Xem mẫu
- Quan niÖm nh©n sinh cña F. W. NIETZSCHE trong “ZARATHUSTRA §· NãI NH¦ THÕ” NguyÔn TiÕn Dòng(*), Hoµng §øc B×nh(**) “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ” lµ t¸c phÈm ®−îc coi lµ ®Ønh cao cña nhµ triÕt häc ng−êi §øc Friedrich Wilhemlm Nietzsche (1844-1900). Néi dung s¸ch gåm bèn phÇn, ®−îc viÕt trong thêi gian tõ n¨m 1883 ®Õn n¨m 1885. Cuèn s¸ch ®· g©y tranh luËn s«i næi trong giíi häc thuËt c¶ §«ng lÉn T©y, trong ®ã cã c¶ c¸c häc gi¶ Kit« gi¸o, bëi Nietzsche ®· xem xÐt gi¸ trÞ nh©n sinh cña ph−¬ng T©y nãi riªng vµ cña c¶ nh©n lo¹i nãi chung trong c¸ch nh×n phñ ®Þnh ®Ó lµm tiÒn ®Ò ®−a ra mét mÉu ng−êi míi - siªu nh©n. Tõ ph−¬ng diÖn häc thuËt vµ trong kh«ng khÝ héi nhËp hiÖn nay, chóng t«i muèn ®−îc ®ãng gãp mét tiÕng nãi nhá vµo viÖc tiÕp cËn t− t−ëng ph−¬ng T©y th«ng qua quan niÖm nh©n sinh cña Nietzsche trong t¸c phÈm “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ”. I. Thùc tÕ ch©u ¢u thÕ kû XIX ®· ®Æt thanh b×nh. Nietzsche l¹i suy nghÜ Nietzsche vµo t×nh huèng ph¶i lùa chän ng−îc l¹i. ¤ng cho r»ng ch©u ¢u kh«ng khi xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ vÒ cuéc sèng vµ ph¶i lµ x· héi phån thÞnh vµ nh÷ng gi¸ ý nghÜa cuéc sèng gi÷a hai luång t− trÞ lµm nªn sù kiªu c¨ng cña ch©u ¢u t−ëng hµng ngµy len lái vµo tõng ngâ chØ lµ nh÷ng gi¸ trÞ ¶o, vµ xa h¬n n÷a, ng¸ch cña ®êi sèng: t− t−ëng Kit« gi¸o «ng cßn cho r»ng ch©u ¢u ngµy cµng xa vµ t− t−ëng truyÒn thèng ®· ®−îc c« l¹i l¹ víi x· héi loµi ng−êi, v× cho ®Õn nay trong c¸c quy t¾c bÊt di bÊt dÞch mµ vÉn ch−a cã con ng−êi thùc sù. Bëi vËy, ng−êi ta quen gäi lµ c¸c nguyªn lý cña c¸c triÕt gia ph¶i chung tay ®Ó t¸c thµnh ®¹o ®øc, nh÷ng chuÈn mùc cña v¨n hãa. mét x· héi ®óng nghÜa ng−êi nhÊt.(*)(**) Trong khi mäi ng−êi ca tông mét Trong “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ” ch©u ¢u b×nh an, ng−êi ch©u ¢u tù hµo (1), Nietzsche cho r»ng chØ cã thÓ b¾t v× ®· cã mét b¶ng gi¸ trÞ tuyÖt h¶o ®Þnh ®Çu viÖc th¸o bá nh÷ng gi¸ trÞ ¶o nh− h−íng cho hµnh ®éng, c¸c tÝn ®å th× nh÷ng vßng quÊn ®ang hµnh h¹ con thÇm chia sÎ niÒm vui khi tiÕng chu«ng (*) nhµ thê ng©n nga chiªu tuyÕt cho PGS. TS. TriÕt häc, Tr−ëng khoa Lý luËn chÝnh trÞ, tr−êng §¹i häc Khoa häc, §¹i häc HuÕ. nh÷ng t©m hån lÇm l¹c vÒ l¹i vßng tay (**) ThS. TriÕt häc, Phã gi¸m ®èc Së Gi¸o dôc vµ cña Chóa. Cuéc sèng thanh b×nh. X· héi §µo t¹o Thõa Thiªn HuÕ.
- 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 ng−êi b»ng c¸ch, ph¶i thay ®æi triÖt ®Ó Nietzsche, sù biÕn ®æi tõ trªn trêi tÊt c¸c quan niÖm hiÖn hµnh vµ cã mét hÖ yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng ®æi thay ë trÇn thèng thang bËc míi vÒ gi¸ trÞ nh©n gian. Nh− tÝnh quy luËt, mäi biÕn ®æi sinh. Trong hÖ thèng gi¸ trÞ míi nµy ®Òu ®Æt con ng−êi tr−íc nh÷ng th¸ch nh÷ng gi¸ trÞ vÒ mÆt sinh häc, sù ®am thøc vµ lùa chän. Cuéc sèng kh«ng dõng mª, lßng cuång say cña con ng−êi ph¶i l¹i trong khi quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cø ®−îc nªu cao v× ®ã lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých ®øng nguyªn. Kh«ng thÓ lÊy c¸i bÊt thùc nhÊt. Vµ ®Ó x©y dùng mét hÖ thèng biÕn ®Ó lµm th−íc ®o c¸i v¹n biÕn. gi¸ trÞ míi, Nietzsche b¾t ®Çu b»ng viÖc NÒn t¶ng cña nh÷ng quan ®iÓm so¸t l¹i vµ xem xÐt kü c¸c b¶ng gi¸ trÞ ë ®ang ngù trÞ chÝnh lµ ®¹o ®øc. V× thÕ tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh t«n gi¸o, ®¹o ®øc, Nietzsche muèn lµm trong s¹ch ®¹o ®øc v¨n hãa... trªn trôc trung t©m lµ ý ®Ó t¨ng c−êng tÝnh h÷u Ých cña h×nh nghÜa cña hiÖn tån vµ h−íng ®i lªn cña th¸i ý thøc x· héi nµy. Theo «ng, ng−êi con ng−êi trong cuéc nh©n sinh. ch©u ¢u ®ang cói m×nh ngoan ngo·n Tr−íc hÕt, Nietzsche kh¼ng ®Þnh tr−íc nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc cña chñ r»ng ch©u ¢u ch−a cã b¶ng gi¸ trÞ ®Ých nghÜa duy lý mµ thùc chÊt lµ quan niÖm thùc, v× gi¸ trÞ chØ ®−îc x¸c ®Þnh lµ gi¸ cña Kit« gi¸o. §ã lµ mét thø ®¹o ®øc, trÞ khi nã ph¶n ¸nh ®óng gi¸ trÞ, nghÜa b»ng nh÷ng ®Þnh kiÕn, ®· bãp n¸t tinh lµ b¶ng gi¸ trÞ ph¶i ®−îc x©y dùng trong thÇn Dionysos(*), ®−a con ng−êi vµo gi¸ trÞ, kh«ng thÓ kiÕn thiÕt mét gi¸ trÞ nh÷ng giÊc ngñ dµi, vïi dËp kh¸t väng bªn ngoµi gi¸ trÞ. Nãi c¸ch kh¸c, ng−êi vµ ®am mª, “mét giÊc ngñ cïng nh÷ng ch©u ¢u ®ang x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thËt cña ®øc h¹nh phñ d−íi gèc c©y thuèc phiÖn” sinh tån b»ng nh÷ng quan hÖ bªn ngoµi (1, tr.61). Víi Nietzsche, ®ã lµ thø ®¹o gi¸ trÞ nh− c¸c tÝn ®iÒu cña t«n gi¸o, ®øc tÇm th−êng, con ng−êi cÇn ph¶i nh÷ng phong tôc tËp qu¸n kh« cøng, thøc tØnh ®Ó nhËn ra ®iÒu ®ã, «ng kªu nh÷ng chuÈn mùc m¸y mãc... V× thÕ, c¸i gäi: “con ng−êi lµ mét c¸i g× cÇn ph¶i con ng−êi cã chØ lµ ¶o, c¸i con ng−êi thùc v−ît bá” (1, tr.75). sù cÇn l¹i kh«ng cã. X· héi nh− mét Sèng trong nÒn ®¹o ®øc Êy, con cuéc ®uæi b¾t gi÷a thõa vµ thiÕu. Trong ng−êi ®· bÞ hÌn yÕu. C¸c linh môc, c¸c sù ®uæi b¾t ®ã, con ng−êi l¹i b»ng lßng cha cè trong c¸c gi¸o ®−êng hµng ngµy víi c¸i thõa mµ quªn mÊt c¸i thiÕu. Sù loan b¸o vµo tai c¸c tÝn ®å r»ng ng−êi lµ tha hãa, b¨ng ho¹i ngay tõ bªn trong bÞ bá r¬i, ng−êi lµ sèng trong khèn khæ, mµ kh«ng ai biÕt. V× thÕ, cÇn thiÕt ph¶i ng−êi lµ sinh linh bÞ qu¼ng vµo ®êi, cã mét b¶ng gi¸ trÞ chuÈn míi ®Ó ®¸p ng−êi ®ang bÞ bña v©y trong c« ®¬n... v× øng ®−îc sù sinh tån thùc sù cña ng−êi. ng−êi ®ang mang trong m×nh c¸i téi tæ Nietzsche xem t«n gi¸o nh− lµ mét t«ng. Tõ trªn cao, Th−îng ®Õ ®ang gi¸m trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm tha hãa s¸t vµ ban ph¸t ©n sñng cho con ng−êi gi¸ trÞ, tha hãa con ng−êi, v× thÕ «ng tuú thuéc vµo lßng ng−êi h−íng ®Õn quyÕt t©m th¸o gì nh÷ng ¸nh hµo Th−îng ®Õ. TÝn niÖm nµy ®· h×nh thµnh quang trªn bÇu trêi mµ bÊy l©u nay ng−êi ph−¬ng T©y ®ang hÝt thë vµ vui (*) ThÇn r−îu nho, nghÜa bãng lµ sù th«i thóc lßng víi nguån d−ìng khÝ ®ã. Theo ®am mª.
- Quan niÖm nh©n sinh cña F. W. Nietzsche… 33 nªn mét thø ®¹o ®øc ban ph¸t. Ng−êi t−ëng Nietzsche. Nh÷ng ngµy th¸ng trë thµnh kÎ thô ®éng, chê ®îi trong sù phiªu b¹t ®· gióp cho Nietzsche nhËn râ s¸m hèi vµ trong cÆp m¾t u tèi nh×n lªn nh©n t×nh thÕ th¸i, quan hÖ gi÷a ng−êi trêi ®Ó t×m chÝnh m×nh. §iÒu nµy cho víi ng−êi trong c¸i x· héi ®ang ë thêi kú thÊy ®¹o ®øc Kit« gi¸o kh«ng ph¶i lµ sù thÞnh v−îng. ViÖc cä s¸t thùc tÕ ®· gióp gi¶i tho¸t mµ lµ th«ng qua ban ph¸t, cho Nietzsche hiÓu vÒ nh÷ng mèi liªn hÖ Th−îng ®Õ ®ang cét chÆt nh÷ng ®øa chång chÐo cña hiÖn thùc ®−¬ng thêi. con bÞ bá r¬i b»ng nh÷ng vßng kim c« HiÓu råi, Nietzsche l¹i bµng hoµng tr−íc lÊp l¸nh. “nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín Sèng trong nh÷ng quy ®Þnh cña nÒn lßng”. Nh−ng Nietzsche ®· kh«ng nh×n ®¹o ®øc Êy, tù do cña con ng−êi chØ lµ nhËn ra gèc rÔ cña vÊn ®Ò. T¶ng b¨ng b¸nh vÏ nh− mét mãn hµng xa xØ nóp ®ang tr«i, Nietzsche l¹i chØ tÝnh thÓ tÝch d−íi c¸i tªn mü miÒu. Mäi ho¹t ®éng cña nã