Xem mẫu
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
Phßng gi¸o dôc- ®µo t¹o lÖ thñy
trêng THCS Mü thñy
Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó d¹y c¸c quy
luËt di truyÒn cña men den
Vâ ThÞ LiÔu
n¡M HäC: 2008- 2009
1
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
PhÇn I
Më ®Çu
I. §Æt vÊn ®Ò:
VÊn ®Ò ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë c¸c trêng phæ th«ng ®Ó ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña häc sinh nh»m ®µo t¹o nh÷ng ngêi n¨ng ®éng vµ
s¸ng t¹o ®· ®îc ®Æt ra trong ngµnh gi¸o dôc tõ nh÷ng n¨m 80. ViÖc ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc cña häc sinh lµ mét trong c¸c ph¬ng híng c¶i c¸ch gi¸o dôc triÓn
khai ë c¸c trêng phæ th«ng tõ nh÷ng n¨m 1980.
HiÖn nay, víi nhÞp ®é ph¸t triÓn cña khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ, vÊn
®Ò ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc cµng ®îc quan t©m h¬n. ë nghÞ quyÕt héi
nghÞ lÇn thø 4 Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng kho¸ VII ®· ghi râ: “§æi míi ph-
¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë c¸c cÊp häc, bËc häc. ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o
dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi dìng cho häc sinh n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò”. Vµ d¹y häc theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc tiÕp tôc ®îc quan t©m ë
NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 2 cña Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng kho¸ VIII:
“§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét
chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÒ nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc, tõng bíc ¸p dông
c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ®¶m
b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc.”
ThÕ nhng cho ®Õn nay sù chuyÓn biÕn vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc trong c¸c
trêng häc cha ®îc lµ bao. Phæ biÕn lµ thÇy ®äc trß chÐp, thuyÕt tr×nh gi¶ng
gi¶i xen kÎ víi vÊn ®¸p t¸i hiÖn biÓu diÔn trùc quan minh häa.Tuy nhiªn bªn
c¹nh ®ã cñng cã nh÷ng gi¸o viªn vËn dông thµnh c«ng c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc
ph¸t huy ®îc n¨ng lùc t duy ®éc lËp s¸ng t¹o, n¨ng lùc trÝ tuÖ cña häc sinh,
trong ®ã cã d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhng chñ yÕu lµ trong c¸c tiÕt thao
gi¶ng, c¸c giê d¹y thi gi¸o viªn d¹y giái.
§Ó gãp phÇn thùc hiÖn nhiÖm vô c¶i c¸ch gi¸o dôc: c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p
theo híng “ph¸t triÓn trÝ lùc häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp” phï hîp víi xu thÕ
ph¸t triÓn cña lÝ luËn d¹y häc hiÖn ®¹i. §ång thêi ®Ó ¸p dông ®îc yªu cÇu
NghÞ quyÕt cña §¶ng vÒ viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, b¶n th©n
t«i d· chän ®Ò tµi: “Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó d¹y c¸c quy
luËt di truyÒn cña Men §en” trong ch¬ng tr×nh sinh häc 9 nh»m gãp phÇn lµm cho ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, ph¬ng ph¸p
d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhanh chèng trë thµnh phæ biÕn trong nhµ trêng.
II. Môc ®Ých nghiªn cøu.
T«i nghiªn cøu ®Ò tµi: “Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó d¹y c¸c
quy luËt di truyÒn cña Men §en” trong ch¬ng I, s¸ch gi¸o khoa líp 9 nh»m c¸c
môc ®Ých sau:
+ Gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc (ë trêng THCS)
+ Gãp phÇn phæ biÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong nhµ trêng
2
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
THCS.
+ Nh»m rÌn luyÖn nghiÖp vô s ph¹m cho b¶n th©n.
III. NhiÖm vô nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
- Nghiªn cøu c¬ së vÒ t©m lÝ, sinh lÝ häc cña ®èi tîng häc sinh líp 9 lµm c¬ së
cho viÖc thiÕt kÕ bµi häc theo híng d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
- Nghiªn cøu ch¬ng I s¸ch gi¸o khoa líp 9 còng nh c¸c s¸ch kh¸c cã liªn quan.
- TiÕn hµnh thiÕt kÕ c¸c bµi gi¶ng thuéc ch¬ng I trong s¸ch gi¸o khoa líp 9 vµ
c¸c ®Þnh luËt di truyÒn cña Men §en theo ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn
®Ò.
IV. Ph¹m vi nghiªn cøu:
C¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en trong ch¬ng tr×nh SGK sinh häc líp 9.
