Quan điểm macxit và một số lý thuyết phương Tây đương đại về bản chất của trí tuệ

Quan điểm mác xít và một số lý thuyết phương Tây đương đại về bản chất của trí tuệ NguyÔn ChÝ HiÕu(*) Tãm t¾t: Trong thêi ®¹i hiÖn nay, ng−êi ta ®Òu nhËn ®Þnh r»ng, cuéc c¹nh tranh khèc liÖt ®ang diÔn ra gi÷a c¸c c−êng quèc vμ gi÷a c¸c quèc gia trong céng ®ång thÕ giíi vÒ thùc chÊt còng lμ cuéc c¹nh tranh vÒ trÝ tuÖ. Tuy nhiªn, kh«ng dÔ ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái: TrÝ tuÖ lμ g×? CÊu tróc cña nã ra sao? Nã cã nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nμo? Bμi viÕt tËp trung ph©n tÝch quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ b¶n chÊt vμ vai trß cña trÝ tuÖ víi t− c¸ch lμ nguån lùc; ®ång thêi ®iÓm qua mét sè lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ trÝ tuÖ cña c¸c t¸c gi¶ ph−¬ng T©y nh−: Spearman, Cattell, Thurstone, Jaeger, Sternberg, Gardner... Qua ®ã cho thÊy, trÝ tuÖ bao gåm nhiÒu yÕu tè kh¸ phøc t¹p vμ cuéc tranh luËn vÉn ch−a cã håi kÕt. Tõ khãa: Quan ®iÓm m¸c xÝt, Ph−¬ng T©y, Nguån lùc trÝ tuÖ, B¶n chÊt trÝ tuÖ 1. Quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ b¶n chÊt vμ vai trß cña trÝ tuÖ (*) B¶n chÊt cña trÝ tuÖ Theo quan ®iÓm m¸c xÝt, trÝ tuÖ con ng−êi ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tõ viÖc c¶i t¹o thÕ giíi tù nhiªn th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn. Qua qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn, ®Æc biÖt lμ qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, thÕ giíi ®−îc ph¶n ¸nh vμo bé n9o ng−êi vμ trë thμnh nguån cung cÊp nguyªn liÖu cÇn thiÕt, v« tËn cho sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña trÝ tuÖ. Song, sù ph¶n ¸nh ®ã kh«ng ph¶i lμ nhÊt thêi, gi¶n ®¬n, thô ®éng vμ m¸y (*) TS., Häc viÖn ChÝnh trÞ Khu vùc I; Email: nguyenchihieu_05@yahoo.com. mãc, mμ lμ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ ®Çy tÝch cùc vμ s¸ng t¹o. Ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi ngay tõ ®Çu ®9 bÞ quy ®Þnh bëi nhu cÇu sèng, nhu cÇu tån t¹i cña con ng−êi. §Ó tån t¹i, con ng−êi ph¶i s¶n xuÊt vËt chÊt, c¶i t¹o tù nhiªn vμ x9 héi. Nh− vËy, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ng−êi t¸c ®éng vμo sù vËt lμm cho chóng béc lé c¸c thuéc tÝnh, tÝnh chÊt, quy luËt cña m×nh. Trªn c¬ së ®ã, con ng−êi míi cã hiÓu biÕt (tri