b»ng phÇn næi. Do vËy, cña con ng−êi ®Òu bÞ trãi buéc b»ng t×nh Nietzsche ®· quy ý nghÜa cña cuéc nh©n c¶m ®¹o ®øc, bæn phËn lu©n lý. Bæn sinh vµo c¸c quan hÖ ®¹o ®øc trong sù phËn vµ tr¸ch nhiÖm nh− sîi d©y thßng chång chÐo, ®an xen cña hai h×nh th¸i ý läng (tõ cña Nietzsche) ngµy cµng thÝt thøc x· héi lµ t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc. chÆt trong tõng hµnh vi cña con ng−êi. Trong quan niÖm cña Nietzsche, ®¹o Con ng−êi tù nguyÖn ®¸nh mÊt m×nh ®Ó ®øc lµ c¸i trªn trêi rít xuèng. Nietzsche kiÕm t×m nh÷ng lêi ngîi ca, sù tha thø kh«ng biÕt r»ng ph¶i hiÓu ng−îc l¹i ®¹o cña ng−êi kh¸c. ChÊt keo dÝnh kÕt ng−êi ®øc, t«n gi¸o chØ lµ sù ph¶n chiÕu cña víi ng−êi chØ cßn lµ lßng th−¬ng h¹i. c¸i c¬ së hiÖn tån. Nh−ng trong sù khóc Ng−êi ta t¸n th−ëng ca tông, ®Êy lµ sù x¹ ®ã, b−íc ®Çu Nietzsche ®· cã nh÷ng vÞ tha, nh−ng víi Nietzsche th× ®ã lµ sù ph¸n xÐt s¾c s¶o vÒ nh÷ng ¶nh h−ëng sØ nhôc m×nh. tiªu cùc cña ®¹o ®øc ®èi víi ®êi sèng con ng−êi. Nietzsche cho r»ng, ng−êi ph−¬ng T©y kh«ng sèng mµ lµ tån t¹i. Hä kÐo Sau khi ®¶ ph¸ nÒn ®¹o ®øc hiÖn dµi lª thª c¸i kiÕp bong bãng xµ phßng hµnh vµ nh÷ng quan niÖm vÒ gi¸ trÞ, ý víi mong muèn ®−îc lãng l¸nh trong s¾c nghÜa cña cuéc sèng, Nietzsche ®· khëi th¸i vµng tÝm cña ¸nh mÆt trêi. Hä ®©u x−íng x©y dùng mét nÒn ®¹o ®øc míi. cã biÕt r»ng hä “ch¼ng kh¸c g× nh÷ng TiÒn ®Ò cña nÒn ®¹o ®øc míi ®ã lµ: “lµ con mÌo vµ nh÷ng con sãi” (1, tr.151), v× mét ®øc h¹nh trÇn thÕ” (1, tr.73). vËy “biÕt bao v« minh vµ sai lÇm ®· trë Nh×n vµo c¸c nguyªn t¾c ®¹o ®øc thµnh thÞt da x−¬ng m¸u cña chóng ta” cña Nietzsche dÔ lµm cho ng−êi ta c¶m (1, tr.154). Trong khi ®ã, sèng lµ ®Çy nhËn r»ng, Nietzsche lµ ng−êi léng ng«n xung ®éng, l«i cuèn vµ ®am mª, chÊp vµ v« ®¹o. Trong so s¸nh víi quan niÖm nhËn vµ s¸ng t¹o. Do vËy, kh«ng cÇn cã hiÖn thêi, râ rµng t− t−ëng cña b¶ng chØ ®−êng ë bªn ngoµi nã. ý nghÜa Nietzsche lµ sù ®èi lËp. Gièng nh− ng−êi cao c¶ nhÊt cña cuéc sèng lµ m×nh tù thÇy thuèc ®øng tr−íc con bÖnh ho¹i lµm nªn m×nh. th− chØ cã hai c¸ch lùa chän: ch÷a ch¹y “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ” lµ t¸c ®Ó kh«i phôc hoÆc c¾t bá råi chÕt. Víi phÈm ph¶n ¸nh sù chÝn muåi cña t− Nietzsche, b¶ng gi¸ trÞ hiÖn thêi lµ v«
- 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 tÝch sù, lµ hÕt ph−¬ng cøu ch÷a, v× vËy nªn râ rµng. Nietzsche kh«ng r¬i vµo cÇn ph¶i c¾t bá, cÇn ph¶i thay thÕ. ý tr−êng hîp Êy. Bëi v× tiÒn ®Ò xuÊt ph¸t nghÜa cña sù lo¹i trõ trong liªn hÖ nµy quan niÖm vÒ ý nghÜa vµ môc ®Ých cña ph¶i ®−îc xÐt theo tinh thÇn phñ ®Þnh ®Ó ®êi sèng con ng−êi cña Nietzsche lµ lo¹i ®æi thay, chø kh«ng theo nghÜa ®en cña bá nh÷ng chuÈn mùc ®−îc x· héi bÊy kh¸i niÖm v« ®¹o ®øc lµ kh«ng ®¹o ®øc. l©u nay thõa nhËn. Nietzsche cho r»ng, tÊt c¶ hµnh Nh−ng, chÝnh sù h¨ng say, quyÕt ®éng cña con ng−êi dï thiÖn hay ¸c ®Òu liÖt tÊn c«ng vµo gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· cã tÝnh vÞ kû, thËm chÝ nh÷ng hµnh dÉn Nietzsche ®Õn nh÷ng nhËn ®Þnh ®éng nh×n bÒ ngoµi mang tÝnh vÞ tha th× v−ît qu¸ tÇm nh×n cña m×nh. Nietzsche d−íi tÇng s©u cña bÒ næi ®ã vÉn lµ kh«ng biÕt r»ng nh÷ng quan niÖm vÒ nh÷ng ®éng c¬ c¸ nh©n. “TÊt c¶ nh÷ng ®¹o ®øc trong x· héi cã giai cÊp kh«ng tªn gäi cña thiÖn, ¸c ®Òu lµ nh÷ng Èn ph¶i lµ mét mÉu sè chung cña toµn x· dô, nh÷ng tªn gäi kh«ng chØ gîi ¸m chØ héi. §Þa vÞ giai cÊp kh¸c nhau sÏ cã mµ th«i. KÎ ®iªn cuång míi muèn cã tri nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau khi ®¸nh thøc vÒ chóng” (1, tr.148). Tõ ®ã, gi¸ vÒ mét ®èi t−îng. Trong c¸i ®ôc vÉn Nietzsche ®i ®Õn kÕt luËn mäi hµnh cã thÓ g¹n l¹i ®Ó t×m c¸i trong. NÕu sæ ®éng nÕu xuÊt ph¸t tõ con ng−êi th× bao toÑt tÊt c¶ lµ r¬i vµo chñ nghÜa h− v«, lµ giê còng lµ hµnh ®éng ®óng, bëi ®ã lu«n tµn nhÉn ®èi víi lÞch sö. Sù phñ ®Þnh lµ lu«n lµ sù tho¶ m·n mét −íc muèn. cÇn thiÕt, vµ ®ã lµ tÊt yÕu cña mét qu¸ ChÝnh v× thÕ, mäi c¸i ®−îc gäi lµ thiÖn tr×nh ph¸t triÓn, nh−ng nÕu l¹m dông hay ¸c chØ lµ sù nguþ t¹o. Chóng ta xÐt nã th× sÏ dÉn ®Õn sù phñ ®Þnh s¹ch tr¬n, ®o¸n sù vËt theo nh·n quan tÇm lµm thay ®æi ý nghÜa cña sù phñ ®Þnh. th−êng, mµ kh«ng biÕt r»ng c¸c hµnh Tuy vËy, ®»ng sau nh÷ng nhËn ®Þnh ®éng xÊu kh«ng b¾t nguån tõ tµ ý. ch−a thuËn chiÒu Êy cña Nietzsche ®· Gièng nh− hµnh ®éng tèt còng b¾t ph¶n ¸nh mÆt thùc tÕ lóc bÊy giê, kh«ng nguån tõ −íc muèn b¶o toµn sù sèng vµ trõ Nietzsche, lµ c¶ x· héi ph−¬ng T©y kho¸i l¹c, Nietzsche viÕt: “Mäi hµnh ®ang l©m vµo khñng ho¶ng t− t−ëng, ®éng xÊu ®Òu ®−îc thóc ®Èy bëi b¶n khñng ho¶ng gi¸ trÞ. n¨ng tù b¶o tån, hay ®óng h¬n bëi −íc Theo Nietzsche, ®éng lùc chñ ®¹o muèn kho¸i l¹c vµ tr¸nh ®au khæ vÒ cña con ng−êi chÝnh lµ ý chÝ sèng. D−íi phÝa c¸ nh©n” (1, tr.543). sù dÉn d¾t cña nã, con ng−êi gièng nh− Quan niÖm nµy cña Nietzsche ®· mét th¸c n−íc, kh«ng cã quyÒn lùa vÊp ph¶i sù chØ trÝch nÆng nÒ cña nh÷ng chän. NÕu nh− th¸c n−íc ph¶i tu©n theo häc gi¶ lóc bÊy giê. Kh«ng Ýt ng−êi ®· c¸c quy luËt cña vËt lý, vµ dùa vµo c¸c cho Nietzsche lµ ®ang cæ vò cho nh÷ng quy luËt cña vËt lý míi cã thÓ hiÓu ®−îc b¶n n¨ng thó tÝnh cña con ng−êi. Qu¶ qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng cña dßng th¸c; thËt ®iÒu ®ã khã cã thÓ chÊp nhËn ®−îc th× víi ý chÝ sèng cña con ng−êi kh«ng nÕu ®Æt trong t−¬ng quan víi ý nghÜa cã sù lùa chän nµo kh¸c ngoµi ph¶i b¶o cña ®êi sèng ®−îc mÆc ®Þnh ë nh÷ng tån sù sèng, t×m kiÕm l¹c thó vµ tr¸nh “ch©n lý” Kit« gi¸o. Mäi sù biÖn minh sÏ ®au khæ. Do vËy, ý chÝ sèng còng chØ lµ trë nªn thõa khi c¸c nhËn ®Þnh ®· trë th¸c n−íc nh×n bÒ ngoµi, con ng−êi
- Quan niÖm nh©n sinh cña F. W. Nietzsche… 35 d−êng nh− cã vÎ tù do nh−ng vÒ thùc qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ, hiÖn sinh chÊt lµ kh«ng cã. V× thÕ, con ng−êi trong gi¸c ngé vµ gi¸c ngé ®Ó quy håi kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÜnh cöu vµ thø t−, chÊp nhËn h− v«, vÒ hµnh vi cña m×nh bëi: “BÊt cø con t×m ý thøc trong h− v« vµ biÕt v−ît qua ng−êi lµm g×, hä ®Òu lµm ®óng - nghÜa h− v«. lµ hä lµm ®iÒu hä thÊy tèt theo møc ®é Khi xem xÐt vÒ kh¸i niÖm siªu trÝ kh«n cña hä, lµ th−íc ®o hîp lý cña nh©n, chóng t«i nhÊt trÝ víi nhËn xÐt hä” (1, tr.326). Con ng−êi vµ h−íng ®i cña L−u Phãng §ång: “Siªu nh©n cña lªn cña con ng−êi lµ chñ ®Ò trung t©m Nietzsche lµ mét kh¸i niÖm cã nhiÒu cña “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ”. tÇng líp, cã nhiÒu néi dung. Ng−êi ta cã Kh¸c víi c¸c nhµ triÕt häc tiÒn bèi, thÓ cã nhiÒu c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau. Nietzsche kh«ng nghiªn cøu con ng−êi Néi dung c¬ b¶n cña nã, siªu nh©n ®Ó t×m c¸ch gi¶i thÝch c¬ chÕ tån t¹i, sù chÝnh lµ lý t−ëng ho¸, nh©n c¸ch ho¸ vËn ®éng cña con ng−êi trong c¸c mèi søc sèng vµ b¶n n¨ng cña con ng−êi, tøc quan hÖ vèn cã cña nã; mµ Nietzshe mæ ý chÝ quyÒn lùc, lµ sù lý t−ëng ho¸ nh©n xÎ ph©n tÝch con ng−êi trong hoµn