PhÇn II
Néi dung
A.C¬ së lÝ luËn cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
I/ Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n:
I.1 B¶n chÊt cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ mét ph©n hÖ cña ph¬ng ph¸p d¹y häc v× nã
tËp hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p cô thÓ thµnh mét chØnh thÓ nh»m ®¹t môc ®Ých s
ph¹m, lµ tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc s¸ng t¹o cña häc sinh ®Ó c¸c em võa
tiÕp thu ®îc kiÕn thøc võa h×nh thµnh ®îc kinh nghiÖm kü n¨ng trªn c¬ së t×m
tßi nghiªn cøu. Trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, bµi to¸n ®îc ®Æt ra ®Ó t¹o
t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ thµnh tè chÝnh kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nh:
ThÝ nghiÖm, quan s¸t, thuyÕt tr×nh, lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa.
- Ba ®Æc trng c¬ b¶n cña b¶n chÊt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
+ Gi¸o viªn ®Æt ra tríc häc sinh mét lo¹t c¸c bµi to¸n nhËn thøc cã chøa
®ùng m©u thuÈn gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i ph¶i t×m, nhng chóng ®îc cÊu tróc
l¹i mét c¸ch s ph¹m, gäi lµ nh÷ng bµi to¸n nªu vÊn ®Ò.
+ Häc sinh tiÕp cËn m©u thuÈn cña bµi to¸n nªu vÊn ®Ò nh m©u thuÈn
cña néi t©m m×nh vµ ®îc ®Æt vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò tøc lµ tr¹ng th¸i
cã nhu cÇu bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt b»ng ®îc bµi to¸n ®ã.
+ B»ng c¸ch tæ chøc gi¶i bµi to¸n nªu vÊn ®Ò mµ häc sinh lÜnh héi mét
c¸ch tù gi¸c vµ tÝch cùc c¶ kiÕn thøc, c¸ch thøc gi¶i vµ do ®ã cã ®îc niÒm
vui síng cña sù nhËn thøc s¸ng t¹o.
I.2Bµi to¸n nhËn thøc:
- Bµi to¸n gi÷ vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu ®µo t¹o,
trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch cña ngêi lao ®éng, tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc
vµ s¸ng t¹o. Bµi to¸n trong trêng häc võa lµ môc ®Ých võa lµ néi dung võa lµ
ph¬ng thøc d¹y häc hiÖu nghiÖm, nã cung cÊp cho häc sinh cã kiÕn thøc, c¶
3
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
con ®êng giµnh lÊy kiÕn thøc mang l¹i niÒm vui síng cña sù ph¸t triÓn.
- LÝ luËn d¹y häc coi bµi to¸n lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc cô thÓ. Nã ®îc ¸p
dông thêng xuyªn vµ phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc vµ c¸c lo¹i trêng häc kh¸c
nhau. Bµi to¸n ®îc sö dông ë tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc: nghiªn cøu
tµi liÖu míi, cñng cè, vËn dông, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kû n¨ng kû x¶o.
Bµi to¸n cßn lµ ®Ò tµi chÝnh cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
- §øng ë møc ®é ngêi gi¶i bµi to¸n cã thÓ chia bµi to¸n thµnh ba d¹ng sau:
+ Bµi to¸n t¸i hiÖn: Ngêi gi¶i chØ t¸i hiÖn gi¶i råi chÊp nhËn nã.
+ Bµi to¸n t×m tßi hay bµi to¸n nhËn thøc: Lo¹i nµy ngêi gi¶i cha cã s¼n.
Algorit.
gi¶i, ph¶i t×m tßi, tù lùc t×m ra nã. Bµi to¸n nµy lµ ph¬ng ph¸p chÝnh yÕu, chñ
®¹o
cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
+ Bµi to¸n t¸i hiÖn - t×m tßi: §øng trung gian gi÷a hai kiÓu trªn. §ã lµ lo¹i bµi
to¸n
xuÊt ph¸t tõ bµi to¸n quen biÕt ®èi víi ngêi gi¶i nhng ®ång thêi l¹i chøa ®ùng
c¸i g×
®ã cha biÕt.
1.3 T×nh huèng cã vÊn ®Ò:
- T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ mét tr¹ng th¸i t©m lÝ cña chñ thÓ nhËn thøc khi
vÊp ph¶i mét m©u thuÈn, bao hµm mét ®iÒu g× ®ã cha biÕt, ®ßi hái mét sù
t×m tßi tÝch cùc, s¸ng t¹o. T×nh huèng cã vÊn ®Ò ®îc x¸c ®Þnh bëi ba ®¹i lîng
sau:
+ KiÕn thøc ®· cã ë chñ thÓ.
+ Nhu cÇu nhËn thøc
+ §èi tîng nhËn thøc.
- Chñ thÓ cÇn cã thªm hiÓu biÕt míi vÒ ®èi tîng nhËn thøc cha cã trong kiÕn
thøc ®· cã cña chñ thÓ.
