Xem mẫu
- SAPÔ TRÊN BÁO CHÍ 1. Khái ni m sapô Sapô (chapeau) trong ti ng Pháp có nghĩa là “cái mũ”. Qu th c, sapô có ph n nào ó gi ng như cái mũ c a bài báo: nó n m phía trên và t o cho bài báo s ch n chu khi xu t hi n trư c công chúng. L i mào u ng sau tiêu và ng trư c ph n n i dung c a bài báo. Nó là m t văn b n hoàn ch nh, có th bao g m m t câu, vài câu ho c nhi u câu. Song quan tr ng c a l i mào u không ph thu c vào dài c a nó. Trong báo chí hi n i, l i mào u thư ng có xu hư ng càng ng n g n càng t t (t t nhiên, ng n g n ph i i kèm v i d hi u). 2. Ch c năng c a sapô Kh ng nh vai trò, ý nghĩa c a sapô, Loic Hervouet, T ng Giám c trư ng i h c Báo chí Lille (Pháp) ã vi t: “Giúp ngư i c. Xác nh ch và góc . Cung c p các thông tin chính. G i ý v dàn bài. Làm cho c gi mu n c”.1 ây cũng chính là các ch c năng cơ b n c a sapô mà dư i ây chúng ta s làm rõ hơn. 2.1. Xác nh ch c a bài báo ây là ch c năng quan tr ng hàng u c a sapô. Trư c h t, sapô ph i mang n cho ngư i c gi khái ni m chung v tài c a bài vi t. Th i i ngày nay là th i i bùng n thông tin. Và ngư i c tr nên th c d ng hơn bao gi h t. Trong cùng m t ơn v th i gian h mu n thu nh n ư c càng nhi u thông tin càng t t. Vì th h s n sàng b qua bài báo c a b n n u không tìm th y ph n l i d n m t i u gì ó có ý nghĩa, áng ư c quan tâm khi n h ph i c nó cho n h t. 2.2. Ch ng minh tính th i s c a bài báo
- Quy lu t nghi t ngã c a báo chí là m t bài báo thư ng ư c vi t trong vài gi , ư c c trong vài phút và b quên i trong vòng 24 gi sau ó. M t v n , m t s ki n ch có ý nghĩa ích th c khi nó liên quan tr c ti p n ngày hôm nay, n hi n t i. c gi thư ng ch quan tâm n nh ng gì nóng h i, n m trong tâm i m s chú ý c a công lu n và có th nh hư ng t i cu c s ng ang di n ra c a h . Vì th , ngay t ph n l i d n, c n nh n m nh tính th i s c a các thông tin s ư c ph n ánh trong bài vi t. ây chính là lý do vì sao sapô chúng ta thư ng g p nh ng t ng ch th i i m hi n t i như: " ang”, "hôm nay", "g n ây”, "tháng này” "v a m i” hay tương lai g n “s p” “ ang n g n”, v.v. r i nh ng c u trúc có ch c năng g n k t quá kh v i hi n t i: “tư ng ch ng như chuy n ã qua nhưng gi ây nó v n còn...”, “cho t i th i i m này”,... 