Xem mẫu
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI SỐ HÓA TÀI LIỆU: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÀI NGUYÊN THÔNG TIN CHO CÁC THƯ VIỆN ĐẠI HỌC, KINH NGHIỆM TỪ THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI Phạm Thị Tuyết Thư viện- Trường Đại học Dược Hà Nội Tóm tắt: Xây dựng thư viện số, các bộ sưu tập số là một xu thế tất yếu hiện nay, là một trong những giải pháp hữu ích để thư viện các trường đại học xây dựng và phát triển nguồn tài nguyên thông tin cho mình. Bài viết phân tích những lợi ích của việc số hóa tài liệu đối với thư viện các trường đại học, đưa ra những điều kiện cần thiết đảm bảo cho việc số hóa thành công và kinh nghiệm số hóa tài liệu tại Thư viện Trường Đại học Dược Hà Nội. Từ khóa: Tài liệu số; thư viện đại học; số hóa tài liệu; Trường Đại học Dược Hà Nội. Digitization: Solution to developing information resources for university libraries, experience from Hanoi Pharmaceutical University’s Library Abstract: Building a digital library, digital collections is an inevitable trend, one of the useful solutions for university libraries to build and develop information resources for themselves. The paper analyzes the benefits of digitizing documents for university libraries, offering the necessary conditions to ensure successful digitization and experience in digitizing documents at Hanoi Pharmaceutical University’s Library. Keywords: Digital documents; university library; digitizing documents; Hanoi Pharmaceutical University. Ñaët vaán ñeà caùc boä söu taäp soá trong caùc thö vieän hieän nay Thö vieän laø moät thieát cheá vaên hoaù khoâng ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc cung caáp thoâng tin theå thieáu trong ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa con toát hôn so vôùi tröôùc ñaây. Qua ñoù, ngöôøi duøng ngöôøi. Traûi qua haøng ngaøn naêm lòch söû vôùi tin coù theå truy caäp, khai thaùc, söû duïng voán nhieàu bieán ñoäng, thö vieän vaãn luoân toàn taïi taøi lieäu cuûa thö vieän töø xa, moïi luùc moïi nôi, vaø ngaøy caøng phaùt trieån. Tröôùc söï taùc ñoäng khoâng giôùi haïn veà khoâng gian vaø thôøi gian. cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä, ñaëc bieät laø coâng Hieän nay, coù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau ngheä thoâng tin vaø truyeàn thoâng, thö vieän ñang veà “taøi lieäu soá”, nhöng töïu chung laïi coù theå coù böôùc chuyeån mình maïnh meõ töø moâ hình hieåu taøi lieäu soá laø taøi lieäu chöùa caùc thoâng tin thö vieän truyeàn thoáng sang moâ hình thö vieän ñöôïc theå hieän döôùi daïng kyõ thuaät soá, ñöôïc xöû hieän ñaïi. Neáu nhö tröôùc ñaây, vôùi moâ hình thö lyù, löu tröõ vaø truy caäp, phoå bieán treân maùy tính, vieän truyeàn thoáng, ñoäc giaû phaûi ñeán tröïc tieáp maïng maùy tính vaø caùc thieát bò hieän ñaïi khaùc. thö vieän ñeå khai thaùc, söû duïng voán taøi lieäu, “Boä söu taäp soá” laø moät taäp hôïp coù toå chöùc caùc thì ngaøy nay ñuùng nhö William Y. Arms ñaõ taøi lieäu soá theo moät chuû ñeà nhaát ñònh. Caùc taøi khaúng ñònh trong cuoán Digital Library: “thö lieäu soá naøy coù theå ñöôïc theå hieän döôùi nhieàu vieän soá mang thö vieän ñeán vôùi ngöôøi duøng” hình thöùc khaùc nhau nhö: vaên baûn, hình aûnh, [Amrs William Y, 2000]. Taïi sao thö vieän soá aâm thanh, video,… nhöng ñeàu cung caáp moät laïi laøm ñöôïc ñieàu ñoù? Ñieåm maáu choát chính giao dieän ñoàng nhaát, qua ñoù ngöôøi duøng tin laø vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån caùc taøi lieäu soá, (NDT) coù theå truy caäp, tìm kieám thoâng tin moät THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019 29