- §Ó cã mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò cÇn cã mèi quan hÖ x¸c ®Þnh chø kh«ng
ph¶i bÊt k× quan hÖ nµo gi÷a ba ®¹i lîng trªn. §ã lµ sù xuÊt hiÖn m©u thuÈn
khi kiÕn thøc cña chñ thÓ vÒ ®èi tîng nhËn thøc kh«ng ®ñ ®Ó tho¶ m·n nhu
cÇu nhËn thøc. Ph¶n øng ®Þnh híng cña chñ thÓ nhËn thøc xuÊt hiÖn nhê
vµo viÖc ph©n tÝch t×nh huèng x¶y ra. Sù ph©n tÝch ®ã gióp thiÕt lËp ®îc
mèi quan hÖ gi÷a kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã víi nh÷ng mèi liªn hÖ bªn
trong ®èi tîng nhËn thøc vµ kÕt qu¶ h×nh thµnh ®îc vÊn ®Ò hay ®Æt ®îc vÊn
®Ò ®Ó gi¶i quyÕt. NÕu chñ thÓ nhËn thøc lµ häc sinh th× ®ã chÝnh lµ vÊn
®Ò häc tËp.
*C¸c ®iÒu kiÖn t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò:
- Trong t×nh huèng cã vÊn ®Ò ph¶i v¹ch ra ®îc ®iÒu cha biÕt, ®iÒu míi trong
mèi quan hÖ víi c¸i ®· biÕt. Trong ®ã, c¸i míi ph¶i lät vµo nhu cÇu míi biÕt
nhËn thøc, t¹o ra tÝnh tù gi¸c t×m tßi cña häc sinh. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ khi
4
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
t¹o t×nh huèng, gi¸o viªn ph¶i c©n nh¾c tØ lÖ hîp lÝ gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i cha
biÕt.
-T×nh huèng ®Æt ra ph¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng cña häc sinh.
2. C¸c bíc cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
2.1. §Æt vÊn ®Ò:
Nªu ra c¸c hiÖn tîng, sù kiÖn m©u thuÈn víi tri thøc ®· cã b»ng lêi gi¶ng cña
thÇy, b»ng kinh nghiÖm, biÓu diÔn mÉu vËt, bµi to¸n… chñ thÓ nhËn thøc va
ch¹m víi m©u thuÈn kh¸ch quan, kÕt qu¶ chñ thÓ biÕn m©u thuÈn kh¸ch quan
thµnh m©u thuÈn chñ quan.
2.2. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
L«gÝc cña bíc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®îc thÓ hiÖn qua viÖc nªu gi¶ thuyÕt, v¹ch
kÕ ho¹ch gi¶ thuyÕt, chøng minh gi¶ thuyÕt. §©y lµ kh©u quan träng cña d¹y
häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Bíc nµy huy ®éng ®îc tèi ®a tÝnh t×m tßi, s¸ng t¹o cña
häc sinh trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò bé phËn cã thÓ do tõng c¸ nh©n
thùc hiÖn hoÆc th¶o luËn theo nhãm, hoÆc th¶o luËn chung c¶ líp. Gi¸o viªn
theo dâi tiÕn tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña häc sinh ®Ó khi cÇn thiÕt cã híng
dÉn, gîi ý vµ cuèi cïng tæng hîp l¹i toµn bé kÕt qu¶ xung quanh khu vùc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò chÝnh.
2.3. KiÓm tra c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kÕt luËn vÊn ®Ò:
Sau khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn híng dÉn häc sinh so s¸nh kÕt qu¶ ®¹t
®îc víi gi¶ thuyÕt, nÕu phï hîp häc sinh ®i ®Õn kÕt luËn vÊn ®Ò nÕu kh«ng
phï hîp ph¶i ®Æt gi¶ thuyÕt kh¸c vµ gi¶i quyÕt b»ng mét c¸ch kh¸c.
Khi vÊn ®Ò ®· ®îc kÕt luËn, tri thøc míi mµ häc sinh lÜnh héi ®îc tõ viÖc
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sÏ ®îc vËn dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cã liªn quan.
3. C¸c cÊp ®é cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
- D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thùc hiÖn ë ba møc ®é cao thÊp kh¸c nhau, tuú
theo tr×nh ®é tham gia cña häc sinh vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n nhËn
thøc.
+ Møc ®é thø nhÊt ®ßi hái gi¸o viªn thùc hiÖn toµn bé qui tr×nh cña d¹y häc
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §ã lµ ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ¥rixtic – hay hái ®¸p t×m tßi
bé phËn.
+ Møc ®é thø hai khi thÇy vµ trß cïng nhau thùc hiÖn toµn bé quy tr×nh cña
ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §ã lµ ®µm tho¹i ¥rixtic.
+ Møc ®é thø ba ®ßi hái ®Ó häc sinh tù lùc thùc hiÖn toµn bé quy tr×nh cña
d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §ã lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vÊn ®Ò hay nghiªn
cøu ¥rixtic.