2.3. Nêu nh ng ý chính Không ch d ng l i vi c g i tên tài, trong nhi u trư ng h p sapô còn ph i nêu ư c các ý chính, t c là khung n i dung cơ b n c a bài vi t. i u này giúp cho c gi , dù không c ph n còn l i c a tác ph m vì m t lý do nào ó (như thi u th i gian ch ng h n), cũng có th n m b t ư c thông tin khái quát v v n hay s vi c mà nhà báo ph n ánh. Tuy nhiên, ây không ph i là yêu c u b t bu c. B i l vi c nêu các ý chính nhi u khi có th làm cho sapô tr nên khuôn sáo và dài dòng. Hơn n a, n u sapô làm cho c gi tho mãn v m t thông tin t i m c không c n ph i c ti p tác ph m thì có l nó chưa t hi u qu giao ti p như mong i. 2.4. Thu hút s chú ý c a ngư i c N u như tít báo nhóm lên ml a u tiên c a s am mê trong lòng ngư i c, thì sapô ph i th i bùng m l a y thành m t ng n l a. T c là sapô c n t o ra m t th ma l c khi n cho ngư i c không th cư ng l i ý
- mu n ph i c toàn b tác ph m. Mu n v y, nó ph i ư c vi t m t cách n tư ng, h p d n, th hi n ư c th n thái c a v n hay s ki n. 3. Phân lo i sapô Căn c vào ý nghĩa, m c ích c a các sapô, chúng ta có th chia chúng thành m t s ki u cơ b n sau ây: 3.1. Sapô g i tên Ki u sapô này ch d ng l i vi c g i tên v n , s vi c hay hi n tư ng s ư c trình bày trong bài vi t. Kèm theo nó thư ng là l i bình lu n ng n g n c a tác gi . Ví d : Khi Ánh Tuy t c t lên “Thiên thai", "Su i Mơ", “Sông Lô", “Ô mê ly"... thì ngay l p t c chúng ta b mê ho c. Th nhưng m i ây khi ca sĩ này làm Giám c m t công ty xây d ng thì không ít ngư i ã b t ng v ki u “hành ngh " “tréo ngoe" này. (Bài: Tôi không h á l n sân, Pháp lu t và i s ng, 20/9/2005); Cu i tu n qua, Minh Nhí ã có quy t nh ư c phép tr l i bi u di n sau hơn 6 tháng ph i ng ng di n. Minh Nhí trao i v i TT & VH. (Bài: Minh Nhí làm live show ...xin l i khán gi , Th thao và Văn hoá, 20/9/2005); Hai tai n n n máy bay ã liên ti p x y ra trong ngày 3.3 t i M và Thái lan, tr thành n i ám nh i v i ngành hàng không qu c t . (Bài: Tai n n máy bay t i M và Thái Lan, Lao ng, 5/3/2001). 3.2. Sapô tóm t t c sapô lo i này, chúng ta có th n m ư c nh ng thông tin c t lõi nh t liên quan t i n i dung c a tác ph m, t ó có cái nhìn khái quát v v n hay s ki n ư c ph n ánh. Ví d : Ngư i có nhu c u mua bán nhà Hà N i r t l n. M i năm có hàng trăm căn h l n nh ư c sang tên i ch . Ph n nhi u u ph i thông qua ngư i
- d t m i mà ngư i ta thư ng g i là “cò” nhà t. Chính vì th mà “cò" nhà t t nhiên tr thành m t ngh . M t ngh không c n v n li ng mà ti n lãi thu v thì b t k , ít m t vài ch mà nhi u t i hàng cây vàng. (Bài: “Cò" nhà t, trong: Phóng s Thái Minh Châu, NXB. Lao ng, 1999); Có l không ngh nào truân chuyên b ng bác sĩ tr l p nghi p. Sau 6 năm “tu luy n" t i trư ng i h c, ã nhi u hơn các trư ng khác n hai năm, h còn ph i h c ngh " dài h n t i các b nh vi n cho n khi kí ư c h p ng lao ng ho c nh n vào biên ch m i thôi. K “h c" ít thì vài tháng, ngư i nhi u thì hai, ba năm, th