Xem mẫu
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA NGÀNH LAO ĐỘNG – Xà HỘI Phạm Ngọc Toàn Viện Khoa học Lao động và Xã hội Sự biến động phức tạp của thời nhóm yếu tố khác nhau, và mỗi nhóm tiết có thể gây ra nhiều hậu quả khác yếu tố đều có tác động tích cực hoặc nhau, trước hết đó là khả năng tăng tần tiêu cực đến đời sống tinh thần của suất của các hiện tượng thiên tai như người dân, tình hình hoạt động sản xuất bão, lũ lụt. Mưa lũ tăng lên, nguy cơ trong các ngành, lĩnh vực, ở các khu ngập lụt đối với các vùng vốn thường vực nông thôn, vùng ven biển, vùng xuyên bị ngập như Đồng bằng sông đồng bằng, vùng trung du và cả ở khu Cửu Long hoặc các vùng đất thấp khác vực đô thị. Đối tượng dễ bị tổn thương cũng sẽ tăng theo, gây nhiễm mặn (trẻ em, phụ nữ, dân nghèo, người nhiễm phèn trên diện rộng. Tiếp đến là già,…) chịu sự tác động gián tiếp từ hạn hán, những đợt hạn hán trầm trọng BĐKH thông qua sự suy giảm về diện kéo dài có thể ảnh hưởng đến sản xuất tích đất canh tác và sản lượng dẫn đến – kinh doanh và đời sống người dân, gia tăng thất nghiệp, suy giảm về thu chẳng hạn thiếu nước ảnh hưởng đến nhập; thiên tai, hạn hán phá hủy tài sản, sản xuất nông - lâm nghiệp Tác động công cụ sản xuất, khiến các hộ gia đình của biến đổi khí hậu bao gồm những nghèo vốn đã nghèo nay còn nghèo tác động trực tiếp đến sản xuất kinh hơn. Việc đo lường tác động này được doanh, cơ sở hạ tầng, sử dụng đất nông thực hiện thông qua nhiều phương pháp – lâm nghiệp và thủy sản, hiệu quả sản khác nhau, nghiên cứu này sẽ áp dụng xuất trong nông nghiệp, v.v. Từ những phân tích thống kê và mô hình kinh tế tác động này dẫn đến những kết quả lượng để xem xét tác động của BĐKH tiêu cực như: thiếu việc làm, mất việc đến một số đối tưởng thuộc lĩnh vực làm, nhu cầu về lao động giảm, tiền của ngành Lao động - Xã hội. lương thu nhập giảm, tình trạng nhà ở 1. Phương pháp đánh giá tác động xuống cấp, tỷ lệ hộ nghèo trong khu chung vực tăng,…Như vậy, biến đổi khí hậu Trên thực tế, người ta đã sử dụng (BĐKH) có thể được biểu hiện qua các nhiều công cụ để đánh giá và phân tích 68
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 các tác động của BĐKH đến vấn đề nhóm chịu tác động và nhóm không việc làm, giảm nghèo, bảo trợ xã hội, chịu tác động. Nghĩa là, khi không có và trẻ em, bao gồm: các phương pháp BĐKH thì tác động của các yếu tố tới định tính, các phương pháp kinh tế Y như thế nào và khi có BĐKH thì tác lượng, các phương pháp mô phỏng dựa động của nó tới Y ra sao. trên bảng cân đối liên ngành. Tuy Có thể mô tả phương pháp như sau: nhiên, dựa trên phân tích về mối quan Yit = α +β1X*T + β2Z*T + β3T + eit hệ giữa BĐKH và đối tượng thuộc lĩnh vực ngành, nghiên cứu này sử dụng Theo cách này các biến độc lập phương pháp phân tích định lượng và được đưa vào phân tích tác động trực cách tiếp cận chính là: Phân tích khác tiếp đến biến Y; các hệ số β ước lượng biệt và Phương pháp biến công cụ. được thể hiện mối tương quan giữa biến “BĐKH” và thời gian T cho tác Giả sử theo phân tích trên gọi động khác biệt của BĐKH tới biến phụ nhóm bị tác động là Y (Biến phụ thuộc Y. thuộc); Biến tác động trực tiếp là X (Biến độc lập); Biến tác động gián tiếp Như vậy, theo phương pháp này là Z (Biến độc lập); T là biến thời gian sẽ giải quyết vấn đề về thiếu dữ liệu, thay vì phải thu thập thông tin của tất - Phương pháp phân tích khác cả các đối tượng, phương pháp này chỉ biệt: cần thu thập thông tin của một nhóm Phương pháp này sẽ phân tích dựa đối tượng cần đánh giá tác động và một trên 2 nhóm: Thứ nhất là nhóm đối nhóm đối chứng. Thông qua đây, xem tượng chịu tác động của BĐKH, nhóm xét tác động trực tiếp của các yếu tố về thứ 2 là nhóm không chịu tác động của thời tiết, lũ lụt, hạn hán, sạt lở, nước BĐKH (nhóm đối chứng). Sử dụng hồi biển dâng,… đến đối tượng thuộc lĩnh quy phân tích khác biệt sẽ so sánh vực ngành. 69