II. C¸c kÜ thuËt c¬ b¶n trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
1. KÜ thuËt x©y dùng t×nh huèng vÊn ®Ò:
Trong nhµ trêng mçi m«n häc cã nhiÒu c¸ch x©y dùng t×nh huèng cã vÊn
®Ò tuú
theo ®Æc ®iÓm khoa häc cña nã. Tùu trung l¹i gåm c¸c bíc sau ®©y:
5
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
- T¸i hiÖn tri thøc ®· cã liªn quan ®Õn t×nh huèng s¾p gi¶i quyÕt.
- Nªu ra sù kiÖn, hiÖn tîng m©u thuÈn víi tri thøc ®· cã.
2. KÜ thuËt ®Æt vµ ph¸t triÓn vÊn ®Ò:
- Bíc nµy lµ kÕt qu¶ cña sù va cham gi÷a chñ thÓ nhËn thøc víi m©u thuÈn
kh¸ch
quan, tøc lµ kÕt qu¶ cña viÖc chñ thÓ biÕn m©u thuÈn kh¸ch quan thµnh
m©u thuÈn chñ quan.
- T×nh huèng cã vÊn ®Ò trong d¹y häc chøa ®ùng ngay trong cÊu tróc
l«gic cña néi
dung tµi liÖu, trong hÖ thèng kh¸i niÖm, quy luËt quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh
s¸ch gi¸o khoa m«n häc.
- LÝ thuyÕt kh«ng chØ lµ kiÕn thøc h×nh thµnh s½n mµ trong ®ã chøa c¶
ph¬ng thøc
nhËn nã. NghÖ thuËt s ph¹m cña gi¸o viªn lµ tæ chøc häc sinh gi¶i m· b»ng
c¸ch khÐo lÐo ®Æt ra nhiÖm vô nhËn thøc díi d¹ng cho bµi tËp, bµi to¸n nhËn
thøc. T×nh huèng ®ã ®îc t¹o ra khi:
+ Vµo ®Ò bµi gi¶ng kiÕn thøc míi.
+ §a vµo mét môc míi, mét kh¸i niÖm míi trong bµi häc.
3. KÜ thuËt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
- Thùc hiÖn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ b¾t dÇu tõ viÖc nªu vÊn ®Ò. Qu¸
tr×nh ph¸t biÓu
vÊn ®Ò ®ang n¶y sinh trong häc sinh. ChÝnh trong bíc nµy häc sinh ®· thÊy
®îc c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. L«gic ®îc thÓ hiÖn qua c¸c bíc:
+ V¹ch kÕ ho¹ch.
+ Nªu vµ lËp gi¶ thuyÕt.
+ Chøng minh gi¶ thiÕt
+ KiÓm tra viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
B. Thùc tr¹ng
- §èi víi häc sinh: Häc sinh tiÕp thu tri thøc mét c¸ch thô ®éng, kh«ng ®îc häc
tËp
trong ho¹t ®éng vµ b»ng ho¹t ®éng cña m×nh th× thêng kh«ng hiÓu râ b¶n
chÊt cña
vÊn ®Ò vµ dÔ quªn. Häc sinh chØ nghe thÇy th«ng b¸o kiÕn thøc díi d¹ng cã
s½n th× dÔ
cã c¶m gi¸c nhµm ch¸n vµ nh vËy kh«ng kÝch ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh,
dÉn ®Õn
häc sinh lêi t duy.
- §èi víi gi¸o viªn: Trong mét bµi d¹y, nÕu kh«ng biÕt t¹o ra nh÷ng t×nh huèng
cã vÊn
®Ò th× gi¸o viªn ph¶i nãi nhiÒu kh«ng kiÓm so¸t ®îc viÖc häc cña häc sinh do
®ã hiÖu
6
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
qu¶ giê d¹y kh«ng cao
- Thùc tÕ nhiÒu gi¸o viªn cho r»ng d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tuy hay nhng cã
vÏ Ýt cã
c¬ héi thùc hiÖn dîc do khã t¹o ra ®îc nhiÒu t×nh huèng cã vaans ®Ò.
C. Gi¶i ph¸p
- Tõ t×nh h×nh trªn b¶n th©n t«i ®· cã mét sè gi¶i ph¸p ®Ó d¹y c¸c quy luËt di
truyÒn cña
Men §en
VÝ dô:
1. D¹y môc: Lai ph©n tÝch: trong bµi lai mét cÆp tÝnh tr¹ng
s¸ch gi¸o khoa líp 9 trang 11..
* §Æt vÊn ®Ò:
P: Hoa §á x Hoa Tr¾ng
F: TLKG vµ TLKH nh thÕ nµo?
BiÕt mét gen quy ®inh mét tÝnh tr¹ng, tÝnh tr¹ng hoa ®á tréi hoµn toµn so víi
hoa tr¾ng.
* Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
V× häc sinh ®· cã kiÕn thøc vÒ ®Þnh luËt ®ång tÝnh cña Men §en nªn theo
qu¸n tÝnh häc sinh sÏ kÕt luËn vµ viÕt s¬ ®å nh sau:
Quy íc : Gen A quy ®inh hoa ®á.
