Sự phát triển của web ảnh hưởng đến các sản phẩm, dịch vụ Thông tin - Thư viện trường đại học: Web 1.0, 2.0 3.0

S

PHÁT TRI N C A WEB NH HƯ NG
TIN - THƯ VI N TRƯ NG

N CÁC S N PH M, D CH V THÔNG
I H C: WEB 1.0, 2.0, 3.0
ThS. Hoàng Th Thu Hương*

Tóm t t
Công ngh thông tin nói chung và Internet nói riêng ã và ang phát tri n v i t c
chóng m t t ng ngày t ng gi . Nó t o ra nh ng thay i r t m nh m trong m i m t c a i
s ng xã h i, c bi t là nó ang óng vai trò t o ra nh ng thay i cơ b n trong xu t b n và
ph bi n thông tin t i công chúng. Trong ó, công ngh web óng m t vai trò ch y u trong vi c
làm phong phú và nâng cao ch t lư ng các d ch v tra c u tr c tuy n c a các cơ quan thông tin
thư vi n. Có th t n d ng nh ng tính năng công ngh
k t n i và tăng cư ng giao lưu v i
ngư i dùng tin thư vi n, xóa i nhi u kho ng cách ngăn tr
t o ra m t môi trư ng “tương
tác” th c s gi a thư vi n và ngư i s d ng. i u này gián ti p t o ra và nuôi dư ng m t môi
trư ng tích c c cho chia s tri th c gi a thư vi n và ngư i dùng. Trong ph m vi bài vi t này, tác
gi t p trung vào m t s tính năng c a web
phát tri n các s n ph m và d ch v TT-TV trong
m t s trư ng i h c l n trên th gi i, qua ó rút ra bài h c kinh nghi m cho các thư vi n i
h c Vi t Nam.
T khóa: Web 1.0, Web 2.0, Web 3.0, RSS, Blogs, Mash-up, Nh n tin nhanh, Wikis,
Podcasts, m ng xã h i, d ch v tra c u, Thư vi n i h c
ư c xem là m t cu c cách m ng trên th gi i m ng, Internet và các ng d ng c a nó ã
thay i vi c qu n lý và ph bi n thông tin trong xã h i m t cách tích c c. Trong ó ng d ng
web và các phiên b n c a web có nh ng thay i quan tr ng không ch n n t ng công ngh mà
còn c
cách th c s d ng - hình thành nên môi trư ng c ng ng,
ó m i ngư i cùng tham
gia óng góp cho xã h i " o" ch không ch "duy t và xem", truy n thông tin m t chi u mà t o
ra s tương tác a chi u. Th h web 1.0 ư c xem là hình th c xu t b n thông tin m t chi u,
ư c tính toán có c u trúc, dành cho cá nhân và thi u tính tương tác thì web 2.0 ã bao g m
ngư i dùng tham gia vào quá trình s n xu t và truy n bá thông tin. n th h web 3.0 m i ang
phát tri n s là m t chu i các cơ s d li u n i ti p nhau v i ngu n thông tin t p trung theo m t
bi u m u ã ư c xây d ng t trư c. Bên trong k t c u y ư c b sung các h th ng ý th c
máy tính có th hi u ư c. Ngư i dùng gi ây ư c ti p xúc v i nhi u d ch v tr c tuy n
cho phép h t o ra, thu th p, phân nhóm, thanh l c, truy n bá, và xu t b n ngu n l c thông tin
trên Internet t i ch và toàn c u.
M c tiêu u tiên c a nh ng ngư i tiên phong xây d ng Internet là nh m k t n i các nhà
nghiên c u và các máy tính c a h v i nhau
có th chia s thông tin hi u qu . Khi b sung
World Wide Web (năm 1990), Tim Berners-Lee cũng nh m m c tiêu t o phương ti n cho phép
ngư i dùng t do ưa thông tin lên Internet và d dàng chia s v i m i ngư i (trình duy t web
u tiên do Berners-Lee vi t bao g m c công c so n th o trang web). Tuy nhiên, sau ó web
ã phát tri n theo hư ng hơi khác m c tiêu ban u. Tuy có m t s ngo i l nhưng th gi i Web
1.0 ch y u g m các website " óng" c a các hãng thông t n hay các công ty nh m m c ích ti p
c n c gi hay khách hàng hi u qu hơn. Nó là phương ti n phát tin hơn là phương ti n chia s
*