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 Có thể minh họa theo hình sau: Y4 Đối tượng chịu tác động Y3 Tác động Y2 Đối chứng Y1 Y0 Sự khác biệt đo bằng = (Y4 – Y0) – (Y3- Như đã trình bày ở trên, tác động Y1). Hay nó là sự chênh lệch giữa sự của BĐKH đến nhóm đối tượng của khác biệt của nhóm chịu tác động và sự ngành là tác động gián tiếp, do đó việc khác biệt của nhóm đối chứng. sử dụng các yếu tố như là các biến số Trong thực tế, bản thân các biến công cụ để kiểm soát tác động là cần số như nhiệt độ, mực nước biển dâng, thiết. tần xuất bão, lũ,.v.v. có mối tương quan Vẫn ký hiệu như trên, ta có hồi nhất định đến hoạt động sản xuất kinh quy giai đoạn 1 như sau: doanh trong nông, lâm, thủy sản và các ngành công nghiệp, dịch vụ. Do vậy, Biến đổi khí hậu tác động trực tiếp đến nếu sử dụng phân tích hồi quy (không một số vấn đề diện tích đất, sản lượng, sử dùng nhóm đối chứng) thì dễ ngộ năng suất, v.v. (thể hiện qua vecto X) nhận tác động của các yếu tố này đến Xit = f(BĐKH: nhiệt độ, lượng đối tượng nghiên cứu là do ảnh hưởng mưa, ngập mặn, sạt lở, lũ,..) (1) của BĐKH. Do vậy sử dụng phân tích khác biệt là cần thiết. Từ phương trình (1) cho ta biết tác - Phương pháp hồi quy biến công động của BĐKH đến diện tích đất sản cụ theo bình phương nhỏ nhất 2 xuất, kinh doanh; sản lượng, doanh thu, giai đoạn năng suất, v.v. như thế nào. 70
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 Như vậy dựa vào những kịch nước biển ngập mặn, lụt lội, bão lũ, v.v. bản về biến đổi khí hậu, hay dựa vào so với diễn biến thời tiết theo quy luật những dự báo về biến đổi khí hậu có chung trong những năm qua. BĐKH và thể xem xét tác động của nó đến sản mực nước biển dâng tăng sự nhập mặn lượng, đất canh tác, hoạt động sản xuất vào đất liền, tác động đến hệ thống kinh doanh, cơ sở hạ tầng (biến X). nước sinh hoạt, nước sản xuất, gây khó Giai đoạn 2: Tác động gián tiếp của khăn cho sản xuất nông nghiệp. BĐKH đến nhóm đối tượng thuộc lĩnh Nghiên cứu giả định rằng các hộ vực ngành thông qua biến X được tính gia đình cùng trên một địa bàn (chẳng toán ở trên. hạn cùng xã) cùng chịu một mức ảnh Yit = f(Xit) (2) hưởng khi có diến biến phức tạp về thời tiết. Y: là đối tượng trong lĩnh vực của ngành (bao gồm: trẻ em, nữ, hộ nghèo, Mỗi khu vực có thể chịu sự tác việc làm, đời sống thu nhập, v.v.) động khác nhau của các hiện tượng biến đổi khí hậu, như bão, lũ lụt, hạn Như vậy việc sử dụng giai đoạn 1 và 2 hán, ngập mặn, v.v. điều này cho phép sẽ chỉ ra được tác động của BĐKH đến phân vùng lãnh thổ theo biểu hiện của nhóm đối tượng của ngành cần quan biến đổi khí hậu. tâm. 2.2. Nguồn số liệu sử dụng Tóm lại, trong từng phân tích tình huống cụ thể có thể vận dụng 1 trong 2 Nguồn số liệu định lượng rất cần hoặc cả 2 phương pháp tiếp cận trên để thiết cho việc phân tích đánh giá tác thực hiện quá trình ước lượng và đánh động của biến đổi khí hậu đến việc làm, giá tác động. thu nhập, đời sống của lao động, trẻ em, tỷ lệ nghèo, v.v. Do những hạn chế 2. Mô hình đánh giá tác động của về kinh phí và thời gian nghiên cứu, biến đổi khí hậu đến một số lĩnh vực việc thực hiện điều tra với phương pháp của ngành Lao động – xã hội chọn mẫu đại diện trên toàn quốc và 2.1. Các giả định nghiên cứu theo chuỗi thời gian là rất khó. Bên Theo như phân tích ở trên, ta thấy cạnh đó, trên thực tế cũng đã có sẵn BĐKH có những biểu hiện riêng của nó nhiều nguồn số liệu có đề cập những chẳng hạn sự thay đổi về cường độ, tần nội dung trên, bao gồm những điều tra, suất của nhiệt độ, lượng mưa, mực nghiên cứu với phương pháp chọn mẫu 71