Gen B quy ®Þnh hoa tr¾ng.
S¬ ®å lai : Hoa §á x Hoa Tr¾ng
P: AA x aa
Gp : A x a
F: Aa: 100% hoa ®á
- Gi¸o viªn: P: Hoa §á x Hoa Tr¾ng. Hoa tr¾ng cã kiÓu gen aa.
VËy kiÓu gen cña c©y hoa ®á ®îc viÕt nh thÕ nµo?
V× häc sinh ®· cã kiÕn thøc vÒ ®Þnh luËt ph©n tÝnh cã nghÜa lµ häc sinh
®· biÕt c©y hoa ®á cã 2 kiÓu gen quy ®Þnh ®ã lµ kiÓu gen AA vµ Aa nªn häc
sinh sÏ tr¶ lêi nh sau:
- Häc sinh: P cã thÓ thuÇn chñng ho¨c kh«ng thuÇn chñng, nªn c©y hoa ®á
cã thÓ cã 2 kiÓu gen AA vµ Aa. Nh vËy, ®èi víi d÷ kiÖn bµi to¸n nµy sÏ cã s¬
®å lai cho 2 trêng hîp:
+ Trêng hîp 1: P (thuÇn chñng): Hoa §á x Hoa Tr¾ng
AA x aa
Gp : A x a
F: Aa: 100% hoa ®á
+ Trêng hîp 2: P : Hoa §á x Hoa Tr¾ng
Aa x aa
Gp : A,a x a
7
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
F: 1 Aa : 1 aa
50% hoa ®á : 50% hoa tr¾ng
Häc sinh cã thÓ nhËn xÐt : Cïng cã mét kiÓu h×nh hoa ®á nhng cã kiÓu gen
kh¸c nhau lai víi hoa tr¾ng, F thu ®îc sÏ cã sù ph©n ly kiÓu h×nh kh¸c nhau:
+ NÕu P cã kiÓu h×nh lµ AA th× F sÏ ®ång tÝnh :100% hoa ®á .
+ NÕu P cã kiÓu h×nh lµ Aa th× F sÏ ph©n tÝnh : 50% hoa ®á : 50% hoa
tr¾ng. Vµ tõ ®©y gi¸o viªn gióp häc sinh ph¸t biÓu kh¸i niÖm lai ph©n tÝch
vµ ý nghÜa cña nã.
* KÕt luËn vÊn ®Ò:
Lai ph©n tÝch lµ phÐp lai gi÷a c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi víi c¸ thÓ mang
tÝnh tr¹ng lÆn ®Ó kiÓm tra kiÓu gen cña c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi ®ã:
+ NÕu con lai F1 ®ång tÝnh – c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cã kiÓu gen
®ång hîp.
+ NÕu con lai F1 ph©n tÝnh – c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cã kiÓu gen
dÞ hîp.
2. D¹y môc: Tréi kh«ng hoµn toµn
* §Æt vÊn ®Ò:
P(thuÇn chñng) : Hoa phÊn ®á x Hoa phÊn tr¾ng
AA x aa
F 1?
F1 x F1
F 2?
F1& F2 cã kiÓu gen vµ kiÓu h×nh nh thÕ nµo ? H·y biÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å
lai P - F2.
* Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
V× häc sinh ®· cã kiÕn thøc vÒ ®Þnh luËt 1, 2 cña Men §en nªn häc sinh sÏ
biÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai nh sau :
P(thuÇn chñng) : Hoa phÊn ®á x Hoa phÊn tr¾ng
AA x aa
Gp : A a
F1 : Aa: 100% Hoa phÊn ®á
F1 x F1: Hoa phÊn ®á x Hoa phÊn ®á
Aa x Aa
GF1 : A, a A, a
F2 : TLKG: 1AA : 2Aa : 1aa
TLKH: 3 ®á : 1 tr¾ng
Ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch minh ho¹ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm kh¸c víi lêi gi¶i cña häc
sinh nªn häc sinh muèn ®îc gi¸o viªn gi¶i thÝch v× sao.
- Gi¸o viªn: V× sao F1 cã kiÓu gen Aa l¹i cho kiÓu h×nh lµ hoa hång kh¸c bè
8
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
mÑ?
- Gi¸o viªn gîi ý: V× sao trong thÝ nghiÖm cña Men §en F 1 cã kiÓu gen Aa
l¹i cho kiÓu h×nh hoa ®á gièng kiÓu gen AA cña bè hoÆc mÑ?
- Häc sinh: V× A quy ®Þnh hoa ®á tréi hoµn toµn so víi gen lÆn a quy
®Þnh hoa tr¾ng.
- Gi¸o viªn: NÕu gen A tréi kh«ng hoµn toµn so víi gen a th× liÖu r»ng kiÓu
gen Aa cña F1 cã biÓu hiÖn hoa ®á kh«ng?