thøc) vÒ sù vËt vμ dÇn dÇn kh¸i qu¸t nh÷ng hiÓu biÕt nμy thμnh lý luËn, n©ng cao tr×nh ®é vμ n¨ng lùc trÝ tuÖ cña m×nh. Bªn c¹nh ®ã, c¸c nhμ kinh ®iÓn m¸c xÝt ®Òu nhÊn m¹nh tíi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña con ng−êi vμ coi s¸ng t¹o lμ mét 10 ®Æc tr−ng quan träng nhÊt cña trÝ tuÖ. Th«ng tin Khoa häc x héi, sè 11.2015 chÝnh lμ bé ãc biÕt t− duy vμ ®ang t− S¸ng t¹o ®−îc hiÓu lμ sù v−ît tho¸t khái duy cña con ng−êi (Xem: Ph¹m ThÞ c¸i cò, lçi thêi, kh¸m ph¸ ra c¸i míi trªn c¬ së kÕ thõa, bæ sung vμ ph¸t triÓn nh÷ng tri thøc cò, nh÷ng kinh nghiÖm mμ chñ thÓ ®9 tÝch luü ®−îc. TrÝ tuÖ kh«ng chØ dõng ë n¨ng lùc t− duy, tÝch luü tri thøc, mμ cßn ph¶i cã sù s¸ng t¹o, ph¸t hiÖn c¸i míi. V× vËy, cã thÓ nãi kh¸i niÖm “trÝ tuÖ” bao hμm bèn yÕu tè g¾n bã chÆt chÏ víi nhau: n¨ng lùc t− duy, tri thøc tÝch luü ®−îc, sù s¸ng t¹o c¸i míi vμ vËn dông c¸c yÕu tè ®ã vμo thùc tÕ (Xem: D−¬ng Phó HiÖp, 2008, tr.51). TrÝ tuÖ ph¶i biÕn thμnh trÝ lùc, thμnh n¨ng lùc thùc tiÔn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch phï hîp, linh ho¹t vμ s¸ng t¹o. Theo ®ã, cã t¸c gi¶ ®−a ra “®Þnh nghÜa kh¸i qu¸t” tõ gãc ®é triÕt häc Marx vÒ trÝ tuÖ nh− sau: “TrÝ tuÖ lμ s¶n phÈm s¸ng t¹o vÒ tinh thÇn cña con ng−êi, thÓ hiÖn qua viÖc huy ®éng cã hiÖu qu¶ l−îng tri thøc tÝch luü vμo qu¸ tr×nh s¸ng t¹o c¸i míi, nh»m c¶i biÕn tù nhiªn, x9 héi vμ b¶n th©n con ng−êi trong sù ph¸t triÓn ngμy cμng tiÕn bé, v¨n minh” (Xem: Bïi ThÞ Ngäc Lan, 2002, tr.21). §ång thêi, t¸c gi¶ nμy coi trÝ tuÖ lμ mét trong c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng tinh thÇn cña con ng−êi, nã thuéc ph¹m trï ý thøc vμ lμ sù kÕt tinh cña ý thøc ë tr×nh ®é cao; chñ yÕu lμ tr×nh ®é nhËn thøc lý tÝnh (cao nhÊt lμ nhËn thøc b¶n chÊt, quy luËt vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña sù vËt) nªn nã còng cã nh÷ng ®Æc tÝnh chung cña ý thøc (Xem: Bïi ThÞ Ngäc Lan, 2002, tr.13-14). Còng gièng nh− ý thøc, mäi qu¸ tr×nh trÝ tuÖ x¶y ra trong con ng−êi tÊt yÕu ph¶i cã mét c¬ së vËt chÊt t−¬ng øng vμ ®ã Ngäc TrÇm, 1993, tr.22). Theo chóng t«i, c¸c t¸c gi¶ trªn vÉn ch−a lμm râ ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a trÝ tuÖ, tinh thÇn, ý thøc vμ t− duy, nhÊt lμ gi÷a trÝ tuÖ vμ ý thøc, tõ ®ã dÉn tíi viÖc coi cÊu tróc cña trÝ tuÖ kh«ng kh¸c mÊy so víi cÊu tróc cña ý thøc; tøc lμ còng gåm tri thøc, t×nh