Ph trách thư vi n, Trư ng

i h c qu c t RMIT Vi t Nam, chi nhánh Hà N i

thông tin. Ch
n g n ây, v i s xu t hi n c a nhi u k thu t m i như blog (hay webblog),
wiki... web m i tr nên có tính c ng ng (và c ng tác) hơn và tr nên g n hơn v i s kỳ v ng
và kh năng th c s c a nó.
Xét c v m t k thu t và t c
phát tri n các trang web, chúng ta có th th y t c
phát tri n m nh m c a các th h web, t kho ng 250,000 a ch web năm 1996 (web 1.0), n
2006 (web 2.0) ã lên n 80,000,000 a ch . (Hình 1: So sánh web 1.0 và web 2.0 – ngu n:
http://my.opera.com/iguru/blog/web-1-0-web-2-0-web-3-0-oreilly )

Hình 2: Lư c
phát tri n các th h web
I. Các s n ph m, d ch v TT-TV v i web 1.0

Công ngh web 1.0 nh ng năm 90 và n a u nh ng năm 2000 ã t o ra nh ng bư c
phát tri n t phá i v i ngành TT-TV. T vi c xu t b n các s n ph m và d ch v thông tin
truy n th ng như các b n tin, các m c l c ch
nh kỳ…trên gi y, chúng ta ã có các trang
web và các d ch v thông tin l n lư t ra i, có th k
n như:
1. B n tin i n t
2. T p chí i n t
3. Cơ s d li u tr c tuy n
4. D ch v tra c u tr c tuy n
5. D ch v c p nh t b n tin nh kỳ tr c tuy n
…
T t c các s n ph m và d ch v thông tin k trên ư c phát tri n, t ch c theo nhu c u
c a ngư i dùng. Các nhà làm công tác thông tin ch
ng x lý các ngu n thông tin mình có và
cung c p cho ngư i dùng b ng cách xu t b n ho c ưa giao di n tìm ki m thông tin lên website.
Ngư i dùng tin có th truy c p t i b t kỳ th i i m nào, không ngăn c n v m t kho ng cách a
lý và th i gian. Ngư i dùng tin ch có quy n truy c p và khai thác thông tin ã ư c d ng s n và
có th g i ph n h i v cho các cơ quan TT-TV qua thư i n t , thư tín, fax…
Thư vi n i h c các nư c trên th gi i ã t n d ng công ngh web ph bi n thông tin
t i ngư i dùng tin m t cách tích c c thông qua các s n ph m d ch v như OPAC, CSDL tr c
tuy n, b n tin thư vi n, thư m c chuyên …cung c p thông tin trên m ng ngư i dùng tin có
th ti p c n t xa, qu ng bá các thông tin thư vi n t i toàn th c ng ng và phân quy n ngư i
dùng r t hi u qu .
Tuy nhiên, các thư vi n i h c Vi t Nam chưa t n d ng ư c nh ng tính năng tích c c
c a công ngh trong vi c làm giàu các s n ph m và d ch v c a mình. Chúng tôi ã ti n hành
kh o sát 73 website c a thư vi n các trư ng
i h c t i
a ch :
http://www.vietnamtradefair.com/dn/gd_dh.htm, cho th y ch có m t s ít các thư vi n c a các
thư vi n l n như Thư vi n i h c Bách khoa, thư vi n i h c C n Thơ …cung c p thông tin
v thư vi n trên website c a trư ng, các thư vi n khác không cung c p thông tin v thư vi n lên
website cho b n c, các website ch y u phát tri n theo công ngh web 1.0 trong khi th gi i
ang r t th nh hành các ng d ng c a web 2.0.
II. Các d ch v TT-TV v i web 2.0
Khái ni m Web 2.0 ã thay i cách th c làm vi c c a nhân viên tra c u thư vi n. Thư
vi n hay trung tâm thông tin có trách nhi m m b o r ng ngư i dùng c a mình ư c ph c v
nhanh chóng và hi u qu nh t có th b ng cách s d ng nh ng công c phù h p nh t.
Web 2.0 là m t cách ti p c n m i
s d ng web như là m t n n t ng nơi mà ngư i
dùng cùng nhau tham gia vào vi c t o ra, ch nh s a, và xu t b n thông tin thông qua
nh ng công c h p tác sáng t o n i dung trên n n web. Web 2.0 liên quan t i ngư i dùng
không ph i ch
ch ngư i dùng t o ra n i dung mà ngư i dùng giúp thu th p, t ch c, mô
t , c p nh t, chia s , truy n bá, s p x p l i, bình lu n, hi u ính, và óng gói l i n i dung.
Web 2.0 là m t cu c h i tho i trong ó ngư i dùng có cơ h i
ánh d u, nh n xét, và chia
s quan i m v m t s ch
, ngu n thông tin và d ch v thông tin nh t nh. Nó là m t
ki n trúc tham d trong ó nh ng tương tác và óng góp ư c khuy n khích. i u ó có
nghĩa là Web 2.0 hoàn toàn là n i dung do ngư i dùng t o ra nh khai thác trí tu t p th .
M t s ng d ng ph bi n c a web 2.0 có th k
n như: RSS, ánh d u xã h i, Vi t