- Häc sinh: Cã thÓ v× hoa hång lµ tÝnh tr¹ng trung gian gi÷a hoa ®á vµ hoa
tr¾ng.
- Gi¸o viªn: VËy trong phÐp lai trªn kiÓu gen nµo quy ®Þnh hoa ®á.
- Häc sinh: KiÓu gen AA: hoa ®á;
KiÓu gen Aa: hoa hång;
KiÓu gen aa: hoa tr¾ng.
Tõ ®©y gi¸o viªn cho häc sinh viÕt s¬ ®å lai ®Ó kiÓm chøng l¹i gi¶ thuyÕt vµ
sau ®ã häc sinh kÕt luËn.
P: AA (hoa ®á) x aa (hoa tr¾ng)
F1: Aa (hoa hång)
F2: F1 x F1: AA (hoa ®á) : 2Aa(hoa hång) : 1aa (hoa tr¾ng)
§Õn ®©y gi¸o viªn th«ng b¸o thÝ nghiÖm ë F1 thu ®îc 100% hoa phÊn hång,
F2 thu ®îc 1hoa phÊn ®á : 2 hoa phÊn hång : 1 hoa phÊn tr¾ng.
*KÕt luËn vÊn ®Ò:
Tréi kh«ng hoµn toµn lµ hiÖn tîng di truyÒn trong ®ã kiÓu h×nh cña c¬ thÓ
lai F1 biÓu hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian gi÷a bè vµ mÑ.
Trong tÕ bµo ngoµi c¸c gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi hoµn toµn, cßn cã c¸c
gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi kh«ng hoµn toµn so víi gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng
lÆn lµm xuÊt hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian.
3. §Þnh luËt ph©n ly ®éc lËp cña Men §en:
*§Æt vÊn ®Ò:
Gi¸o viªn kiÓm tra kiÕn thøc ®· häc b»ng hai bµi to¸n sau:
(1) P t/c C©y ®Ëu h¹t vµng x C©y ®Ëu h¹t xanh
AA ↓ aa
F 1?
F1 x F1
↓
F 2?
(2) P t/c §Ëu h¹t tr¬n x §Ëu h¹t nh¨n
BB ↓ bb
F1?
F1 x F1
↓
F 2?
9
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
?H·y hoµn thiÖn hai s¬ ®å lai nªu trªn vµ viÕt kÕt qu¶ tæ hîp kiÓu gen vµ
kiÓu h×nh theo c«ng thøc sau:
( 1AA : 2Aa : 1aa)(1BB : 2Bb : 1bb) =?
( 3vµng : 1 xanh)(3 tr¬n : 1 nh¨n) = ?
Víi kiÕn thøc to¸n häc vµ sinh häc, häc sinh dÔ dµng tr¶ lêi yªu cÇu cña ®Ò
bµi, sau ®ã häc sinh viÕt kÕt qu¶ cña hai c«ng thøc lai trªn nh sau:
(1AA : 2Aa : 1aa)( 1BB : 2Bb : 1bb)
= 1AABB : 2AABb : 1Aabb
2AaBB : 4AaBb : 2Aabb
1aaBB : 2aaBb : 1aabb
(3 vµng : 1 xanh) (3 tr¬n : 1 nh¨n)
= 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n
- Häc sinh tù nhËn xÐt: C«ng thøc nµy chÝnh lµ sù kÕt hîp kiÓu gen còng nh
ë F2 cña phÐp lai (1) vµ (2)
- Gi¸o viªn vµo bµi míi víi bµi to¸n:
P t/c: H¹t vµng tr¬n x H¹t xanh nh¨n
F1: 100% h¹t vµng tr¬n
F1x F1 Vµng tr¬n x Vµng tr¬n
F2: 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n
? H·y biÖn luËn vµ viÕt s ®å lai trªn. BiÕt gen A quy ®Þnh h¹t vµng, gen a
quy ®Þnh h¹t xanh. Gen B quy ®Þnh h¹t tr¬n, gen b quy ®Þnh h¹t nh¨n.
*Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
- §øng tríc bµi to¸n nªu trªn häc sinh rÊt lóng tóng tuy r»ng c¸i míi hÇu nh kh«ng
khã t×m v× ®· chøa ®ùng trong c¸c bµi to¸n c¸c em võa gi¶i, häc sinh xuÊt
hiÖn nhu cÇu muèn t×m hiÓu.
- §Ó häc sinh tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn lÇn lît ®a ra nh÷ng c©u hái gîi ý
sau:
+ Gi¸o viªn: F1 thu ®îc 100% h¹t vµng tr¬n. VËy theo ®Þnh luËt ®ång tÝnh
cña Men §en c¸c em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh tr¹ng h¹t vµng vµ h¹t tr¬n?