c¶m (c¶m xóc), niÒm tin, lý t−ëng, ý chÝ... Trong khi ®ã, ë ph−¬ng T©y, ®9 cã rÊt nhiÒu lý thuyÕt nghiªn cøu theo h−íng t×m kiÕm, x¸c ®Þnh vμ “mæ xΔ c¸c yÕu tè cña trÝ tuÖ ®Ó tõ ®ã xem xÐt c¸c ¶nh h−ëng cña chóng tíi trÝ tuÖ vμ tíi nguån lùc trÝ tuÖ cña con ng−êi (Xem thªm: http://de. wikipedia.org...). ChÝnh v× vËy, ®Ó gãp phÇn lμm râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña trÝ tuÖ, trong bμi viÕt nμy, chóng t«i ®iÓm qua mét sè lý thuyÕt ph−¬ng T©y ®−¬ng ®¹i ®9 h−íng tíi ph©n tÝch c¸c yÕu tè cña trÝ tuÖ mét c¸ch cô thÓ h¬n. Vai trß cña trÝ tuÖ nãi chung Trong bé T− b¶n, K. Marx ®¸nh gi¸ cao vai trß cña trÝ tuÖ trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, ®ång thêi còng ph©n ®Þnh, chØ râ sù kh¸c biÖt gi÷a lao ®éng phøc t¹p ®ßi hái chuyªn m«n, tr×nh ®é trÝ tuÖ cao h¬n so víi lao ®éng gi¶n ®¬n. Kh«ng chØ thÕ, theo K. Marx, chÝnh con ng−êi khi ph¸t triÓn sù s¶n xuÊt vËt chÊt vμ sù giao tiÕp vËt chÊt cña m×nh ®9 lμm biÕn ®æi, cïng víi hiÖn thùc ®ã cña m×nh, c¶ t− duy lÉn s¶n phÈm t− duy cña chÝnh m×nh. Bªn c¹nh ®ã, F. Engels còng chØ ra vai trß quan träng cña trÝ tuÖ con ng−êi víi t− c¸ch lμ chñ thÓ lÞch sö trong viÖc chÝnh lμ bé n9o con ng−êi - mét d¹ng nhËn thøc c¸c quy luËt kh¸ch quan vËt chÊt ph¸t triÓn cao nhÊt, tinh vi nhÊt vμ lμ c¬ quan vËt chÊt cña trÝ tuÖ. nhËn thøc ®−îc c¸i tÊt yÕu ®Ó tõng b−íc v−¬n tíi v−¬ng quèc cña tù do. ¤ng cho V× vËy, cã t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh trÝ tuÖ r»ng: “Trong kinh nghiÖm, c¸i quan Quan ®iÓm m¸c xÝt… träng chÝnh lμ trÝ tuÖ mμ ng−êi ta dïng ®Ó tiÕp xóc víi hiÖn thùc. Mét trÝ tuÖ vÜ ®¹i thùc hiÖn ®−îc nh÷ng kinh nghiÖm vÜ ®¹i, vμ thÊy ®−îc c¸i g× lμ quan träng trong sù vËn ®éng mu«n vÎ cña c¸c hiÖn t−îng” (C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen, Toμn tËp, TËp 20, 1994, tr.687). KÕ thõa, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn c¸c t− t−ëng cña K. Marx vμ F. Engels trong ®iÒu kiÖn míi, V. I. Lenin ®9 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh, ®Ò cao vai trß cña t− duy, trÝ tuÖ con ng−êi trong qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ b¶n chÊt ®Ých thùc cña sù vËt, hiÖn t−îng: “T− t−ëng cña ng−êi ta ®i s©u 11 tiÒm n¨ng tinh thÇn vμ n¨ng lùc trÝ tuÖ. Nãi tãm l¹i, nã lμ c¸i cho ta biÕt mét c¸ nh©n cã n¨ng lùc trÝ tuÖ b×nh th−êng hay c¸ nh©n