Xem mẫu
- TRAO ĐỔI
SÂN KHẤU TRUYỀN THỐNG TRONG BỐI CẢNH
CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
NGUYỄN HUY PHÒNG
Tóm tắt
Sân khấu truyền thống là một loại hình nghệ thuật đặc biệt, là sản phẩm của nền văn hóa, văn
minh nông nghiệp lúa nước, nơi kết tinh tâm hồn, trí tuệ, tình cảm ông cha, góp phần làm nên nét độc
đáo của bản sắc văn hóa dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, sân khấu truyền thống đã đem đến
những món ăn tinh thần bổ ích, nuôi dưỡng, giáo dục và hình thành lên những đức tính, phẩm chất
tốt đẹp cho con người. Tuy nhiên trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, làn sóng kỹ nghệ hiện đại của cuộc
Cách mạng công nghiệp 4.0 đã mở ra những cơ hội thuận lợi, đồng thời đặt ra những thách thức cho
tương lai, số phận của sân khấu. Khảo sát hiện trạng hoạt động của một số loại hình nghệ thuật sân
khấu như Chèo, Tuồng, Cải lương, Kịch nói trong những năm gần đây trên cả hai bình diện thuận lợi và
khó khăn để tìm hướng đi thích hợp là việc làm cần thiết, có ý nghĩa.
Từ khóa: Sân khấu truyền thống, Cách mạng công nghiệp 4.0
Abstract
Traditional theater is a special art form, the product of the water rice farming culture, civilization,
where filters the soul, intellect, and sentiment of many generations, contributes to the unique character
of National cultural identity. Over the thousands years of history, the traditional theater has brought
the meaningful chicken soup for soul, nourished, educated and formed the virtues, good qualities for
man. However, in the context of global integration, the 4th industrial revolution wave has opened up
both opportunities and challenges for the future, the fate of the theater. Surveying the current status of
some forms of theatrical art such as Cheo, Tuong, Cai Luong, Drama in recent years on both favorable
and difficult aspects to find the appropriate direction is the meaningful required deed.
Keywords: Traditional performance, Industrial Revolution 4.0
1. Thời cơ của sân khấu truyền thống trong Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư
bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) là sự tiếp nối những thành tựu
S
khoa học của những thế kỷ trước, đồng thời có
ự ra đời của các cuộc cách mạng những cải tiến, phát minh mới trên nền tảng
công nghiệp (CMCN) đánh dấu sự của công nghệ thông tin, internet. Sự xuất
phát triển của tư duy nhân loại trong hiện của những sản phẩm công nghệ như:
việc không ngừng khám phá, sáng tạo những internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), thực
chiều kích, đỉnh cao của khoa học, công nghệ, tế ảo (VR), tương tác thực tại ảo (AR), mạng xã
hội, điện toán đám mây, di động, phân tích
kỹ thuật tiên tiến, hiện đại, tạo những chuyển
dữ liệu lớn (SMAC),... với mục tiêu chuyển hóa
biến, đột phá lớn trong đời sống vật chất, tinh toàn bộ thế giới thực thành thế giới số, đang
thần, đem lại cơ hội tốt nhất để con người có tạo ra những chuyển biến lớn trong đời sống
thể sống tốt đẹp hơn. nhân loại.
Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
91
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
Không chỉ tác động nhiều mặt đến lĩnh vực và sự kết hợp khéo léo, hiệu quả những hiệu
kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng ứng từ công nghệ ánh sáng, âm thanh, sự pha
mà trên lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, cuộc trộn sắc màu của các loại hình nghệ thuật, tạo
CMCN 4.0 cũng đang trở thành chất xúc tác sức hấp dẫn lớn cho người xem. Tiêu biểu có
đặc biệt để các loại hình nghệ thuật cất cánh, thể kể tới những vở diễn do Nhà hát kịch Việt
thăng hoa, mở rộng tầm ảnh hưởng ra ngoài Nam dàn dựng và công chiếu: Hamlet, Romeo
phạm vi biên giới lãnh thổ quốc gia. Bàn về và Juliet, Vua Lia của Shakespeare, Chuyện nàng
những tín hiệu tích cực của cuộc CMCN 4.0 Kiều phóng tác từ Truyện Kiều của Nguyễn Du;
đối với lĩnh vực sân khấu có thể nhận thấy ở Hồng lâu mộng của Tào Tuyết Cần (sản phẩm
những phương diện như: của sự hợp tác giữa các nghệ sỹ Việt Nam và
Thứ nhất, cuộc CMCN 4.0 đang làm cho thế đạo diễn Singapore Chua Soo Pong), Lão hà
giới ngày càng thu nhỏ lại và phẳng ra, xóa tiện (Molière), Oedipus làm vua (Sophocles),
nhòa khoảng cách về không gian lãnh thổ, Mêđê (Euripides), Nguyễn Trãi ở Đông Quan
giúp các quốc gia xích lại gần nhau để trao của Nguyễn Đình Thi,… Đặc biệt, vở ballet Hồ
đổi, chia sẻ kinh nghiệm, giao lưu, hội nhập và thiên nga (Tchaikovsky) của nhà hát Talarium
hợp tác toàn cầu về mọi lĩnh vực, trong đó có et Lux đã trình diễn một đêm duy nhất (ngày
nghệ thuật sân khấu. Với những lợi thế vượt 1/8/2015) tại Trung tâm Hội nghị quốc gia Hà
trội về công nghệ thông tin và khả năng kết Nội đã đem đến cho khán thính giả những trải
nối nhanh, CMCN 4.0 đang bắc những nhịp nghiệm thú vị, khó quên khi vở diễn đã được
cầu, rút ngắn con đường đi của nghệ thuật sân hiện đại hóa qua việc phối kết hợp với những
khấu các nước đến gần nhau hơn. Thông qua lợi thế của công nghệ ánh sáng, ứng dụng 3D
những hoạt động tuần văn hóa, năm văn hóa, và truyền thông đa phương tiện (multimedia).
nghệ thuật sân khấu truyền thống tạo “sức Như vậy, có thể nói cuộc CMCN 4.0 mở ra
mạnh mềm” trong việc quảng bá hình ảnh đất nhiều cơ hội trong việc tăng cường hợp tác,
nước, con người Việt Nam đến với bạn bè quốc giao lưu, chuyển giao công nghệ giữa các nền
tế. Trong hội nhập, giao lưu quốc tế, văn hóa sân khấu trên phạm vi toàn cầu. Trên nền tảng
đóng vai trò quan trọng, đó là những nét riêng của công nghệ số, kỹ xảo hiện đại sẽ giúp cho
biệt, độc đáo, tạo nên bản sắc, tính cách và các loại hình nghệ thuật truyền thống cách
điệu hồn dân tộc mà loại hình nghệ thuật sân tân, sáng tạo, không ngừng tự làm mới chính
khấu chính là phương tiện truyền tải thông mình để mang đến cho công chúng những
điệp một cách sinh động, tinh tế và để lại ấn món ăn tinh thần bổ ích, có ý nghĩa, phù hợp
tượng sâu đậm trong lòng du khách. với xu hướng, tâm lý tiếp nhận của thời đại.
Việc giao lưu, hợp tác, học tập kinh nghiệm, Thứ hai, nghệ thuật sân khấu truyền thống
nhất là phương thức bảo tồn, lưu truyền và lan có những ưu thế trong việc phản ánh cuộc
tỏa sức sống của nghệ thuật sân khấu trong sống xã hội, con người thông qua lăng kính
bối cảnh thời đại công nghệ số là yêu cầu cấp nghệ thuật với những sắc màu đa dạng. Song
thiết với nhiều quốc gia. Cuộc CMCN 4.0 sẽ mở hành cùng với chặng đường lịch sử của dân
ra những cánh cửa về khoa học công nghệ, tộc, sân khấu đã trở thành di sản văn hóa phi
phương thức trình diễn hiện đại với những vật thể, phản ánh những giai đoạn, thời kỳ của
công nghệ 3D, 4D, kỹ nghệ ánh sáng, âm thanh lịch sử xã hội. Trong giai đoạn hiện nay khi loài
hiện đại cộng với lối nói, lối hát và trình diễn người bước vào thế kỷ công nghệ thông tin,
độc đáo của sân khấu truyền thống, đem đến những chế phẩm sáng tạo của con người như
sự mới lạ, thích thú cho công chúng. Thời gian robot, trí tuệ nhân tạo, sản xuất hàng loạt, điện
qua, những vở diễn sân khấu kinh điển trong toán đám mây, công nghệ sinh học…, một
và ngoài nước đã được khoác chiếc áo mới nhờ mặt mang lại những tiện ích và cuộc sống vật
sự sáng tạo, phá cách của đạo diễn, diễn viên chất đủ đầy cho con người, nhưng mặt khác,
92 Số 24 - Tháng 6 - 2018
- TRAO ĐỔI
thời đại của khoa học kỹ thuật, đồng tiền lên vật thể được UNESCO công nhận và vinh danh
ngôi sẽ đặt ra những bài toán về sự cô đơn, là những di sản đại diện của nhân loại. Đó là
sự tha hóa đạo đức, nhân cách con người. Xã cơ hội thuận lợi để loại hình nghệ thuật sân
hội đương thời với những xung đột, khủng khấu phát huy lợi thế riêng có, mang về những
hoảng về hệ giá trị, niềm tin, sợi dây gắn kết khoản doanh thu lớn, góp phần xây dựng và
giữa người với người lỏng lẻo, thì con người bảo vệ Tổ quốc.
