Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 2 (27) - Thaùng 3/2015 PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN VÀ TRIẾT LÝ GIÁO DỤC BÙI THỦY NGÂN (*) TÓM TẮT Bài viết đề cập đến phương pháp Dự án (PPDA), một trong những phương pháp dạy học hiện đại đáp ứng được nhiều yêu cầu của đổi mới giáo dục. PPDA ra đời dựa trên nền tảng của tư tưởng triết học hiện đại, theo đó, giáo dục không đơn giản là chuẩn bị cho trẻ bước vào đời mà phải thực sự giúp trẻ trải nghiệm trong chính đời sống thực tiễn; PPDA hướng tới phát triển năng lực người học, lấy học sinh làm trung tâm; học kết hợp với hành; tạo cơ hội cho học sinh có những trải nghiệm cuộc sống; khơi gợi hứng thú học tập; rèn luyện những kỹ năng sống thông qua quá trình làm việc nhóm, tham gia giải quyết những vấn đề, những mục tiêu của dự án do chính học sinh đề xuất. Từ khoá: phương pháp dự án, đổi mới giáo dục, lấy học sinh làm trung tâm, giải quyết vấn đề ABSTRACT This article mentions about the project method, one of the modern teaching methods meeting multiple demands of pedagogy innovation. Based on modern philosophies the project method is invented, which asserts the importance of education beyond preparation for life. It helps a child to experience life itself. This method aims to develop the real capacity of a student by putting students at the center, letting them learn through practice, open opportunities for life experience, trigger their enthusiasm in studying, apply interpersonal skills in group work, involve in their own initiative projects. Keywords: project method, pedagogy innovation, student at center, problem solving 1. TỔNG QUAN* tạo của người học. Từng bước áp dụng các “Đổi mới phương pháp dạy học” phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện (PPDH) là một yêu cầu cấp thiết đặt ra cho đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều các thầy cô giáo cũng như các cấp quản lý kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho giáo dục từ mầm non đến đại học từ rất học sinh”. nhiều năm gần đây ở Việt Nam. Hội nghị Mặt khác, để đáp ứng nhu cầu tạo lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VIII đã đặt nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất ra yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện nước, theo kịp sự phát triển nhanh chóng nền giáo dục trong đó nêu rõ là đẩy mạnh của khoa học –công nghệ và khoa học giáo hơn nữa đổi mới PPDH. Nghị quyết cũng dục, chú trọng hơn đến phát triển phẩm khẳng định: “Phải đổi mới phương pháp chất và năng lực học sinh, đáp ứng tính giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ hiện đại, hội nhập và tạo sự chuyển biến một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng căn bản về chất lượng giáo dục, một chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ (*) được ra đời. Chương trình, sách giáo khoa ThS, Trường Trung học Thực hành Sài Gòn 55