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 đại diện như Điều tra mức sống Dân cư Trong đó, Y là sản lượng, hoặc (VHLSS) hàng năm của Tổng cục giá trị sản xuất, giá trị gia tăng của Thống kê (TCTK), Điều tra lao động, ngành i tại thời điểm t; Kit, Lit lần lượt việc làm của Bộ Lao động Thương là vốn đầu tư, lao động trong ngành i Binh và Xã hội. Ngoài ra, một số nguồn tại thời điểm t; D là biến giả để phân số liệu được thống kê thường niên như biệt nơi có thể có BĐKH và nơi không Niêm giám Thống kê (NGTK) cũng chịu tác động cung cấp những thông tin có giá trị, bổ CLCit là biến số đo lường sự thay sung như dân số, việc làm, tỷ lệ nghèo, đổi về BĐKH (như nhiệt độ, tần suất dân số theo tuổi, sản lượng sản xuất bão, tần suất lụt lội, mực nước biển trong các ngành, số liệu thống kê về dâng, ngập mặn, diện tích đất sử dụng, thời tiết, khí hậu theo tháng, theo quý, v.v.), biến này được xác định dựa trên theo năm ở cấp địa phương. Ngoài số liệu thống kê và dựa trên tổng quan những số liệu sẵn có từ thống kê, nghiên cứu. Khi nhiệt độ, tần suất bão nghiên cứu sẽ sử dụng nguồn số liệu lũ, mức biển dâng hay tỷ lệ ngập mặn điều tra mẫu bổ sung, nhằm cung cấp tại một thời điểm cao hơn so với mức thông tin mà không thể khai thác được trung bình trung của các yếu tố này một từ nguồn thông tin thứ cấp. mức quy định nào đó thì sẽ xác định là 2.3. Mô hình đánh giá tác động của có hiện tượng biến đổi khí hậu. biến đổi khí hậu đến việc làm của Phương trình hồi quy có dạng: người lao động LnYit= α0 + α1*LnKit + α2*LnLit Như phân tích trên, BĐKH ảnh + α3*Ti + α4*CLCit + α5D + εi (*) hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất Trong đó: Hệ số α4 phản ánh tác động trong các ngành, lĩnh vực, do vậy tác của BĐKH đến sản lượng của ngành i, động đến vấn đề việc làm của người lao động. Dựa trên sự thay đổi về CLC sẽ xác định được giá trị sản lượng Y (gọi Để có thể mô phỏng được mối là Y_hat) liên hệ này, nghiên cứu hướng đến xây dựng các mô hình định lượng như sau: Do Y bị thay đổi do ảnh hưởng của BĐKH, nên nhu cầu về việc làm Mô hình xác định sản lượng trong các ngành giảm. Mô hình xác Yit = f(Kit,Lit, CLCit,D,t) định việc làm như sau: 72
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 L = f(Y_hat, CLC) Hi = α0+ α1LnGOij + Trong đó: Y_hat là giá trị sản α2LnIncomei+ α3Indusij + α4Genderi + lượng được ước lượng từ phương trình α5CLCi + ei (*) Trong đó: Phương trình xác định nhu cầu sử - i, j là chỉ số người thứ i và ngành j; dụng lao động nói chung có dạng: - ij là người thứ i trong ngành j; LnLi= β0 + β1*Y_hati + β2t + - LnGO là Logarit của giá trị sản β3j*CLCit + β4*gender+ εi (**) xuất, Như vậy, có thể xem xét tác động - LnIncome là Logarit của thu nhập, của BĐKH đến việc làm thông qua 2 - Indus biến giả ngành, phương trình trên. Dựa trên những kịch bản về BĐKH, có thể dự báo số việc - Gender là biến giả giới tính. làm thay đổi do ảnh hưởng của BĐKH. - CLC được sử dụng như biến giả Đối với các tỉnh phía Bắc, CLC giữa nơi không bị ảnh hưởng và nơi có thể là tần suất sạt lở, mưa bão, v.v. ảnh hưởng. Đối với các tỉnh miền Trung thì CLC là 2.4. Mô hình đánh giá tác động của bão lũ, hạn hán, v.v. và đối với miền biến đổi khí hậu đến tỷ lệ nghèo Nam (vùng ven biển) thì CLC là mức Phương pháp này xây dựng