lại có xu hướng tìm về những giá trị văn hóa Nắm bắt được tâm lý và xu thế phát triển
cổ truyền với mong ước, khát vọng được trở du lịch gắn với nghệ thuật truyền thống, Nhà
về “ký ức tuổi thơ”, “tìm lại tiếng nói đã mất” để hát Múa rối Thăng Long là đơn vị tiên phong
làm điểm tựa tinh thần trước cuộc sống hiện trong việc nắm bắt thị hiếu, gắn kết du lịch với
tại nhiều bon chen. múa rối nước. Ngay từ ngày đầu triển khai, nhà
Trong bối cảnh đó, việc bảo tồn và phát huy hát đã thu hút được lượng lớn khách du lịch,
những giá trị vô giá của nghệ thuật sân khấu cả 365 ngày trong năm Nhà hát đều kín lịch
truyền thống là cần thiết, có ý nghĩa. Bởi sức diễn. Trung bình mỗi tháng đón gần 10.000
mạnh của nghệ thuật sân khấu qua những làn lượt khách quốc tế, 3.000 lượt khách nội địa,
điệu chèo, xung đột kịch, câu ca cải lương, vũ lượng khách tour chiếm 70 - 80% (4).
điệu tuồng đồ… sẽ giúp mỗi cá nhân, nhất là Đón nhận xu thế phát triển đó, Nhà hát
những người xa xứ, ly hương hiểu về cội nguồn Chèo Hà Nội cũng đã xây dựng nhiều chương
dân tộc, hướng về cộng đồng, tổ tiên để thêm trình nghệ thuật mới, hấp dẫn để thu hút du
yêu quê hương, Tổ quốc mình. Đặc biệt, nó là khách. Năm 2013, Nhà hát dàn dựng tiết mục
điểm tựa tinh thần để con người không bị cô “Long Thành diễn xướng” quy tụ các loại hình
đơn trong xã hội đầy bất trắc. nghệ thuật vùng đồng bằng Bắc Bộ. Tiếp đó
Trong xu thế hiện nay, khi nhu cầu du lịch, là chương trình “Trẩy hội ngày xuân” khá công
tìm hiểu các nền văn hóa của các dân tộc được phu, phối hợp nhuần nhuyễn giữa các loại
đẩy mạnh, tăng cường thì việc phát triển các hình nghệ thuật: chèo, xiếc, ca trù, quan họ,
loại hình nghệ thuật sân khấu gắn với hoạt phù hợp với du lịch và thu hút du khách. Giữa
động du lịch là chiến lược phát triển lâu dài, năm 2017, chương trình “Hà Nội đêm thứ 7” của
bền vững. Theo thống kê của Tổng cục Du lịch Nhà hát tiếp tục ra mắt, diễn ra đều đặn vào tối
Việt Nam, trong 4 tháng đầu năm 2018, lượng thứ 7 hàng tuần với đối tượng hướng đến là
khách nước ngoài sang du lịch ở nước ta ước khán giả Thủ đô và khách du lịch.