- mới sẽ thực hiện theo hướng: “Tích hợp hiện đại cho rằng: “mỗi đứa trẻ là trung cao ở lớp và cấp học dưới; Tự chọn và tâm trong thế giới riêng của chính nó” - phân hóa cao ở lớp và cấp học trên. Cách “each child is the center of his universe” thiết kế này cho phép lựa chọn có chủ đích (Nguồn alter Barnes (1922); (2) tinh thần trong khối kiến thức rất lớn, rất phong phú khoa học trong giáo dục; (3) một triết lý của các lĩnh vực khoa học những nội dung mới của giáo dục, theo đó, giáo dục không phù hợp với lứa tuổi (tâm lý, kỹ năng, nhận đơn giản là chuẩn bị cho trẻ bước vào đời thức…) của học sinh phổ thông, gần với mà phải thực sự giúp trẻ trải nghiệm trong cuộc sống, thiết thực tham gia vào quá chính đời sống thực tiễn; (4) một quan niệm trình hình thành phẩm chất và năng lực xã hội học mới, theo đó, phương cách duy của người lao động mới”. (trích phát biểu nhất có thể giúp xây dựng một xã hội dân của Bộ trưởng Phạm Vũ Luận tại Hội nghị chủ thực sự là giáo dục phổ quát; (5) hệ quán triệt nghị quyết T 8 và tổng kết năm thống giáo dục cần thay đổi; (6) đổi mới học 2012-2013). chương trình đào tạo, bao gồm đổi mới nội Phương pháp dự án là một trong những dung và hoạt động nhằm tạo sự hứng thú và PPDH hiện đại có khả năng đáp ứng được giúp trẻ hình thành những giá trị cho bản nhiều yêu cầu của chương trình giáo dục thân; và (7) đổi mới phương pháp dạy học. mới: lấy học sinh làm trung tâm; học kết Mọi phương pháp dạy học mới phải đáp hợp với hành; tạo cơ hội cho học sinh có ứng được yêu cầu tạo ra động lực học tập, những trải nghiệm trong chính thực tiễn tăng cường khả năng hoà nhập vào xã hội, đời sống; khơi gợi hứng thú học tập, xác và phương pháp dự án (The Project lập động cơ học tập đúng đắn; tích cực rèn Method) được xem là phương pháp đáp luyện những kỹ năng sống thông qua quá ứng được cả hai yêu cầu nêu trên thông qua trình làm việc nhóm, tham gia giải quyết việc thực hiện “một nhiệm vụ hay một chuỗi những vấn đề, những mục tiêu của dự án nhiệm vụ quan trọng để tạo ra một kết quả do chính học sinh đề xuất. Tất nhiên, đáng kể từ hoạt động của một nhóm hay không thể khẳng định rằng phương pháp của cá nhân ”. Dự án (PPDA) là chiếc đũa thần có khả PPDA ra đời trên nền tảng tư tưởng năng giải quyết được mọi vấn đề của giáo triết học của triết gia, nhà tâm lý học và là dục. Nhưng sự thực, PPDA là trường hợp nhà giáo dục học nổi tiếng người Mỹ, John của một quan điểm sư phạm đã vượt khỏi Dewey. Vào cuối thế kỉ 19, Dewey nổi biên giới của một quốc gia và đã mang tầm tiếng với tư tưởng triết học thực dụng; vóc quốc tế khi đã được nghiên cứu, ứng Theo ông, triết học phải gắn với nhiệm vụ dụng ở hàng loạt nước phát triển cũng như xã hội và giải quyết những vấn đề thực tại, đang phát triển. gần với con người. Ông cho rằng: “Đời 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHƯƠNG sống là một chuỗi vấn đề và một đời sống PHÁP DỰ ÁN (PPDA) thành công là một đời sống, trong đó, cá Vào năm 1922, nhà sư phạm người Mỹ, nhân và tập thể xác định được vấn đề đặt alter Barnes đã đưa ra câu hỏi: “Cái gì là ra cho họ và tìm cách giải quyết những vấn bản chất của nền giáo dục mới?” và để trả đề này”. (Nguồn TS.Nguyễn Ái Học, lời câu hỏi này, ông đưa ra 7 yếu tố cơ bản 2014). Từ quan điểm triết học này, ông góp phần định hình nền giáo dục mới so với quan niệm giáo dục, học tập là một quá giáo dục truyền thống, đó là: (1) Nền giáo trình hội nhập xã hội và là một quá trình dục mới dựa vào quan niệm của tâm lý học tương tác; do đó, các trường phải được 56