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI caùch deã daøng thoâng qua maùy tính, maïng maùy 1. Lôïi ích cuûa vieäc soá hoùa taøi lieäu ñoái vôùi tính hay caùc thieát bò hieän ñaïi khaùc. Vôùi nhöõng thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc ñaëc ñieåm naøy thì thöïc söï thö vieän soá ñaõ - Taïo laäp ñöôïc moät nguoàn taøi lieäu soá quan mang thö vieän ñeán gaàn hôn vôùi ngöôøi duøng, troïng töø nguoàn taøi lieäu giaáy phong phuù, ña höôùng ñeán xaây döïng moät thö vieän toát hôn, daïng vaø coù giaù trò trong caùc thö vieän ñaïi hoïc hoaøn haûo hôn. laø tieàn ñeà ñeå xaây döïng vaø phaùt trieån nguoàn Vaán ñeà ñaët ra ôû ñaây laø laøm theá naøo ñeå hoïc lieäu soá. taïo laäp, xaây döïng caùc taøi lieäu soá, caùc boä - Tieát kieäm ngaân saùch trong vieäc boå sung söu taäp soá? Trong cuoán Introduction to taøi lieäu soá, taän duïng nhaân löïc, vaät löïc saün coù Digital Libraries, G.G.Chowdhury vaø Sudatta taïi thö vieän ñeå soá hoùa taøi lieäu, tieát kieäm thôøi Chowdhury (2003) cho raèng “moät thö vieän soá gian, coâng söùc cuûa caùn boä thö vieän trong quaù coù theå bao goàm caùc taøi lieäu soá nguyeân sinh trình phuïc vuï, quaûn lyù vaø baûo quaûn taøi lieäu soá. (digital born) nhö taïp chí ñieän töû (e-journal) vaø - Taïo laäp, môû roäng, ña daïng hoùa caùc saûn saùch ñieän töû (e-books), hoaëc coù theå bao goàm phaåm - dòch vuï thö vieän töø nguoàn taøi lieäu ñöôïc caùc taøi lieäu ban ñaàu ñöôïc saûn xuaát ôû daïng soá hoùa, nhö: xaây döïng CSDL thö muïc, CSLD khaùc nhöng sau ñoù ñöôïc soá hoaù” [Gorbinda G toaøn vaên, muïc luïc tra cöùu tröïc tuyeán OPAC, Chowdhury, Sudatta Chowdhury, 2003]. Ñieàu tra cöùu tìm tin online, ñoïc taøi lieäu tröïc tuyeán,… naøy coù nghóa laø, soá hoaù taøi lieäu laø moät trong - Taêng cöôøng khaû naêng hôïp taùc, chia seû taøi nhöõng phöông thöùc taïo laäp, xaây döïng taøi lieäu lieäu. Ñaëc bieät, neáu nguoàn taøi lieäu xaùm trong soá taïi caùc thö vieän. Treân theá giôùi, coâng taùc soá caùc tröôøng ñaïi hoïc ñöôïc soá hoùa thì ñaây seõ laø hoaù taøi lieäu ñöôïc phaùt trieån töø nhöõng naêm 80, nguoàn taøi lieäu soá voâ cuøng coù giaù trò ñöôïc nhieàu 90 cuûa theá kyû tröôùc, tieâu bieåu laø nhöõng döï aùn thö vieän vaø ñoâng ñaûo baïn ñoïc beân ngoaøi quan soá hoaù saùch cuûa Google, Microsoft, Ebrary,… taâm, chuù yù, mong muoán ñöôïc hôïp taùc, chia seû Taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc, coâng taùc soá hoaù taøi ñeå söû duïng. lieäu ñaëc bieät ñöôïc chuù troïng nhaèm phuïc vuï - Goùp phaàn ñaùp öùng nhu caàu töï hoïc taäp, toát nhaát nhu caàu ñaøo taïo vaø nghieân cöùu khoa töï nghieân cöùu cuûa ngöôøi hoïc vaø caùn boä giaûng hoïc. Hoï coi soá hoaù taøi lieäu laø moät döï aùn quan vieân trong tröôøng, môû ra cô hoäi hoïc taäp vaø troïng. Hoï thöôøng ñaët ra caùc caâu hoûi, caùc vaán nghieân cöùu bình ñaúng cho taát caû moïi ngöôøi, ñeà caàn giaûi quyeát tröôùc khi tieán haønh soá hoaù, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho hoï trong vieäc tieáp xaây döïng moät quy trình soá hoaù chaët