Xem mẫu
- Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 113 03(40) (2020) 113-120 Số phận bất hạnh của phụ nữ trong tiểu thuyết Kỳ nữ họ Tống của Nguyễn Văn Xuân The unfortunate fate of women in the novel “Ky nu ho Tong” by Nguyen Van Xuan Vũ Đình Anh* Dinh Anh Vu* Khoa Văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị khu vực III, 232 Nguyễn Công Trứ, Đà Nẵng, Việt Nam Faculty of Culture and Development, Academy of Politics Region III, 232 Nguyen Cong Tru, Da Nang, Vietnam (Ngày nhận bài: 31/03/2020, ngày phản biện xong: 20/04/2020, ngày chấp nhận đăng: 27/6/2020) Tóm tắt Kỳ nữ họ Tống là tác phẩm mà Nguyễn Văn Xuân tâm đắc nhất khi còn sống. Cuốn tiểu thuyết phản ánh về giai đoạn lịch sử nửa đầu thế kỷ XVII ở Đàng Trong. Tác phẩm đã đặt ra rất nhiều vấn đề, suy tư, quan điểm khác nhau. Bên cạnh cảm hứng phê phán và tố cáo tham vọng quyền lực, tiền bạc, tình dục..., nhà văn còn bày tỏ lòng cảm thương đối với thân phận phụ nữ. Những nhân vật nữ như công chúa, thiếu nữ quý tộc hay gia đình nghèo, số phận bất hạnh của họ giống như quân cờ trong một trò chơi về quyền lực, tiền bạc. Đó là tiếng nói “xót thương cho thế thái nhân tình, cho số phận, kiếp người” của những người phụ nữ trong thời kỳ loạn lạc. Từ khóa: Kỳ nữ họ Tống; Nguyễn Văn Xuân; thân phận phụ nữ; bạc mệnh. Abstract “Ky nu ho Tong” is Nguyen Van Xuan’s most favourite literature work when he was alive. The novel reflects the historical period of the first half of the XVII century in Dang Trong. The work of literature has given a lot of problems, thought-provoking titles and different perspectives. Besides the inspiration for criticizing and denouncing the ambitions of power, money, sexuality and so on, the writer also expressed compassion on women’s fate. The fates of female characters such as princesses, noble young ladies or the poor were like the chess pieces in the game of power, money. That was the voice of “mercy to the humanity, fate and life” for the women in turbulent time. Keywords: Ky nu ho Tong; Nguyen Van Xuan; women’s fate; unfortunate fate. 1. Đặt vấn đề về tác phẩm này: “Kỳ nữ họ Tống, một cuốn sách chỉ có thể viết được bởi một nhà văn dày Kỳ nữ họ Tống [1] là tiểu thuyết dày dặn và dặn kinh nghiệm nghề, chìm nổi trải nghiệm thành công nhất của Nguyễn Văn Xuân sau gần đời, một học giả uyên bác, mà vẫn không hoàn 70 năm cầm bút. Ngay sau khi phát hành, tác toàn đánh mất đi sự táo bạo trẻ trung từng có phẩm đã được công chúng đón nhận rộng rãi, hơn nửa thế kỷ trước” [2]. được Liên hiệp Hội Văn học nghệ thuật thành phố Đà Nẵng trao giải A, Liên hiệp Hội Văn Kỳ nữ họ Tống của Nguyễn Văn Xuân xây học nghệ thuật toàn quốc trao giải A năm 2003. dựng công phu về một giai đoạn lịch sử nửa Nhà văn Nguyên Ngọc đã có nhận định sâu sắc đầu thế kỷ XVII ở Đàng Trong. Nhân vật chính Email: vudinhanhv3@gmail.com
- 114 Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 là Tống Thị, người đàn bà có thật dưới thời các trong tiểu thuyết này, họ đã phải nếm trải nhiều chúa Nguyễn Phước Nguyên (chúa Sãi), chúa nỗi buồn, thậm chí là đắng cay, mất mát. Bởi Nguyễn Phước Lan (chúa Thượng) và chúa họ không có quyền lựa chọn hạnh phúc cho Nguyễn Phước Tần (chúa Hiền). Chính sử triều mình, họ bị cha mẹ coi như những món hàng, Nguyễn ghi chép rất vắn tắt về bà, rằng bà là vợ những quân bài phục vụ cho mục đích chính trị. trấn thủ Quảng Nam - Nguyễn Phước Kỳ, con Nhân vật “con út của chúa Sãi” [4], còn dâu chúa Sãi, chị dâu và tình nhân của chúa được gọi là “bà Phò mã” đã gợi cho chúng ta Thượng, về sau tư thông với Chưởng dinh nhiều suy nghĩ. Là người con gái quyền quý mà Nguyễn Phước Trung (em ruột chúa Thượng) đến tên riêng cũng không được đề cập, qua đó mưu làm phản, bị chúa Hiền xử tử. Dù bị coi là cũng phản ánh phần nào về thân phận phụ “nghịch thần” song sử sách vẫn khen ngợi nhan thuộc của họ (nhỏ thì phụ thuộc cha mẹ, lấy sắc cùng tài ăn nói của bà Tống. Đó là cơ sở để chồng thì phụ thuộc chồng). Nàng lấy Hiển Nguyễn Văn Xuân dành khoảng gần 10 năm để Hùng theo sự sắp đặt của chúa. Hiển Hùng vốn viết tiểu thuyết lịch sử này. là đại thương gia, chủ một thuyền buôn lớn từ Qua tác phẩm, Nguyễn Văn Xuân đã đặt ra Nhật Bản thường giao thương tại Hội An (tên là rất nhiều vấn đề, chiều cạnh, suy tư trong sáng Sataro, song để dễ gọi, được chúa “ban họ tác tâm huyết nhất của mình. Nếu như phần nổi Nguyễn Đại Lượng, tên Hiển Hùng”). Nhân vật của tác phẩm là cảm hứng phê phán, tố cáo bà Phò mã chỉ được đề cập ngắn gọn trong vài những tham vọng quyền lực, tiền bạc, sắc dục... đoạn văn đến thăm Tống Thị sau khi Nguyễn thì cũng có rất nhiều góc khuất cần tĩnh tâm Phúc Kỳ mất. Nhất là từ khi vợ chồng ông Hiển nghiền ngẫm. Một vấn đề được nhà văn quan Hùng được lệnh về Nhật gấp, nên đã diễn ra tâm sâu sắc là sự thương cảm đối với số phận “cuộc chia tay đầy nước của hai người đàn bà của người phụ nữ trong xã hội phong kiến Việt trẻ, đẹp, một người sớm góa bụa và một người Nam thời loạn lạc. Điểm qua các nhân vật phụ sẽ chịu cảnh xa xứ vĩnh viễn”. nữ trong tiểu thuyết Kỳ nữ họ Tống từ chính Bà Phò mã nghĩ đến cảnh theo chồng về đến phụ, xuất hiện từ đầu đến cuối hay chỉ một Nhật, một đất nước xa xôi, ngàn trùng cách trở vài chi tiết của tiểu thuyết, thì cảm nhận chung mà ứa nước mắt nhớ đến “chị Ngọc Vạn, hoàng nhất về số phận của họ là hồng nhan bạc mệnh. hậu của Chân Lạp (vợ vua Chey - Cheeta), đến Tiểu thuyết như góp thêm tiếng nói tố cáo sự tin tức còn khó khăn huống gì mong gặp mặt”. bất bình đẳng trong xã hội phong kiến thời kỳ Từ đây, những dòng tâm sự não lòng giữa hai suy tàn. Người phụ nữ Việt xưa chịu nhiều bất người phụ nữ quyền quý nhưng bất hạnh. Họ là công, bất bình đẳng của “lễ giáo phong kiến các công nương con chúa nhưng rồi cũng đành trên hai phương diện, áp bức giai cấp và áp bức chịu thân phận gả bán đến những đất nước, giới tính” [3]. chân trời mịt mù không hẹn ngày gặp lại. Nỗi 2. Số phận bất hạnh của những người phụ khổ của họ không chỉ là đường xa cách trở, mà nữ trong tiểu thuyết còn là sự khác biệt về văn hóa, về lối sống, về sự thiếu thốn tình cảm không gì bù đắp được: 2.1. Con gái của chúa Nguyễn và các quan lại “Người ta còn mong đôi bữa, nửa tháng về Nếu theo cách nghĩ thông thường, những thăm cha mẹ, ngày giỗ, ngày kỵ dẫn chồng về nhân vật phụ nữ là các công nữ, tiểu thư, con lạy bàn thờ, ngày Tết về mừng tuổi ông bà, cha chúa Nguyễn và các quan lại sẽ được hưởng mẹ, chứ như bọn em ra đi, chân trời mặt biển cuộc sống an nhàn, hạnh phúc. Vậy nhưng biết lúc nào tái hợp, nghĩ mà tủi thân”.
- Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 115 Từ hiện thực này, Tống Thị dẫn ra câu Song các công nữ không hề mong muốn một chuyện trong lịch sử, so sánh với Huyền Trân cuộc hôn nhân với người chồng viễn xứ để rồi công chúa để thấy bà Phò mã đỡ khổ hơn. Bởi được ghi vào sử sách, họ phải chấp nhận vì dù sao Hiển Hùng còn là người tao nhã, lại ở quan niệm “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy” đã đất nước văn minh, gần gũi về văn hóa, về tín thành luật bất thành văn trong xã hội thời ngưỡng, tâm linh: “Thiệt may mà chồng em phong kiến. Họ phải chấp nhận hy sinh vì sự cũng cùng Nho giáo, Phật giáo với nhà ta”. Còn nghiệp của cha và biết là không thể khác được. công nữ Ngọc Vạn về làm vợ vua Chân Lạp thì Họ chua chát nhận ra rằng, đến công lao mở cõi tựa như Huyền Trân “về làm dâu nước Chiêm to lớn như Huyền Trân mà “Tới bây giờ em Thành chỉ có núi sâu rừng thẳm...”. Bà Phò mã chưa thấy ai ca tụng, chỉ nghe toàn những lời cũng thừa nhận: “Giống hệt thôi! Huyền Trân đàm tiếu”. Họ biết khi ra đi là chịu cảnh thì gả bán để mở Chiêm động, chị em thì... Ôi! “xương trắng gửi quê người nào có ai thèm biết tới huống hồ là nhắc nhở. Rồi còn thân em... Cái thân con gái sinh vào gác tía, lầu son, ai Đó! Sự nghiệp mở nước của cha em!”. Đây đứng ngoài cũng tưởng sung sướng lắm đấy”. cũng một tiếng nói lên án việc lấy những người Rồi bà Phò mã giãi bày thêm về người chị phải con gái, thậm chí chính con ruột của mình để lấy chồng xa xôi vì ý muốn, mục đích của chúa mưu đồ chính trị. Sãi là giữ tình bang giao và giữ yên bờ cõi. Chúa Sãi khuyên nhủ con khi gả chồng xa: “họ Nhân vật Thu Thủy, con của một mệnh quan tộc nhà ta đang buổi đầu lập quốc, nào khác gì triều đình, lấy Quận công, con cả của Tống Thị ngọn đèn trước gió, chẳng biết tắt lúc nào nên theo kiểu “Môn đăng hộ đối”, “Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”. Ngay khi mới biết tin Quận phải toàn tâm, toàn lực giữ đất, mở đất. (...) công chuẩn bị lấy vợ, Hải Bằng đã có suy nghĩ: Vậy gả con về Chân Lạp xa xôi, cha mẹ rất đau “Rồi cậu ta sẽ làm gì với người vợ bạc phước khổ nhưng không thành tựu việc này thì họ nào đó sẽ rơi vào tay quận công ngớ ngẩn Nguyễn ta biết làm sao ổn định được phương này?”. Quả thực, khi đọc Chương II: Môn đăng Nam mà dốc toàn lực ổn định mặt Bắc?”. Chúa hộ đối ở phần V của tiểu thuyết khiến ta vừa Sãi khuyên con chấp nhận lấy chồng viễn xứ là buồn cười vừa xót thương cho cặp vợ chồng sự hy sinh cao cả, sau này khi đại nghiệp thành “Như bông hoa lài cắm bãi cứt trâu”. Thậm chí, thì “tên con ghi vào sử sách còn quan trọng hơn tác giả còn nhấn mạnh thêm là “ở đây chỉ là bãi gấp mấy lần chuyện cũ của công chúa Huyền cứt trâu khô, cắm vào đó chỉ còn thấy héo hon, Trân”. Nhìn lại lịch sử, thời xưa, việc gả công rời rã”. Hải Bằng là người phải đứng ra để phối chúa cho vua quan các nước láng giềng vì mục hợp “nghịch cảnh đáng thương tâm này”, đã tự đích chính trị đã trở nên phổ biến. Một nhân vật nhủ theo câu nói của cổ nhân để “bớt nỗi ray cả xứ Đàng Trong, cả đất Việt thường nhắc đến rứt tâm can: “Ôi! Hồng nhan bạc phận”. Thu là công chúa Huyền Trân lấy Chế Mân (Quốc Thủy đã tìm mọi cách để phản đối, thậm chí vương Chiêm Thành) để đổi lấy hai châu chống đối cuộc hôn nhân bất hạnh của mình Ô, Lý (từ nam đèo Hải Vân đến phía bắc Quảng quyết liệt đến mức “đã có lần tự tử, nhưng may Trị ngày nay). Nếu không có được vùng đất sao có người cứu kịp”. Hải Bằng cũng tìm cách này, nhất là khu vực đèo Hải Vân (rất khó ngăn chặn “cuộc hôn nhân vô nhân đạo này”, khăn, nguy hiểm nếu dùng vũ lực để đánh nhưng không có phương cách nào cứu vãn. chiếm) thì chưa biết đến khi nào người Việt Cuộc hôn nhân đôi đũa lệch này cũng tan vỡ mới có thể mở cõi về phương Nam. khi âm mưu tạo phản của Tống Thị bại lộ,