- hiểu như một tổ chức xã hội và thông qua hiện ở nhiều lĩnh vực, dạy học theo dự án đó, cải cách xã hội có thể sẽ được diễn ra. cũng được áp dụng khá phổ biến ở các Nhà trường không đơn giản là nơi chuẩn bị trường phổ thông. Ở Việt Nam, từ năm cho trẻ bước vào đời mà phải là nơi giúp 2003, phương pháp dạy học theo dự án trẻ trải nghiệm chính cuộc sống thực tiễn. được Bộ Giáo dục và Đào tạo kết hợp với Nhà trường chính là nơi giúp trẻ phát hiện công ty Intel Việt Nam triển khai thí điểm và hiện thực hoá năng lực, khả năng hay kỹ tại 20 trường học thuộc 9 tỉnh thành trên cả năng sống của chính mình. nước trong chương trình Dạy học cho Mặc dù chưa chứng minh được ai là tương lai của Intel (Intel Teach to the cha đẻ của PPDA, song có thể nói Future), có nhiều tác giả đã nghiên cứu về Kilpatrick là người đầu tiên đã đưa ra định phương pháp dạy học theo dự án. Dưới đây nghĩa rất nổi tiếng về PPDA là “Một hoạt là tên một số công trình, bài nghiên cứu: động có mục đích và được thực hiện trong Tác giả Phan Đồng Châu Thủy với bài một môi trường xã hội với tất cả nhiệt viết “Nhiệm vụ, thách thức của giáo viên, huyết” (nguồn .H. Kilpatrick, 1918). học sinh Việt Nam trong dạy học dự án” Kilpatrick tự nhận rằng ông không phải là đăng trong Tạp chí Khoa học Đại học sư tác giả của PPDA nhưng ông là người đã phạm thành phố Hồ Chí Minh (Số 31, 2011) dùng nó một cách có ý thức để chứng minh đã trình bày những nhiệm vụ và thách thức rằng nó là một phương pháp tiêu biểu cho mà giáo viên và học sinh phải đối mặt khi sử tư tưởng giáo dục mới, hiện đại. dụng phương pháp dạy học theo dự án Vào thập niên đầu của thế kỉ 20, từ “Dự (DHDA) và đề ra một số giải pháp giúp án” đã trở nên phổ biến đối với các giáo người dạy và người học vượt qua các thách viên trong các lĩnh vực nông nghiệp, thủ thức đó. công, nghệ thuật và khoa học ứng dụng. Các tác giả Trịnh Văn Biều, Phan Năm 1911, Stimson và nhóm của ông là Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương những người đầu tiên đã dùng khái niệm với bài viết “Dạy học dự án – từ lí luận đến PPDA vào trong giảng dạy tại khoa nông thực tiễn” đăng trên tạp chí Khoa học Đại nghiệp của trường đại học Massachusetts, học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh (số việc này đánh dấu một sự khởi đầu của 28, 2011) đã trình bày một số khái niệm, cuộc tranh đua ở nhiều lĩnh vực khác nhau. phân loại, cấu trúc, đặc điểm, tác dụng, ưu, PPDA nhanh chóng được tiếp nhận và được nhược điểm, cách tiến hành, đánh giá và các giáo viên ứng dụng trong dạy học, ví dụ những bài học kinh nghiệm để thành công để dạy cho trẻ em biết xà bông được tạo ra trong việc dạy theo dự án. như thế nào, họ đã cho trẻ em làm xà bông, Những năm gần đây, với những ưu hay để dạy về qui trình làm giấy thì họ đã điểm vượt trội, Dạy học theo dự án tiếp tục cho học sinh tự làm giấy, .v.v… thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu Ngày nay Dạy học theo dự án là một và Dạy học theo dự án được đề cập nhiều trong những PPDH được thực hiện rộng hơn trong các tài liệu Tiếng Việt với những rãi, chủ yếu trong các trường THPT và đại tên gọi khác nhau như: đề án, dạy học theo học ở các nước có nền GD tiên tiến trên thế dự án, phương pháp dự án. giới như Mỹ, Thụy Sĩ, Đan Mạch, Canada. 3. PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN (PPDA) Ở Châu Á, các nước như Thái Lan, Theo K.Frey, học giả hàng đầu về dạy Singapore, Hong Kong, .v.v… các dự án học theo PPDA của Cộng hòa Liên bang học tập được học sinh xây dựng và thực Đức thì: Dạy học theo dự án (Project 57
