Quyền con người trong lĩnh vực tôn giáo ở Việt Nam

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± 



NGUYӈN QUӔC TUҨN(*)

QUYӄN CON NGѬӠI
TRONG LƬNH VӴC TÔN GIÁO Ӣ VIӊT NAM
Tóm tҳt: Trên c˯ sͧ phân tích các văn b̫n pháp lu̵t liên quan
ÿ͇n nhân quy͉n và t͹ do tôn giáo, tiêu bi͋u nh˱ “Tuyên ngôn
Nhân quy͉n Th͇ giͣi”, “Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n”; s͹
khác bi͏t trong v̵n dͭng và th͹c thi lu̵t pháp v͉ nhân quy͉n và t͹
do tôn giáo trên th͇ giͣi, nh̭t là khu v͹c Châu Âu, n͡i dung chính
cͯa bài vi͇t này bàn thêm quy͉n t͹ do tín ng˱ͩng, tôn giáo ͧ Vi͏t
Nam, trong ÿó nh̭n m̩nh ÿ͇n s͹ ÿ͝i mͣi lu̵t pháp và chính sách
ÿ͋ ÿ̫m b̫o t͹ do tín ng˱ͩng, tôn giáo ÿ˱ͫc th͹c thi theo lu̵t ÿ͓nh
và phù hͫp vͣi ÿi͉u ki͏n xã h͡i Vi͏t Nam.
Tӯ khóa: Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi, Công ˱ͣc Châu Âu v͉
Nhân quy͉n, quy͉n con ng˱ͥi, pháp quy͉n, tôn giáo ͧ Vi͏t Nam.
1. Nhұp ÿӅ
Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi (La Déclaration Universelle des
Droits de l'Homme) công bӕ và khҷng ÿӏnh các quyӅn cѫ bҧn cӫa con
ngѭӡi, ÿѭӧc Ĉҥi Hӝi ÿӗng Liên Hӧp Quӕc thông qua ngày 10/12/1948 tҥi
Palais de Chaillot, Paris, Pháp. Văn bҧn này ra ÿӡi ngay sau ThӃ chiӃn
Thӭ hai, mӝt cuӝc chiӃn tranh tàn bҥo và mҩt nhân tính nhҩt trong lӏch sӱ
nhân loҥi. QuyӅn con ngѭӡi lҫn ÿҫu tiên trong lӏch sӱ nhân loҥi ÿѭӧc
tuyên bӕ rõ ràng và ӣ tҫm mӭc thӃ giӟi. Các quyӅn con ngѭӡi cѫ bҧn thӇ
hiӋn trong Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi gӗm 30 ÿiӅu. Nó là khuôn
mүu ÿӇ xây dӵng hiӃn pháp và luұt pháp các quӕc gia, các thӓa ѭӟc quӕc
tӃ và khu vӵc, tiêu biӇu là Công ˱ͣc qu͙c t͇ v͉ các quy͉n kinh t͇, xã h͡i
và văn hóa, và Công ˱ͣc qu͙c t͇ v͉ các quy͉n dân s͹ và chính tr͓ (ÿѭӧc
Ĉҥi Hӝi ÿӗng Liên Hӧp Quӕc thông qua năm 1966).
Tinh thҫn cӫa Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi là dùng tuyên truyӅn
và giáo dөc ÿӇ nӛ lӵc thúc ÿҭy các quӕc gia thành viên Liên Hӧp Quӕc
tôn trӑng các quyӅn cѫ bҧn cӫa con ngѭӡi. ĈiӅu khoҧn cuӕi cùng cӫa
*