m chí b n năm. L t t nhiên, trong th i gian ó, các bác sĩ tr này ch còn nư c c y nh m cha. (Bài: Th y thu c không lương, Lao ng, 27/2/2001 ); Th i gian g n ây, trên a bàn qu n Bình Tân, TP. H Chí Minh liên ti p x y ra nhi u v t t khá l lùng: ch t khi... ang ng . i u khó hi u hơn là h u h t nh ng n n nhân x u s u còn trong tu i còn r t tr , l i là nh ng thanh niên kho m nh, trư c ó ch ng h có bi u hi n b nh ho n gì. Nh ng cái ch t b t ng y bí n, không rõ nguyên nhân ã gây tâm lý hoang mang, lo l ng trong c ng ng dân cư. (Bài: Bí n nh ng v t t Bình Tân, Công an TP. H Chí Minh, 27/9/2005); Chưa y 24 gi ng h sau khi xu t hi n v t n t, 17 gi 45 phút ngày 6/12, m t v t t ven sông thu c khóm Long Th “C", th tr n Tân Châu, huy n Tân Châu (An Giang) ã nhào xu ng sông làm v nát công viên trung tâm c a huy n và 15 h dân g n ó ph i tháo ch y tán lo n... (Bài: Trư c hi m ho s t l , Lao ng, 12/12/2001). 3.3. Sapô nêu s vi c d n ư ng
- Nh ng sapô ki u này k v các s vi c ã thúc y tác gi vi t nên bài báo. Có th g i chúng là sapô-nguyên c . Ví d : M t bu i sáng, ông cán b H i Ch th p Vi t Nam tìm n toà so n c kìm nư c m t ưa cho tôi b c thư c a k t t nguy n có cái tên khó oán nh gi i tính: Ph m Qu c Hương, nhà khu 8 H ng Thao, xã Xuân Quang, huy n Tam Nông, t nh Phú Th . Mư i hai năm nay n m li t giư ng vì m t cơn b o b nh, gia c nh quá neo nghèo, Hương ã khóc quá nhi u, ã v t c da th t mình thành nư c m t, gi còn da b c xương, Hương mu n tìm m t ngư i con gái khi m th ư c dâng ôi m t to, p c a mình cho cô y... (Bài: Ngư i tình nguy n mù, trong cu n: 27 phóng s xã h i c a Doãn Hoàng, NXB. Lao ng, 2004); Trung tu n tháng 2/2001, chúng tôi nh n u c ơn khi u n i và t cáo v vi c xí nghi p cát, á, s i Minh Hưng (g i t t là XN. Minh Hưng) khai thác cát trái phép trên sông Sài Gòn nhưng l i ư c chính quy n xã bao che. ng tên trong ơn là 43 ngư i thu c 2 p Bùng Binh và Sóc Lào xã ôn Thu n, huy n Tràng B ng, t nh Tây Ninh, nơi XN. Minh Hưng óng tr s và ho t ng. Chi u 13/2/2001 chúng tôi v t n nơi tìm hi u v vi c. (Bài: Th ph m khai thác cát trái phép trên sông Sài Gòn là ai?, Pháp lu t, 11/3/2001). Kh o sát cho th y, ph n m u các sapô nói trên thư ng c p cu c ti p xúc gi a tác gi v i nh ng i tư ng tr c ti p liên quan t i v n ,s vi c hay hi n tư ng ư c ph n ánh trong bài vi t. i u này v a làm n i b t ý nghĩa xã h i v a làm gia tăng tính xác th c và khách quan c a tác ph m báo chí. Tuy nhiên, cũng có trư ng h p mà nguyên c khi n tác gi vi t bài ch là m t s vi c hoàn toàn ng u nhiên ng u nhiên nào ó.