- 116 Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 Quận công bị đi đày, thì Thu Thuỷ về nhà cha Đoạn văn tả về cái chết “lạ lùng” của nàng, mẹ và “Thề chết sống là không bao giờ ngó mặt nhà văn viết với giọng vừa mỉa mai, vừa xót người chồng ấy nữa”. thương cho người đẹp. Thị Thừa “Quằn quại Đến Túy Nguyệt, vợ của Hải Bằng là con một giờ, người con hát xinh đẹp khó tìm thấy ở của gia đình quyền quý, có sắc đẹp, lại tháo vát, trần gian đã thở hơi cuối cùng để thấm thía sâu lanh lẹ, luôn dành tình yêu sâu sắc cho Hải sắc cái tên Hiền của Chúa. Tài sắc của nàng quả Bằng. Ai cũng nghĩ nàng sẽ có được hạnh phúc, là tai họa cho sinh mạng nàng để dẫn tới cái song số phận nàng cũng bất hạnh như bao nhân chết lạ lùng, bi thảm”. Một người con gái tài vật phụ nữ khác. Nàng cũng chỉ là cái bóng của sắc hiếm có trong cuộc đời cũng chỉ như món Tống Thị trong lòng chồng. Bởi khi xác định đồ chơi, khi chúa không cần nữa thì vứt bỏ lấy nàng, Hải Bằng chỉ nghĩ làm vậy chàng sẽ không thương tiếc. Theo lời bình luận và suy được tiếp tục gần gũi, gắn bó với Tống Thị ngẫm của Hải Bằng thì chúa Hiền cũng không nhiều hơn, và mỗi lần “gần gũi” thì Hải Bằng cân bằng được hai dục vọng: đam mê quyền lực thường tưởng tượng là hình ảnh Tống Thị. Túy và đam mê người đẹp. Giữa hai đam mê này thì Nguyệt cũng không có được niềm vui, hạnh chúa Hiền lựa chọn quyền lực, nên đã gạt bỏ phúc làm mẹ, dù nàng rất mong muốn. Đến khi mọi trở lực khác. âm mưu của Tống Thị bị phanh phui, sau ngày Hải Bằng băn khoăn về lý do giết Thị Thừa đêm hỗn loạn, Túy Nguyệt “biệt vô âm tín”. của chúa: “Tại sao đánh thuốc độc? Nàng phải Nàng còn sống hay đã chết, lưu lạc xứ nào hay trả cái tội gì?”. Phải chăng vì Chúa quá yêu chỉ là hồn ma vật vờ không người thờ cúng? nàng? Hải Bằng tự lý giải: “Không! Chúa Hiền không phải con người có tình yêu đắm đuối, 2.2. Các nhân tình, nhân ngãi của chúa và điên cuồng! Đó chỉ là một bản tính tàn bạo, các quan lại thích giết người thôi”. Chúa giết nàng vì không Một số nhân vật như Thị Thừa, Thị Tứ, Thị muốn nàng rơi vào tay người khác, nhưng cũng Ngũ, Sáu… bị ném vào cuộc đời rối ren, loạn không dám giữ nàng trong cung cấm vì sự say lạc, bị coi như những người tình hờ phục vụ mê người đẹp sẽ dễ dàng “phừng phực thức cho thú ăn chơi, hưởng lạc của tầng lớp trên. giấc”. Như vậy, Thị Thừa phải chết thì chúa Tiêu biểu như Thị Thừa - một “hồng nhan bạc Hiền mới tập trung cho đam mê quyền lực. Một phận”. Nàng là con người tài sắc vẹn toàn: vị chúa được nhân dân coi như “thánh nhân” “thuộc loại quốc sắc, thiên hương lại có tiếng cũng chỉ là người đầy tham vọng và tàn nhẫn hát tuyệt diệu, có thể làm mềm nhũn lòng trong suy nghĩ của nhân vật kể chuyện. người”. Nếu theo lẽ thường, nàng sẽ được hưởng hạnh phúc trọn vẹn vì đã gặp được chúa Các nhân vật Thị Tứ, Thị Ngũ... cũng là Hiền - một minh chúa thời ấy. Nàng được chúa những người con gái đẹp, song chỉ vì nghèo Hiền hết mực yêu thương, chưa gây lỗi lầm gì. túng mà phải làm nghề “bán thân nuôi miệng”, Ấy vậy mà sau một đêm thức trắng đọc “truyện mong kiến chút vốn để làm ăn. Thị Ngũ chỉ là Ngô Vương Phù Sai vì quá yêu Tây Thi mà hình bóng thay thế Tống Thị trong lòng Thắng thân nhục, nước mất, mối hận ngàn đời không Bố vì nàng có nét giống với Tống Thị. Cuộc tan được, Chúa giật mình”. Chúa Hiền đã có tình nhân ngãi của nàng cũng không yên ổn khi cách xử trí theo đúng nguyên tắc của vị chúa nàng lọt vào mắt “con quỷ dâm dục” Nguyễn “tham vọng” và “tàn nhẫn”. Đó là sai người cho Phước Trung, bị Chưởng dinh cho người bắt Thị Thừa uống thuốc độc, loại nàng ra khỏi cóc để chiếm đoạt, hưởng thụ. May mà được cuộc đời để chúa chuyên tâm chính sự. Thắng Bố và các bạn bè cứu nàng thoát được.
- Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 117 Còn Thị Tứ là nhân tình của Hải Bằng, cô nàng Nhân vật Sáu đã bị lừa lên thuyền để đưa đôi lúc cũng mơ ước được danh chính ngôn sang Trung Quốc, song rất may mắn, ngẫu thuận, làm bà bé nhưng không được toại nhiên được Hải Bằng “Đơn kiếm phá hải tặc” nguyện, vì Hải Bằng không muốn Túy Nguyệt cứu từ trên thuyền khi đi tìm Thị Ngũ (nhân buồn. Thị Tứ thường dùng những câu hò để nói tình của Thắng Bố). Và Sáu đã trả ơn cũng tình hộ lòng mình: “Anh buồn có chốn thở than,/ cảm lâm ly không kém, đó là dâng hiến trinh Em buồn như thể hương tàn canh khuya”, tiết cho Hải Bằng và làm nhân tình, thêm một “Chàng ơi phụ thiếp làm chi,/ Thiếp là cơm bến đỗ của chàng. Tuy nhiên, đây có lẽ trở nguội chờ khi đói lòng”, và còn nhấn mạnh thành bến đỗ thực sự của đời chàng khi kết quả thêm: “Anh có thấy cây hương thắp trong đêm của đêm Sáu trả ơn ấy đã “đơm bông, kết trái”. khuya, tàn lụi lần lần trong đêm khuya không. Sáu có mang giọt máu của Hải Bằng. Song số Đó, đời của em đó”. Hải Bẳng hiểu nỗi lòng phận Sáu cũng chưa biết có hạnh phúc và có của Thị Tứ, nhưng cũng chỉ thể hiện sự thương hậu không. Bởi nàng lại bụng mang dạ chửa cảm bằng việc không xem thường mà “tỏ cho một mình vò võ đợi Hải Bằng thực hiện xong nàng biết lòng yêu chuộng, quí mến”. các tâm nguyện và nghĩa vụ thiêng liêng đối Còn với Sáu (Tịnh), cũng vì cảnh ngộ “cha với Tống Thị. Ngay cả khi Tống Thị được nhà chùa lo hương khói, thì Hải Bằng “ra đi, mãi chết. Mẹ già yếu, nghèo khổ” mà phải dấn thân mãi không thấy bóng dáng nữa”. đi làm thuê ở Hội An, rồi gặp gỡ với nam thanh niên người Hoa. Chính người này đã lừa nàng 2.3. Nhân vật chính - Tống Thị về thăm nhà để tính chuyện cưới xin và “đưa cô Nhân vật phụ nữ trung tâm của tiểu thuyết về Tàu để bán”. Đoạn văn này là cơ hội để mà chúng ta không thể không đề cập, đó là Nguyễn Văn Xuân thể hiện những hiểu biết, Tống Thị. Dường như khi đề cập về nhân vật suy tư của mình về cái nghề “bán thân nuôi này, cảm nhận của chúa Hiền và nhân dân cả miệng” bạc bẽo, ê chề nơi thương cảng sầm uất xứ Đàng Trong là: “căm hận bà ấy đến gan Hội An một thời. Những câu ca dao mà gần phổi. Vì chúa cho là do bà ấy mà tiên Chúa mất Hội An ai cũng biết đó là: “Hội An bán gấm, đạo đức, mất lòng dân. Xã hội hư đốn, đồi bại, bán điều,/ Kim Bồng bán cải, Trà Nhiêu quốc gia mất kỷ cương”. Có điều này, cũng là bán…”. Ông miêu tả khá kỹ về đặc tính, sở phù hợp bởi hành động của Tống Thị “thực sự thích “hành lạc” của từng nhóm người làm ăn ở chủ động, tích cực trong việc hại dân, tích luỹ đây. Nếu như nhóm “người phương Đông Việt, thành phú gia địch quốc, thay ngôi chúa bằng Tàu, Nhật... chỉ dám lén lút nhờ bóng tối che những hành động táo bạo chưa dễ trong thế giới giấu cả suy tư và hành động của mình” thì đã có mấy mặt phụ nữ từ cổ chí kim hành động nhóm phương Tây chẳng cần lén lút, ngại ngần, liều lĩnh hơn bà”. Nói đến Tống Thị là nói đến họ công khai đòi hỏi cái thú vui xác thịt. Nhóm tham vọng quyền lực mù quáng, không có điểm người Tàu đặc biệt rất đề cao trinh tiết, họ quan dừng, dù đã giàu có đến mức chỉ thua chúa ở niệm khi quan hệ với người còn trinh sẽ đem lại xứ Đàng Trong, nhưng vẫn không hài lòng. Để nhiều may mắn. “Giá một người con gái còn cuối cùng khi âm mưu tạo phản bị bại lộ đã trinh tiết cao gấp trăm lần người đã thử lửa. phải nhận lấy cái chết nhục nhã, bị người đời Trinh tiết đối với họ quan trọng như chính đời phỉ nhổ, “là thứ quái vật, trời không dung, đất sống của họ, vận mệnh của họ”. Vì vậy, họ không chứa được”. Hình ảnh cuối cùng về cũng thường mua những cô gái còn trinh tiết về Tống Thị đó là cái xác đang thối rữa được đào Trung Quốc để bán lại với giá rất cao. trộm trong đêm mưa gió để đem về chùa Thiền