. TS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi viӃt: “Không mӝt ÿiӅu nào trong Bҧn
Tuyên ngôn này ÿѭӧc hiӇu và hàm ý cho phép mӝt nѭӟc, mӝt nhóm hay
mӝt cá nhân nào ÿѭӧc quyӅn có nhӳng viӋc làm hay hành ÿӝng nhҵm hӫy
diӋt nhân quyӅn và tӵ do ÿѭӧc thӯa nhұn trong Bҧn Tuyên ngôn này”(1).
Cҫn lѭu ý thêm, văn bҧn luұt pháp này trong quá trình soҥn thҧo và thӵc
thi không phҧi ÿã ÿҥt ÿѭӧc sӵ thӕng nhҩt hoàn toàn.
2. QuyӅn con ngѭӡi và quyӅn tӵ do tôn giáo trong mӝt sӕ văn bҧn
luұt pháp quӕc tӃ
QuyӅn con ngѭӡi là các quyӅn cѫ bҧn cӫa mӑi ngѭӡi, ÿѭӧc thӯa nhұn
và bҧo hӝ bҵng luұt pháp quӕc tӃ và luұt pháp quӕc gia; ÿѭӧc thӯa nhұn
là giá trӏ chung cӫa nhân loҥi, ÿѭӧc xác ÿӏnh trên hai bình diӋn chӫ yӃu là
giá trӏ ÿҥo ÿӭc (còn gӑi là các giá trӏ tӵ nhiên, vӕn có cӫa con ngѭӡi, thӇ
hiӋn chӫ yӃu ӣ bӕn khía cҥnh cѫ bҧn là: nhân phҭm, bình ÿҷng xã hӝi, tӵ
do và tinh thҫn khoan dung) và giá trӏ pháp lý (thӇ chӃ hóa bҵng các chӃ
ÿӏnh trong luұt pháp quӕc tӃ và trong luұt pháp quӕc gia). VӅ mһt pháp lý,
quyӅn con ngѭӡi có thӇ phân ra làm nhiӅu nhóm theo hai loҥi chӫ thӇ
quyӅn và nӝi dung quyӅn.
Theo chӫ thӇ quyӅn, quyӅn con ngѭӡi gӗm:
- QuyӅn cá nhân;
- QuyӅn cӫa nhóm: là quyӅn cá nhân ÿѭӧc quy vӅ nhӳng nhóm xã hӝi
dӵa trên mӝt sӕ ÿһc ÿiӇm chung nào ÿó nhѭ phө nӳ, trҿ em, ngѭӡi khuyӃt
tұt, ngѭӡi tӏ nҥn, ngѭӡi lao ÿӝng nhұp cѭ,...;
- QuyӅn tұp thӇ: là quyӅn cӫa cӝng ÿӗng, trѭӟc hӃt là quyӅn cӫa quӕc
gia (quyӅn dân tӝc tӵ quyӃt và quyӅn cӫa các dân tӝc thiӇu sӕ);
- QuyӅn phát triӇn: là quyӅn cӫa các quӕc gia, các dân tӝc, ÿӗng thӡi
cNJng là quyӅn cӫa cá nhân.
Theo nӝi dung quyӅn, quyӅn con ngѭӡi gӗm:
- QuyӅn dân sӵ, chính trӏ: gӗm quyӅn bҫu cӱ, ӭng cӱ, quyӅn tham gia
quҧn lý nhà nѭӟc và xã hӝi; quyӅn tӵ do cá nhân; tӵ do tѭ tѭӣng, tӵ do
ngôn luұn, tӵ do tín ngѭӥng tôn giáo; quyӅn có quӕc tӏch, quyӅn có khai
sinh, quyӅn ÿѭӧc bҧo vӋ tính mҥng và nhân phҭm,...;
- QuyӅn kinh tӃ, xã hӝi và văn hóa: gӗm quyӅn sӣ hӳu, quyӅn làm
viӋc, quyӅn ÿѭӧc bҧo vӋ sӭc khӓe, ÿѭӧc hӑc tұp, ÿѭӧc bҧo hiӇm xã hӝi;