- Ví d : M t bu i chi u mưa bu n, nhâm nhi chén rư u quán cóc, gã b n ng nghi p c a tôi b ng th dài thư n thư t, chép mi ng: Làm cái ngh bán ch này nh c quá, suýt ch c năm trong ngh mà tôi chưa s m n i mươi mét nhà t u cô v . “Thì ông b o, tr khi có ch c quy n tham nhũng, ch làm công ăn lương t nư c mình bao gi m i khá ư c". “Ai b o ông th , m y em ngư i m u, hoa h u, ch c quy n gì mà có c b c t . Tôi ch ư c ki p sau gi i có cho làm ngư i thì ng b t làm nhà báo mà cho làm...gái p. (Bài: H ng nhan b c...t , Hà N i ngàn năm, s 6/2005). 3.4. Sapô chân dung lo i sapô này, ngư i vi t phác th o nh ng nét chân dung nào ó c a nhân v t chính trong tác ph m. ó có th là nh ng nét ngo i hình, tính cách, ví d : “Quen bi t Tr n Hi u Ngân t lâu..., m i khi g p n cư i duyên dáng và ôi m t luôn nhìn th ng và r t t tin c a Ngân, tôi thư ng liên tư ng n nh ng cú ra òn quy t li t, d t khoát c a cô bé hi n h u, d thương và ôi khi cũng r t e l này”. (Bài: Võ sĩ xu t s c và ngư i con hi u th o, Lao ng, 4/10/2000). ó có th là nh ng nét v s thích, ví d : Say m thơ Hàn M c T , anh d ng l u nh s ng bên c nh m nhà thơ. Ngày qua ngày tr m l ng c m c i v i cây bút l a anh v tranh, chép thơ trên g thông thơm và nhi t tình gi i thi u v i khách v thân th s nghi p c a nhà thơ. Anh là Dzũ Kha. (Bài: Ngư i gi l a h n thơ Hàn M c T , Khoa h c và i s ng, 24/3/2006) ó có th là nh ng nét v thân th , s nghi p, ví d :
- Trong nh ng chi c Boeing t th h cũ n th h m i nh t ang bay kh p th gi i có óng góp c a anh- m t ngư i Vi t. Anh cũng ã góp ph n ưa hai ngư i kh ng l công ngh cao c a M là Boeing và Microsoft n Vi t Nam. (Bài: Con cá h i Vi t Nam Seattle, Lao ng, Xuân Bính Tu t 2006); Ho c ó cũng có có th là s pha tr n nhi u khía c nh c a m t chân dung, ví d : Nhanh nh n, vui v , hoà nhã là c m nh n u tiên c a chúng tôi v cô b n Nguy n Th Phương Dung (l p K.9, c nhân tài năng v t lý Trư ng i h c Khoa h c t nhiên - i h c qu c gia Hà N i), gương m t n duy nh t trong 10 gương m t tiêu bi u 2005 do Trung ương oàn bình ch n. (Bài: L n lên v i nh ng câu h i, Tu i tr , 11/3/2006). 3.5. Sapô t c nh ( nh) c nh ng sapô ki u này, chúng ta như ư c xem nh ng b c tranh s ng ng có âm thanh, màu s c, ánh sáng. Gi ng văn có th nh nhàng hay m nh m nhưng nh ng hình nh ư c miêu t thư ng khá n tư ng, có kh năng g i c m xúc ho c t o ra n i ám nh iv i c gi . Ví d : Trong êm y, ngư i dân p Long Th C, th tr n Tân Châu ( An Giang) th t th n ch y tán lo n trong ti ng khóc gào, ti ng v n c a xi măng, c t thép, ti ng d y sóng c a dòng sông ng u b t. Tr nh th ng th t tìm cha, g i m như b y chim m t t , nhi u ngư i ng t x u khi nhìn gia s n m y i gây d ng phút ch c chìm bi n trong dòng nư c. (Bài: Tân Châu - 0 gi ngày 4..., Lao ng, 9/1/2001); Tây Thiên. Tr i mưa r rích. Nh ng l u quán l p x p t a lưng vào ngách núi. Trong cái c nh m m c a m t khu du l ch chưa úng mùa, chúng tôi