đạt 5.547.314 lượt khách, tăng 29,5% so với Để quảng bá, giới thiệu loại hình nghệ
cùng kỳ năm 2017 (6). Đây là tín hiệu khả quan thuật độc đáo của văn hóa dân tộc đến với du
cho thấy sức hấp dẫn của đất nước Việt Nam khách nước ngoài, Nhà hát Tuồng Việt Nam đã
tươi đẹp với bề dày lịch sử, văn hóa độc đáo xây dựng website Anh - Việt từ năm 2008 và
cùng sự hiện diện của nhiều loại hình di sản lên lịch biểu diễn định kỳ 2 buổi/tuần phục vụ
phong phú, trong đó có nghệ thuật sân khấu. khách quốc tế. Gần đây, Nhà hát Kịch Hà Nội
Do đó, cần thiết phải kết hợp du lịch, quảng cũng đã công diễn vở “Tứ phủ” lấy cảm hứng
bá hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam từ nghi lễ hầu đồng, nhằm thu hút khách du
trong quá khứ và hiện tại thông qua những lịch. Nhà hát Cải lương Hà Nội dựng vở “Mệnh
hoạt động du lịch trải nghiệm, khám phá với đế vương”, dựng một số chương trình giới thiệu
những điểm nhấn quan trọng là những tiết văn hóa các vùng miền Việt Nam, duy trì vào
mục, trích đoạn vở diễn mang âm hưởng, đặc thứ 5 hàng tuần. Còn Nhà hát Kịch Việt Nam đã
trưng văn hóa vùng miền, như nghệ thuật ký kết hợp tác với Công ty Du lịch Vietrantour
chèo miền Bắc, tuồng miền Trung và cải lương xây dựng và giới thiệu chùm sản phẩm tour
miền Nam… Việt Nam tự hào là quốc gia có kết hợp xem các chương trình biểu diễn kịch
nhiều di sản văn hóa, nhất là di sản văn hóa phi của nhà hát. Theo đó, Nhà hát sẽ duy trì sáng
Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
93
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
đèn các đêm diễn vở “Kiều” vào 20 giờ thứ 6 một, chìm vào quên lãng khi sân khấu truyền
hàng tuần và ưu tiên dành 60% vé xem kịch thống ngày càng thưa vắng khán giả và những
cho du khách của Vietrantour. người mặn mà với loại hình nghệ thuật lâu đời
Như vậy, bối cảnh mới đặt ra những thời này ngày càng vắng bóng. Trước thực trạng đó,
cơ mới đòi hỏi các loại hình nghệ thuật sân NSƯT. Lê Chức, Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân
khấu truyền thống muốn tồn tại, phát triển khấu đã phải thốt lên rằng: “Sân khấu truyền
phải không ngừng tự đổi mới, sáng tạo; tận thống hiện nay đang ở trong khoa hồi sức cấp
dụng triệt để thành tựu của cuộc CMCN 4.0 cứu”. Bàn về những khó khăn, thách thức của
để đưa sân khấu đến gần hơn với khán giả sân khấu truyền thống trong cuộc CMCN 4.0
trong và ngoài nước. Hội nhập quốc tế về văn có thể nhận thấy một số vấn đề sau:
hóa, trong đó có nghệ thuật sân khấu, đem lại Thứ nhất, là sự lấn át của các phương
những cơ hội tốt để đội ngũ những nhà quản tiện truyền thông, nghe nhìn hiện đại, các
lý văn hóa văn nghệ, đội ngũ đạo diễn, diễn gameshow truyền hình1. Đây là một trong
viên cọ xát, học tập kinh nghiệm và cách làm những thách thức lớn mà nghệ thuật truyền
sáng tạo của các nền nghệ thuật sân khấu tiên thống khó có thể cạnh tranh về sự nhanh
tiến trong khu vực và quốc tế để từ đó tìm ra nhạy, hấp dẫn, đáp ứng tốt nhu cầu của mọi
lối đi riêng cho nghệ thuật sân khấu dân tộc. đối tượng công chúng, nhất là tầng lớp thanh
Tuy nhiên, cuộc CMCN 4.0 cùng với việc mở thiếu niên. Sự ra đời của internet, mạng xã hội,
ra những chân trời mới trong lao động sáng sự du nhập của các bộ phim điện ảnh đến từ
tạo nghệ thuật, đồng thời cũng đặt ra những các quốc gia như Trung Quốc, Mỹ, Hàn Quốc,
khó khăn, thử thách khốc liệt đối với sân khấu Ấn Độ với tần số phủ sóng dày đặc trên các
truyền thống. kênh truyền hình quốc gia và địa phương2; các
bộ phim tâm lý, hành động của nước ngoài
2. Thách thức của sân khấu truyền thống
công chiếu trong các rạp đã vô tình đẩy lùi, lấn
trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0
át và làm lu mờ loại hình nghệ thuật sân khấu
Sân khấu truyền thống gắn liền với không truyền thống.