+ Häc sinh: TÝnh tr¹ng h¹t vµng vµ h¹t tr¬n tréi hoµn toµn so víi h¹t xanh vµ
h¹t nh¨n
+ Gi¸o viªn: Theo ®Ò bµi
Gen A quy ®Þnh h¹t vµng.
Gen a quy ®Þnh h¹t xanh
Gen B quy ®Þnh h¹t tr¬n
Gen b quy ®Þnh h¹t nh¨n
+ Gi¸o viªn: F2 cã bao nhiªu kiÓu tæ hîp?
+ Häc sinh: 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n = 16 tæ hîp.
+ Gi¸o viªn: F2 xuÊt hiÖn 16 kiÓu tæ hîp, nh vËy cã kh¶ n¨ng mçi bªn bè mÑ F1
cho 4 lo¹i giao tö. §Ó F1 cho 4 lo¹i giao tö th× F1 ph¶i dÞ hîp 2 cÆp gen nhiÔm
s¾c thÓ t¬ng ®ång kh¸c nhau ph©n ly ®éc lËp víi nhau trong qu¸ tr×nh di
10
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
truyÒn. (Gi¶ thuyÕt)
Trªn c¬ së gi¶ thuyÕt võa nªu gi¸o vªn híng dÉn häc sinh tr¶ lêi tuÇn tù c¸c
c©u hái sau:
- Gi¸o viÖn: §Ó F2 xuÊt hiÖn 16 kiÓu tæ hîp kiÓu h×nh th× bè mÑ F1 ph¶i cho
bao nhiªu lo¹i giao tö?
- Häc sinh: Bè mÑ mçi bªn cho 4 lo¹i giao tö (v× 16 tæ hîp = 4 giao tö F 1x 4
giao tö F1)
- Gi¸o viªn: §Ó bè mÑ mçi bªn cho 4 lo¹i giao tö th× kiÓu gen cña bè mÑ F 1
ph¶i nh thÕ nµo ?
- Häc sinh: Bè mÑ ph¶i dÞ hîp hai cÆp gen (AaBb)
- Gi¸o viªn: F1 cã kiÓu gen AaBb qua gi¶m ph©n cho nh÷ng lo¹i giao tö nµo vµ
tØ lÖ mçi lo¹i b»ng bao nhiªu ?
- Häc sinh: F1 qua gi¶m ph©n cho 4 lo¹i giao tö v× tØ lÖ mçi lo¹i b»ng nhau.
Gt AB = gt Ab = gt aB =gt ab
- Gi¸o viªn: V× sao F1 cã kh¶ n¨ng cho 4 lo¹i giao tö víi tØ lÖ mçi lo¹i b»ng
nhau. §iÒu ®ã chøng tá gen quy ®Þnh mµu s¾c h¹t vµ h×nh d¹ng h¹t ë ®Ëu
Hµ Lan trong phÐp lai trªn n»m trªn c¸c cÆp nhiÔm s¾c thÓ t¬ng ®ång kh¸c
nhau, do ®ã trong qu¸ tr×nh di truyÒn chóng di truyÒn ®éc lËp víi nhau nªn
tÝnh tr¹ng t¬ng øng do gen quy ®Þnh ph©n ly ®éc lËp víi nhau.
- Gi¸o viªn: F1 cã kiÓu gen AaBb vËy kiÓu gen cña P ®îc viÕt nh thÕ nµo?
- Häc sinh: P t/c h¹t vµng tr¬n cã kiÓu gen AABB, h¹t xanh nh¨n cã kiÓu gen
aabb .
Tõ d©y, cho häc sinh viÕt s¬ ®å lai ®Ó kiÓm chøng l¹i gi¶ thuyÕt vµ nhËn xÐt
kÕt qu¶ F2 cña phÐp lai hai tÝnh tr¹ng chÝnh lµ sù kÕt hîp hai kÕt qu¶ cña hai
phÐp lai mét tÝnh tr¹ng.
*KÕt luËn vÊn ®Ò:
Khi lai gi÷a hai c¬ thÓ bè mÑ thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ hai hay nhiÒu cÆp
tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n th× sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng nµy kh«ng phô thuéc
vµo sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng kia vµ ngîc l¹i.
ë phÐp lai hai tÝnh tr¹ng: TLKG vµ TLKH cña F2 lµ tØ lÖ ph©n tÝnh chung
cña hai phÐp lai mét cÆp tÝnh tr¹ng.
P t/c kh¸c nhau vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n F2 lu«n cã tØ lÖ kiÓu h×nh:
9:3:3:1.