- l n theo nh ng t ng á to b ch ng n m ch nh nh theo d c con su i. Anh b n i cùng b o: i ư ng su i thì m i g p ư c loài ng v t quý hi m mà ch Tây Thiên m i có, ó là loài cá cóc... (Bài: Ki m lâm buông, dân b t, Lao ng th ô, 9/3/2006). 3.6. Sapô nêu lu n c lo i sapô này, tác gi ưa ra các con s hay d ki n n tư ng có kh năng thu hút s chú ý c a ngư i c. Nh ng con s hay d ki n như v y thư ng n m trong quan h nhân qu v i v n ho c s ki n ư c ph n ánh. Ví d : Tính n cu i tháng 8 năm 2000, có 654 con g u b nuôi nh t trên a bàn thành ph Hà N i. C n i ngo i thành có t i 191 tr i g u l n nh . Nh ng tr i l n có trên dư i tám ch c con g u, còn nh ng h nuôi l thì 2,3 con. G u ư c nuôi gi a khu dân cư ông úc, và th m chí trên t ng tư, t ng năm. (Bài: M t g u vào mùa, Lao ng, ngày 1/ 11/2000); Kho ng hơn b y ch c ngư i ã m t tích sáng s m hôm 5/3 khi ba chi c ô tô b rơi xu ng sông do c u b s p. ( Bài: S p c u phía b c B ào Nha, Lao ng, 6/3/2001); Năm 2005, trên a bàn Thành ph x y ra 352 v cháy làm 11 ngư i ch t, 64 ngư i b thương, thi t h i tài s n 70 t ng; trong ó cháy r i 78 căn nhà, 14 nhà xư ng, 12 kho ch a hàng, 14 c a hàng... ( Bài: Cháy n - n i lo l i n, Công an Tp. HCM., 16/3/2006). 3.7. Sapô k chuy n Nh ng sapô này khi n ngư i c có c m giác ang ư c nghe tác gi k nh ng câu chuy n nào ó. Ví d :
- Có l tôi s không bao gi quên ư c gương m t c a anh thanh niên y. Gương m t tái nh t, tuy t v ng và kh n c u. Anh ta c i tr n, hai tay thu trư c ng c cho l nh. ôi m t nhìn tôi như trách móc, d i i trong cơn mưa t m tã. Trên xu ng còn 3 a nh n a, ch c là con anh. a nh nh t ưa c hai tay v phía ghe chúng tôi c u xin. Tôi ph i quay i kh i nhìn th y nh ng ôi m t và nh ng ôi tay y ... oàn c u tr ang trên ư ng v , ch ng còn gì cho h c . Ch có m t quãng sông mà hàng trăm cái xu ng chèo ra ón u xin hàng c u tr như th . (Bài: Vàm C Tây, m t nhánh sông bu n, Lao ng, 12/10/2000); Eo Mây ti n ngư i con gái p nh t làng ra tr n vào nh ng ngày bom n y tr i. Sáu năm sau, cô gái y tr v . V n p như xưa, l i có ph n d u dàng, m th m hơn. Ngày cô i l y ch ng, bao trai làng ng n ngơ ti c nu i. Không ng , ch m t năm sau, cô l i v Eo Mây. K t ó cu c i cô r sang m t ng khác. au bu n, thương tâm... ( Bài: Eo Mây có ngư i àn bà, Lao ng, 23/10/2000). Chính cái gi ng i u c trưng c a văn k chuy n ã làm cho thông tin hàm ch a trong sapô tr nên nh nhàng mà th m thía. 3.8. Sapô nêu c m xúc và nh ng suy tư riêng c a tác gi Ví d : Không bi t, có bao gi Công Vinh-Qu bóng vàng năm 2004-t h i ta ang âu sau nh ng tháng ngày vinh quang và kiêu hãnh. Ph i chăng, xung quanh anh không còn nh ng ánh hào quang, nh ng l i ca t ng, mà nó là kho ng tr ng không th y có nh ng l i h a h n, không có nh ng cơ h i dành s n cho anh? (Bài: Lê Công Vinh: Bên kia b vinh quang, Th thao và Văn hoá, 20/9/2005);
