Xem mẫu
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKHT 2018 PHONG TRÀO CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC Ở KHÁNH HÒA TỪ 1961 ĐẾN 1963 ĐẶNG THỊ LONG Trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, Khánh Hòa Học viên Cao học, Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế Email: dtlong.c3lqdon@khanhhoa.edu.vn Tóm tắt: Khi tìm hiểu về phong trào chống, phá “ấp chiến lược” ở miền Nam Việt Nam của Mỹ và Chính quyền Sài Gòn (1961-1963), chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách đầy đủ về phong trào chống, phá “ấp chiến lược” ở tỉnh Khánh Hòa. Bài báo khái quát về sự thiết lập “ấp chiến lược” của Mỹ và chính quyền Sài Gòn ở Khánh Hòa, chủ trương của Đảng bộ Khánh Hòa và việc vận dụng chủ trương đó của nhân dân trong việc đấu tranh chống phá “ấp chiến lược” ở Khánh Hòa giai đoạn 1961-1963. Từ đó, rút ra một số đặc điểm của phong trào chống, phá “ấp chiến lược” ở địa phương này. Từ khóa: Ấp chiến lược, chính quyền Sài Gòn, đấu tranh chống, phá. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Vấn đề chống, phá ấp chiến lược ở Khánh Hòa từ 1961 đến 1963 đã được một số nhà nghiên cứu quan tâm thể hiện trong một số công trình lịch sử địa phương, chủ yếu dựa trên tài liệu lịch sử Đảng. Trong bài viết này, chúng tôi bổ sung thêm tài liệu từ Chính quyền Sài Gòn để trình bày vấn đề chống, phá ấp chiến lược ở Khánh Hòa từ 1961 đến 1963 có tính hệ thống và đầy đủ hơn. 2. NỘI DUNG 2.1. Sự thiết lập ấp chiến lược của Mỹ và Chính quyền Sài Gòn ở Khánh Hòa Sau Đồng khởi 1959-1960, phong trào cách mạng miền Nam lớn mạnh làm cho chế độ Sài Gòn đứng trước nguy cơ sụp đổ. Để đối phó, đầu năm 1961, Mỹ thông qua chương trình chống nổi dậy ở miền Nam - nội dung cốt lõi của chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961- 1965), trong đó gom dân lập “ấp chiến đấu” sau đổi thành “ấp chiến lược” (ACL) là quốc sách. Âm mưu chủ yếu của Mỹ và Chính quyền Sài Gòn (CQSG) trong việc lập ấp chiến lược là “tách dân ra khỏi cộng sản, tát cạn nước, trong đó có con cá du kích… Với chính sách ấp chiến lược thực hiện tốt thì chẳng cần gì đi tìm những trận đánh trên bộ nữa” [10, tr. 172]. Năm 1961, Mỹ và Chính quyền Sài Gòn dự định xây dựng 295 ấp ở Khánh Hòa, nhưng do sự phát triển mạnh của phong trào cách mạng ở vùng miền núi, nên năm 1962, điều chỉnh xuống còn 281 ACL: “Trước đây, tỉnh tôi dự định sẽ thành lập 295 ấp chiến lược, trong số 326 ấp, nhưng những này gần đây, vì tình hình an ninh đòi hỏi, Việt Cộng đã cố bao vây hăm dọa số ấp Thượng ở lẻ tẻ thuộc quận Khánh Dương, nên thỏa mãn sự yêu cầu của đa số thổ dân, tỉnh tôi đã cho di chuyển 17 buôn về vùng an ninh gần quận lỵ để tiện bảo vệ. 17 buôn này sẽ về định cư ở 3 địa điểm, và 3 nơi đó sau đây sẽ biến thành ấp chiến lược. Như vậy, Khánh Hòa sẽ thành lập tất cả là 295 ấp - 17 ấp di chuyển + 3 ấp mới = 281 ấp. Số ấp này sẽ được phân loại như sau: Loại A (hoàn toàn an ninh) 81 ấp; loại B (tương đối an ninh)135 ấp; loại C (kém an ninh) 65 ấp” [9]. Tại Khánh Hòa, mỗi vùng CQSG xây dựng một số ấp kiểu mẫu rồi lan dần ra các địa phương khác theo mô hình: 1 sông 1 núi, có nơi 2 sông 2 núi. Có nghĩa là 1 đường hào và 1 vòng rào hoặc 2 đường hào và 2 hàng rào kết song song với nhau chạy dọc xung quanh ấp. Rào 10
- KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2018 | 11/2018 cao trung bình 2m, hào sâu trung bình 1,5m, rộng 2,5m trở lên. Dưới hào và mép hào bên trong đều cắm chông, đồng thời còn có chông bàn di động bằng sắt để hàng đêm đặt vào những đoạn rào cần thiết. Mỗi ấp có cổng ra vào, ở mỗi cổng có bót kiểm soát, có chòi canh cao khoảng 3-4m, có đặt máy điện thoại nối về trụ sở ấp, có kẻng để báo động khi phát hiện ra được lực lượng cách mạng. Để xây dựng ACL, Chính quyền Sài Gòn bắt nhân dân lên rừng chặt cây, lấy dây, mỗi người ban đầu phải nộp từ 100 đến 200 cây cọc rào, cao 2,5m, đường kính 15cm trở lên. Nếu đau ốm không đi được thì phải nộp tiền 300 đồng một người. Chúng phân lô, phân đoạn khoán cho từng hộ phải hoàn thành đúng thời gian quy định, nếu dây dưa kéo dài sẽ bị cho là thân Cộng sản và sẽ bị khủng bố. Rào xong phải thường xuyên tu bổ. Nếu để cán bộ cách mạng vào, ra ấp được ở đoạn của hộ nào thì hộ đó phải chịu trách nhiệm. Ngoài ra, Chính quyền Sài Gòn cho xây dựng nhiều ấp ở ven biển để tránh sự xâm nhập của cách mạng từ hướng này. Các ấp vùng đất cát ven biển này được rào thêm một lớp rào bên ngoài bằng cây gai Bàn Chải và cây Móc Mèo, hai loại cây này có gai chằng chịt nếu đụng vào có thể rách cả da thịt. Vùng ven rừng có nhiều đoạn phải rào bằng cây sống như tre gai. Bên trong ấp tiến hành tu sửa, cải tạo lại đường sá, mương rãnh, phân chia ấp thành từng ô đại biểu, liên gia, lấy đường sá làm ranh giới. Cổng vào từng nhà phải treo bảng có màu theo phân loại. Đồng bào bị ở trong ấp, 7 giờ sáng mới được ra khỏi ấp đi làm ăn, 5 giờ chiều phải về. Từ 9 giờ tối đến 5 giờ sáng là thời gian thiết quân luật. Trong ấp, ngoài bộ máy tề điệp, chính quyền Sài Gòn xây dựng cái gọi là “hàng rào nhân tâm” bằng việc phát triển các đoàn thể như: “Phong trào cách mạng quốc gia”, “Phụ nữ liên đới”. Bộ phận phòng thủ ấp bao gồm: “Thanh niên cộng hòa”, “Thanh niên bảo vệ hương thôn”, “Thanh niên có khả năng chống du kích”,… thường xuyên có lính bảo an và thanh niên chiến đấu tuần tra canh gác. Ngoài ra, trong mỗi ACL có hương ước quy định rất chặt chẽ. Trong Điều 11 của Hương ước ấp Cư Thạnh ghi rõ:“Ban hội đồng ấp từ 18 tuổi trở lên có bổn phận bảo vệ ấp chiến lược, thực hiện dân chủ pháp trị, cộng đồng đồng tiến, công bình xã hội, về phần an ninh thiết quân luật về ban đêm từ 9 giờ tối đến 5 giờ sáng, người nào có việc cần, đi phải xách đèn từ 2 người trở xuống, mọi người dân đều phải chịu trách nhiệm về phần rào của mình, nếu bị hư phải tu bổ và về luật pháp, những công dân nào phá rào hay leo qua rào lần thứ nhất phạt 1.000 cây rào, lần thứ 2 mời ngay về quận” [4]. Chính quyền Sài Gòn tổ chức tập trận theo các phương án giả thuyết khi có lực lượng cách mạng xâm nhập ở từng hướng. Lễ khánh thành ấp như ấp Đôn Tín (Ninh Hòa) được