D. KÕt qu¶:
Sau mét thêi gian gi¶ng d¹y, dù giê líp b¹n, t«i ®· chän 2 líp cã kÕt qu¶ häc
tËp còng nh sè lîng häc sinh, tØ lÖ nam n÷ t¬ng ®èi ngang nhau ®Ó kh¶o s¸t
cïng mét thêi gian 45 phót, cïng mét ®Ò:
Líp thùc nghiÖm 9A: §µm tho¹i ¥rixtic th«ng qua bµi to¸n nhËn thøc
Líp ®èi chøng 9B: Gi¶i thÝch minh ho¹
Sau ®©y lµ b¶ng thèng kª kÕt qu¶ ®iÓm bµi kiÓm tra sau tiÕt d¹y d¹y häc gi¶i
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
11
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
0->2 2,1- 5->6,4 6,5- 8->10 5->10
S
>4,9 >7,9
Líp Ü
S % S % S % S % S % S %
sè
L L L L L L
9A 35 0 0 2 8,6 18 51, 8 22, 6 17, 32 91,
4 9 1 4
9B 35 1 2, 8 22, 20 57, 5 14, 1 2,9 26 74,
9 9 1 3 2
Qua ®©y ta cã thÓ nhËn xÐt r»ng:
1. Líp thùc nghiÖm:
Líp häc nghiªm tóc, häc sinh rÊt høng thó häc bé m«n. Cã ®Õn 50% sè lîng
häc sinh ph¸t biÓu x©y dùng bµi. Bµi to¸n nhËn thøc ®a ra tríc khi vµo bµi míi
hÇu hÕt häc sinh vËn dông ®îc kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i vµ ch¼ng nh÷ng thÕ
bµi gi¶i cña c¸c em lËp luËn còng rÊt tèt. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho
viÖc vµo bµi míi cña gi¸o viªn.
2. Líp ®èi chøng:
ë líp ®èi chøng líp häc còng rÊt nghiªm tóc bëi lÏ ®ã lµ b¶n chÊt vèn cã cña
häc sinh trêng THCS Mü Thuû. Tuy nhiªn v× gi¸o viªn lµm viÖc nhiÒu h¬n häc
sinh nªn cha t¹o ®îc høng thó häc tËp cho häc sinh. Tõ ®ã t¹o nªn kh«ng khÝ
líp häc cha thËt s«i næi. TØ lÖ häc sinh ph¸t biÓu x©y dùng bµi còng Ýt h¬n
so víi líp thùc nghiÖm. Häc sinh cha thËt tá ý yªu thÝch bé m«n, yªu thÝch giê
häc. Ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch minh häa cha rÌn luyÖn ®îc cho häc sinh kÜ n¨ng t
duy s¸ng t¹o, kÜ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp. Cho nªn viÖc
n¾m v÷ng néi dung bµi míi vµ gi¶i quyÕt bµi tËp ë SGK h¬i khã ®èi víi häc
sinh, thËm chÝ cã mét sè em kh«ng gi¶i ®îc bµi tËp. ViÖc häc sinh tr¶ lêi c¸c
c©u hái cña gi¸o viªn ®Ó ®i ®Õn tù ph¸t biÓu ®Þnh luËt thËt sù kh«ng cã hiÖu
qu¶ b»ng ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, còng nh viÖc n¾m v÷ng c¬ së tÕ
bµo häc lµ kiÕn thøc träng t©m cña mçi quy luËt còng cã phÇn khã ®èi víi häc
simh líp ®èi chøng .
PhÇn III
kÕt luËn
Trªn c¬ së ph©n tÝch, néi dung ch¬ng I < C¸c thÝ nghiÖm cña Men §en (quy
luËt di truyÒn) trong ch¬ngtr×nh sinh häc líp 9 THCS > cho phÐp t«i ¸p dông
ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña
häc sinh .
Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong gi¶ng d¹y c¸c quy luËt di truyÒn ®·
gióp häc sinh hiÓu s©u kiÕn thøc vµ vËn dông tèt kiÕn thøc. VËn dông d¹y
häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gãp phÇn ®æi míi néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc
12
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
nh»m môc ®Ých t¨ng tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh gãp phÇn thùc hiÖn
nhiÖm vô c¶i c¸ch gi¸o dôc: C¶i tiÕn ph¬ng ph¸p theo híng “Ph¸t huy trÝ lùc
häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp” phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña lÝ luËn d¹y
häc hiÖn ®¹i.
Víi ®Ò tµi nµy t«i rÊt t©m ®¾c song do kh¶ n¨ng cßn nhiÒu h¹n chÕ do ®ã
®Ò tµi nghiªn cøu cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt nhÊt ®Þnh. RÊt mong ®îc sù gãp
ý cña b¹n ®ång nghiÖp vµ quý thÇy c« ®Ó ®Ò tµi ®îc hoµn chØnh h¬n vµ
còng ®Ó t«i lµm tèt h¬n c«ng t¸c gi¶ng d¹y. §îc vËy, t«i xin ch©n thµnh tá lßng
biÕt ¬n s©u s¾c.
H§KH trêng THCS Mü Thñy Mü thñy, ngµy 09 th¸ng 02 n¨m 2009
Ngêi lµm ®Ò tµi:
Vâ ThÞ LiÔu
13
- Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men
§en
14
nguon tai.lieu . vn
