề mới, phức tạp, cần được tiếp tục nghiên cứu, đánh giá, sửa đổi, bổ sung để đáp ứng
yêu cầu thực tế và sự phát triển nhanh của công nghệ thông tin và viễn thông. Đặc biệt,
sự phát triển ngày càng tinh vi của công nghệ số kéo theo sự gia tăng của những lỗ hổng
bảo mật, tạo điều kiện cho tội phạm công nghệ cao hoạt động ngày càng thường xuyên.
Đối với lĩnh vực thanh toán, tội phạm trong lĩnh vực công nghệ cao, thanh toán thẻ
qua POS, thanh toán điện tử gần đây có những diễn biến phức tạp với những hành vi,
thủ đoạn mới, tinh vi hơn. Do vậy, thách thức chung cho toàn bộ ngành Ngân hàng Việt
Nam và nói riêng cho lĩnh vực thanh toán trong bối cảnh CMCN 4.0 chính là vấn đề an
toàn cho hệ thống thanh toán và vấn đề bảo mật thông tin.
Các NHTM cần liên kết với nhau để tạo dựng hệ thống bảo mật chung cho hoạt
động thanh toán vì hoạt động thanh toán qua NHTM có tính kết nối rất cao trong hệ
thống và chi phí cho thiết lập hệ thống bảo mật thường rất cao. Sự liên kết này cần mở
rộng tới các doanh nghiệp công nghệ, từ đó giúp giảm chi phí trên đơn vị thanh toán.
- Đổi mới mô hình tổ chức/cấu trúc
Các mô hình kinh doanh, mô hình quản trị, thanh toán có thể phải được xem xét
lại để phù hợp với xu hướng quản trị thông minh AI, mô hình ngân hàng di động,
110
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
ngân hàng không giấy, ngân hàng số, thanh toán điện tử. Hình thức chi nhánh/phòng
giao dịch truyền thống phải thu hẹp để giảm chi phí giao dịch; các quy trình thanh
toán gắn với giấy tờ phải thay thành hướng dẫn khách hàng sử dụng kỹ thuật số trong
thanh toán...
Một cuộc khảo gần đây cho thấy, khoảng 28,5 triệu người (tương đương gần 30%
dân số) Việt Nam đang sử dụng điện thoại thông minh và lượng người truy cập Internet
là khoảng 52% dân số. Thực tế, tỷ lệ người sử dụng ngân hàng số trên tổng số người sử
dụng dịch vụ ngân hàng tại Việt Nam đang không ngừng gia tăng. Do đó, thách thức
đặt ra trong việc phải nghiên cứu, tối đa hóa trải nghiệm của khách hàng trong lĩnh
vực thanh toán là phải đáp ứng nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao của khách hàng thời
đại CMCN 4.0. NHTM có thể kết hợp/hoặc mua lại/hoặc tổ chức công ty con với các
doanh nghiệp Fintech trong chuỗi cung ứng dịch vụ ngân hàng kỹ thuật số để thực hiện
thanh toán. NHTM vừa cung cấp sản phẩm thanh toán truyền thống đối với những
món lớn, hợp đồng thanh toán phức tạp (ví dụ như thanh toán L/C, đòi hỏi nhiều thủ
tục pháp lý), và cung cấp sản phẩm thanh toán trên nền tảng Blockchain.
- Nguồn nhân lực
Nói về cảm nhận của khách hàng đối với mỗi ngân hàng, có lẽ hình ảnh về các giao
dịch viên là ấn tượng đầu tiên và sâu sắc nhất. Theo xu hướng, những vị trí có công việc
lặp đi lặp lại hàng ngày dần sẽ được thay thế bởi người máy. Điển hình như tại Hàn Quốc
hay Đài Loan (Trung Quốc), người máy đã được sử dụng để thay thế con người trong
những vị trí này. Từ đó đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao, có tư duy phản biện, sáng
tạo và sở hữu trí tuệ cảm xúc. Không chỉ dừng lại ở đó, thế hệ nhân viên mới trong thời
đại cách mạng công nghiệp còn phải am hiểu công nghệ, có khả năng đa nhiệm, độc
lập... Do đó, cần có một hệ sinh thái phù hợp để đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, các
chương trình giảng dạy cần thay đổi nhiều hơn để sẵn sàng cho một nguồn nhân lực đáp
ứng được nhu cầu của nhà tuyển dụng trong thời đại 4.0.
111
- Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA
"CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG"
Tài liệu tham khảo
1. www. Sbv.govn.vn/Số lượng thẻ phát hành tại Việt Nam
2. www.e finace/doanh số thẻ ngân hàng tăng trưởng không ngừng
3. www.Dantri.com.vn/lượng thẻ ATM phát hành trong cả nước đã vượt quá dân số Việt Nam
4. www.cafef.vn
5. Phan Thị Bích Duyên, LATS, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
6. www.vnexpress/Ngân hàng Nhà nước/59% người dân có tài khoản ngân hàng
7. www.Cafef.net/Giảm tiền mặt trong thanh toán: Mục tiêu không dễ hướng tới
8. www.Tuổi trẻ online/Một nửa dân số Việt Nam chưa có tài khoản ngân hàng
9. www.Wikipedia.org/Entherum
10. www.sbv.gov.vn/Tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với ngành Ngân hàng
Việt Nam và cơ hội, thách thức đối với lĩnh vực thanh toán
11. Quyết định số 241/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ
12. https://voer.edu.vn/pdf/71ceb680/1
13. tapchitaichinh.vn: Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và sự chuẩn bị của ngành Ngân
hàng Việt Nam
14. http://fsb.edu.vn/cach-mang-cong-nghe-trong-nganh-ngan-hang/
Ngày gửi bài: 07/5/2018
Ngày gửi lại bài: 20/5/2018
Ngày duyệt đăng: 02/06/2018
112
nguon tai.lieu . vn