blog, m ng xã h i, website chia s

a phương ti n, Wikis, mash-up.

Hình 3: Mô hình tương tác ng d ng c a web 2.0 [7.]
Tác gi s ch ra nh ng ng d ng ang ư c các thư vi n trên th gi i áp d ng dư i ây.
Nh ng ng d ng web 2.0 trong d ch v tra c u
Có nhi u ng d ng Web 2.0 có th s d ng trong d ch v tra c u và ư c c gi ón
nh n tích c c. Do m i trư ng i h c và cao ng có nh ng m c tiêu khác nhau, vi c ng d ng
công ngh này tuỳ thu c vào t ng thư vi n cho phù h p v i nhu c u c a trư ng mình.
iv i
nhi u trư ng, d ch v tra c u các thư vi n i h c thư ng bao g m nhi u khâu như tr l i
yêu c u tài li u nghiên c u, chu n b tài li u qu ng bá thư vi n, m l p hư ng d n s d ng
thư vi n, c p nh t và thông báo ngu n tài li u m i, liên l c v i gi ng viên, nghiên c u viên và
sinh viên,...
Nhìn vào các ng d ng Web 2.0 mô t
ph n trên, công ngh này không hoàn toàn xa
l v i nhi u thư vi n nh t là thư vi n các trư ng i h c l n trên th gi i, song Vi t
Nam nó chưa th c s phát tri n. Nh ng ng d ng như nh n tin nhanh, m ng xã h i, vi t
nh t ký i n t (blogging) ã tr thành m t ph n hành tranh c a cu c s ng hôm nay và v n
áp d ng trong môi trư ng thư vi n nên ư c quan tâm.
Nh n tin nhanh (Instant Messaging-IM)
M t trong nh ng ng ph bi n là nh n tin nhanh hay d ch v tra c u qua chat. Nh n tin
nhanh giúp ngư i dùng k t n i v i cán b thư vi n trong th i gian th c không ph thu c vào
th i gian và v trí. Có nhi u ng d ng mi n phí có th tìm trên Internet như Yahoo
(http://webmessenger.yahoo.com), Google Talk (http://www.google.com/talk), MSN
Messenger, AIM, ICQ, Gadu-Gadu, ngay c IRC và SMS. Trong s nh ng thư vi n s d ng
công c này có thư vi n H Ohio (http://www.library.ohiou.edu/ask/skype.html) và Thư vi n
i h c Bang Oregon (http://osulibrary.orst.edu/cascades/chat.htm).
Nh n tin nhanh cũng có th d dàng s d ng ư c trên các thi t b di ng khi n cho