gian, môi trường diễn xướng dân gian, mang
Sân khấu truyền thống phù hợp với bối
âm hưởng chậm rãi của cư dân nông nghiệp
cảnh xã hội nông nghiệp với hình ảnh cây
lúa nước. Vì thế khi bối cảnh thay đổi, nhất là
đa, bến nước, sân đình, những không gian
sự bùng nổ của công nghệ thông tin, internet,
công cộng gắn liền với thiên nhiên, cuộc
mạng xã hội, truyền thông đa phương tiện với
sống thường ngày. Vì thế khi xã hội thay đổi,
những loại hình giải trí nghe nhìn hiện đại,
chuyển mình từ mô hình xã hội nông nghiệp
thông minh cùng lớp công chúng mới đòi
sang xã hội đô thị, công nghiệp hiện đại với
hỏi nghệ thuật sân khấu truyền thống phải
nhịp sống nhanh, gấp gáp thì việc thích ứng
chuyển mình với những cuộc cách mạng về tư
của sân khấu truyền thống với bối cảnh mới
duy, nhận thức, cách làm thì mới có thể cạnh
có phần chậm chạp, thậm chí hoang mang,
tranh, song hành cùng các loại hình nghệ
khủng hoảng khi không gian diễn xướng ngày
thuật hiện đại khác.
càng bị thu hẹp để dành quỹ đất cho sự phát
Trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, triển đô thị. Đồng thời tầng lớp khán thính
nhiều cuộc tranh luận, bàn thảo về số phận, giả cũng không còn mặn mà, dành trọn tình
tương lai của nghệ thuật sân khấu trước yêu cho sân khấu truyền thống. Thời vàng son
ngưỡng cửa thời đại công nghệ số đã được một thuở đã qua đi, khi con người sáng tạo ra
đặt ra, thể hiện những day dứt, trăn trở của các nhiều loại hình nghệ thuật mới phù hợp với thị
nghệ sĩ về chuyện nghề cùng nỗi niềm đau hiếu công chúng đương thời thì sự lùi lại phía
đáu trong việc bảo tồn, gìn giữ di sản văn hóa sau của sân khấu là quy luật tất yếu không thể
vô giá của cha ông để lại trước nguy cơ mai tránh khỏi. Vì thế, để tồn tại, tránh rơi vào di
94 Số 24 - Tháng 6 - 2018
- TRAO ĐỔI
sản bảo tàng, sân khấu truyền thống phải tự tài năng, một mặt do cơ chế chính sách tuyển
tìm đường, nhận đường để có một vị trí và chỗ chọn đãi ngộ chưa xứng đáng; mặt khác sức
đứng xứng đáng trong tâm trí nhiều thế hệ. hấp dẫn của nghề chưa tạo được tầm ảnh
Thứ hai, là những thách thức từ chính nhận hưởng đối với thanh thiếu niên. Nhà trường,
thức phiến diện của những người có trách gia đình và xã hội còn chưa thực sự hiểu, trân
nhiệm. Trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH có trọng về nghề diễn. Những ám ảnh tâm lý,
sự đan xen và song song tồn tại giữa cái cũ những định kiến về nghề hát (xướng ca vô
và cái mới, truyền thống và hiện đại, quá khứ loài) vẫn còn ăn sâu trong nếp nghĩ nhiều
và tương lai mà đôi khi con người khó có thể người khiến cho cái nhìn về nghệ thuật sân
nhận diện cái nào là tiến bộ, tích cực, cái gì là khấu còn lệch lạc.
lạc hậu, bảo thủ, lỗi thời. Vì thế cần có cái nhìn Về quá trình đào tạo tài năng trẻ cho
biện chứng, đi trước đón đầu của những nhà lĩnh vực sân khấu, hiện nay ở một số trường
quản lý, các cơ quan chuyên môn, tham mưu. chuyên nghiệp như Đại học Sân khấu - Điện
Tuy nhiên trên thực tế, vì mải chạy theo lợi ích ảnh, Cao đẳng nghệ thuật Múa Trung ương,
kinh tế và chủ nghĩa cá nhân cơ hội, nhiều cán các trường Cao đẳng, Trung cấp văn hóa nghệ
bộ xem thường, đánh giá thấp vị trí, vai trò của thuật của các địa phương, các khoa nghệ thuật
sân khấu truyền thống. Việc đầu tư về tài lực của các trường Đại học cũng đã quan tâm mở
cũng như nhân lực cho loại hình nghệ thuật mã ngành đào tạo cho các sinh viên, diễn viên
này chưa tưng xứng, còn nặng về hình thức, hô quần chúng. Nhưng lượng người theo học có
hào khẩu hiệu khiến cho sân khấu phát triển xu hướng giảm dần, góp phần tô thêm màu
cầm chừng, tiến thoái lưỡng nan. xám cho bức tranh ảm đạm của nghệ thuật
Thứ ba, là thách thức từ chính chủ thể sân khấu4.