cheõ töø caän tri thöùc, töø ñoù giuùp naâng cao chaát löôïng khaâu baét ñaàu ñeán khaâu keát thuùc, chuaån bò hoïc taäp, giaûng daïy vaø thuùc ñaåy nghieân cöùu ñaày ñuû caùc ñieàu kieän ñeå tieán haønh soá hoaù, khoa hoïc trong caùc tröôøng ñaïi hoïc. quan taâm ñeán caùc vaán ñeà “haäu soá hoaù” nhö: quaûn lyù, kieåm soaùt, baûo quaûn, chia seû,… Coøn - Giuùp caùc thö vieän ñaïi hoïc naâng cao khaû ôû Vieät Nam, coâng taùc soá hoaù taøi lieäu cuõng baét naêng phuïc vuï cuõng nhö hieäu quaû hoaït ñoäng, ñaàu phaùt trieån töø hôn 10 naêm nay, tuy nhieân caûi thieän hình aûnh baèng vieäc xaây döïng moät quy moâ coøn nhoû leû, töï phaùt vaø chuû yeáu ôû caùc thö vieän naêng ñoäng, hieän ñaïi, phuø hôïp vôùi xu thö vieän lôùn. Hieän Vieät Nam coù khoaûng hôn theá phaùt trieån chung cuûa theá giôùi. Ngoaøi ra, 400 tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng trong caû nöôùc. soá hoùa coøn theå hieän naêng löïc chuyeân moân, Nhu caàu cung caáp taøi lieäu phuïc vuï hoïc taäp vaø trình ñoä öùng duïng khoa hoïc coâng ngheä vaø nghieân cöùu khoa hoïc laø voâ cuøng lôùn. Ñaëc bieät coâng ngheä thoâng tin cuûa caùc thö vieän ñaïi hoïc. trong thôøi ñaïi coâng ngheä 4.0 nhö hieän nay 2. Caùc ñieàu kieän ñaûm baûo ñeå tieán haønh thì vieäc soá hoaù taøi lieäu laø moät giaûi phaùp höõu soá hoùa thaønh coâng ích ñeå thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng Thöù nhaát, caàn coù taøi lieäu ñeå tieán haønh soá phaùt trieån nguoàn taøi lieäu soá nhaèm ñaùp öùng hoùa. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø soá hoùa taøi nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa NDT. lieäu naøo cuõng ñöôïc maø taøi lieäu soá hoùa caàn 30 THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI ñöôïc löïa choïn kyõ löôõng. Cokie Anderson gaây toán keùm hoaëc maát nhieàu thôøi gian; nhanh vaø David Maxwel trong cuoán “Staring a nhaïy trong vieäc tieáp caän vaø laøm chuû coâng Digitization Center” ñaõ ñöa ra 3 yeáu toá cô baûn ngheä môùi, hieän ñaïi bôûi soá hoùa taøi lieäu söû duïng caàn xem xeùt khi löïa choïn taøi lieäu soá hoùa ñoù raát nhieàu trang thieát bò - phaàn meàm môùi, hieän laø: söï ñoäc ñaùo cuûa taøi lieäu, nhu caàu cuûa ngöôøi ñaïi, ñoøi hoûi ngöôøi laøm coâng taùc soá hoùa phaûi ñoïc vaø tình traïng vaät lyù cuûa chuùng [4, tr.2]. naüm vöõng caùch thöùc söû duïng cuõng nhö bieát Ñaây ñöôïc xem laø nhöõng tieâu chí cô baûn ñeå vaän duïng toát vaøo coâng vieäc, bieát söûa chöõa, löïa choïn taøi lieäu soá hoùa, neàn taûng ñeå thö vieän khaéc phuïc khi gaëp söï coá, do ñoù hoï cuõng phaûi xaây döïng caùc boä söu taäp soá coù giaù trò, gioáng coù trình ñoä ngoaïi ngöõ vaø tin hoïc ñeå naém baét nhö H.Witter ñaõ töøng ñaùnh giaù veà boä söu taäp ñöôïc coâng ngheä môùi ñang thay ñoåi töøng ngaøy; soá trong caùc thö vieän: “noù laø moät kho baùu taâm huyeát vôùi coâng vieäc hay noùi roäng ra laø yeâu ñöôïc löïa choïn caån thaän hay chæ laø moät ñoáng ngheà bôûi neáu khoâng taâm huyeát vôùi coâng vieäc phuø du voâ giaù trò” [8, tr.9]. Moät trong nhöõng mình laøm, khoâng yeâu ngheà thì khoâng theå hoaøn nguoàn taøi lieäu caàn öu tieân soá hoùa trong caùc thaønh toát coâng vieäc ñöôïc giao vaø ñaûm baûo thö vieän ñaïi hoïc ñoù chính laø nguoàn taøi lieäu chaát löôïng vaø hieäu quaû taøi lieäu ñöôïc soá hoùa. xaùm cuûa tröôøng, bao goàm: luaän aùn, luaän vaên, Beân caïnh ñoù, caàn coù moät chính saùch soá khoùa luaän, coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, hoùa cuï theå, toát nhaát neân ñöôïc xaây döïng thaønh taïp chí chuyeân ngaønh, baøi giaûng, giaùo trình… moät vaên baûn chính thöùc. Neáu nhö ta coù taøi bôûi noù ñaùp öùng gaàn nhö ñaày ñuû 3 tieâu chí maø lieäu ñeå soá hoùa, coù trang thieát bò - phaàn meàm Cokie Anderson vaø David Maxwel ñaõ ñöa ra. hieän ñaïi vaø coù nhaân löïc saün saøng ñaûm nhieäm Nhö vaäy, soá hoùa taøi lieäu laø ñieàu caàn thieát ñoái vieäc soá hoùa nhöng khoâng coù chính saùch soá vôùi caùc thö vieän ñaïi hoïc vaø hoï coù saün nguoàn taøi lieäu quyù giaù ñeå soá hoùa. hoùa cuï theå thì khoâng theå thöïc hieän moät caùch thaønh coâng. Xaây döïng chính saùch soá hoùa laø Thöù hai, caàn coù heä thoáng trang thieát bò - böôùc ñaàu tieân trong vieäc quyeát ñònh coù soá hoùa phaàn meàm ñeå tieán haønh soá hoùa: heä thoáng hay khoâng. Noù seõ vaïch ra keá hoaïch, böôùc ñi, trang thieát bò bao goàm maùy tính, maùy scan, quy trình cuï theå ñeå tieán haønh soá hoùa. Vieäc thieát bò löu tröõ, ñöôøng truyeàn maïng,…; heä xaây döïng chính saùch soá hoùa cuõng theå hieän thoáng phaàn meàm bao goàm: phaàn meàm xöû lyù söï quan taâm, nhaát trí cuûa caùc caáp laõnh ñaïo aûnh sau khi scan; phaàn meàm nhaän daïng kyù cuõng nhö söï ñoàng thuaän cuûa taäp theå caùn boä töï quang hoïc OCR; phaàn meàm quaûn lyù taøi thö vieän. Ñieàu naøy voâ cuøng quan troïng, noù lieäu soá (phaàn meàm thöông maïi nhö: Libol, quyeát ñònh ñeán vieäc soá hoùa taøi lieäu coù thaønh Ilib, Elib,… phaàn meàm maõ nguoàn môû nhö coâng hay khoâng. GreenStone, Dspace, Koha,…),… Khi löïa choïn phaàn meàm caàn chuù yù ñeán tính linh hoaït, khaû 3. Kinh nghieäm soá hoùa taøi lieäu taïi Thö naêng tuøy bieán vaø phuø hôïp vôùi caùc coâng ngheä vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi hieän ñaïi ngaøy nay. Ban laõnh ñaïo Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Thöù ba, caàn coù nhaân löïc ñeå tieán haønh soá Döôïc Haø Noäi raát quan taâm tôùi vieäc aùp duïng caùc hoùa: yeáu toá con ngöôøi luoân laø nhaân toá quyeát coâng ngheä tieân tieán vaøo hoaït ñoäng thö vieän. ñònh söï thaønh baïi cuûa baát kyø coâng vieäc naøo. Ñaây chính laø ñieàu kieän quan troïng ñeå Thö vieän Vì vaäy, vieäc löïa choïn nhaân löïc ñeå tieán haønh ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng nhö hieän nay. soá hoùa caàn heát söùc caån troïng, ñaûm baûo ít Naêm 2012, Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø nhaát caùc tieâu chuaån sau ñaây: caån thaän, tæ mæ Noäi trieån khai döï aùn xaây döïng thö vieän ñieän töû bôûi quaù trình soá hoùa taøi lieäu ñoøi hoûi söï chính vaø cuõng töø ñoù Thö vieän baét ñaàu coâng taùc soá xaùc cao trong khi ñaây cuõng laø coâng vieäc laëp hoùa taøi lieäu. Thö vieän aùp duïng song song hai ñi laëp laïi deã gaây nhaøm chaùn neân coù theå gaây hình thöùc soá hoùa laø soá hoùa taøi lieäu hieän taïi vaø ra nhöõng sai soùt, maø vieäc khaéc phuïc thöôøng soá hoùa taøi lieäu cuõ (hoài coá). THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019 31