4

1JX\ʂQ 4X͑F 7XɢQ 4X\ɾQ FRQ QJɉ͝L WURQJ OśQK YͱF«



quyӅn ÿѭӧc sáng tҥo và hѭӣng thө văn hóa, quyӅn ÿѭӧc sӕng trong hòa
bình, quyӅn ÿѭӧc hѭӣng thө các thành quҧ cӫa sӵ tiӃn bӝ khoa hӑc kӻ
thuұt,...;
Các nѭӟc phát triӇn, dӵa trên chӃ ÿӝ dân chӫ ÿҥi nghӏ, thѭӡng nhҩn
mҥnh quyӅn cӫa các tӝc ngѭӡi và nhóm ngѭӡi thiӇu sӕ, trong ÿó có
quyӅn chính trӏ. Mӝt cách tiên nghiӋm, các nѭӟc này cho rҵng, quyӅn con
ngѭӡi cao hѫn chӫ quyӅn, tuyӋt ÿӕi hóa quyӅn tӵ do cá nhân, coi ÿһc
quyӅn cӫa cá nhân cao hѫn quyӅn cӫa cӝng ÿӗng, thұm chí cho phép cá
nhân có quyӅn công khai giӳ quan ÿiӇm ÿӕi lұp vӟi nhà nѭӟc, nhҩt là trên
lƭnh vӵc chính trӏ. Trong khi ÿó, các nѭӟc ÿang phát triӇn và các nѭӟc
nghèo cho rҵng, quyӅn cӫa cá nhân phҧi gҳn liӅn và nҵm trong quyӅn cӫa
quӕc gia, cӫa cӝng ÿӗng; quyӅn phҧi ÿi ÿôi vӟi nghƭa vө. Trong trѭӡng
hӧp có sӵ mâu thuүn giӳa quyӅn cӫa cá nhân vӟi lӧi ích cӫa nhà nѭӟc và
cӫa cӝng ÿӗng, thì quyӅn và lӧi ích cӫa nhà nѭӟc và cӫa cӝng ÿӗng ÿѭӧc
ÿӅ cao hѫn.
Riêng vӅ lƭnh vӵc tôn giáo, Ĉi͉u 18 cӫa Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇
giͣi khҷng ÿӏnh: “Mӑi cá nhân có quyӅn tӵ do tѭ tѭӣng, ý thӭc và tôn
giáo; quyӅn này bao gӗm cҧ tӵ do thay ÿәi tôn giáo hay niӅm tin, cNJng
nhѭ tӵ do biӇu lӝ tôn giáo hay niӅm tin cӫa mình, cá nhân hay tұp thӇ, ӣ
nѫi công cӝng hay nѫi riêng tѭ, thông qua sӵ truyӅn dҥy, thӵc hành, thӡ
phөng và thӵc hiӋn nghi lӉ”(2).
Ĉi͉u 18 có liên quan và chӏu tác ÿӝng cӫa ít nhҩt ba ÿiӅu khoҧn khác
trong Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi là Ĉi͉u 19, Ĉi͉u 20 và Ĉi͉u 29.
Ĉi͉u 19 ghi: “Mӑi cá nhân có quyӅn tӵ do ý kiӃn và phát biӇu, bao
gӗm quyӅn không chӏu sӵ quҩy rҫy vì ý kiӃn cӫa mình và quyӅn tìm
kiӃm, tiӃp nhұn và quҧng bá thông tin và ý niӋm qua mӝt sӕ phѭѫng tiӋn
biӇu hiӋn không phө thuӝc biên giӟi”.
Ĉi͉u 20 ghi: “1. Mӑi ngѭӡi ÿӅu có quyӅn tӵ do hӝi hӑp và liên hiӋp ôn
hòa. 2. Không ai có thӇ bӏ bҳt buӝc gia nhұp vào mӝt hӝi”.
Ba ÿiӅu khoҧn này gҫn nhѭ ÿѭӧc tuyӋt ÿӕi hóa và là diӉn giҧi có tính
tiên nghiӋm (a priori). Ĉó là nhӳng ÿiӅu khoҧn có tính chҩt ràng buӝc và
liên quan. Song cNJng trong Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi, Ĉi͉u 29
cho thҩy ba ÿiӅu khoҧn trên không phҧi là vô hҥn, vѭӧt không gian và
thӡi gian, nó cҫn có sӵ bҧo ÿҧm trên thӵc tӃ. Cө thӇ:

5

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



“1. Mӑi ngѭӡi ÿӅu có bәn phұn ÿӕi vӟi cӝng ÿӗng nào mà chӍ trong ÿó
mӟi có thӇ phát triӇn toàn vҽn và tӵ do nhân cách cӫa mình.
2. Trong viӋc thӵc hiӋn nhân quyӅn và thө hѭӣng tӵ do cӫa mình, mӑi
ngѭӡi chӍ phҧi chӏu nhӳng hҥn chӃ do luұt ÿӏnh, và nhӳng hҥn chӃ này
chӍ nhҵm mөc tiêu bҧo ÿҧm sӵ thӯa nhұn và tôn trӑng nhân quyӅn, và
quyӅn tӵ do cӫa ngѭӡi khác, cNJng nhѭ nhҵm thӓa mãn nhӳng ÿòi hӓi
chính ÿáng vӅ luân lý, trұt tӵ công cӝng, và sung túc chung trong mӝt xã
hӝi dân chӫ (NQT nhҩn mҥnh).
3. Trong bҩt cӭ trѭӡng hӧp nào, các quyӅn này và tӵ do cNJng không
ÿѭӧc thӵc hiӋn ngѭӧc lҥi vӟi các mөc tiêu và nguyên tҳc cӫa Liên Hӧp
Quӕc”.
KӇ tӯ năm 1948, nhѭ ÿã ÿӅ cұp, Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi là
khuôn mүu cho viӋc thiӃt ÿӏnh luұt pháp ӣ nhiӅu quӕc gia, rӗi tiӃn tӟi các
cӝng ÿӗng khu vӵc, nhѭng sӵ khác biӋt là không tránh khӓi. ĈӇ thҩy
ÿѭӧc sӵ khác nhau trong vұn dөng và thӵc thi, xin lҩy Công ˱ͣc Châu Âu
v͉ nhân quy͉n làm thí dө. Nhѭng ÿӇ thҩy thêm sӵ phӭc tҥp và ÿa dҥng
cӫa chӫ ÿӅ bàn luұn, xin mѭӧn cuӕn sách Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân
quy͉n và t͹ do tôn giáo (La Convention Européenne des Droits de
l'Hommes et la Liberté des Religions) cӫa G. Gonzalez, giáo sѭ ӣ Khoa
Luұt thuӝc hai trѭӡng ÿҥi hӑc luұt cӫa Pháp (Perpignan và Strassbourg
III) làm dүn chӭng. Khuôn khә bài viӃt có hҥn không cho phép ÿi vào
mӑi biӋn giҧi cӫa cuӕn sách, do ÿó, tôi chӍ xin rút tӍa mӝt sӕ ÿiӇm chính
liên quan ÿӃn chӫ ÿӅ ÿang bàn thҧo.
Theo nӝi dung cuӕn sách Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n và t͹ do
tôn giáo, kӇ tӯ sau Cách mҥng Tѭ sҧn Pháp năm 1789, quyӅn cѫ bҧn cӫa
con ngѭӡi ÿã ÿѭӧc ÿһt ra trong các văn bҧn hiӃn ÿӏnh và luұt ÿӏnh ӣ Châu
Âu và trӣ thành các giá trӏ ÿѭӧc toàn thӇ Châu Âu thӯa nhұn. ĈӃn ÿҫu
nhӳng năm 1990, mѭӡi ba nѭӟc trong Hӝi ÿӗng Châu Âu (nay là Cӝng
ÿӗng Châu Âu - EC) ÿã thѭѫng thҧo và ÿi ÿӃn ký kӃt Công ˱ͣc Châu Âu
v͉ nhân quy͉n, trong ÿó có nhӳng ÿiӅu khoҧn quy ÿӏnh vӅ tӵ do ý thӭc,
tѭ tѭӣng và tôn giáo.
Tuy nhiên, sau khi ký kӃt và trong quá trình thӵc hiӋn, nhiӅu vҩn ÿӅ
ÿѭӧc ÿһt ra cho các nhà nѭӟc ӣ Châu Âu, cҧ nhӳng nhà nѭӟc ÿѭӧc gӑi là
thӃ tөc, lүn nhӳng nhà nѭӟc có tôn giáo quӕc gia, ÿһc biӋt là các biӋn
pháp ÿӕi phó vӟi các hiӋn tѭӧng gӑi là phong trào tôn giáo mӟi (New

