Xem mẫu
- V CÁCH S D NG THÀNH NG - T C NG TRÊN BÁO CHÍ Hi n nay, trong s các th pháp nh m t o giá tr bi u c m cho ngôn ng báo chí, vi c s d ng thành ng t c ng ang ư c xem là th pháp ph c p nh t và cũng hi u qu nh t. Nguyên do là b i thành ng - t c ng có nh ng ưu th n i tr i như: phong phú v n i dung, a d ng v hình th c; giàu hình nh, d s d ng; và c bi t là có m t s lư ng l n t i hàng ngàn ơn v ( con s 12.000 thành ng - t c ng trong cu n " T i n thành ng - t c ng Vi t Nam " c a Vũ Thuý Anh, Vũ Quang Hào- công trình sưu t p ư c xem là l n nh t t trư c t i nay, chưa h n ã là con s cu i cùng )1... Nhìn chung, thành ng - t c ng trong các tác ph m báo chí ư c dùng dư i hai hình th c cơ b n sau ây: I. GI NGUYÊN D NG ây các thành ng - t c ng ư c dùng nguyên v n c c u trúc như chúng v n có, không b thêm ho c b t các thành t nào ó, ví d : " Nguyên t c " buôn có b n, bán có phư ng " ư c tôn tr ng s là n n t ng cho s phát tri n b n v ng và cùng có l i trong th gi i c nh tranh sôi ng này " ( Sinh viên Vi t Nam, 14 / 8 / 2001 ); " Nói tóm l i, chuy n i mũ b o hi m hoá ra không ơn gi n chút nào. C nư c xôn xao bàn chuy n mũ... Vì sao các nư c h cũng quy nh i mũ b o hi m mà ch ng gây ra dư lu n gì m nh l m nh ? Thì ra " m i cây m i hoa, m i nhà m i c nh ". Nư c ngư i i mô tô ch loáng thoáng... Còn ta, xe máy như c bươu vàng " ( Lao ng, 15 / 5 / 2001 );
- " Chính vì v y mà hàng lo t ca sĩ Hà N i ã khăn gói qu mư p vào Nam l p nghi p v i lý do " t lành chim u" mong ki m danh l i ". ( Hà N i m i, T t 2002 ); " Nghĩ con trai như cái nơm, b âu úp ó, ch t i con gái mình, l duyên h t ph n. M c dù h t s c bu n và nh c, nhưng máu ch y ru t m m, không th y con ra ư ng" ( Nông nghi p Vi t Nam, 25 / 4 / 2002 ); " Th là tình tr ng " tr ng ánh xuôi, kèn th i ngư c " di n ra, khi n nhi u c p v ch ng u liên t c " ( Th gi i ph n ", 21 / 7 /2001 ); " V i m t b n di chúc l ng nh ng như c a ông Thi p thì gi i quy t gi i n th nào cũng ch là cách... " gi t g u vá vai " mà thôi ( Ti p th và Gia ình , 4 / 4 / 2002 ); " Ch nh ng k b cong chân lý m i " c m ăn xôi " d ng nên nh ng trò b p b m ( Nhân dân, 6 / 2 / 2002 ); " Chi g n như là n tài x " c nh t vô nh " khi có hai b ng i h c ( An ninh th gi i, 3 / 2002 ). Th c t kh o sát cho th y, nh ng thành ng ư c gi nguyên d ng ch y u là thành ng 4 ho c 6 y u t . II. KHÔNG GI NGUYÊN D NG Vi c không gi nguyên d ng thành ng - t c ng thư ng di n ra theo m t s ki u sau ây: 1. Hoán i v trí các y u t ây là nh ng trư ng h p mà s lư ng các y u t trong thành ng v n ư c gi nguyên, ch có v trí c a chúng trong c u trúc b s p x p l i. Ví d : " Do ngày càng " c a khó ngư i khôn " nên Minh ã không tìm ra ư c công vi c như ch mu n " ( An ninh th gi i cu i tháng, 3 / 2 /2002 ); ( Nguyên d ng là " ngư i khôn c a khó " ).