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI - Soá hoùa taøi lieäu hieän taïi: aùp duïng ñoái vôùi Baûng 1. Taøi lieäu soá hoùa taïi Thö vieän nhöõng taøi lieäu môùi boå sung, caäp nhaät, bao Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi (tính ñeán goàm: luaän aùn, luaän vaên, khoùa luaän, Taïp chí 31/5/2019) Nghieân cöùu Döôïc vaø Thoâng tin thuoác, kyû yeáu Ñôn vò Soá caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc,... Caùc Taøi lieäu soá hoùa tính löôïng taøi lieäu naøy sau khi xöû lyù nghieäp vuï xong seõ ñöôïc tieán haønh soá hoùa luoân ñeå kòp thôøi phuïc Khoùa luaän, luaän vaên, Cuoán 5.781 vuï baïn ñoïc. luaän aùn - Soá hoùa taøi lieäu cuõ (hoài coá): aùp duïng Coâng trình nghieân cöùu Coâng 76 ñoái vôùi nhöõng taøi lieäu cuõ hieän ñang löu tröõ khoa hoïc trình trong caùc kho. Tính ñeán nay, Thö vieän ñaõ Taïp chí Nghieân cöùu döôïc Baøi soá hoùa hoài coá toaøn boä kho luaän aùn tieán syõ 379 vaø Thoâng tin thuoác trích Döôïc hoïc, luaän vaên thaïc syõ cao hoïc - chuyeân khoa 1 - chuyeân khoa 2, Taïp chí Nghieân cöùu Toång coäng 6.236 döôïc vaø Thoâng tin thuoác. Rieâng khoùa luaän Tuy nhieân, trong quaù trình soá hoùa taøi lieäu, toát nghieäp, thö vieän môùi soá hoùa ñöôïc töø naêm Thö vieän cuõng gaëp phaûi moät soá khoù khaên, 2000 ñeán nay. Kyû yeáu caùc coâng trình nghieân haïn cheá, vöôùng maéc, ñoù laø: cöùu khoa hoïc trong Hoäi nghò khoa hoïc tuoåi treû - Thö vieän môùi chæ soá hoùa ñöôïc nguoàn taøi cuûa tröôøng môùi soá hoùa hoài coá töø naêm 2014 lieäu noäi sinh trong tröôøng, caùc nguoàn taøi lieäu ñeán nay. ngoaïi sinh khaùc chöa soá hoùa ñöôïc do lo ngaïi Thö vieän tieán haønh soá hoùa taøi lieäu vôùi 1 vaán ñeà baûn quyeàn. maùy scan thöôøng Hp G4010 duøng cho nhöõng - Caùc trang thieát bò phaàn cöùng - phaàn meàm taøi lieäu khoâng theå caét rôøi vaø 1 maùy scan toác phuïc vuï soá hoùa ñang ngaøy caøng xuoáng caáp, ñoä cao Fujifitshu 6760 duøng cho nhöõng taøi thöôøng xuyeân hoûng hoùc vaø loãi thôøi so vôùi toác ñoä lieäu coù theå caét rôøi. Sau khi scan xong, file phaùt trieån coâng ngheä choùng maët nhö hieän nay. taøi lieäu ñöôïc chuyeån qua phaàn meàm ABBYY - Vaán ñeà baûo maät thoâng tin, an toaøn döõ FineReade - laø phaàn meàm nhaän daïng (OCR) lieäu caùc taøi lieäu soá hoùa coøn nhieàu haïn cheá thoâng minh coù theå chuyeån ñoåi taøi lieäu scan gaây ra tình traïng taøi lieäu soá hoùa bò thaát thoaùt töø taøi lieäu treân giaáy, aûnh soá vaø caùc taäp tin ra ngoaøi khoâng roõ nguyeân nhaân. PDF sang vaên baûn ñieän töû ôû ñònh daïng coù theå soaïn thaûo vaø tìm kieám ñöôïc (PDF hai lôùp), - Nguoàn taøi chính, kinh phí daønh cho soá ñoàng thôøi chænh söûa hình thöùc ñoái vôùi nhöõng hoùa taøi lieäu gaàn nhö khoâng coù, chuû yeáu do taøi lieäu bò môø, ñen trang, leäch trang, caét xeùn Thö vieän töï taän duïng nhaân löïc, vaät löïc hieän caùc trang,… Sau ñoù file taøi lieäu seõ ñöôïc giaûm coù ñeå thöïc hieän. dung löôïng, caét trang bìa. Sau khi taát caû caùc Noùi toùm laïi, ñeå soá hoùa thaønh coâng ñöôïc khaâu chuyeån daïng taøi lieäu töø baûn giaáy sang nguoàn taøi lieäu nhö treân laø söï coá gaéng, noã baûn ñieän töû ñaõ hoaøn thaønh, file PDF hoaøn löïc cuûa taäp theå caùn boä Thö vieän trong moät chænh cuûa taøi lieäu seõ ñöôïc caùn boä thö vieän thôøi gian daøi. Trong töông lai, Thö vieän mong bieân muïc ñöa leân phaàn meàm LibolDigital 6.5 muoán coù theå soá hoùa taát caû nguoàn taøi lieäu maø ñeå quaûn lyù vaø phuïc vuï baïn ñoïc truy caäp, khai baïn ñoïc coù nhu caàu, naâng cao hieäu quaû coâng thaùc toaøn vaên. taùc soá hoùa, goùp phaàn laøm doài daøo, phong phuù Cho ñeán nay, Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc theâm nguoàn taøi nguyeân thoâng tin cho Thö Döôïc Haø Noäi ñaõ soá hoùa ñöôïc nguoàn taøi lieäu vieän. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù, Thö vieän caàn aùp khaù lôùn, ñaùp öùng nhu caàu truy caäp, khai thaùc, duïng caùc giaûi phaùp nhö sau: söû duïng taøi lieäu töø xa cuûa baïn ñoïc, chi tieát Moät laø, giaûi quyeát trieät ñeå vaán ñeà baûn xem trong baûng döôùi ñaây: quyeàn taøi lieäu. Bôûi ñaây laø vaán ñeà then choát 32 THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI quyeát ñònh Thö vieän coù theå soá hoùa taøi lieäu hay nhieân, ñaây laø vaán ñeà laâu daøi, tröôùc maét chuùng khoâng. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, tröôùc heát Thö ta caàn ñaûm baûo raèng “nhöõng ngöôøi xaây döïng vieän caàn phaân loaïi caùc taøi lieäu muoán soá hoùa thö vieän soá phaûi am hieåu quyeàn sôû höõu trí ra thaønh hai loaïi nhö sau: tueä ñeå haønh ñoäng moät caùch coù traùch nhieäm - Caùc taøi lieäu ñöôïc pheùp soá hoùa, coù theå vaø ñuùng luaät xung quanh nhöõng öùng duïng cuï soá hoùa maø khoâng caàn xin pheùp (caùc taøi lieäu theå cuûa mình” [2, tr.23]. thuoäc baûn quyeàn cuûa tröôøng, taøi lieäu noäi sinh, Hai laø, phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu giöõa caùc thö taøi lieäu ñaõ heát thôøi gian baûo hoä baûn quyeàn,…). vieän. Vieäc phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu vöøa giuùp Hieän Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi taêng cöôøng nguoàn taøi lieäu soá cho thö vieän vöøa ñaõ laøm ñöôïc ñieàu naøy, minh chöùng chính laø giuùp traùnh soá hoùa truøng laëp, töø ñoù giuùp tieát keát quaû soá hoùa nguoàn taøi lieäu noäi sinh thuoäc kieäm chi phí cuõng nhö thôøi gian, coâng söùc cuûa baûn quyeàn cuûa Tröôøng (xem Baûng 1). caùn boä thö vieän. Hieän taïi, theo tìm hieåu cuûa - Caùc taøi lieäu phaûi xin pheùp khi soá hoùa. Ñoái taùc giaû, coù khaù nhieàu taïp chí ñöôïc soá hoùa bôûi chieáu vôùi Luaät Sôû höõu trí trueä, coù theå thaáy 2 thaäm chí 3, 4 thö vieän hay cô quan thoâng tin, ñieàu naøy gaây ra laõng phí veà thôøi gian, tieàn phaàn lôùn taøi lieäu cuûa Thö vieän thuoäc daïng cuûa. Vieäc phoái hôïp soá hoùa neân ñöôïc thöïc naøy, trong ñoù coù khaù nhieàu saùch chuyeân hieän giöõa caùc thö vieän coù cuøng dieän chuû ñeà khaûo, giaùo trình baèng tieáng Vieät vaø tieáng nöôùc taøi lieäu, ví duï: Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc ngoaøi, cho tôùi nay Thö vieän haàu nhö chöa soá Haø Noäi neân phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu vôùi thö hoùa ñöôïc maûng taøi lieäu naøy do chöa coù höôùng vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc thuoäc khoái ngaønh y daãn cuûa caùc caáp quaûn lyù veà phöông thöùc xin döôïc bôûi seõ coù nhieàu taøi lieäu truøng nhau vaø pheùp (nhaát laø ñoái vôùi taøi lieäu nöôùc ngoaøi), thôøi chæ caàn soá hoùa moät laàn laø coù theå duøng chung haïn xin pheùp, caùc ñieàu khoaûn thoûa thuaän, cho taát caû caùc thö vieän thaønh vieân; Ñoàng thôøi, kinh phí traû baûn quyeàn cho taùc giaû,… moãi thö vieän luoân coù nhöõng nguoàn taøi lieäu Ñeå giuùp caùc Thö vieän deã daøng hôn trong khaùc nhau, taøi lieäu ñaëc höõu, rieâng coù voâ cuøng vieäc xaây döïng thö vieäc soá, taùc giaû