- 118 Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 Lâm chôn, mà “Nước mưa xối xả không rửa thân mẹ góa, con côi. Mất chồng dường như được mùi hôi thối khủng khiếp của thi hài làm nàng mất luôn hy vọng làm bà hậu mà bấy lâu cả những người thường quen tiếp xúc xác chết hằng mơ ước, bởi chồng vốn đã được chọn làm súc vật phải nôn ọe”. thế tử để nối nghiệp chúa. Thời gian này, vợ Hành động hại dân, hại nước của nhân vật chồng Hiển Hùng thường tới thăm với những Tống Thị là không thể tha thứ, là đáng lên án. “buổi trò chuyện dài dòng này giúp chị Hai Song, chúng ta cần tìm hiểu kỹ hơn về quá trình quên nỗi buồn đau thắt chặt trái tim. Nếu cứ chuyển biến tâm tư, tính cách của một tiên nữ như thế thì những ngày tang chế cũng đỡ phần sang ác quỷ, từ người xinh đẹp, hiền thục, từ tâm nào thấm thía”. Nhưng rồi “niềm vui duy nhất trở thành con người độc ác, xảo quyệt, đê tiện. trong những ngày này” cũng bị cắt đứt khi vợ chồng Hiển Hùng được lệnh về Nhật gấp. Khi quan Trấn thủ Nguyễn Phúc Kỳ còn sống, Tống Thị không chỉ là người xinh đẹp mà Những tưởng sự mất mát, nỗi buồn đến đó là còn có lòng nhân từ. Nàng thường xuyên làm tận cùng, thì tai họa lại liên tiếp giáng xuống công đức, “mang tiền, gạo, vải vóc ra cho đời nàng. Trong một lần đi viếng mộ chồng, những người ở các xóm nghèo quanh thành. Tống Thị bị toán cướp bắt đưa lên núi (sau này Chị làm việc ấy từ nhiều năm”. Những người mới biết là do Thắng Bố thực hiện - vì quá yêu dân nghèo thấy nàng như “phật sống, bậc mỹ nàng). Phải khó khăn, vất vả lắm, Hải Bằng và nhân cao quý nhất trần đời”, bởi nàng không Lê Sách cùng quân sĩ mới cứu được nàng an như những bà quan khác có địa vị nhỏ hơn, toàn trở về. Sau đó không lâu, một tại họa nhan sắc cũng bình thường nhưng lại xem họ khủng khiếp, “trọng đại”, “to lớn” hơn lại ập “như rơm, như rác”. đến. Đó là “Quan cai cơ, thân phụ chị đã cùng Nhưng cái nốt ruồi “thượng phu trích lệ” của cả gia quyến lên một chiếc thuyền lớn rồi vượt nàng như đã ngầm báo hiệu một cuộc đời đau qua cửa Noãn (Thuận An) để về Thăng Long. khổ, bất an và đem chết chóc đến cho người Chúa rất phẫn nộ”. Nàng phải thân mẹ góa, con khác, nhất là chồng. Dù Tống Thị hết lòng chăm côi lặn lội dặm trường ra Phước Yên, phải lạy sóc chồng, lo cho sức khỏe chồng, nhưng Quan lục, nhờ vả hết các mối quan hệ để xin chúa tha trấn thủ thì cứ ngày một đau yếu. Nàng không cho. Buổi sáng Tường quận công vào trình sự chỉ bồi dưỡng chồng bằng đồ ăn thức uống bổ việc lên chúa, tác giả so sánh “Số mệnh chị dưỡng, bằng thuốc thang, mà nàng còn lo cả về Tống và gia đình chị đặt cả vào sáng đó như mặt tâm linh, ấy là thường làm công đức và lên trong một ván sóc dĩa: Hoặc chẵn, hoặc lẻ. chùa cầu an. Nhưng oái oăm thay, Nguyễn Phúc Chẵn là những ngày bình an tiếp diễn; lẻ là tan Kỳ quá đam mê nhục dục, dù Tống Thị đã ra sức vỡ, phân tán chưa biết thế nào lường trước can ngăn, song vô ích. Ông không chống lại được”. Nhưng “sự vụ gay cấn lắm” vẫn chưa được ham muốn tính dục, hàng đêm hết “trận” thể gỡ được. Cuối cùng phải nhờ vào đứa con này sang “trận” khác, cứ nghỉ ngơi một lúc cho út đang ẵm ngữa và sự may mắn thì gia đình hồi sức rồi lại “vùng dậy và tái diễn”. Cuối cùng, nàng mới qua được kiếp nạn này. Đó là Túy Quan trấn thủ Quảng Nam dinh không thọ được Nguyệt và cô Nhạn bồng công tử út vào Phủ lâu, ông chết khi độ tuổi ngoài ba mươi, đó là gặp chúa (ông nội), nhìn thấy đứa cháu tội hậu quả nhãn tiền đã được cảnh báo. nghiệp của đứa con trai sớm “thất lộc” của Thiên bạc mệnh của Tống Thị bắt đầu từ cái mình, chúa động lòng thương cảm mà tha tội chết của chồng, biết bao sóng gió đe dọa tấm cho mẹ con nàng.
- Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 119 Sự nguy hiểm đến tính mạng mẹ con Tống đã phân tích kỹ lưỡng, sâu sắc những diễn biến Thị coi như tạm yên ổn, nhưng những mất mát xảy ra trong tâm hồn Tống Thị qua suy tư của khác tiếp tục diễn ra. Sự kiện chúa Sãi chết, con Hải Bằng: “Tôi chỉ biết là chị đã cay chua, đau cả của nàng với tư cách con trưởng, cháu đích đớn, chán ngán nhiều, nhất là sau những ngày tôn không được đoái hoài tới, mà công tử thứ tiếp cận với những nhân vật cao cấp Nam Hà, hai, Nguyễn Phước Lan lên ngôi năm Ất Hợi trong phủ chúa. Những thăng trầm, hy vọng, (1635). Bao nhiêu hy vọng mà nàng nuôi nấng tuyệt vọng nối tiếp nhau trong thời gian chưa dành cho con trai một lần nữa tiêu tan. Sau đó, tới năm năm đã đủ sức để chuyển biến tâm tư, đến những ngày chiến tranh nội loạn tranh tình cảm chị đến thế nào? Tôi chỉ biết một điều giành quyền lực của Nguyễn Phước Anh với chắc chắn là sự thay đổi của chị có khi đến tận anh trai là chúa Thượng diễn ra khốc liệt, tính gốc rễ”. mạng quân lính, nhân dân như cỏ rác trong loạn Khi Tống Thị chủ động tham gia vào cuộc lạc. Tống Thị chua chát nhận ra: “vua chúa nào chơi tranh giành quyền lực đầy phi lý thì tâm cũng độc ác như nhau khi động chạm quyền lợi tính thay đổi hẳn, trở nên độc ác, tham lam, của họ. Họ có thể chém anh, giết cha, bỏ thuốc nham hiểm và đặc biệt, rất biết lợi dụng sắc đẹp độc mẹ, tru di tam tộc những đại thần...”. để mưu lợi, cầu danh. Bằng sắc đẹp mê hồn Dường như đây là thời điểm Tống Thị hoàn người, giọng nói ngọt ngào, cử chỉ uyển toàn hoài nghi, mất niềm tin vào cuộc đời. chuyển, tài năng hơn người, Tống Thị làm lu Những áp lực của đời sống suốt từ khi chồng mờ tất cả những người phụ nữ ở gần bà. Con chết, xô đẩy, dồn ép nàng với những mất mát, người ấy đã làm mê muội biết bao nam nhi, đại đau khổ, tuyệt vọng, khiến nàng hoàn toàn bế trượng phu, vua chúa, quan lại. Cụ thể, ta có thể tắc. Nàng biết cuộc đời không để cho nàng yên điểm qua vài gương mặt như Quan trấn thủ ổn nên đã nảy sinh tư tưởng nổi loạn. Từ đó, Nguyễn Phúc Kỳ, chúa Thượng Nguyễn Phúc nàng chuyển sang trạng thái chủ động tham gia Lan, Chưởng dinh Nguyễn Phước Trung, chúa vào cuộc chơi tranh giành quyền lực với đời. Trịnh Tráng, Hải Bằng, Thắng Bố… Tất cả đều Và Hải Bằng phát hiện ra con người nàng xuất trở thành những quân cờ để bà giật giây theo hiện “một loại nhan sắc tuyệt diễm của ác thần, tham vọng của bản thân. Tống Thị biết việc trái ngược hẳn với con người bình thường”. mình làm là sai trái, sẽ gây đau khổ chết chóc Chính khi Tống Thị bị dồn vào một cảnh huống cho nhiều người nhưng vẫn làm, bởi mọi niềm hỗn độn, nàng đã chấp nhận thâm nhập, tham tin, giá trị, chuẩn mực của nàng đã đổ vỡ. Tất gia vào cảnh huống loạn lạc. Nàng tham gia cả đều vô nghĩa lý. Nàng coi cuộc sống như là như là chấp nhận thách thức của cuộc đời, chấp cuộc chơi, và sẽ cháy hết mình, thể hiện hết nhận một cuộc chơi vô nghĩa lý mà nàng tỉnh mình trong cuộc chơi đó. táo nhận ra: “Làm sao mồ cha cỏ chưa kịp mọc Cuối cùng, nàng đã bị xử tội chết khi âm mà anh em đã vác gươm súng ra chiến trường mưu cấu kết cùng Chưởng dinh Nguyễn Phước rồi đâm nhau, bắn nhau như một lũ cướp, chẳng Trung tạo phản bị bại lộ, tài sản bị phân phát còn chút thể thống nào. Chỉ để cho thiên hạ cho nhân dân, gia đình tan nát. Khi suy ngẫm nhìn vào chê cười, để cho máu sinh linh vô tội sự việc này, Hải Bằng liên hệ tới vở tuồng: hết đổ ở Bắc lại đổ ở Nam? Khốn khổ! Tham “Với cái chết này, tôi biết... Người ta thở phào lam! Một lũ điên! Chị rít lên”. xem như thế là kết thúc một tuồng hát có đoạn Đây chính là một trạng huống thường gặp gay cấn nhất rồi. Khán giả thỏa mãn ra về. Tất trong văn học hậu hiện đại. Nguyễn Văn Xuân nhiên lời bàn tán xôn xao không phải chấm dứt.