sáng tạo, gìn giữ nét đẹp của sân khấu. Một Có thể nói, cuộc CMCN 4.0 mang đến cho
thực tế mà sân khấu hiện nay đang đối diện nhân loại những trải nghiệm, khám phá mới,
là sự khủng hoảng đội ngũ sáng tác kịch bản, thú vị về thế giới và cuộc sống của con người
đạo diễn, diễn viên chuyên nghiệp khiến cho qua sự kết hợp tài tình của công nghệ. Cái mới
những vở diễn trở nên cũ mòn, đơn điệu nhàm lại tự nó đã tạo sức hút, kích thích tâm lý tò mò
chán, không thu hút được người xem3. Mặt của mỗi người. Điều này khiến cho sân khấu
khác, do hoạt động quá lâu trong cơ chế tập truyền thống bị thu hẹp tầm ảnh hưởng và
trung quan liêu bao cấp, phụ thuộc vào nguồn phạm vi hoạt động. Tuy nhiên, mỗi loại hình
biên chế, ngân sách, đặt hàng của Nhà nước nghệ thuật dù hiện đại hay cổ điển đều có
đã không kích thích được tính chủ động, sáng cách đi riêng trên những con đường do người
tạo, tranh tài giữa các loại hình, các đoàn nghệ nghệ sĩ tạo ra để chiếm lĩnh trái tim, tâm hồn
thuật và trong chính đội ngũ của một đơn vị của công chúng. Sân khấu truyền thống đang
nghệ thuật. Đó là sự lãng phí lớn khi nguồn gặp khó, rơi vào khủng hoảng nhưng không
ngân sách hoạt động không hiệu quả, đội ngũ phải là không có lối thoát để tỏa sáng và vươn
diễn viên chuyên nghiệp trở nên chây ì, già ra thế giới.
cỗi. Do đồng lương eo hẹp, nhiều diễn viên bỏ 3. Một số giải pháp phát huy sức mạnh của
nghề hoặc làm thêm nghề phụ để mưu sinh nghệ thuật sân khấu trong bối cảnh hiện nay
dẫn đến sự chuyên tâm và tình yêu cho nghiệp
Sân khấu là loại hình nghệ thuật truyền
diễn trở nên bấp bênh, phai nhạt.
thống độc đáo, nơi lưu giữ và phản ánh lịch
Hoạt động sân khấu đòi hỏi tài năng và sử văn hóa và tâm hồn ông cha; nói lên tâm
niềm đam mê cháy bỏng, cống hiến hết mình sự, nỗi niềm của con người trước thiên nhiên,
cho nghệ thuật. Tuy nhiên một trong những xã hội, cùng phương thức phản ánh hiện thực
điều lo ngại của những người làm sân khấu là cuộc sống sinh động qua ngôn ngữ, cử chỉ,
sự thiếu vắng của đội ngũ những diễn viên trẻ hành động, hóa trang, đạo cụ, âm thanh, ánh
Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
95
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
sáng, bài trí cảnh sắc,… có vai trò quan trọng chặt chẽ vai trò của sân khấu với hoạt động du
trong việc bồi dưỡng tình cảm, tâm hồn, nhân lịch, trải nghiệm thực tế của du khách trong và
cách con người. Dù cuộc sống thay đổi, con ngoài nước. Không ngừng tuyên truyền và lan
người mải chạy theo lợi ích vật chất, tiền tài, tỏa sức sống, sức hấp dẫn của nghệ thuật sân
thì đến một lúc nào đó, họ lại khát khao tìm về khấu qua mô hình các câu lạc bộ, sinh hoạt dân
những giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc, gian, cộng đồng; đưa nghệ thuật sân khấu vào
muốn được hòa mình trong những làn điệu giảng dạy trong hệ thống các cơ sở giáo dục,
chèo tình tứ, thiết tha, những câu vọng cổ thắp lên tình yêu và sự gắn bó với cội nguồn
chân thành, da diết; những vở kịch, điệu tuồng lịch sử dân tộc cho thế hệ trẻ qua những vở
mang đậm màu sắc văn hóa quê hương. diễn sinh động, độc đáo.