6

1JX\ʂQ 4X͑F 7XɢQ 4X\ɾQ FRQ QJɉ͝L WURQJ OśQK YͱF«



Movement Religion, Nouvel Mouvement Religieux), mà mӝt sӕ trong ÿó
ÿã có nhӳng biӇu hiӋn cӵc ÿoan, vi phҥm an ninh và trұt tӵ công cӝng
vào nhӳng thұp niên 70, 80, 90 cӫa thӃ kӹ XX. Do vұy, không chӍ các
nhà quҧn lý xã hӝi bӏ thu hút bӣi vҩn ÿӅ và tranh luұn, nhҩt là trong bӕi
cҧnh mӛi nѭӟc tham gia ký kӃt lҥi có mӝt cách giҧi thích và thi hành
Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n không thӕng nhҩt, mà còn tҥo ra
nhӳng cuӝc tranh luұn xã hӝi trong tӯng nѭӟc và toàn Châu Âu vӅ vҩn ÿӅ
thӵc hiӋn văn bҧn pháp luұt này.
Phҧi nói rҵng, Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n ra ÿӡi khá muӝn nӃu
so vӟi Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi. Nhìn chung, các quyӅn con
ngѭӡi ÿã ÿѭӧc Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi khҷng ÿӏnh, trong ÿó có
quyӅn tӵ do tôn giáo ÿѭӧc quy ÿӏnh ӣ Ĉi͉u 18. TiӃt thӭ nhҩt cӫa Ĉi͉u 9
cӫa Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n dүn ngay dѭӟi ÿây ÿã dùng Ĉi͉u
18 này làm cѫ sӣ ÿӇ quy chiӃu.
Thêm nӳa, các nѭӟc ÿҫu tiên (Pháp, Ĉӭc, Anh, Italia, Ĉan Mҥch, BӍ,
Hà Lan, Hy Lҥp, Luxembourg, Tây Ban Nha, Bӗ Ĉào Nha, Ailen và
Thөy ĈiӇn, sau có Thә Nhƭ KǤ) tham gia soҥn thҧo và ký kӃt trong thӵc
tӃ lҥi ÿѭӧc chia thành nhiӅu dҥng thӇ chӃ nhà nѭӟc: nhà nѭӟc thӃ tөc, nhà
nѭӟc quӕc giáo, nhà nѭӟc thӃ tөc - ӫng hӝ. Do vұy có nhӳng ÿòi hӓi bҧo
lѭu luұt pháp cӫa các nѭӟc thành viên, nhҩt là hai nѭӟc Thөy ĈiӇn và
Thә Nhƭ KǤ (Thә Nhƭ KǤ, Thөy ĈiӇn chѭa tham gia Cӝng ÿӗng Châu Âu
vào lúc ÿó, nhѭng cNJng tham gia Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n, tӭc
là thӡi ÿiӇm ký văn bҧn pháp luұt này gӗm mѭӡi ba nѭӟc, sau thêm mӝt
sӕ nѭӟc khác)(3).
Trong Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n, nhӳng ÿiӅu khoҧn trӵc tiӃp
liên quan ÿӃn quyӅn tӵ do tôn giáo gӗm Ĉi͉u 9 và Ĉi͉u 14; và gián tiӃp
là các ÿiӅu 8, 9, 10, 11.
Ngoài ra, liên quan ÿӃn tӵ do tôn giáo còn có Ĉi͉u 2 cӫa Ngh͓ ÿ͓nh
th˱ Thͱ nh̭t (Premier Protocole) ÿѭӧc các nѭӟc Châu Âu thông qua
ngày 20/3/1952 ÿӇ bә sung cho Công ˱ͣc v͉ giáo dͭc ÿѭӧc ký năm 1950.
Sau ÿây, xin ÿiӇm mӝt sӕ ÿiӅu khoҧn chính nhѭ ÿã nói trên ÿây. Ĉi͉u
9 cӫa Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n quy ÿӏnh:
“1. Mӑi ngѭӡi có quyӅn tӵ do tѭ tѭӣng, ý thӭc và tôn giáo; quyӅn này
bao gӗm cҧ tӵ do thay ÿәi tôn giáo hoһc niӅm tin, cNJng nhѭ tӵ do thӇ hiӋn

7