tổ chức trọng thể có cả cố vấn Ngô Đình Nhu và hai cố vấn Mỹ đến dự. 2.2. Đấu tranh chống phá, ấp chiến lược ở Khánh Hòa từ 1961 đến 1963 Từ giữa năm 1961, vấn đề chống, phá kế hoạch gom dân, lập ấp chiến lược trở thành một nhiệm vụ trọng tâm của các lực lượng cách mạng tỉnh Khánh Hòa. Tháng 8-1961, Hội nghị Tỉnh ủy Khánh Hòa họp tại Xóm Cỏ (Khánh Sơn) “đặt mạnh vấn đề tập trung sức phá kế hoạch gom dân, rào làng, lập ấp chiến lược của địch; bám dân, xây dựng cơ sở, tích cực làm công tác binh vận, đưa phong trào đấu tranh chính trị, vũ trang lên một bước mới. Miền núi khai thông luồng với đồng bằng, tích cực giải quyết muối vải và nông cụ cho nhân dân. Đẩy mạnh cuộc vận động tăng gia sản xuất, coi việc trồng mì (sắn) là chiến lược, bắp. lúa là quan trọng” [1, tr. 375]. Tiếp đó, tháng 2-1962, Đại hội đại biểu Đảng bộ Khánh Hòa lần thứ ba (đại hội lần đầu tiên trong thời kỳ chống Mỹ) được triệu tập. Đại hội đánh giá tình hình, tổng kết kinh nghiệm chỉ đạo đấu tranh vũ trang và đấu tranh chính trị song song, kinh nghiệm vận dụng hai chân ba mũi giáp công để rút kinh nghiệm phá ấp chiến lược. Đại hội nhấn mạnh: “Tập trung sức xây dựng cơ sở ở nông thôn đồng bằng, tiếp tục phá kế hoạch gom dân lập ấp chiến lược của địch. Tích cực bám dân, bám cơ sở, chú trọng đào hầm bí mật, bám địa bàn vùng sâu ven 11
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKHT 2018 đường giao thông chiến lược, căn cứ quân sự địch” [1, tr. 375]. Đại hội đã bầu Ban Chấp hành Đảng bộ Tỉnh gồm 13 đồng chí với nhiệm vụ trực tiếp chỉ đạo phong trào chống phá, ấp chiến lược tại các địa phương. Cùng với nhân dân miền Nam, phong trào chống, phá ấp chiến lược ở Khánh Hòa diễn ra trên hai phương diện chính trị và quân sự. Về chính trị: tuyên truyền cho quần chúng nhận thức quốc sách ấp chiến lược có hại cho đời sống nhân dân, để kêu gọi quần chúng nhân dân chống Mỹ và CQSG trong việc xây dựng ấp chiến lược. Cùng với các biện pháp chính trị, việc phá ấp chiến lược được tiến hành. Đối với những ấp chiến lược mà ta nắm chắc được quy luật tổ chức hoạt động và tình hình, sẽ dùng lực lượng đặc công hoặc phối hợp “nội công ngoại kích” để đánh phá tiêu diệt chính quyền tại hạ tầng cơ sở và dân vệ, đồng thời thành lập Mặt trận Dân tộc giải phóng thôn xã. Đối với những ấp mà ta chưa có đủ điều kiện đánh phá thì áp dụng hình thức quấy rối như đột nhập vào trụ sở thôn ấp tịch thu các phương tiện và tài liệu cần thiết của địch, đốt phá hàng rào; vận động thanh niên chiến đấu, thanh niên bảo vệ hương thôn không làm việc cho Chính phủ Sài Gòn, tiêu biểu như ở các quận Vạn Ninh, Ninh Hòa, Diên Khánh, Cam Lâm và một số khu vực ở quận Vĩnh Xương. Ở quận Vĩnh Xương, việc phá hủy bộ máy ấp, xã của CQSG gặp khó khăn, nên lực lượng vũ trang của ta lợi dụng đêm tối trời, áp dụng biện pháp đột kích vào trụ sở thôn ấp tịch thu các phương tiện hoạt động của địch và sau đó rút lui nhanh chóng, như đêm 4 rạng ngày 5-1-1962, một trung đội vũ trang đã về thôn Phú Bình tiến hành tuyên truyền dân chúng, gây sức ép thanh niên bảo vệ hương thôn và buộc làm giấy cam đoan không hoạt động cho chế độ Sài Gòn nữa. Sau đó, kéo qua thôn Phú Trung, tịch thu 2 máy đánh chữ và đốt một số sổ sách của hội đồng xã và dùng dầu xăng đốt trụ sở xã rồi rút lui trước khi tổng đoàn dân vệ địa phương kịp đến can thiệp [5, tr. 2]. Hay vào lúc 1 giờ 30 ngày 25-6-1962, một trung đội vũ trang của ta từ hướng Đồng Bò đột nhập về thôn Thái Thông, xã Vĩnh Thái, chặt phá các hàng rào ấp chiến lược, bắt hai thanh niên chiến đấu và tịch thu 3 quả lựu đạn MK2 [6, tr. 1]. Ở huyện Ninh Hòa, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, với sự hỗ trợ đắc lực của lực lượng vũ trang, khi địch bắt đầu triển khai rào ấp chiến lược thì cũng là lúc dân bắt đầu chống, phá theo khẩu hiệu “Dân làm, dân phá, địch bắt làm lại, dân lại phá” với nhiều cách hết sức khôn khéo và sáng tạo, tìm mọi lý lẽ hợp pháp như đau ốm, mùa vụ, để dây dưa kéo dài, khi đủ cây thì lại thiếu dây, có dây thì cây sắp mục, đến những hình thức chống, phá quyết liệt như: phối hợp với lực lượng vũ trang bên ngoài nổ súng, thu rựa, chặn đánh các toán quân đưa dân đi đốn cây, để có cớ đấu tranh không ra rừng; yêu cầu bộ đội về làng để có cớ dân phá; rào chừa ra từng khoảng không cột dây để cho cán bộ ra vào hoạt động; rào xong tự tay đốt rồi tung tin là do Việt Cộng phá hoại; dùng trâu bò húc ngã; lợi dụng lũ lụt để đẩy rào trôi theo nước; bắt trồng cây sống thì đốt gốc trước khi trồng; lợi dụng vợ con chính quyền xã ấp rút rào làm củi, cả làng bắt chước ra tháo gỡ phần cây của gia đình về một cách hợp pháp… Cán bộ và nhân dân ta đã sáng tác thơ ca để vận động tuyên truyền vận động chống, phá ấp chiến lược: Dân làm dân phá mới hay Dân làm ta phá biết ngày nào xong… Dân làm dân phá mới hay, Hoặc: Chặt cây sống, trồng cây chết, Lập ấp chiến lược nhốt hết dân làng. Bịt nhà, rấp ngõ, chắn đàng, Rêu rao: “Nhân vị, cộng đồng, an ninh”. Mỹ Diệm rút ruột dân lành, 12
- KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2018 | 11/2018 Để xây căn cứ chiến tranh hại mình. Đứng lên đập nát tan tành, Đốt rào lập hố lập hầm đốt chông Làng trên xóm dưới lưu thông Đi lại làm đồng sớm tối tự do”… [16]. Nhiều ấp lập đi, lập lại nhiều lần, có nơi 2 năm vẫn chưa xong. Như ở huyện Ninh Hòa, một số ấp làm xong, cơ sở vẫn tiếp tục nuôi giấu cán bộ lãnh đạo huyện trong ấp, như ấp Lạc Hòa xã Ninh An để chỉ đạo phong trào. Tại ấp kiểu mẫu Vạn Hữu, xã Ninh Quang, cán bộ hợp pháp bên trong nắm được đông đảo quần chúng, hình thành được một kiểu dân làm chủ trong ấp chiến lược. Thanh niên chiến đấu, phòng vệ dân sự nhiều nơi ta nắm, chi phối hoặc sử dụng vào việc báo tin, canh gác, đưa đón cán bộ ra vào ấp. Đội trưởng phòng vệ dân sự ấp Lạc Hòa, Trưởng phòng vệ xã Ninh Phụng lại là Bí thư chi bộ của ta, nhà có hầm nuôi giấu cán bộ. Thanh niên chiến đấu xã Ninh Thọ, phần lớn là du kích mật của ta. Để hỗ trợ quần chúng phá ấp chiến lược, mở rộng cơ sở, lực lượng vũ trang huyện Ninh Hòa phối hợp tấn công địch. Đầu năm 1962, đơn vị vũ trang Bắc Ninh Hòa chuyển hoạt động về phía Đông, vũ trang tuyên truyền ở các xã Ninh Phú, Ninh Đa. Trên đường chuyển quân xuống xã Ninh Phước, ta đánh thiệt hại nặng Tổng đoàn dân vệ tại Hang Dơi, sau đó ban ngày đột nhập vào thôn Đầm Vân diệt ác và tổ chức mít tinh phát động quần chúng, vận động được 20 thanh niên thoát ly bổ sung cho đơn vị. Ngày 23-3-1962, một tiểu đội lực lượng vũ trang huyện phối hợp với du kích xã hỗ trợ cho nhân dân 2 thôn Ninh Tịnh và Ninh Yến nổi dậy phá ấp, truy quét tề điệp, tuyên bố xóa bỏ chính quyền địch, thành lập chính quyền cách mạng, xây dựng lực lượng du kích, biến ấp chiến lược thanh làng chiến đấu, bảo vệ nhân dân, bảo vệ thôn xóm. Địch sử dụng “biệt kích biển” phản kích lấn chiếm lại mấy lần đều bị ta đánh bật ra. Do ta khéo nghi binh, địch không dám tiếp tục xông vào, chuyển sang phong tỏa tiếp tế, cấm nhân dân xã Ninh Diêm không được bán gạo xuống xã Ninh Phước, dội bom bắn phá vào làng uy hiếp tinh thần nhân dân. Dưới sự lãnh đạo của chính quyền tự quản, 300 đồng bào thôn Ninh Tịnh và Ninh Yến kéo lên quận đấu tranh quyết liệt đòi để nhân dân được mua bán gạo như cũ, đòi không được dội bom, bắn phá vào dân. Sau sự kiện này, lực lượng vũ trang huyện tiếp tục phối hợp với nhân dân đẩy mạnh chống phá quốc sách ấp chiến lược của Mỹ và CQSG. Tại xã Ninh Thọ, vào đêm 20-5-1962, ta tập kích tổng đoàn dân vệ ở thôn Ninh Điền diệt 2 tên, làm bị thương 8 tên [8]. Đầu tháng 7-1962, lực lượng vũ trang cách mạng tập kích trụ sở xã Ninh Thọ, sau đó ta chặn đánh lính nghĩa quân bắt dân đi ra rừng chặt cây rào ấp chiến lược, diệt một số tên. Các ấp chiến lược ở xã Ninh Thọ bị chặn lại và kéo dài đến ngày đồng khởi ở đồng bằng (giữa năm 1964). Tại Nam Ninh Hòa, từ tháng 5-1962, các đơn vị lực lượng huyện liên tục vũ trang tuyên truyền phát động quần chúng ở hầu khắp các xã trong huyện, tiêu biểu là vào lúc 7 giờ 20 ngày 11-4-1962, đã tập kích vào trụ sở xã Ninh Hưng, diệt và làm bị thương 3 tên, bắt sống tên phó đại diện xã, thu 13 súng các loại, 1 máy đánh chữ, thiêu hủy toàn bộ tài liệu địch giữa ban ngày. Thừa thắng, lực lượng vũ trang cách mạng cải trang làm người cắt cỏ, câu lươn, bắt ếch, ban ngày đột nhập vào ấp chiến lược thôn Tân Hưng, truy quét phòng vệ dân sự, phối hợp với nhân dân phá banh từng mảng ấp chiến lược liên thôn phía nam của xã. Ấp chiến lược các thôn Thanh Mỹ, Phú Hòa, Vạn Hữu vừa làm xong cũng bị phá. Ngoài ra, lực lượng vũ trang còn đột nhập vào các ấp chiến lược rải truyền đơn, kêu gọi đồng bào đứng về phía cách mạng, tuyên truyền cho dân trong ấp nắm được những hoạt động của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam như CQSG đã phản ánh: “Vào đêm 1 rạng ngày 2 tháng 8 năm 1962, bọn Việt cộng đã lén lút về treo biểu ngữ tại Cầu Lớn thuộc 13