- M t b n án khách quan, úng pháp lu t không ch m b o quy n và l i ích h p pháp c a nh ng ngư i trong cu c mà còn góp ph n vào s n nh c a xã h i. Nhưng b n án ã tuyên có hi u l c pháp lu t và ư c ưa ra thi hành s chi ph i r t nhi u cu c s ng c a nh ng ngư i trong cu c. Trong nhi u trư ng h p ch vì m t b n án oan sai c a Toà án mà tài s n nhi u khi c i m i có ư c c a nh ng ngư i trong cu c b m t tr ng, th m chí chính h b y ra ư ng. Ph i chăng v i nh ng b n án rơi vào trư ng h p này, m i vi c ã an bài? (Bài: Án oan sai quá h n giám c th m: Ph i chăng ã h t thu c ch a?, Pháp lu t, 11/3/2001); Cánh di u vàng 2005 l i m t l n n a làm nh ng ngư i hâm m i n nh th t v ng. M nh t, l n x n, kém h p d n...Cánh di u vàng 2005 khép l i trong n i băn khoăn c a nhi u ngư i. (Bài: M nh t và thi u h p d n, Khoa h c và i s ng, 24/3/2006) Nh ng nh n xét, ánh giá in m d u n c a "cái tôi" tác gi như v y có kh năng khơi g i c m xúc hay suy nghĩ c a ngư i c theo nh ng nh hư ng ã ư c v ch s n nào ó. Tuy nhiên, n u l p lu n thi u ch t ch và tình c m c a ngư i vi t không s chân thành thì sapô ki u này có th làm l i tàn m l a (n u có) mà tiêu ã th p lên. 3.9. Sapô ti p n i tiêu Sapô lo i này không ph i là ti u văn b n t n t i c l p mà là b ph n ư c vi t ti p theo tiêu và ph thu c vào nó c v m t hình th c l n n i dung. Ví d : M T GÓI TH U, CHIA CHÁC HƠN 1 TRI U ÔLA! ó là s ti n Nguy n Quang Thư ng (nguyên Phó T ng Giám c T ng Công ty D u khí Vi t Nam) và ng ph m ã bi n th trong phi v xây d ng nhà cho m t t h p công ngh thu c vòm Nam m B ch H .
- (Tu i tr TP. H Chí Minh, 6/10/2005); NGƯ I HÀ N I MÙ CH Khi c tiêu này, h n nhi u ngư i Tràng An thanh l ch s ph i th t lên: “Làm gì có chuy n ó!”. Nhưng nó l i có th t, m t s th t hi n hi n trư c chúng ta trong cu c s ng hàng ngày, trong giao ti p, quan h , buôn bán., v.v. (Phóng s Thái Minh Châu, NXB. Lao ng, H., 1999). Sapô ti p n i thư ng ư c dùng sau các tiêu nêu nh ng s vi c b t thư ng (n m ngoài s ch ic a c gi ) và có nhi m v làm rõ hơn thông tin ch a trong ó. Ngư i vi t khá ki m l i khi n c gi ph i c ti p ngay ph n bài vi t phía dư i bi t thêm thông tin. 4. K t lu n Trong quá trình kh o sát sapô trên báo chí, chúng tôi rút ra m t s k t lu n như sau: - Sapô ngày càng kh ng nh ư c vai trò và ý nghĩa to l n c a mình trong b c c m t tác ph m báo chí. - M t sapô t t ph i nêu ư c nh ng thông tin c t lõi trong m t hình th c th hi n n tư ng, v i m t dung lư ng câu ch ng n g n. - Sapô trên báo chí r t a d ng v m i phương di n. Và các ki u sapô mà chúng tôi ã phân lo i trong bài vi t này ch y u căn c vào tính tr i c am t c i m nào ó trong cách th c ti p c n và ph n ánh thông tin. - Xu t hi n v i t n s cao nh t là sapô g i tên hay gi i thi u v n . - Nhi u sapô chưa có ch t lư ng như mong mu n. Nh ng như c i m cơ b n mà chúng thư ng m c ph i là: khuôn m u c ng nh c gây nhàm chán; dài dòng lan man; thông tin thi u ch n l c, không s c lôi cu n. - C n b i dư ng, rèn luy n k năng vi t sapô cho các nhà báo.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học