- Based Learning) là một hình thức của hoạt quát PPDA là một phương pháp dạy học động học tập trong đó nhóm người học xác hiện đại, thông quá quá trình học theo dự định một chủ đề làm việc, thống nhất một án, học sinh phát huy được năng lực tiềm nội dung làm việc, tự lập kế hoạch và tiến tàng cũng như định hình được những giá hành công việc để dẫn đến một sự kết thúc trị của bản thân, giúp cho các em có khả có ý nghĩa, thường xuất hiện một sản phẩm năng hoà nhập và thích ứng cùng nhịp có thể trình ra được. Với một số nhà phát triển của xã hội. Trong PPDA, học nghiên cứu về dạy học theo dự án của Hoa sinh tích cực tham gia vào quá trình học Kỳ như Thomas, Mergendoller hay tập chứ không phải là người tiếp nhận Michaelson thì: Dạy học theo dự án là một thông tin một cách thụ động. Trong các mô hình tổ chức học tập xung quanh dự án. hoạt động theo PPDA, giáo viên đóng vai Các dự án có nhiệm vụ phức tạp, dựa trên trò của một nhà tư vấn, giúp học sinh tiếp các câu hỏi hay vấn đề đầy thử thách, đòi thu kiến thức mới, rèn luyện kỹ năng và hỏi học sinh phải thiết kế, giải quyết vấn đề phát huy năng lực của học sinh nhưng hoặc tiến hành các hoạt động điều tra. không hề làm thay những công việc của PPDA nhấn mạnh vai trò của người học, học sinh. theo định nghĩa của Bộ Giáo dục Theo tổng hợp ý kiến của những nhà Singapore: Học theo dự án là hoạt động học sư phạm như Hus (2009), Bulajeca (2011), tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh tổng hợp Jung (2011), Boondee (2011), Vicheanpant kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập và áp dụng và Ruenglertpanyakul (2012) sự khác biệt một cách sáng tạo vào thực tế cuộc sống. chính giữa cách dạy học truyền thống và Từ những quan điểm cơ bản về dạy dạy học dựa trên PPDA được tóm tắt qua học theo dự án nêu trên, có thể khái bảng so sánh sau đây: Bảng 1: So sánh dạy học truyền thống và dạy học theo phương pháp Dự án (Hus, 2009; Jung et al., 2011; Boondee et al., 2011; Vicheanpant &Ruenglertpanyakul, 2012) Dạy học truyền thống Dạy học theo dự án Dạy học theo từng bước. Dạy học nhấn mạnh vào những khái niệm và Tập trung vào những kỹ năng cơ bản. ý tưởng. Nó được bắt đầu từ một nhiệm vụ tổng quát và được phân chia thành những phần nhỏ hơn. Học sinh được mong đợi hiểu một ý tưởng Học theo PPDA ủng hộ những sở thích, theo những cách tương tự như cách hiểu của những ý tưởng nảy sinh từ chính học sinh. thầy giáo. Công cụ học tập phổ biến là sách giáo khoa. Học sinh được khuyến khích sử dụng nhiều nguồn thông tin, tài liệu khác nhau, bao gồm cả sách giáo khoa. Học sinh là đối tượng tiếp nhận thông tin thụ động. Việc học hỏi kinh nghiệm dựa trên đối thoại, qua đó giúp học sinh củng cố kiến thức. 58