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKHT 2018 khu vực Hòn Khói, và cũng trong đêm này một toán khác đã về thôn Ngọc Sơn , thuộc xã Ninh An, đốt 100 thước rào ấp chiến lược, bị Thanh niên chiến đấu báo động, bọn chúng hốt hoảng bỏ chạy, để lại một bó truyền đơn” [6, tr. 1]. Đêm 7-5-1962, bộ đội ta đã cải trang thành lực lượng dân vệ đến tiếp viện cho Thanh niên chiến đấu thôn Thạnh Mỹ quận Ninh Hòa. Tiểu đội Thanh niên chiến đấu này lầm tưởng là lực lượng của chính quyền Sài Gòn, nên ta đột nhập vào thôn vây bắt thanh niên chiến đấu và tịch thu 3 khẩu súng Calibre12, một số đạn dược và lựu đạn. Ở quận Diên Khánh, phong trào chống phá ấp chiến lược diễn ra chủ yếu là đốt phá hàng rào, đột nhập vào trụ sở thôn ấp để phá bộ máy chính quyền và liên gia trong ấp chiến lược. Đồng thời rải truyền đơn, tuyên truyền và kêu gọi quần chúng trong ấp về tác hại của ấp chiến lược mà Mỹ và CQSG thực hiện. Lúc 23 giờ ngày 7-5-1962, hai trung đội vũ trang từ hướng Bùng Binh, đột nhập về thôn Nghiệp Thành thuộc xã Diên Bình chạm súng với dân vệ và thanh niên chiến đấu, ta đốt phá trụ sở xã và nhà chánh đại diện xã, tịch 1 máy thu thanh, 1 máy đánh chữ, 300 đồng. Tiêu biểu nhất là việc đột nhập ấp Võ Kiện vào khoảng 19 giờ ngày 22-5-1963, tấn công vào trung đội dân vệ bảo vệ ấp. Không chịu nổi áp lực của đối phương nên trung đội dân vệ rút lui vào ACL. Chính quyền Sài Gòn ở quận phải cầu cứu tiểu khu Khánh Hòa cho quân tiếp viện. So sánh lực lượng chênh lệch, lực lượng cách mạng rút lui. Hàng rào ACL Võ Kiện bị ccắt phá từng khoảng độ 200 thước [3]. Ở quận Cam Lâm, quá trình xây dựng ấp chiến lược diễn ra chậm chạp do không nhận được sự đồng tình ủng hộ của nhân dân, như CQSG thừa nhận: “Tỉnh nhận thấy công tác tập trung dân vào ấp chiến lược tại quý quận lâu nay tiến hành rất chậm chạp. Sự việc này chứng tỏ quý quận thiếu cố gắng và không nhận định rõ tầm quan trọng của việc quy dân lại trong ấp chiến lược. Công tác tiến triển chậm chạp chừng nào có hại cho ta chừng nấy vì địch có thể lợi dụng những gia đình ở lẻ tẻ ngoài ấp chiến lược để móc nối trong việc lấy tin tức cũng như nội tuyến” [3]. Ở quận Vạn Ninh, địch triển khai quốc sách “ấp chiến lược” từ đầu năm 1962, một mặt chúng mở nhiều cuộc càn quét ngăn chặn từ vòng ngoài; mặt khác chúng đưa lực lượng quân sự và các đoàn cán bộ, chuyên viên kỹ thuật, chuyên gia về “ấp chiến lược” xuống các xã bắt dân bỏ sản xuất để đi rào làng lập “ấp chiến lược” và lấy xã Vạn Phước làm thí điểm. Phong trào chống phá ấp chiến lược ở Vạn Ninh diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau nhưng ở xã Vạn Phước là nơi có phong trào mạnh mẽ nhất. Nhiều quần chúng bị ép vào núi chặt cây, đã nộp hết rựa cho cán bộ rồi về báo cáo với chính quyền là Việt Cộng thu hết rựa. Nhân dân còn cùng cán bộ đốt các đống cây do bọn lính chặt đem về, tự phá nhiều chỗ rào rồi tung tin là bộ đội giải phóng về phá. Khi bộ đội giải phóng về đến xã Vạn Phước, nhân dân đã phối hợp với bộ đội phá hàng rào để vào thôn ấp, buộc bọn ấp trưởng, thanh niên chiến đấu phải tập hợp đồng bào để ta tổ chức mít tinh tuyên truyền và vận động quần chúng phá ấp chiến lược như báo cáo của chính quyền tỉnh Khánh hóa phản ánh: “Vào lúc 20 giờ 30 ngày 11-3-1963, 2 tiểu đội vũ trang đột nhập ấp chiến lược Đại Lãnh (thuộc xã vạn Phước - Vạn Ninh) sau khi phá rào ấp này. Sau khi 2 tiểu