Êy lμ mét “thiªn tμi”. Bªn c¹nh yÕu tè g nμy, Spearman cßn trõu t−îng hãa mét lo¹t c¸c yÕu tè trÝ tuÖ ®Æc thï kh¸c vμ gäi chóng lμ c¸c yÕu tè s. Chóng lμ c¸c yÕu tè kh«ng phô thuéc lÉn nhau vμ cã vai trß thÊp h¬n yÕu tè g, ®Òu bÞ yÕu tè g chi phèi. Chóng quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng lùc trÝ tuÖ cña c¸c c¸ nh©n trong tõng lÜnh vùc x¸c ®Þnh, vÝ dô nh− n¨ng lùc gi¶i c¸c bμi tËp to¸n hoÆc kh¶ n¨ng n¾m b¾t kh«ng gian. mét c¸ch v« h¹n, tõ hiÖn t−îng ®Õn b¶n Nh− vËy, theo Spearman, mçi ng−êi chÊt, tõ b¶n chÊt cÊp mét, nÕu cã thÓ nãi nh− vËy, ®Õn b¶n chÊt cÊp hai,v.v… cø nh− thÕ m9i” (V. I. Lª nin, Toμn tËp, TËp 29, tr.268). Tuy nhiªn, Lenin còng chØ râ: nÕu trÝ tuÖ vμ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc bÞ nh÷ng kÎ cã ®Æc quyÒn, nh÷ng lùc l−îng thèng trÞ ph¶n ®éng kiÒm chÕ vμ sö dông th× nã sÏ trë thμnh vò khÝ n« dÞch quÇn chóng. C¸ch m¹ng v« s¶n ph¶i cã nhiÖm vô giμnh l¹i vò khÝ ®ã v× sù nghiÖp gi¶i phãng con ng−êi vμ x©y dùng chñ nghÜa x9 héi. Thùc tiÔn ngμy cμng chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña c¸c nhμ kinh ®iÓn m¸c xÝt vÒ vai trß hÕt søc quan träng cña trÝ tuÖ vμ nguån lùc trÝ tuÖ nãi chung. 2. Mét sè lý thuyÕt ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i vÒ trÝ tuÖ vμ c¸c yÕu tè cÊu thμnh trÝ tuÖ Lý thuyÕt hai yÕu tè cña Spearman Charles Spearman, nhμ t©m lý häc ng−êi Anh, x©y dùng lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ bao gåm hai yÕu tè lμ yÕu tè trung t©m, phæ qu¸t (g - factor; g=general) vμ c¸c ®−îc ®Æc tr−ng bëi mét tr×nh ®é trÝ tuÖ chung x¸c ®Þnh, mμ phô thuéc vμo nã lμ viÖc ng−êi ®ã thÝch nghi thÕ nμo víi m«i tr−êng xung quanh. Ngoμi ra, tÊt c¶ mäi ng−êi ë møc ®é kh¸c nhau ®Òu cã nh÷ng kh¶ n¨ng ®Æc thï kh¸ ph¸t triÓn, biÓu hiÖn trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ. V× vËy, theo lý thuyÕt nμy, nh©n tè trÝ tuÖ chung cã tû träng lín nhÊt khi thùc hiÖn c¸c bμi tËp trõu t−îng vμ nhá nhÊt khi thùc hiÖn c¸c bμi tËp cã tÝnh chÊt Ýt trõu t−îng. Lý thuyÕt hai yÕu tè cña Cattell Raymond Bernard Cattell, nhμ t©m lý häc ng−êi Mü, gäi hai yÕu tè cña trÝ tuÖ lμ trÝ tuÖ “mÒm” vμ trÝ tuÖ “kÕt tinh”. TrÝ tuÖ “mÒm” lμ bÈm sinh, cã tÝnh di truyÒn vμ kh«ng bÞ t¸c ®éng bëi m«i tr−êng; ch¼ng h¹n nh− tiÒm n¨ng tinh thÇn, kh¶ n¨ng bao qu¸t, tr×nh ®é xö lý th«ng tin nãi chung. Theo «ng, trÝ tuÖ “mÒm” cã chøc n¨ng ph©n tÝch c¸c nhiÖm vô, c¸c kh¶ n¨ng nh− t− duy logic vμ viÖc t¹o ra, sö dông c¸c tæ hîp yÕu tè ®Æc thï (s - factors; s=specific). phøc t¹p còng thuéc vÒ nã. TrÝ tuÖ YÕu tè g bao trïm toμn bé trÝ tuÖ nãi “mÒm” quyÕt ®Þnh tr−íc hÕt tíi kh¶ chung vμ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, ®Æc biÖt lμ ®èi víi tèc ®é xö lý th«ng tin, n¨ng thÝch øng víi c¸c vÊn ®Ò míi vμ trong c¸c t×nh huèng míi. 12 Th«ng tin Khoa häc x héi, sè 11.2015 TrÝ tuÖ “kÕt tinh” bao hμm toμn bé b) Kh¶ n¨ng nhí: cã thÓ kh«i phôc nh÷ng kh¶ n¨ng, nh÷ng n¨ng lùc mμ l¹i nhanh chãng nh÷ng t¸c ®éng vÒ con ng−êi häc ®−îc trong toμn bé cuéc ®êi vμ bÞ quy ®Þnh bëi m«i tr−êng bªn ngoμi; do vËy, gi¸o dôc, ®μo t¹o vμ v¨n hãa lμ nh÷ng nh©n tè chñ chèt t¹o nªn néi dung cña lo¹i h×nh trÝ tuÖ nμy. DÜ nhiªn, trÝ tuÖ “kÕt tinh” còng bÞ quy ®Þnh bëi trÝ tuÖ “mÒm” vμ c¶ hai lo¹i trÝ tuÖ nμy tån t¹i trong mèi liªn hÖ mËt thiÕt, kh«ng t¸ch rêi nhau. Do vËy, cã thÓ nãi, trÝ tuÖ “kÕt tinh” lμ “s¶n phÈm” do trÝ tuÖ “mÒm” vμ gi¸o dôc, ®μo t¹o cïng nhau “s¶n xuÊt” ra. Ngoμi ra, Cattell cßn cho r»ng, trÝ tuÖ “kÕt tinh” ph¸t triÓn chñ yÕu tõ 18 ®Õn 20 tuæi, nh−ng còng cã thÓ kÐo dμi cho tíi 50 tuæi. ph−¬ng diÖn tõ ng÷, sè liÖu vμ biÓu t−îng. c) TrÝ t−ëng t−îng phong phó: cã thÓ s¶n sinh rÊt nhiÒu ý t−ëng kh¸c nhau vμ sö dông rÊt nhiÒu th«ng tin, cã thÓ thÊy ®−îc c¸c mÆt kh¸c nhau, c¸c kh¶ n¨ng vμ nguyªn nh©n kh¸c nhau cña ®èi t−îng. d) Kh¶ n¨ng xö lý bËc cao: ®èi víi c¸c tæ hîp th«ng tin, c¸c nhiÖm vô cã mèi quan hÖ ®a d¹ng, phøc t¹p, t− duy logic h×nh thøc vμ kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n hîp lý. e) T− duy g¾n liÒn víi ng«n ng÷: M« h×nh c¸c yÕu tè −u tréi cña Thurstone t−¬ng øng víi tr×nh ®é sö dông ng«n ng÷. Louis Leon Thurstone, nhμ t©m lý häc ng−êi Mü, b¸c bá lý thuyÕt cho r»ng cã yÕu tè trung t©m n»m trªn c¸c yÕu tè kh¸c cña trÝ tuÖ. ¤ng nhÊn m¹nh tíi c¸c lÜnh vùc ®Æc thï, −u tréi ngang nhau cña trÝ tuÖ vμ coi trÝ tuÖ lμ sù kÕt hîp c¸c yÕu tè kh¸c nhau ®ã mét c¸ch h÷u c¬ l¹i víi nhau. Theo ®ã, Thurstone ®−a ra 7 yÕu tè −u tréi sau: 1/ Kh¶ n¨ng n¾m b¾t kh«ng gian; 2/ N¨ng lùc tÝnh to¸n; 3/ HiÓu ng«n ng÷; 4/ Kh¶ n¨ng nãi, diÔn ®¹t tr«i ch¶y, l−u lo¸t; 5/ TrÝ nhí; 6/ Tèc ®é tri gi¸c vμ 7/ T− duy logic. M« h×nh cÊu tróc trÝ tuÖ cña Jaeger M« h×nh nμy ®−îc Adolf Otto Jaeger - gi¸o