- " Nh ng l i d n dò như v y, ch c ch n anh ta ph i " kh c c t ghi xương " chú làm sao quên ư c ( Hà N i ngày nay, s 5 / 2000 ); ( Nguyên d ng là " ghi xương kh c c t " ). " Vùng quê nghèo xơ xác xưa kia gi ã " thay th t i da " khi n chúng tôi ng mình b l c ( Gia ình, s 4 / 2002 ). ( Nguyên d ng là " thay da i th t " ). S hoán i v trí các y u t thư ng ch g p trong các thành ng 4 y u t có c u trúc i ng u c p ôi ( t c là có hai v tương ng ). ó có th s hoán i v trí c a các c p y u t ( ngư i khôn / c a khó > c a khó / ngư i khôn; ghi xương / kh c c t > kh c c t ghi xương ), mà cũng có th là s hoán i v trí c a t ng y u t ơn l như thay da / i th t > thay th t / i da, tuy nhiên, trư ng h p u hay g p hơn trong th c t . 2. C i biên các y u t Ngư i ta thư ng c i biên các y u t trong thành ng - t c ng theo hai cách chính như sau: a. M r ng c u trúc T c là trên cơ s gi l i t t c các y u t g c, tác gi cho thêm vào c u trúc thành ng - t c ng các y u t m i nh m nêu rõ ch tác ph m ho c ho c các ý tư ng mình nh th hi n. Ví d : " Thu c ng li u có dã t t? " ( Qu c t , s 29 / 2002 ); " Mang con b gi a ch i " ( Nhân dân, 15 / 1 / 1998 ); " Cái khó không bó cái khôn " ( Hà N i m i, 12 / 5 / 2000 ); " Con hát m ng v i khen hay " ( Hà N i m i, 3 / 4 / 2001 ); " Trư c sau... không như m t " ( Lao ng, 23 / 5 /2001 ). Các y u t m i có th n m các v trí khác nhau xét theo quan h v i thành ng g c, nhưng ch y u là trong n i t i c u trúc c a nó v i vai trò chêm xen.
- b. Thay y u t cũ b ng y u t m i ây là nh ng trư ng h p mà trong thành ng - t c ng nguyên g c s có m t ho c m t s y u t nào ó b thay b ng các y u t m i do tác gi t nghĩ ra. Ví d : " Bình m i, rư u quá át! ( Pháp lu t, 17 / 5 /2002 ); " Phép nư c thua... l trư ng " ( An ninh th gi i, 12 / 9 / 2001 ); " m i ngư i ư c vui xuân v i tinh th n " lá rách ít ùm lá rách nhi u..." ( Công an nhân dân, 15 / 3 / 2002 ); " Cháy nhà m i ra m t... tham nhũng " ( lao ng, 19 / 2 / 2001 ); "V a t nhà v a la hàng xóm " ( Nhân dân, 17 / 8 /2 2001 ); " Con sâu làm r u... r ng thông " ( Lao ng, 12 / 9 / 2002 ); " Tay ông run run rót c c nư c m i tôi và ông nói trong m i m t: " Chú ơi, tre già, măng gãy " ( Nông nghi p Vi t Nam, 25 / 4 / 2002 ); " Nói có... tài li u, mách l i có... hình nh " ( Ti n phong, 12 / 4 / 2002 ). Các ví d trên cho th y, vi c thay th không nh t thi t ph i theo quan h 1 - 1, mà nó có th ư c th c hi n ng th i v i s m r ng, t c là các y u t m i ư c ưa vào nhi u hơn các y u t cũ b c t i. c. Tách các y u t ra kh i c u trúc N u trong hai cách c i biên nói trên, b t ch p m i s thay i, thêm b t, c u trúc nguyên g c c a thành ng - t c ng v n gi vai trò h t nhân, thì trong trư ng h p th ba này c u trúc y ã b phá v : các y u t ( hay các v ) c a nó tr thành nh ng b ph n riêng r , ch óng vai trò ph tr trong câu văn. Ví d : " Ngư i ta c th y " c a r " là ham mà không bi t r ng nhi u khi ó còn là " c a ôi " n a ( Lao ng, 1 / 2 / 2001 ); " Sau m t th i gian dài " lên voi ", h n không th nghĩ là có lúc mình l i ph i " xu ng chó " như th này ( An ninh Th ô, 17 / 3 /1999 );