- Kiến thức của học sinh được xem như khô cứng Kiến thức của học sinh được thâu thái một cách năng động và luôn được cập nhật dựa vào kinh nghiệm. Thầy giáo đóng vai trò của người truyền thụ trực tiếp. Thầy giáo được hiểu ngầm như một cố vấn. Học sinh làm việc cá nhân, riêng rẻ. Học sinh làm việc nhóm. Việc nhận xét đánh giá kiến thức học sinh căn bản dựa trên kết quả các bài kiểm tra, Việc nhận xét đánh giá được xem xét trong cả các kỳ thi quá trình thực hiện dự án, những hoạt động, những sự quan sát và kết quả của dự án. Tuỳ theo tính chất, mục đích cụ thể, nhiều nơi, có thể hình dung các dự án đều mỗi dự án có thể có nhiều hình thức và có những phần chính giống như mô tả được phân chia ra nhiều bước thực hiện trong bảng 2. khác nhau, nhưng qua thực tiễn ứng dụng ở Bảng 2: Mô hình chung của PPDA (1) Lập kế hoạch dự án Xác định mục tiêu và nội dung của dự án Chọn những đề tài thiết thực và được học sinh quan tâm một cách hứng thú Phân công làm việc nhóm Nhận diện rõ các vấn đề, các mục tiêu cần đạt được của dự án Miêu tả các nhiệm vụ cụ thể (2) Thực thi dự án Hiện thực hoá các yêu cầu của kế hoạch đã đề ra Xử lý các tình huống phát sinh để dự án thành công (3) Tổng kết và nhận xét đánh giá Trình bày các kết quả đã đạt được Nhận xét đánh giá về quá trình thực hiện dự án Ghi nhận những phản hồi của học sinh về kết quả dự án 59
- 4. VÀI KINH NGHIỆM QUA THỰC những hiệu quả nhất định, nhưng điều đó TIỄN NGHIÊN CỨU & ỨNG DỤNG chủ yếu chỉ là thành tích của giáo viên, có PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TẠI TRƯỜNG thể được xem như một phương pháp dạy TRUNG H C THỰC HÀNH SÀI GÒN. học tích cực nhưng vẫn chưa đạt yêu cầu Trong báo cáo tổng kết đề tài nghiên của phương pháp dự án và chưa thể hiện cứu khoa học cấp cơ sở: “Nghiên cứu và được tinh thần của triết lý giáo dục mới. ứng dụng phương pháp dự án vào các hoạt (3) Những vấn đề của dự án phải được động dạy học và giáo dục kỹ năng sống đề xuất từ chính sự hứng thú tìm tòi của cho học sinh trường Trung học Thực hành học sinh nhưng trong thực tế, một số vấn Sài Gòn” (Mã số: CS2012-48), chúng tôi đề này lại do chính giáo viên đề xuất, xây đã tổng hợp và phân tích khá chi tiết kết dựng kế hoạch thực hiện, điều này chẳng quả khảo sát các đối tượng học sinh, giáo những tước đi niềm vui sáng tạo mà còn viên, cũng như đã giới thiệu một số dự án đánh mất cơ hội hình thành động lực học cụ thể của trường THTH Sài Gòn liên quan tập cho học sinh. đến một số môn học, những dự án liên môn (4) Một số giáo viên thường có và cả những dự án nằm ngoài các môn học khuynh hướng tự giới hạn các dự án trong nhưng có liên quan đến mục đích giáo dục khuôn khổ nội dung chương trình giáo dục, đạo đức, lối sống, hình thành và phát triển chưa mạnh dạn khuyến khích học sinh đề các kỹ năng cho học sinh. Ở đây, trong xuất những dự án liên quan đến đời sống phạm vi của một bài báo, chúng tôi chỉ xin thực tiễn. Điều đó cho thấy một số giáo nêu vài kinh nghiệm mà trong quá trình viên chưa thật sự cảm nhận và thấu hiểu ứng dụng PPDA, nếu không lưu ý đúng triết lý giáo dục mới là nhà trường không mức, nhiều giáo viên mới bắt đầu làm quen đơn giản là nơi truyền thụ những kiến thức với PPDA có thể mắc phải. nhất định để chuẩn bị cho học sinh bước (1) Khái niệm “Phương pháp Dự án” vào đời mà phải là nơi thật sự giúp học trong thực tế đã được một số thầy cô giáo sinh có những trải nghiệm từ chính thực chuyển hướng thành dạy học theo chủ đề. tiễn đời sống, là nơi hiện thực hoá năng lực Các chủ đề này lại do chính các thầy cô đưa và những kỹ năng sống giúp học sinh làm ra chứ không thật sự nảy sinh