c¶nh c¸ch cña quan niÖm gi¸ trÞ víi gi¸ trÞ ch©u ¢u thÕ kû XIX ®Ó ®i ®Õn phñ ®Þnh con ng−êi cña triÕt häc phi lý tÝnh vµ con ng−êi hiÖn tån, x©y dùng mét mÉu truyÒn thèng Kit« gi¸o, nãi c¸ch kh¸c lµ ng−êi míi bao chøa ®−îc −íc väng vÒ sù sù lý t−ëng ho¸ vµ nh©n c¸ch ho¸ tinh tiÕn lªn cña con ng−êi theo quan niÖm thÇn Dionysos. V× vËy, nªn xuÊt ph¸t tõ cña «ng, vµ Nietzsche ®Æt tªn cho mÉu toµn bé triÕt häc cña Nietzsche, ®Æc biÖt ng−êi ®ã lµ siªu nh©n. Vµ ®ã còng lµ c¸i lµ khuynh h−íng c¬ b¶n cña thuyÕt ý ®Ých mµ triÕt häc cÇn v−¬n tíi: “TriÕt chÝ quyÒn lùc ®Ó t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ häc ch©n chÝnh nªn trë thµnh triÕt häc triÕt häc siªu nh©n cña «ng” (2, tr.170- siªu nhiªn” (1, tr.167). 171). Nh−ng chóng t«i l¹i ch−a tho¶ m·n víi nhËn ®Þnh cña t¸c gi¶: “VÒ ý II. Siªu nh©n lµ ng−êi nh− thÕ nµo? nghÜa nµo ®ã, siªu nh©n cña Nietzsche Nietzsche ch−a bao giê ®−a ra mét ®Þnh dïng ®Ó thay Chóa Kit« gi¸o, vµ kh¸i nghÜa vÒ siªu nh©n mµ chØ th«ng qua niÖm lý tÝnh tuyÖt ®èi cña TriÕt häc phi nh÷ng Èn dô ®Æt trong sù so s¸nh víi lý tÝnh truyÒn thèng cã ý nghÜa lµ Chóa” ng−êi h¹ng hai (tõ cña Nietzsche) ®Ó (1, tr.167). Theo chóng t«i, Nietzsche nªu lªn nh÷ng thuéc tÝnh cña siªu kh«ng chÊp nhËn bÊt cø lo¹i h×nh t«n nh©n. Víi Nietzsche, siªu nh©n cã gi¸o nµo. C¸i chÕt cña Th−îng ®Õ vÒ b¶n nh÷ng phÈm tÝnh sau ®©y: thø nhÊt, lµ chÊt lµ mét hiÖu lÖnh xo¸ bá t«n gi¸o, v× ng−êi kh«ng chÊp nhËn cã t«n gi¸o, do vËy kh«ng cã lý g× ph¶i t¹o ra mét vËy kh«ng cã bÊt cø mét luËn ®iÓm nµo Th−îng ®Õ míi. Siªu nh©n thay Th−îng cña t«n gi¸o cã ý nghÜa ®èi víi siªu ®Õ chØ nªn hiÓu theo nghÜa con ng−êi cã nh©n; thø hai, cuéc sèng cña siªu nh©n toµn quyÒn ®Þnh ®o¹t vµ kiÕn thiÕt lµ ë trªn mÆt ®Êt, mäi gi¸ trÞ cña cuéc m×nh nh− Th−îng ®Õ cña Kit« gi¸o. sèng cã thÓ ®o ®−îc b»ng nh÷ng xung lùc cuång say trong sù hñy diÖt, ®am ViÖc x¸c ®Þnh c¸c phÈm tÝnh cña mª, kh«ng chÞu bÊt cø sù chi phèi nµo siªu nh©n kh«ng chØ dõng l¹i ë môc ®Ých ngoµi ý chÝ sèng; thø ba, hiÖn h÷u lµ x¸c ®Þnh néi hµm cña kh¸i niÖm siªu
- 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 nh©n, mµ cßn thÓ hiÖn trËt tù logic cña s¸ng ®Ó v¹ch ®−êng. Víi Nietzsche, thÕ chñ ®Ò ®−îc tr×nh bµy trong t¸c phÈm giíi nµy “xoay vÇn quanh nh÷ng kÎ “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ”. Cã thÓ s¸ng t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ míi” (1, nãi, nÕu vÝ TriÕt häc cña Nietzsche lµ tr.103), thÕ giíi gièng nh− mét c«ng mét h×nh chãp th× ®Ønh cao cña nã lµ tr−êng ngæn ngang trong x©y dùng, siªu nh©n. C¸c phÈm tÝnh cña siªu nh©n trong kiÕn thiÕt. Nh÷ng kiÕn tróc s− tµi biÓu hiÖn trËt tù tÞnh tiÕn. ChÝnh v× thÕ, n¨ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o ra khi tr×nh bµy vÒ siªu nh©n ph¶i tu©n ho¹ ®å kh«ng theo ®−êng mßn, lèi cò. theo logic cña sù biÕn ®æi t¨ng dÇn ®ã. S¸ng t¹o kh«ng thÓ lµ rËp khu«n. S¸ng t¹o lµ c¸i ch−a tõng nh−ng ®Çy ý nghÜa. Ph−¬ng c¸ch x©y dùng siªu nh©n NghÜa lµ vÜ nh©n còng ch¼ng h¬n g× cña Nietzsche ®−îc triÓn khai theo kiÓu ng−êi, chÝnh vÜ nh©n còng kh«ng biÕt tam ®o¹n luËn. Con ng−êi cæ truyÒn vÉn ®i ®©u vµ vÒ ®©u, vÜ nh©n lµ mét con lµ con ng−êi b»ng x−¬ng b»ng thÞt, hÝt t»m ®ang sèng trong mét tæ kÐn to h¬n. thë vµ tån t¹i trong x· héi, nh−ng v× Bëi vËy, kh«ng ngÇn ng¹i Nietzsche gäi kh«ng lµm chñ ®−îc c¸c gi¸ trÞ cña m×nh vÜ nh©n lµ nh÷ng con ruåi, nh÷ng nªn sa vµo mª hån trËn cña t«n