d ch v này tr thành m t ng d ng ph bi t, c bi t là th h ngư i dùng hi n nay. Trong
môi trư ng thư vi n, cán b thư vi n tra c u có th dùng ng d ng này
tr l i câu h i ho c
yêu c u nhanh qua chát. Nh n tin nhanh còn có th dùng
hư ng d n b n c tìm thông tin
qua cu c trao i ng n. M c dù tìm thông tin và h tr trong gi i áp yêu c u tra c u là m c
ính chính, nh n tin nhanh cũng giúp xây d ng quan h t t p gi a th thư và b n c. C
hai bên u có th s d ng công c trung gian này
trao i quan i m và kinh nghi m
quý báu và ó cũng chính là nơi
l ng nghe c gi và hi u nhu c u c a h .
nh d ng t p tin (RSS)
RSS (Really Simple Syndication - RSS 2.0.0; Rich Site Summary - RSS 0.91; RDF Site
Summary - RSS 0.9 and 1.0) là m t công c h u d ng khác mà th thư tra c u có th s d ng.
Công c này có s n mi n phí và có r t nhi u l a ch n trên Internet. Nh ng công c
c dòng tin
RSS ph
bi n bao g m Feed Digest (www.feeddigest.com), Google Reader
(www.reader.google.com), Awasu Personal Edition (www.awasu.com). RSS là công c h u ích
giúp c p nh t cho b n c v nh ng ch
t t ng h p cho t i chuyên sâu.
Cán b thư vi n tra c u có th phát tri n n i dung trên nh ng trang web t p h p
thông tin t nh ng công c tìm ki m và hi n th n i dung m i nh t. H có th l p danh m c
nh ng website h u ích dùng làm ngu n tra c u ho c t o ra nh ng thư m c ch
trên website
c a thư vi n. Thông qua nh ng công c
c tin này, trang web s thư ng xuyên hi n th n i
dung m i và nh ó ngư i dùng luôn ư c c p nh t. Ví d v nh ng website áp
d ng
cách ti p c n này là Daily Rotation
a ch www.dailyrotation.com cung
c p thông tin t hơn 300 website k thu t và Detod
a ch http://my.detod.com cung
c p thông tin v pháp lu t.
Thư vi n trên toàn th gi i cũng ã ng d ng công c này. Thư vi n H c vi n Công
ngh Massachuset (http://libraries.mit.edu/help/rss/barton/) s d ng dòng tin
thông báo v
sách m i trên m c l c thư vi n d a trên ch
b n c quan tâm. Thư vi n này cũng thông
báo cho b n c v các ngu n tài li u m i, ch ng h n như lu n án m i, và cung c p nh ng
ư ng d n h u ích cho nghiên c u.
Phát thanh (Podcasting ho c broadcasting)
Có nhi u khâu trong d ch v tra c u có th s d ng phương ti n phát thanh trên
chu n b cho các bu i tham quan thư
Internet. Th thư tra c u có th s d ng podcasting
vi n và tài li u cho l p d y k năng thông tin ho c thông báo cho b n c v tin t c và s ki n
trong thư vi n. Công c này cũng phù h p cho vi c chu n b các tài li u hư ng d n khác
như hư ng d n s d ng cơ s v t ch t, d ch v và trang thi t b . Cán b thư vi n có th tích
h p nh ng bài thuy t trình b ng âm thanh này vào các bài thuy t trình trên Power Point
xu t b n trên Internet ho c ưa vào blog. M t s
ng d ng mi n phí n i ti ng trên Internet
làm podcasting là Audacity (www.audacity.sourceforge.net ) và Odeo Studio
(www.studio.odeo.com) và các thư vi n ng d ng công c này có Thư vi n Anh
(http://www.bl.uk/podcast)
và
Thư
vi n
i
h c
Ohio
(http://www.library.ohiou.edu/vtour/podcast/). Thư vi n RMIT ưa hư ng d n s d ng ph n
m m qu n lý thư vi n cá nhân - Endnote trên Youtube như m t ngu n tài li u hư ng d n ngư i
dùng:
http://www.rmit.edu.au/browse;ID=np7zfn30nbsz;STATUS=A;PAGE_AUTHOR=Tanya%20B
ramley;SECTION=3;