s− t¹i §¹i häc Berlin - x©y dùng n¨m 1984 t¹i Berlin (m« h×nh Berlin). Jaeger ®−a ra 7 bé phËn chñ yÕu cña trÝ tuÖ nh− sau: a) Tèc ®é xö lý: tèc ®é lμm viÖc, kh¶ n¨ng tËp trung vμ n¾m b¾t khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®¬n gi¶n vμ cã ®é khã thÊp. f) T− duy liªn quan ®Õn con sè: kh¶ n¨ng tÝnh to¸n hoÆc nhí c¸c con sè. g) T− duy b»ng trùc quan: liªn quan tíi c¸c h×nh t−îng, biÓu t−îng. Theo Jaeger, trÝ tuÖ nãi chung ph¶i bao gåm 7 bé phËn chñ yÕu trªn, nh−ng ®©y kh«ng ph¶i lμ nh÷ng yÕu tè cuèi cïng mμ chóng chØ ®ãng vai trß lμ “h¹t nh©n” cña m« h×nh trÝ tuÖ vμ do vËy, trong t−¬ng lai cã thÓ vμ cÇn ph¶i tiÕp tôc bæ sung thªm c¸c yÕu tè kh¸c vμo m« h×nh nμy. Tuy vËy, c¸c nhμ nghiªn cøu theo khuynh h−íng “lý thuyÕt vÒ qu¸ tr×nh th«ng tin” l¹i b¸c bá ý t−ëng vÒ c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña trÝ tuÖ trong c¸c m« h×nh lý thuyÕt cña c¸c t¸c gi¶ mμ chóng t«i ®9 ®Ò cËp ë trªn. ë ®©y, nh÷ng ng−êi nμy l¹i quan t©m chñ yÕu ®Õn c¸c qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vμ xö lý th«ng tin. VÒ c¬ b¶n, hä h−íng ®Õn ba c©u hái sau: 1/Cã c¸c qu¸ tr×nh tiÕp nhËn lo¹i nμo? 2/ Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra nh− thÕ nμo? 3/ Nã dùa trªn c¬ së t©m thÇn nμo? Quan ®iÓm m¸c xÝt… M« h×nh ba lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ cña Sternberg Robert Sternberg, gi¸o s− vÒ ph¸t triÓn con ng−êi t¹i §¹i häc Cornell, ®−a ra m« h×nh 3 lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ nh− sau: 13 Howard Gardner - nhμ t©m lý häc næi tiÕng cña §¹i häc Harvard - cho r»ng chóng ta kh«ng së h÷u mét trÝ tuÖ mμ së h÷u rÊt nhiÒu trÝ tuÖ, tån t¹i kh«ng phô thuéc lÉn nhau vμ tõ quan niÖm nμy, «ng ®−a ra lý thuyÕt ®a trÝ a) Lý thuyÕt bèi c¶nh: Mçi mét tuÖ. Mçi mét trÝ tuÖ do mét “khu vùc” ng−êi ®Òu së h÷u trÝ tuÖ liªn quan tíi ®Æc thï v¨n hãa vμ ®Æc thï m«i tr−êng. ChÝnh lo¹i trÝ tuÖ nμy lμm cho con ng−êi cã kh¶ n¨ng hoμ hîp víi m«i tr−êng sèng, nhê nã hä míi cã thÓ t¹o dùng vμ g×n gi÷ c¸c mèi quan hÖ x9 héi hoÆc Ýt nhiÒu míi cã thÓ tu©n theo ®−îc c¸c chuÈn mùc v¨n hãa. b) Lý thuyÕt kÐp: §iÒu quan träng ®èi víi nghiªn cøu vÒ trÝ tuÖ kh«ng chØ lμ viÖc n¾m b¾t ®−îc c¸c qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vμ kÕt qu¶ cña chóng, mμ cßn ph¶i n¾m b¾t ®−îc “tiÕn tr×nh tù ®éng” diÔn ra cña qu¸ tr×nh nμy, v× nã cã ¶nh h−ëng hÕt søc quan träng ®èi víi kÕt qu¶ cña mét “chiÕn l−îc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò” nμo ®ã. c) Lý thuyÕt c¸c bé phËn cña trÝ tuÖ: Sternberg ph©n biÖt 5 bé phËn chÝnh cña qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th«ng tin, bao gåm: 1/ Kh¶ n¨ng ®Æc thï trong tõng tr−êng hîp cô thÓ; 2/ N¨ng lùc kiÓm tra; 3/ Kh¶ n¨ng l−u gi÷ trong trÝ nhí; 4/ Kh¶ n¨ng “lÊy ra” th«ng tin tõ trÝ nhí; vμ 5/ N¨ng lùc chuyÓn giao th«ng tin. Mét trong nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña Sternberg chÝnh lμ viÖc më réng kh¸i niÖm trÝ tuÖ. Theo ®ã, trÝ tuÖ bao hμm viÖc häc tËp tõ kinh nghiÖm, n¨ng lùc suy lý trõu t−îng, kh¶ n¨ng thÝch øng víi m«i tr−êng ®ang th−êng xuyªn biÕn ®æi, ph¸t triÓn vμ lμ ®éng c¬ thóc ®Èy con ng−êi ®¹t tíi tri thøc míi vμ n¨ng lùc míi nãi chung. Lý thuyÕt ®a trÝ tuÖ theo quan niÖm cña Howard Gardner ®éc lËp trªn n9o “phô tr¸ch”, c¸c khu vùc nμy ho¹t ®éng mét c¸ch t−¬ng ®èi ®éc lËp víi nhau vμ do vËy, khi mét lo¹i trÝ tuÖ bÞ tæn th−¬ng th× ®iÒu ®ã còng kh«ng g©y ra ¶nh h−ëng trÇm träng tíi c¸c lo¹i trÝ tuÖ kh¸c. Ngoμi ra, Gardner cßn ph©n ®Þnh hai lÜnh vùc cña trÝ tuÖ, ®ã lμ: lÜnh vùc trÝ tuÖ c¸ nh©n (bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ b¶n th©n m×nh, sù luËn gi¶i vÒ nh÷ng t×nh c¶m vμ c¸ch thøc øng xö cña c¸ nh©n...) vμ lÜnh vùc trÝ tuÖ liªn c¸ nh©n (liªn quan tíi tri thøc vÒ sù øng xö gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau, hay nh÷ng ph¸n ®o¸n, pháng ®o¸n vÒ nh÷ng øng xö cña c¸c c¸ nh©n kh¸c ®Ó tõ ®ã cã c¸ch thøc øng xö phï hîp...). Trong cuèn s¸ch Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences (C¸c khu«n khæ cña trÝ tuÖ: Lý thuyÕt ®a trÝ tuÖ), Gardner kh¼ng ®Þnh c¸c c¸ nh©n cã møc ®é n¨ng khiÕu cao ë mét lo¹i trÝ tuÖ th× kh«ng nhÊt thiÕt cã n¨ng khiÕu t−¬ng tù ë lo¹i trÝ tuÖ kh¸c. Nh− vËy, kh¸i niÖm “®a trÝ tuÖ” ®èi lËp víi c¸ch nh×n truyÒn thèng vμ phæ biÕn hiÖn nay vÒ th«ng minh nh− lμ mét kh¶ n¨ng nãi chung vμ cã thÓ ®o ®−îc b»ng mét th−íc ®o vμ tãm l−îc l¹i chØ bëi mét con sè nh− chØ sè IQ ch¼ng h¹n. Do vËy, Gardner cho r»ng: VÊn ®Ò kh«ng ph¶i lμ b¹n th«ng minh nhiÒu ®Õn møc nμo mμ chÝnh lμ viÖc b¹n th«ng minh nh− thÕ nμo (lÜnh vùc nμo)? Theo Gardner, c¸c bμi tr¾c nghiÖm vÒ trÝ th«ng minh chØ giíi h¹n ph¹m vi ®o l−êng vμo c¸c kh¶ n¨ng lý luËn to¸n ... - tailieumienphi.vn