gi¸o, th»ng hÒ ®ang diÔn kÞch b»ng kÞch b¶n cña ®¹o ®øc duy lý. C¸i phÇn xung lùc cña thêi ®¹i. Ng−êi ®ang diÔn, kÎ vç ®Çy ®am mª, s«i ®éng, m¹nh mÏ nh− tay trong ¸nh ®Ìn mµu hµo nho¸ng cña thuèc sóng ®· bÞ −ít mÌm bëi nh÷ng kÞch tr−êng mµ cø nghÜ r»ng ®ã hµo trËn m−a cña nghÞch lý ®ang hiÖn diÖn quang cña cuéc sèng: “Chèn c«ng trong ®êi th−êng. Nh− thêi ®¹i cña hä, tr−êng th× ®Çy rÉy nh÷ng th»ng hÒ con ng−êi truyÒn thèng nh×n nhau, trang träng vµ d©n chóng l¹i h·nh diÖn chung sèng víi nhau b»ng nh÷ng quan hªnh hoang v× nh÷ng vÜ nh©n cña hä” niÖm −íc lÖ kh«ng thùc chÊt, nhiÒu khi (1, tr.104). chØ lµ vâ ®o¸n. Do vËy, cÇn ph¶i bãc ®i nh÷ng mµn che ®Ó thÊy mét sù thËt, ViÖc Nietzsche phñ nhËn vai trß cña cho dï lµ sù thËt kh«ng tèt ®Ñp: “NÕu vÜ nh©n trong lÞch sö tÊt nhiªn lµ quan ta lét bá nh÷ng tÊm m¹ng che, nh÷ng ®iÓm sai lÇm. Mét sè c¸c häc gi¶ tr−íc kh¨n choµng, nh÷ng s¾c mµu cïng ®©y ®· kh¼ng ®Þnh Nietzsche xem nh÷ng ®iÖu bé cö chØ cña c¸c ng−êi, th× th−êng vai trß cña quÇn chóng nh©n chØ cßn l¹i nh÷ng c¸i lµm ho¶ng sî d©n vµ ®Ò cao vai trß cùc ®oan cña vÜ chim chãc” (1, tr.226). Sèng trong nh©n trong lÞch sö. Chóng t«i cho r»ng tr¹ng th¸i vong th©n Êy ng−êi lÊy m¬ ®©y lµ nh÷ng kÕt luËn ®óng, nh−ng cã lÏ lµm thùc, lÊy say lµm tØnh, lÊy sai lÇm cÇn bæ sung thªm lµ kh¸i niÖm vÜ nh©n lµm th−íc ®o ch©n lý. Trong c¶nh sèng trong TriÕt häc Nietzsche kh«ng trïng nh− thÕ, ng−êi ®· g¾ng g−îng x©y ®¾p nghÜa víi quan niÖm cña mét sè trµo l−u cho m×nh mét h×nh bãng ®Ó h−íng ®Õn t− t−ëng ph−¬ng T©y. VÜ nh©n trong vµ ng−êi gäi ®ã lµ vÜ nh©n. quan niÖm cña TriÕt häc Nietzsche chØ Nietzsche cho r»ng, ®ã lµ sai lÇm lµ con ng−êi cæ truyÒn ®−îc phãng to cña sai lÇm, v× trong tèi t¨m ng−êi lªn. Cho nªn, vÜ nh©n còng lµ ®èi t−îng muèn t×m tíi ¸nh s¸ng, nh−ng vÜ nh©n cÇn ph¶i lo¹i bá trªn con ®−êng kiÕn lµ con ®Î cña u mª th× lµm sao cã ¸nh thiÕt mÉu ng−êi lý t−ëng siªu nh©n.
- Quan niÖm nh©n sinh cña F. W. Nietzsche… 37 C¸c thÇn linh theo cïng Th−îng ®Õ lµ sù cøu tinh cña Th−îng ®Õ, v× nÕu ®· chÕt, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ siªu Judas kh«ng b¸n Chóa cÇu vinh th× ®Õn nh©n sÏ thay Th−îng ®Õ ®Ó b¶o trî cho bao giê Chóa míi thùc hiÖn ®−îc sø cuéc sèng cña loµi ng−êi ë trÇn gian. mÖnh cña Th−îng ®Õ giao phã. Víi siªu Siªu nh©n còng lµ ng−êi nh−ng lµ mét nh©n, s¸ng t¹o ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh thÕ hÖ ng−êi míi. NÕu nh− con ng−êi truy t×m gi¸ trÞ cho m×nh chø kh«ng cæ truyÒn sèng ë trÇn gian th× siªu ph¶i qu¸ tr×nh ban ph¸t. Nãi c¸ch kh¸c, nh©n ph¶i lµ c¾m rÔ vµo trong lßng lµ qu¸ tr×nh h− v« ho¸ liªn tôc cña ®Êt, hót nhùa sèng tõ lßng ®Êt. Siªu nh÷ng c¸i ®· cã ®−îc ®Ó tiÕn lªn phÝa nh©n gièng nh− Antaios, con cña thÇn tr−íc b»ng chÝnh chÝ khÝ cña siªu nh©n: §Êt, trong thÇn tho¹i Hy L¹p. Nguån “nÕu muèn leo lªn cao, c¸c ng−êi h·y sö sinh lùc dòng khÝ lµ ë ®Êy. Xa rêi mÆt dông ®«i ch©n cña chÝnh m×nh. §õng ®Êt lµ chän cho m×nh con ®−êng b−íc b¾t kÎ kh¸c mang c¸c ng−êi lªn cao, vµo ho¶ ngôc. ®õng ngåi trªn l−ng hay trªn ®Çu cña kÎ kh¸c” (1, tr.358). Nh−ng kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ trë thµnh siªu nh©n. Siªu nh©n lµ mét Kh«ng ®¹p vµo vÕt xe ®æ, siªu nh©n c¸ thÓ toµn vÑn kh«ng liªn l¹c víi sè ph¶i biÕt v−ît qua lßng tr¾c Èn ë con ®«ng, ®o¹n tuyÖt víi qu¸ khø vµ kh«ng ng−êi mµ siªu nh©n ®· läc bá. Siªu h−íng vÒ t−¬ng lai. Siªu nh©n nh− mét nh©n ®ang s¸ng t¹o ra