- 120 Vũ Đình Anh / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 03(40) (2020) 113-120 Nhưng nó rút vào các quán rượu các gia đình”. cùng chịu cảnh “xương trắng xứ người”. Những Đây cũng chính là một cách thức diễn ngôn hậu người con gái nghèo thì trở thành trò “tiêu hiện đại, coi cuộc đời như là trò chơi, là vở khiển”, “mua vui”, “giải sầu” của các quan lại, kịch, là hư vô. Nếu như cuốn tiểu thuyết là một lái buôn giàu có. Những phụ nữ có tài, có sắc “trò chơi lớn” mà Nguyễn Văn Xuân ngẫu thì đều kết cục bi thảm. Nhân vật Tống Thị đã nhiên bắt gặp trong đống sách cổ, thì mỗi nhân không chịu đầu hàng số phận, ra sức vùng vẫy vật, mỗi cuộc đời, số phận lại như những “trò để chống lại “mệnh bạc”. Nhưng sự lầm lạc chơi”, “màn kịch”, “vở tuồng”… giữa cuộc đời. phương hướng của nàng đã góp phần sâu sắc Các nhân vật hoặc chủ động tham gia cuộc chơi thêm sự loạn lạc của cuộc đời, số phận nàng hoặc bị số phận, hoàn cảnh đẩy vào cuộc chơi càng ê chề, nhục nhã hơn. đầy khắc nghiệt. Mà trong cuộc chơi đó, “cái Qua việc miêu tả số phận bất hạnh của tai họa đau nhức, tủi nhục nhất của người này là những người phụ nữ, tiểu thuyết như một tiếng trò chơi vô nghĩa của người kia”. nói góp thêm vào để tố cáo xã hội nhiều bất Như vậy, suy cho cùng, nhân vật nữ chính công, bất bình đẳng thời phong kiến. Đây cũng trong tiểu thuyết cũng là một con người đáng là vấn đề chưa cũ trong xã hội ngày nay. Vì thương, “hồng nhan bạc mệnh”. Nàng bị khủng vậy, tiểu thuyết của Nguyễn Văn Xuân như hoảng niềm tin, cuối cùng chính nàng cũng muốn tìm sự cảm thông, thấu hiểu của cuộc đời đánh mất bản ngã, lầm lạc phương hướng góp cho các nhân vật nữ, nhất là Tống Thị. Nếu phần gây thêm sự loạn lạc, đổ vỡ của cuộc đời. người đời có đọc thì xin hãy dành sự “xót Nếu chỉ là một người bình thường chết đi thì thương cho thế thái nhân tình, cho số phận, “Người ta quên đi mau chóng. Nhưng cuộc đời, kiếp người”, như lời tâm sự của Hải Bằng với hoạt động tham vọng, quyền lực, uy thế, sự thất sư trụ trì chùa Thiên Lâm. Suy cho cùng, giữa bại và rồi đây cái chết nhục nhã nhất dành cho xã hội đầy bất công, loạn lạc, bất an, đổ vỡ đó nàng được dư luận, sử sách nhắc mãi chưa chắc thì hành động của nàng như là một cơn gió góp đến bao giờ thời gian mới buông tha”. Vì vậy, thêm vào cơn lốc xoáy của cuộc đời mà thôi. nhân vật Hải Bằng đã tìm mọi cách để xóa bớt Rồi tất cả quyền lực, tiền bạc, ham muốn cũng nỗi ô nhục mà nàng phải chịu đựng, lo toan chu đều tan như cát bụi, cũng trở về với hư vô, chỉ đáo để nhà chùa hương khói cho nàng, ghi lại còn tình người, sự cảm thông và thấu hiểu còn nhật ký để tìm sự cảm thông cho nàng. đọng lại. 3. Kết luận Tài liệu trích dẫn Nói chung, tiểu thuyết Kỳ nữ họ Tống đã [1] Nguyễn Văn Xuân (2002), Kỳ nữ họ Tống, Nxb Trẻ. phản ánh một thực trạng xót xa, nhiều bất hạnh [2] Nguyên Ngọc (2010), “Nguyễn Văn Xuân, nhà văn, của những người phụ nữ trong thời kỳ Nam - nhà văn hóa, học giả lớn và độc đáo của xứ Quảng”, Bắc phân tranh. Số phận họ chỉ như là những Nguyễn Văn Xuân - một người Quảng Nam, Tạp chí quân cờ trong cuộc chơi của những kẻ có Xưa & Nay và Công ty TNHH Sách Phương Nam xuất bản, tr. 209-210. quyền, có tiền. Các công chúa, công nữ, tiểu [3] Dịch Trung Thiên (2014), Chuyện đàn ông, đàn bà thư thì bị cha mẹ xem như những quân cờ để Trung Quốc, Sơn Lê dịch, Nxb Phụ nữ, tr.53 “lót đường”, để “mưu đồ chính trị, thương [4] Các trích dẫn trong tiểu thuyết Kỳ nữ họ Tống từ mãi”, để lấy “quan hệ”. Họ sẵn sàng gả con gái nguồn: Nguyễn Văn Xuân (2002), Kỳ nữ họ Tống, của mình đến những đất nước xa xôi để cuối Nxb. Trẻ.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học