đội đột nhập được vào ấp chiến lược, chúng tới bao vây nhà ông Phạm Thành Trưởng Ban Trị sự ACL Đại Lãnh, tịch thu một số giấy tờ của ấp và buộc ông Thành dẫn chúng đi tìm ông Nguyễn Tần, Tiểu đội trưởng Thanh niên chiến đấu, cùng chia nhau đi lục soát các gia đình trong ấp và cưỡng ép đồng bào đi dự mít tinh. Tìm không thấy ông Nguyễn Tần, chúng bèn dẫn ông Phạm Thành tới bến xe Đại Lãnh để chúng bắt đầu tổ chức một cuộc mít tinh. Tại đây, có 100 người gồm một số nhân viên hỏa xa Đại Lãnh, đồng bào trong ấp và phần đông là hành khách trên các xe đò chạy ngang qua đây mà chúng đã chặn lại. Trong buổi mít tinh này, ngoài việc tuyên truyền xuyên tạc quốc sách ấp chiến lược của ta chúng còn vân động đồng bào nêu lên những cái mà chúng gọi là tội ác của ông Phạm 14
- KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2018 | 11/2018 Thành. Trong lúc lục soát các gia đình trong ấp, chúng đã tịch thu được hai quả lựu đạn loại MK2 của 2 Thanh niên chiến đấu tên Huỳnh Văn Lố và Trần Thành” [12, tr. 1]. Buổi mít tinh ở bến xe Đại Lãnh đã củng cố niểm tin của nhân dân Vạn Ninh nói chung và nhân dân xã Ninh Phước nói riêng. Từ thắng lợi này, cán bộ cách mạng thường xuyên liên tục đột nhập về quấy rối bộ máy tề ngụy như ở thôn Tân Dân xã Vạn Bình và thôn Ninh Lâm xã Vạn Phước vào đêm 1-5-1962. Theo thống kê của CQSG, tính đến cuối năm 1962, tổng số ACL chính quyền Sài Gòn đã được lập ở các địa bàn của tỉnh Khánh Hòa là 202 ấp, được phân bố ở các vùng an ninh (loại A) và tương đối an ninh (loại B) như sau: STT Quận Tổng số ấp Phân vùng 1 Vạn Ninh 22 17 ấp loại A, 5 ấp loại B 2 Ninh Hòa 94 14 ấp loại A, 80 ấp loại B 3 Khánh Dương 15 6 ấp loại A, 9 ấp loại B 4 Vĩnh Xương 27 4 ấp loại A, 23 ấp loại B 5 Diên Khánh 29 14 ấp loại A, 15 ấp loại B 6 Cam Lâm 15 8 ấp loại A, 7 ấp loại B 7 Tổng cộng 202 65 ấp loại A; 137 ấp loại B Nguồn: Ủy ban Liên bộ đặc trách ấp chiến lược, "Trích yếu về việc trang bị võ khí Mỹ cho ACL", tài liệu số 1174/LB /TTK /TV-4, Trung tâm Lưu trữ Lịch sử Khánh Hòa, Hộp số 76, hồ sơ 36. Qua bảng thống kê, có thể nhận thấy, CQSG tiến hành lập ấp ACL rải rác ở 6 quận nhưng tập trung chủ yếu ở các quận có phong trào kháng chiến mạnh như Ninh Hòa, Diên Khánh. Một tài liệu của CQSG đã viết: “tỉnh Khánh Hòa có tất cả 77 xã gồm 326 thôn. Trong số 326 thôn này chỉ có 281 thôn được chọn để thành lập ấp chiến lược, còn lại là những thôn nhỏ ở lẻ tẻ không quan trọng hoặc đã di chuyển theo kế hoạch an ninh. Trong số 281 ấp được chọn xây dựng ấp chiến lược này đã hoàn thành 202 ấp ở giai đoạn 1, tức giai đoạn xây dựng hàng rào nhân tâm, kiện toàn và củng cố các cơ sở chính quyền, đoàn thể, hiệp hội, tổ chức liên gia tương trợ, bầu ban trị sự ấp, tổ chức thanh niên canh gác và hàng rào chướng ngại vật (rào tư gia, rào ấp, làm chòi canh, đào hào, đặt bàn chông, hầm chông…)” [9, tr.2]. Đến cuối năm 1962, lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang ở Khánh Hòa có sự phát triển, mực tiêu thành lập ấp chiến lược ở đây chưa hoàn thành. Để đạt được mục tiêu, sang năm 