mét t×nh yªu lín. kÎ l÷ hµnh ®i trªn con ®−êng ®éc ®¹o ®Ó Mét t×nh yªu ch−a tõng cã tiÒn lÖ ë trªn tù t×m kiÕm vµ ®Þnh ®o¹t gi¸ trÞ. Hµnh mÆt ®Êt, v× vËy ph¶i biÕt ®Ò phßng lßng tr×nh cña siªu nh©n lµ hµnh tr×nh s¸ng th−¬ng xãt. Tuy nhiªn, viÖc lo¹i bá lßng t¹o vµ s¸ng t¹o lµ ph−¬ng thuèc mµu Èn tr¾c, th−¬ng ng−êi trong siªu nh©n nhiÖm ®Ó xoa dÞu nh÷ng nçi ®au cña ch¼ng kh¸c g× cæ vò cho nh÷ng hµnh t©m hån. Lµ nguån c¶m høng cña s¸ng ®éng b¹o tµn, phi nh©n tÝnh cña con t¹o, v× vËy ®au khæ lµ cÇn thiÕt, cµng ng−êi cã ®Êt bét ph¸t. Cho dï ®ã lµ mét nhiÒu ®au khæ th× sù s¸ng t¹o cµng ph−¬ng c¸ch ®Ó thóc ®Èy ho¹t ®éng cña giµu ý nghÜa. ChÝnh v× thÕ, siªu nh©n con ng−êi theo chiÒu h−íng ®i lªn (hiÓu ng¹o nghÔ, oai phong lÉm liÖt kh«ng lÖ theo nghÜa ®en) th× còng kh«ng thÓ chÊp thuéc c©u thóc bëi bÊt cø mét Ên ®Þnh nhËn ®−îc. TÊt nhiªn, môc ®Ých cña nµo cã s½n. Nietzsche kh«ng ph¶i lµ nh− vËy, S¸ng t¹o lµ qu¸ tr×nh kh«ng lÆp l¹i nh−ng kh«ng thÓ v× môc ®Ých mµ cã thÓ nªn s¸ng t¹o cña siªu nh©n kh¸c víi hy sinh tÊt c¶ vµ cµng kh«ng thÓ lÊy quan ®iÓm cña t«n gi¸o. Víi Kit« gi¸o, ph−¬ng tiÖn ®Ó biÖn minh cho môc ®Ých. s¸ng t¹o lµ ®éc quyÒn cña Th−îng ®Õ. NÕu Nietzsche sèng l¹i, th× b¶n th©n B¶n th©n con ng−êi còng chØ lµ kÕt qu¶ «ng ch¾c khã ®ång t×nh víi c¸c lß thiªu s¸ng t¹o cña Th−îng ®Õ vµ con ng−êi trë ng−êi cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, víi viÖc thµnh biÓu t−îng t« ®iÓm cho sù vÜ ®¹i bom nguyªn tö cña Mü nÐm xuèng cña Th−îng ®Õ. Nh−ng t¹i sao Th−îng Hiroshima, Nagasaki; chÊt ®éc da cam ®Õ l¹i quay l¹i nguyÒn rña, hµnh h¹ con cña Mü gieo r¾c hñy diÖt ë ViÖt Nam ng−êi b»ng c¸c téi tæ t«ng? Nietzsche trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc g©y cho r»ng chÝnh sù ph¶n tr¾c cña Judas tang th−¬ng ®au khæ cho d©n téc ViÖt
- 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 Nam mµ ngµy nay di chøng cña nã vÉn Siªu nh©n - triÕt lý míi vÒ con ng−êi ®ang lµ nçi ®au cña mçi con ng−êi ViÖt. cña Nietzsche lµ mét trong nh÷ng néi Vµ trong chõng mùc nµo ®ã, Nietzsche dung g©y tranh c·i nhiÒu nhÊt. V× vËy, còng khã chèi bá ®−îc «ng ®· t¹o ra cã nhiÒu quan ®iÓm nh×n nhËn kh¸c nh÷ng tiÒn ®Ò ®Ó cho chñ nghÜa ph¸t xÝt nhau lµ ®iÒu ®−¬ng nhiªn. ChÝnh nh÷ng lîi dông, cho dï Nietzsche kh«ng cè ý. quan ®iÓm ®a chiÒu ®· nãi lªn tÝnh thêi sù hÊp dÉn cña vÊn ®Ò. Sù cèng hiÕn Siªu nh©n lµ cÊp ®é ph¸t triÓn cao cña Nietzsche vÒ ph−¬ng diÖn triÕt häc nhÊt cña con ng−êi, v× vËy siªu nh©n chÝnh lµ ë chç ®ã. Cuéc tranh luËn vÒ kh«ng thÓ kh«ng cã th©n x¸c. Nietzsche siªu nh©n mÆc dï ch−a ®i ®Õn håi kÕt ch−a ®Þnh nghÜa siªu nh©n nªn vÊn ®Ò nh−ng b−íc ®Çu c¸c häc gi¶ ®· thèng th©n x¸c cña siªu nh©n cµng trë nªn mï nhÊt víi nhau: Siªu nh©n lµ con ng−êi mê, thÇn bÝ g©y tranh c·i. Trong néi lý t−ëng cña Nietsche, lµ ®øa con tinh dung s¸ch, chØ cã mét lÇn Nietzsche ®Ò thÇn cña Nietzsche, lµ ng−êi ph¸t ng«n cËp ®Õn vÊn ®Ò th©n x¸c cña siªu nh©n thêi ®¹i cña Nietzsche. ë ph−¬ng T©y “Ta ®ang chê ®îi nh÷ng ng−êi kh¸c, vÜ hiÖn ®¹i, siªu nh©n ®· trë thµnh biÓu ®¹i h¬n, m¹nh mÏ h¬n nh÷ng con ng−êi t−îng cña søc m¹nh siªu phµm mµ con mµ thÓ x¸c lÉn linh hån rÊt th¨ng b»ng ng−êi cÇn v−¬n tíi (n−íc Mü ®· khai kiªn cè; hä, nh÷ng con s− tö ®ang c−êi th¸c triÖt ®Ó ®iÒu nµy trong ®iÖn ¶nh) vang, hä ph¶i huy hoµng ®i ®Õn” (1, vµ kh«ng Ýt nh÷ng lùc l−îng ph¶n ®éng tr.524). VÒ ®iÓm nµy cã häc gi¶ cho r»ng còng ®· lîi dông siªu nh©n ®Ó