mô nước biển dâng, ngập mặn, v.v. hình với biến phụ thuộc là tình trạng Trên thực tế, mặc dù giá trị sản nghèo, một biến nhị nguyên nhận 2 giá lượng của ngành bị thu hẹp nhưng số trị tương ứng với hộ nghèo, hộ không việc làm biến động rất ít, điều này có nghèo. Đối với phương pháp này chúng nghĩa là năng suất lao động của người ta sẽ đánh giá một hộ gia đình có khả lao động bị giảm hay thời gian làm việc năng rơi vào hộ nghèo hay không không đảm bảo - thiếu việc làm trong nghèo dựa vào những đặc điểm của hộ nền kinh tế. gia đình. Có thể mô phỏng thời giờ làm Tạo biến “poor” nhận giá trị bằng việc của người lao động phụ thuộc vào 1 nếu hộ thuộc hộ nghèo, biến “poor” giá trị sản lượng đầu ra, đặc trưng nhận giá trị bằng 0 nếu hộ không ngành, tiền lương/thu nhập của người nghèo. Gọi X là vecto các đặc điểm và lao động. phúc lợi của hộ gia đình. Khi đó các 73
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 yếu tố quyết định một hộ là nghèo hay bình quân của hộ mà xem xét ảnh không nghèo dựa trên mức xác suất hưởng của các biến X đến xác suất để sau: một hộ rơi vào hộ nghèo. Ảnh hưởng 1 1 của một biến Xj đến khả năng rơi vào Pi Zi (β0 β1X1 β2X2 ... βkXk) hộ nghèo của hộ i như sau: 1 e 1 e pi exp( X i , ) j = pi (1-pi)βj Để ước lượng được mức xác suất Xj (1 exp( X i , )) 2 rơi vào hộ nghèo của một hộ, chúng ta Trong đó: exp(Xi,β) = e(β0 + β1X1 +…+βkXk) không thể ước lượng trực tiếp mô hình CLC là một trong những biến độc trên do nó là dạng phi tuyến. Để ước lập trong mô hình, và đồng thời là biến lượng được người ta đã tuyến tính hóa giả, hệ số của biến này nhằm phân biệt về dạng sau: khả năng rơi vào hộ nghèo của một hộ của hộ chịu ảnh hưởng so với nhóm Pi không bị ảnh hưởng. Li ln Zi β 0 β1X1 β 2 X 2 ... β k X k 1 Pi 2.5. Mô hình đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến tốc độ giảm nghèo Ước lượng mô hình trên ta xác Dựa trên cơ sở các nghiên cứu định được các tham số β và tác động thực nghiệm được thực hiện ở các nước của các biến Xi đến khả năng rơi vào hộ đang phát triển, mô hình về tác động nghèo. của tăng trưởng đến xoá đói giảm nghèo được sử dụng như sau: Kết quả dự báo mức xác suất của PRi 0 1 GOi 2 INE 3 CLC i 4 X i một hộ gia đình rơi vào nghèo là: Trong đó: 0 1 X ... k Xk - PR là sự thay đổi về tỷ lệ nghèo; pi 1 1 0 1 X1 ... k Xk - GO là tốc độ tăng giá trị sản xuất; Mô hình này không nghiên cứu - INE là bất bình đẳng thu nhập, ở đây là chỉ số nghèo đói (GINI); ảnh hưởng trực tiếp của biến độc lập X - CLC là yếu tô “BĐKH”; (đặc điểm hộ, đặc điểm tài sản, tiếp cận các chương trình, v.v.) đến thu nhập - X là các biến số kinh tế và xã hội có tác động đến giảm nghèo. 74
- Nghiªn cøu vµ trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 31/Quý II - 2012 Xem xét tác động của biến đổi khí này sẽ cho biết mức độ mạnh, yếu của hậu đến các lĩnh vực nghiên cứu có thể mối tương quan này. sử dụng phương pháp phân tích tương Trên đây là những mô hình cụ quan để xem xét vấn đề. thể để ước lượng tác động của BĐKH đến một số lĩnh vực của ngành như vấn Hệ số tương quan ρX, Y giữa hai đề về việc làm, nghèo đói và tốc độ biến ngẫu nhiên X và Y với kỳ vọng giảm nghèo. Việc ước lượng các mô tương ứng là μX; μY và độ lệch chuẩn hình này có thể sử dụng các kỹ thuật đã σX; σY được định nghĩa: được trình bày như phương pháp “Phân tích khác biệt” hay “hồi quy biến công cụ”. Dựa vào từng tình huống cụ thể để Trong đó: E là toán tử tính kỳ lựa chọn 1 hoặc cả 2 phương pháp cho vọng và cov là hiệp phương sai. Hệ số phù hợp./. 75
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học