Để phát triển loại hình nghệ thuật đặc biệt Thứ hai, Nhà nước và các cơ quan ban
này trong cuộc sống hôm nay, cần thực hiện ngành cần có cơ chế, chính sách đặc thù đối
đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có một số với lĩnh vực hoạt động nghệ thuật biểu diễn.
giải pháp cơ bản như: Đầu tư kinh phí, hiện đại hóa cơ sở vật chất,
Thứ nhất, cần nâng cao nhận thức của các trang thiết bị theo hướng đồng bộ, tiên tiến,
cấp các ngành, của người dân và những người tận dụng những ưu thế của cuộc CMCN 4.0 để
làm nghệ thuật về vai trò, vị trí đặc biệt của làm mới nghệ thuật sân khấu. Có chính sách
nghệ thuật sân khấu truyền thống. Đó là di sản đãi ngộ nghệ sĩ, nghệ nhân và tuyển chọn
văn hóa phi vật thể cần được bảo tồn, gìn giữ những tài năng sân khấu trẻ, bổ sung nguồn
và phát huy, nhất là trong giai đoạn hiện nay. lực và đội ngũ kế cận trong việc trao truyền,
Muốn thực hiện tốt nhiệm vụ đó cần quán triệt tiếp nhận di sản sân khấu của cha ông.
sâu sắc chủ trương, đường lối của Đảng, chính Thứ ba, nâng cao tính chủ động, tích cực,
sách của Nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị di sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sĩ, đạo diễn,
sản dân tộc được thể hiện rõ trong Nghị quyết diễn viên trong việc sáng tạo nhiều tác phẩm
Trung ương 5 khóa VIII (1998) về Xây dựng và mới, phù hợp với tâm lý và thị hiếu công
phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm chúng. Xã hội hóa các hoạt động nghệ thuật,
đà bản sắc dân tộc; Nghị quyết Trung ương 9 phối kết hợp với các tổ chức, đơn vị nghệ thuật
khóa XI (2014) về Xây dựng, phát triển văn hóa tư nhân để khảo sát nắm bắt tâm lý, nhu cầu
và con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát của thị trường. Mạnh dạn thử nghiệm các loại
triển bền vững đất nước; Chiến lược phát triển hình sân khấu mới; tiếp thu có chọn lọc kinh
văn hóa Việt Nam đến năm 2020 của Chính phủ nghiệm sản xuất, quảng bá và kinh doanh
(ban hành năm 2009); Chiến lược phát triển các nghệ thuật của các đoàn nghệ thuật tiêu biểu
ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm trên thế giới. Tiến tới cổ phần hóa một số nhà
2020, tầm nhìn đến năm 2030 của Chính phủ hát, đoàn nghệ thuật theo hướng tự chủ tài
(ban hành năm 2016), với mục tiêu chủ yếu chính, nguồn biên chế, đào tạo, tuyển chọn
đến năm 2020, “Phấn đấu doanh thu của các diễn viên, tạo tính cạnh tranh, thi đua giữa các
ngành công nghiệp văn hóa đóng góp Khoảng đoàn, đơn vị nghệ thuật. Bên cạnh đó cần tăng
3% GDP và tạo thêm nhiều việc làm cho xã hội, cường mở rộng, giao lưu hợp tác quốc tế về
trong đó đóng góp của ngành nghệ thuật biểu văn hóa, nghệ thuật. Tăng cường quảng bá
diễn đạt khoảng 16 triệu USD”. “Mục tiêu chủ hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam đến
yếu đến năm 2030, phấn đấu doanh thu của với bạn bè thế giới thông qua nghệ thuật sân
các ngành công nghiệp văn hóa đóng góp 7% khấu truyền thống.
GDP và tiếp tục tạo thêm nhiều việc làm cho xã Có thể nói, cuộc CMCN 4.0 mang đến những
hội, trong đó đóng góp của ngành nghệ thuật thời cơ thuận lợi và cả những khó khăn, thách
biểu diễn đạt khoảng 31 triệu USD” (5). Để thức đòi hỏi sân khấu phải có sự lựa chọn khéo
hoàn thành mục tiêu, kế hoạch đó cần gắn kết léo để tồn tại và phát triển, được công chúng
96 Số 24 - Tháng 6 - 2018
- TRAO ĐỔI
mến mộ, tìm tới như một nhu cầu tự nhiên nhất. Hồng Vân, Hoàng Thái Thanh, 5B, Kịch Sài Gòn,
Điều quan trọng trong phát triển loại hình nghệ Nụ Cười Mới,... đều rơi vào tình trạng không đủ
thuật này là sự kết hợp nhuần nhuyễn, tài tình khán giả. Mỗi suất, khán giả được nửa rạp hoặc
giữa truyền thống, bản sắc với hiện đại, hội chỉ vài hàng ghế vẫn phải mở màn biểu diễn.
nhập toàn cầu. Việc bảo tồn vẻ đẹp tâm hồn dân 4
Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Thành
tộc, nét độc đáo của văn hóa truyền thống qua phố Hồ Chí Minh là đơn vị đào tạo về sân khấu,
cách thể hiện mới lạ, độc đáo cùng sự hỗ trợ của
điện ảnh trình độ đại học, cao đẳng chính quy
công nghệ nghe nhìn hiện đại sẽ là hướng đi
duy nhất của khu vực phía Nam, tuy nhiên năm
bền vững của sân khấu trong bối cảnh hiện nay.