từ sáng kiến quen với việc nhận diện và giải quyết của học sinh. Và như thế, từ yêu cầu của những vấn đề của chính mình trong đời PPDA là phát huy sáng kiến của học sinh, sống thực tiễn. trở thành phát huy sáng kiến của giáo viên. (5) Khi nghiên cứu, ứng dụng PPDA, (2) Yêu cầu của PPDA là giáo viên chỉ cần lưu ý rằng mặc dù PPDA không phải là đóng vai trò của người tư vấn hay cố vấn, chiếc chìa khoá vạn năng của giáo dục, có thể gợi ý đề tài, lĩnh vực để kích thích nhưng ẩn phía sau phương pháp thu hút học sinh tham gia dự án một cách hứng thú, được sự chú ý của nhiều nhà sư phạm trên tuyệt đối không được làm thay công việc thế giới này là những quan niệm sư phạm của học sinh. Nhưng trong thực tế, nhiều hiện đại, những triết lý giáo dục nhân văn giáo viên đã áp đặt kế hoạch của mình, và và khoa học. Nếu vận dụng một cách hời học sinh chỉ còn là những người thực hiện hợt, tuỳ tiện thì rất dễ biến phương pháp dự kế hoạch của giáo viên. Mặc dù dự án được án trở thành một thứ thủ thuật mang tính thực hiện theo cách này vẫn mang lại chất thời thượng, như J. Stockton (1920) 60
- từng cảnh báo:“ Phương pháp dự án đã nó” (The project-based method was viewed từng được sử dụng nhiều hay ít như là một as something fashionable, as a gimmick, thủ thuật mang tính thời thượng và không used more or less as a trick and without thực hiện đầy đủ đặc tính và thế mạnh của full realization of its character and power). TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng Việt: 1. Trịnh Văn Biều và nhóm tác giả, Dạy học dự án – Từ lí luận đến thực tiễn, Tạp chí khoa học Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, số 28, 2011. 2. Nguyễn Văn Cường/Bernd Meier: Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học PT. (Berlin/ Hà nội, 2010). 3. Nguyễn Ái Học, Triết lý giáo dục của John Dewey với giáo dục và dạy học ở Việt Nam, Tạp chí khoa học, Đại học Sư phạm Hà Nội, tháng 2/2014. 4. Bùi Thủy Ngân, Nguyễn Long Sơn, Trần Thị Ánh, Nguyễn Thanh Loan, Vũ Duy Đăng, Nghiên cứu phương pháp dự án và ứng dụng trong hoạt động dạy, học và giáo dục KNS cho học sinh trường TH Thực hành Sài Gòn, 12/2014. 5. Phan Đồng Châu Thủy, Nhiệm vụ, thách thức của giáo viên, học sinh Việt Nam trong dạy học theo dự án, Tạp chí khoa học Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, số 31, 2011. Tài liệu tiếng nước ngoài: 1. Esther Marques Lepe Maria Luisa Jimenez – Rodrigo, Project – based learning in virtual environments: a case study of a university teaching experience, RUSC, 2014. 2. Jana Kratochvilova, The teacher’s conception of Project-based teaching, The New Educational Review. 3. Maria del Mar del Pozo Andres, The transnational and national dimensions of pedagogical ideas: the case of the project method, 1918-1939, Routledge, October 2009. 4. Michael Knoll, The Project Method: Its Vocational Education Origin and International Development, Journal of Industial Teacher Education, 1997. 5. Stephanie Bell, Project-Based Learning for the 21st century: Skills for the future, The Clearing House, 2010. 6. William.H.Kilpatrick, The project Method, Teachers College Record XIX, 1918. * Ngày nhận bài: 21/01/2015 Biên tập xong: 01/3/2015 Duyệt đăng: 20/3/2015 61
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học