biÖn luËn siªu nh©n lµ “con d· thó tãc vµng” (2, cho nh÷ng hµnh ®éng d· man, tµn b¹o tr.170). Chóng t«i cho r»ng ®©y lµ quan cña chóng nh− chñ nghÜa ph¸t xÝt, chñ ®iÓm kh«ng thuyÕt phôc. Bëi lÏ siªu nghÜa ph©n biÖt chñng téc, thËm chÝ c¶ nh©n lµ ng−êi chø kh«ng ph¶i lµ d· thó. chñ nghÜa khñng bè. §iÒu mµ Nietzsche muèn ë siªu nh©n Siªu nh©n lµ s¶n phÈm cña ®êi sèng chØ lµ siªu nh©n cÇn cã søc m¹nh nh− s− kinh tÕ - x· héi ë ph−¬ng T©y thÕ kû tö. NÕu s− tö lµ Chóa tÓ cña rõng xanh XIX. ChÝnh v× thÕ, trong chõng mùc nµo th× siªu nh©n ph¶i lµ Chóa (kh«ng ph¶i ®ã siªu nh©n lµ tiÕng nãi tè c¸o chñ lµ Chóa theo quan niÖm cña t«n gi¸o) nghÜa t− b¶n ®· chµ ®¹p nh©n phÈm, cña loµi ng−êi xÐt vÒ mÆt ý chÝ lÉn thÓ lµm tha ho¸ con ng−êi tõ trong lßng x· chÊt. Nh−ng chóng t«i l¹i hoµn toµn héi t− b¶n. Tõ ý nghÜa ®ã, cã thÓ xem, nhÊt trÝ víi ®¸nh gi¸ cña L−u Phãng siªu nh©n nh− næi lo¹n bét ph¸t cña §ång khi «ng nhËn xÐt: “Siªu nh©n ®· con ng−êi trong cuéc t×m kiÕm nh÷ng tiÕn ho¸ tõ ng−êi vµ cao h¬n ng−êi... gi¸ trÞ ng−êi mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· Siªu nh©n kh«ng ph¶i lµ anh hïng, vÜ c−íp ®o¹t. nh©n cã ý nghÜa chung, c¸c nh©n vËt vÜ ®¹i nhÊt trong lÞch sö vµ x· héi, ®Òu cã Siªu nh©n kh«ng ph¶i lµ c¸ch gi¶i tÝnh ng−êi nªn kh«ng ph¶i lµ siªu nh©n, quyÕt khoa häc vÒ loµi ng−êi. Siªu nh©n nh−ng hä l¹i lµ nh÷ng ng−êi cã rÊt m·i m·i chØ lµ con ng−êi lý t−ëng trong nhiÒu ý chÝ vµ quyÒn lùc vµ nh− vËy häc thuyÕt cña Nietzsche cho dï «ng ®· phï hîp víi sù lý gi¶i cña «ng vÒ siªu g¸n cho siªu nh©n qu¸ nhiÒu n¨ng lùc nh©n” (1, tr.173). siªu phµm. Chóng ta tr©n träng
- Quan niÖm nh©n sinh cña F. W. Nietzsche… 39 Nietzsche lµ ë c¸i nh×n chø kh«ng ph¶i míi, con ®−êng míi, ®Ó gi¶i phãng ng−êi lµ ë c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh×n thÊy. §øc tho¸t khái sù mª muéi cña triÕt häc Nietzsche c¶ cuéc ®êi c« ®éc - Siªu nh©n cò, ®¹o ®øc Kit« gi¸o, t×nh h×nh nhu cña Nietzsche còng lµ vËy. Bëi v×, siªu nh−îc vµ tho¸i ho¸, kh«i phôc l¹i sù nh©n chØ cã thÓ lµ con ng−êi ¶o trong x· hïng dòng ngµy x−a, x©y dùng l¹i sù héi cña ph−¬ng T©y. Sù ph¸t triÓn toµn tån t¹i loµi ng−êi cao h¬n hiÖn thùc, chÝ diÖn cña con ng−êi chØ cã thÓ cã ®−îc ë h−íng cao c¶ s¸ng t¹o mét thÕ giíi vµ mét x· héi kh«ng cã giai cÊp, mét x· héi nÒn v¨n hãa míi” (4, tr.105). Víi ý nghÜa mµ h¹nh phóc, tù do “cña mçi con ng−êi ®ã, mäi kÕt luËn vÒ t− t−ëng Nietzsche lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña sÏ lµ lu«n lu«n më. tÊt c¶ mäi ng−êi” (3, tr.509). “Zarathustra ®· nãi nh− thÕ” lµ t¸c phÈm khÐp l¹i hÖ thèng triÕt häc cña Tµi liÖu tham kh¶o Nietzsche. Mét t¸c phÈm kh«ng chØ lµm 1. F. Nietzsche. Zarathustra ®· nãi râ phong c¸ch s¸ng t¹o cña bËc thÇy v¨n nh− thÕ. H.: V¨n häc, 1999. häc §øc mµ cßn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu cho t− t−ëng chÝn muåi cña nhµ triÕt 2. L−u Phãng §ång. TriÕt häc ph−¬ng häc tµi n¨ng nh−ng ®Çy uÊt øc, trí trªu T©y hiÖn ®¹i. TËp 1. H.: ChÝnh trÞ cña sè phËn. §iÒu bÊt ngê ®èi víi hËu quèc gia, 1999. sinh kh«ng ph¶i lµ ë søc lµm viÖc cña 3. M¸c - ¡nghen toµn tËp. TËp 4. H.: Nietzsche mµ cßn ë nh÷ng vÊn ®Ò «ng ChÝnh trÞ quèc gia, 1995. ®Æt ra trong t¸c phÈm nµy: “T¸c phÈm nµy cña Nietzsche ®· thÓ hiÖn «ng cÇn 4. Felicien Challaye. Nietzsche cuéc ®êi dïng mét thø triÕt häc míi, t«n gi¸o vµ triÕt lý. Sµi Gßn: Ca dao, 1972.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học