xin ñeà xuaát höõu ích vaø coù giaù trò vôùi baïn ñoïc beân ngoaøi vôùi caùc cô quan laäp phaùp xem xeùt söûa ñoåi nhöng laïi raát khoù tieáp caän. Neáu vieäc phoái hôïp quy ñònh taïi Khoaûn 3, Ñieàu 25, Nghò ñònh soá hoùa thaønh coâng seõ môû ra cô hoäi khai thaùc, 100/2006/NÑ-CP quy ñònh chi tieát vaø höôùng söû duïng chung nhöõng taøi lieäu ñaëc höõu aáy cho daãn thi haønh moät soá ñieàu cuûa Boä luaät Daân caùc thö vieän khaùc. Tuy nhieân, vieäc phoái hôïp söï, Luaät Sôû höõu trí tueä veà quyeàn taùc giaû vaø soá hoùa taøi lieäu hieän nay vaãn chöa thöïc söï ñi quyeàn lieân quan cuõng nhö quy ñònh taïi Nghò vaøo thöïc teá, coøn mang naëng tính hình thöùc, ñònh soá 85/2011/NÑ-CP söûa ñoåi, boå sung hoâ khaåu hieäu laø chính, maïnh thö vieän naøo thö moät soá ñieàu cuûa Nghò ñònh 100, trong ñoù quy vieän aáy laøm, caùc thö vieän khoâng muoán chia ñònh: “thö vieän khoâng ñöôïc sao cheùp vaø phaân seû taøi lieäu cuûa mình cho ngöôøi khaùc sôï bò maát phoái baûn sao taùc phaåm tôùi coâng chuùng, keå caû döõ lieäu/taøi lieäu. Thieát nghó, neân coù söï nhìn baûn sao kyõ thuaät soá”. Bôûi neáu theo nhö quy nhaän laïi veà vieäc phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu giöõa ñònh naøy thì Thö vieän khoâng theå sao cheùp taùc caùc thö vieän baèng caùch caùc cô quan, ñôn vò phaåm, keå caû baûn sao kyõ thuaät soá ñeå phuïc vuï ñaàu ngaønh trong lónh vöïc thoâng tin - thö vieän baïn ñoïc vôùi muïc ñích hoïc taäp, nghieân cöùu, nhö Vuï thö vieän, Hoäi thö vieän, caùc Lieân hieäp naâng cao trình ñoä. Nhö vaäy, seõ haïn cheá raát thö vieän, Thö vieän Quoác gia, caùc trung taâm nhieàu khaû naêng phuïc vuï cuûa thö vieän. Ñoàng thoâng tin - thö vieän lôùn… neân coù caùc hình thöùc thôøi, cuõng kieán nghò vôùi caùc nhaø laäp phaùp vaø tuyeân truyeàn, giôùi thieäu ñeå caùc thö vieän hieåu haønh phaùp coù hình thöùc quy ñònh, xöû lyù thích ñöôïc lôïi ích cuûa vieäc phoái hôïp soá hoùa hoaëc ñaùng ñoái vôùi nhöõng haønh vi ñaùnh caép thoâng chính hoï ñöùng ra toå chöùc phoái hôïp soá hoùa tin/taøi lieäu nhaèm muïc ñích thöông maïi. Tuy taøi lieäu giöõa caùc ñôn vò phuø hôïp. Trong ñoù THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019 33
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI caàn coù söï phaân coâng roõ raøng: ai ñöùng ra toå baûo quaûn taøi lieäu löu tröõ kyõ thuaät soá vaø caûi chöùc, ai laø ngöôøi thöïc hieän, ai soá hoùa caùi gì tieán caùc phöông phaùp löu tröõ vaø truy xuaát döõ vaø quy ñònh chi tieát veà traùch nhieäm, quyeàn lieäu [7, tr.2]. Chuùng ta ñang soáng trong thôøi lôïi, phöông thöùc vaø dieän taøi lieäu chia seû duøng kyø giaû ñònh cuûa baùo caùo hôn 10 naêm tröôùc chung,… Chæ coù nhö vaäy, vieäc phoái hôïp soá vaø thöïc söï soá hoùa ñang laø xu theá daãn ñaàu hoùa taøi lieäu giöõa caùc thö vieän môùi ñöôïc hieän trong thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc hieän nay. thöïc hoùa trong thôøi gian khoâng xa. Caùc döï aùn soá hoùa trong caùc thö vieän ñaïi hoïc Ba laø, taïo nguoàn kinh phí oån ñònh ñaàu tö döôøng nhö coù maët khaép nôi khi maø caùc thö cho coâng taùc soá hoùa taøi lieäu. Ví duï nhö vieäc vieän ñang ngaøy caøng tham gia vaøo vieäc thu ñaàu tö mua saém caùc trang thieát bò môùi, hieän nhaän, phaùt trieån vaø quaûn lyù nguoàn thoâng tin ñaïi phuïc vuï soá hoùa taøi lieäu, ñaëc bieät laø caùc