- " S dĩ có tình tr ng " béo cò " h t s c phi lý như trên là b i th i gian qua, trong lĩnh v c s d ng nhà t, các cơ quan ch c năng ã thư ng xuyên làm " c nư c " b ng vi c buông l ng qu n lý hay ph i h p v i nhau không ng b " ( Gia ình, s 6 / 2001 )... D dàng nh n th y, các thành ng - t c ng b c i biên h u như bao gi cũng mang s c thái ánh giá tiêu c c. Thông qua chúng, tác gi th hi n thái phê phán hay c a mình ( ôi khi núp dư i cái v hài hư c, châm bi m ) trư c các s vi c hi n tư ng nào ó trong xã h i. 1. Lư c b t các y u t Có l , ây cũng là m t d ng c a c i biên. Ch có i u, tác gi không ưa thêm b t kỳ y u t m i nào vào trong c u trúc g c, mà ngư c l i, còn b t i m t b ph n ( thư ng là m t v ) c a nó. Ví d : " V n bi t là " thương cho roi cho v t " nhưng khi tình thương này n m c t n h i c v th ch t và tinh th n thì nó tr thành m i quan tâm c a toàn xã h i " ( Lao ng, 7 / 3 /2002 ); " Nhưng " ho vô ơn chí ", bên c nh nh ng l i cáo bu c y còn có nh ng l i ch trích không kém ph n gay g t " ( Tu i tr , 6 / 3 / 2001 ); " âu r i dáng th y c n cù s m hôm, âu r i b ng en ph n tr ng, và b n bè - a nhút nhát, a tinh ngh ch v i nh ng trò " nh t qu nhì ma ..." ( Áo tr ng, 15 / 11 / 2001 ); " Bán t vi sư... " ( Văn hoá, 7/ 3/ 2000 ); " Nư c s ch - không th cha chung " ( Hà N i m i, 5 / 9 /2001 ); " Mi ng nam mô... " ( Nhân dân, 29 / 5 /2001 )... Hi n tư ng lư c b t các y u t ch y u x y ra i v i t c ng . Nguyên do là t c ng thư ng g m hai v , m i v là m t c u trúc khá tr n v n v cú pháp và di n t tương i hoàn ch nh m t ý nghĩa nào ó, cho nên vi c ưa ra m t v c a t c ng vào câu văn không c n tr quá trình nh n th c c a
- ngư i c, mà ngư c l i, còn giúp cho h hi u rõ hơn nh hư ng thông tin c a ngư i vi t trong khi v n có nh ng liên tư ng nh t nh v câu t c ng nguyên g c. Còn v i thành ng , n u ta lư c b t m t b ph n hay m t v nào ó, thì ch nh th c a nó thư ng s b phá v c v hình th c l n n i dung, và do v y, c giá tr thông tin, c giá tr bi u c m c a ph n cònl i u gi m sút áng k ( th m chí không còn tính hình nh, hàm súc ) so v i nguyên g c. Nhân ây, c n ph i nói r ng các th pháp c i biên hay lư c b t các y u t c a thành ng - t c ng nêu trên không ph i lúc nào cũng ư c s d ng riêng r và thu n nh t; có nh ng tình hu ng chúng ư c k t h p v i nhau, ch ng h n: " G n nhà èn mà v n t i " ( Nhân dân, 30 / 3 /2001 ). ( V a lư c b t m t v " g n m c thì en ", v a c i biên v còn l i b ng cách thay các y u t cũ b ng các y u t m i: " èn " thành " nhà èn ", " thì sáng " thành " mà v n t i " ). " Nghĩ v th c tr ng n n bóng á Vi t Nam hi n nay, chúng ta không kh i ch nh lòng: Tre thì ã già mà măng dư ng như l i ang ch t y u vì b nh ngôi sao " ( Th thao và Văn hoá, 17 / 8 /2000 ). ( V a c i biên y u t " m c " thành " ch t y u ", vùa thêm các y u t m i " thì ã ", " dư ng như l i ang... " ). Nư v y, trong các tác ph m báo chí, thành ng - t c ng ư c s d ng dư i r t nhi u các d ng th c khác nhau. ây là k t qu sáng t o c a nhà báo trong các ng c nh c th và ng v i các m c ích c th . Tuy nhiên, có s sáng t o y, nhà báo c n ph i ph i hi u bi t sâu r ng v thành ng - t c ng . Và i u này cũng có nghĩa là h không ư c phép xem nh vi c thư ng xuyên nghiên c u h c h i nh m m r ng thêm ki n th c v di s n văn hoá dân gian vô giá này.
- Chú thích 1. Vũ Thuý Anh, Vũ Quang Hào, T i n thành ng - t c ng Vi t Nam, NXB. Văn hoá - Thông tin, H., 2000. 2. Vũ Quang Hào, V bi n th c a thành ng , t c ng , T p chí " Văn hoá dân gian ", H., 1992, s 1. 3. Nguy n Văn H ng, Thành ng b n y u t trong ti ng Vi t hi n i, NXB. Khoa h c xã h i, H., 1999. 4. Nguy n Th Thanh Hương, Khai thác ch t li u văn h c dân gian trong vi c t tên bài báo, T p chí " Ngh báo ", TP. HCM., 2003, s 1. ( Bài ăng trên T p chí Ngh báo, s 4 / 2002 )
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học