2015, số thí sinh đăng ký dự thi vào trường giảm
Điều đang chờ đợi là sự nỗ lực, cố gắng và khả
đến 50% so với trước đó. Còn theo thống kê của
năng dự báo, đi trước đón đầu của nhà quản lý;
Đại học Huế, trong đợt tuyển sinh năm 2016,
tình yêu, tài năng và nhiệt huyết của đội ngũ
Trường Đại học Nghệ thuật chỉ tuyển sinh được
văn nghệ sĩ; sự mặn mà của công chúng thì sân
63 thí sinh, đạt 30% so với 210 chỉ tiêu đề ra.
khấu sẽ trở thành một trong “nguồn lực nội sinh
quan trọng” trong quá trình phát triển đất nước Tài liệu tham khảo
hiện nay.
1. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
N.H.P
(2016), Cách mạng công nghiệp lần thứ tư: thời cơ
(TS., Viện Văn hóa và Phát triển, và thách thức đối với Việt Nam, Nxb. Lý luận Chính
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) trị, Hà Nội.
Chú thích 2. Đào Mạnh Hùng (2003), Sân khấu truyền
thống bản sắc dân tộc và sự phát triển, Nxb. Sân
1
Theo ông Nguyễn Bắc Son, Việt Nam là
Khấu, Hà Nội.
quốc gia có nhiều loại hình báo chí, với hơn
800 cơ quan. Đặc biệt chưa nước nào có nhiều 3. Nguyễn Đình Thi, Lê Mạnh Hùng (2008),
đài truyền hình như Việt Nam, với hơn 300 kênh Tiếng nói sân khấu, Nxb. Văn học, Hà Nội.
phát thanh, truyền hình phát sóng hàng ngày. 4. Đinh Thị Thuận (2007), Đưa nghệ thuật
Nguồn: https://thanhnien.vn/thoi-su/viet-nam- truyền thống thành sản phẩm du lịch hấp dẫn,
co-nhieu-dai-truyen-hinh-nhat-the-gioi-555878. https://baotintuc.vn/doi-song-van-hoa/dua-
html nghe-thuat-truyen-thong-thanh-san-pham-du-
2
Năm 2017, Việt Nam đạt doanh thu 3.250 tỷ lich-hap-dan-20170608114847757.htm
đồng trong lĩnh vực điện ảnh. Trong đó, doanh 5. Thủ tướng Chính phủ (2016), Quyết định
thu từ phim Việt chỉ chiếm 28%, điều đó cho thấy phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công
phim trong nước vẫn bị phim ngoại lấn át về sức nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn
cạnh tranh. đến năm 2030.
3
Rạp Hồng Hà thuộc quyền quản lý của Nhà 6. Tổng cục Thống kê (2019), Khách quốc tế
hát Tuồng với sân khấu chính gồm 339 ghế ngồi đến Việt Nam tháng 4 và 4 tháng năm 2018, http://
nhưng có những đêm diễn chỉ có 5 khán giả. Còn vietnamtourism.gov.vn/index.php/items/26394
với Nhà hát Kịch Tuổi trẻ Hà Nội, đa số các vở diễn
Ngày nhận bài: 13 - 1 - 2018
phát vé mời mới đông khán giả. Theo NSƯT. Chí
Trung, một tuần nhà hát Tuổi trẻ vẫn diễn 2-3 Ngày phản biện, đánh giá: 15- 6 - 2018
buổi nhưng không được như ngày xưa, một vở ra Ngày chấp nhận đăng: 23 - 6- 2018
mắt diễn 70 buổi liên tục. Khán giả chỉ tập trung
mua vé các vở hài kịch, còn chính kịch thường
thưa vắng khách. Các sàn kịch trụ cột của làng
kịch nói Thành phố Hồ Chí Minh như: IDECAF,
Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
97
nguon tai.lieu . vn