soá. Vieäc nhaän thöùc ñöôïc nhöõng lôïi ích maø soá coâng ngheä môùi veà baûo maät, ñaûm baûo an toaøn hoùa mang laïi, chuaån bò ñaày ñuû caùc ñieàu kieän döõ lieäu soá hoùa; ñaàu tö kinh phí chi traû baûn ñeå tieán haønh soá hoùa cuõng nhö löôøng tröôùc quyeàn cho taùc giaû; ñaàu tö trong vieäc phoái caùc khoù khaên, thaùch thöùc vaø tìm ra giaûi phaùp hôïp soá hoùa taøi lieäu vôùi caùc ñôn vò khaùc,…. Ñeå khaéc phuïc seõ laø nhöõng yeáu toá cô baûn quyeát laøm ñöôïc ñieàu naøy, moät maët, Thö vieän neân ñònh ñeå caùc thö vieän ñaïi hoïc tieán haønh soá hoùa aùp duïng giaûi phaùp tuyeân truyeàn, giôùi thieäu, thaønh coâng, taát caû vì muïc tieâu xaây döïng moät thuyeát phuïc ñeå ban laõnh ñaïo nhaø tröôøng thö vieän soá hieän ñaïi, thoâng minh. nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa coâng taùc TAØI LIEÄU THAM KHAÛO soá hoùa taøi lieäu töø ñoù coù söï quan taâm, ñaàu tö thích ñaùng, maët khaùc, Thö vieän caàn tích cöïc 1. Nguyeãn Huy Chöông (2015). Taïo laäp, quaûn trò vaø khai thaùc taøi nguyeân soá trong thö vieän ñaïi hoïc huy ñoäng nguoàn kinh phí xaõ hoäi hoùa, naêng Vieät Nam, Thoâng tin vaø Tö lieäu, soá 4, tr.3-9 ñoäng trong vieäc xin caùc nguoàn taøi trôï töø beân 2. Nguyeãn Minh Hieäp (2014). Thö vieän soá vaø ngoaøi. Ñoàng thôøi, caùc caùn boä thö vieän caàn vaán ñeà xaây döïng thö vieän soá ôû Vieät Nam, Thö vieän chòu khoù tìm toøi, hoïc taäp naâng cao trình ñoä, Vieät Nam, soá 3, tr.20-25,37 kyõ naêng söû duïng, khai thaùc caùc trang thieát bò 3. Cao Minh Kieåm (2011). Phaùt trieån thö vieän hieän coù, khaéc phuïc khoù khaên, tìm caùc phaàn soá: nhöõng vaán ñeà caàn xem xeùt, Thoâng tin vaø Tö meàm mieãn phí treân maïng, naâng cao yù thöùc lieäu, soá 2, tr.3-9 tieát kieäm, caån thaän trong söû duïng caùc maùy 4. Cokie Anderson, David Maxwel (2004). moùc hieän ñaïi. Statring a Digitization Center, Elsevier, 208 page Boán laø, phoái hôïp vôùi boä phaän coâng ngheä 5. William Y. Amrs (2000). Digital Library, thoâng tin tieán haønh nghieân cöùu öùng duïng thuûy Massachusetts Institute of Technology, 304 pages vaân soá (digital watermark) ñeå ñaùnh daáu leân caùc 6. Gorbinda G. Chowdhury, Sudatta taøi lieäu maø thö vieän ñaõ soá hoùa nhaèm haïn cheá Chowdhury (2003). Introduction to Digital Libraries, vieäc caùc taøi lieäu do thö vieän soá hoùa bò loït ra Facet Publising, 359 pages ngoaøi vaø bò rao baùn traøn lan treân moät soá trang 7. Mullins J.L., Allen F.R., Hufford J.R (2007). maïng nhö ñaõ noùi ôû phaàn treân. Top ten assumptions for the future of academic libraries and librarians: a report from the ACRL Keát luaän Research Committee. C&RL News. Vol.68, No.4, Trong moät baùo caùo thaùng 4 naêm 2007 3 pages cuûa nhoùm nghieân cöùu thuoäc Hoäi Thö vieän 8. Ian H. Witter, David Bainbridge, David M. caùc tröôøng ñaïi hoïc Hoa Kyø ñaõ ñöa ra 10 giaû Nichols (2010). How to Build a Digitatl Library - 2nd ñònh veà töông lai seõ taùc ñoäng ñaùng keå ñeán edition, Elsevier, 656 pages caùc thuû thö vaø thö vieän hoïc thuaät. Trong ñoù (Ngaøy Toøa soaïn nhaän ñöôïc baøi: 10-5-2019; soá hoùa ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu, nhaán maïnh Ngaøy phaûn bieän ñaùnh giaù: 20-5-2019; Ngaøy chaáp ñeán söï gia taêng veà soá hoùa caùc boä söu taäp, nhaän ñaêng: 15-6-2019). 34 THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học