1963, chính quyền Sài Gòn có thay đổi biện pháp đối phó, như tiến hành “quân sự hóa” bộ máy hành chính. Về lực lượng quân sự, ở mỗi quận, có một đại đội bảo an và 4 trung đội dân vệ vũ trang tập trung. Ngoài ra, ở mỗi quận, có Chi cảnh sát, mỗi xã có Cuộc cảnh sát, tiếp tục duy trì mỗi xã có lực lượng thanh niên chiến đấu và nhân dân tự vệ có vũ trang. Để đối phó với tình hình địch, theo chủ trương của cấp trên, cán bộ, đảng viên ở Khánh Hòa kiên trì bám dân, bám cơ sở, tổ chức và lãnh đạo đấu tranh chống, phá ấp chiến lược. Đến tháng 4-1963, chính quyền Sài Gòn chỉ mới xây dựng được 214/301 ấp, chiếm 71% tổng số ấp dự định lập, đứng vị trí thứ 9/39 tỉnh thành ở miền Nam; đang xây dựng 87 ấp; tập trung được 185.902 dân/221.718 dân toàn tỉnh vào ấp chiến lược, tỷ lệ số dân tập trung trong ấp chiến lược chiếm 84%, đứng vị trí thứ 4/39 tỉnh thành toàn miền Nam; trong đó quân sự vụ chiếm 27%, dân sự vụ chiếm 57%; tỷ lệ số ấp đạt 6 tiêu chuẩn căn bản đạt 47,52%, đứng vị trí thứ 9/39 tỉnh thành miền Nam [13, tr. 1]. 3. KẾT LUẬN Từ năm 1961 đến năm 1963, dưới sự lãnh đạo của Đảng các cấp, quân và dân Khánh Hòa đã sử dụng nhiều phương thức và biện pháp, kết hợp giữa lực lượng vũ trang với lực lượng 15
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKHT 2018 chính trị của quần chúng để chống phá ấp chiến lược. Phương thức chiến tranh nhân dân đã được vận dụng. Đến năm 1963, hầu như các ấp chiến lược đều bị quần chúng chống, phá với các mức độ khác nhau. Tuy vậy, Khánh Hòa là một trong 10 tỉnh ở miền Nam, chính quyền Sài gòn đã lập được nhiều ấp chiến lược, tập trung được nhiều dân chúng. Nhưng đến giữa năm 1963, số ấp chiến lược hoàn chỉnh theo yêu cầu chưa đạt được 50%. Sở dĩ như vậy do các nguyên nhân chủ yếu sau đây: Thứ nhất, Khánh Hòa có vị trí địa lý tương đối thuận lợi, vừa có những đồng bằng rộng lớn, vừa có núi rừng và biển cả, cư dân ở đây sống bằng nhiều ngành nghề khác nhau đan xen trong cùng một thôn ấp bao gồm: nghề nông nghiệp lúa nước, nghề đi biển, nghề làm nương rẫy và thậm chí có cả buôn bán, dịch vụ du lịch nữa. Chính vì vậy, việc gom dân, rào làng và quy định giờ giấc ra vào ấp, khóm, phường chiến lược của chính quyền Ngô Đình Diệm là một điều rất khó thực hiện. Người nông dân có thể ra đồng vào buổi sáng, nhưng người đi biển họ có thể thức dậy từ lúc nửa đêm, người làm nương rẫy thì lên núi từ lúc 2 giờ sáng. Đó là điều kiện thuận lợi để lực lượng vũ trang công tác của ta ra vào ấp một cách dễ dàng thuận lợi. Vì vậy, một số ấp rào xong, cơ sở nuôi giấu cán bộ lãnh đạo huyện đã vào được trong ấp để chỉ đạo phong trào. Thứ hai, người Kinh là lực lượng có vai trò không nhỏ trong phong trào chống phá, ấp chiến lược ở Khánh Hòa, tuy nhiên cư dân các dân tộc thiểu số ở đây như dân tộc Chăm, Raglai,… cũng có những đóng góp hết sức quan trọng. Họ có thói quen, tập quán sống du canh du cư nên việc dồn dân rào ấp của chính quyền Ngô Đình Diệm gặp không ít khó khăn và thậm chí là không thực hiện được. Thứ ba, đối với những thôn ấp chưa gây dựng được cơ sở cách mạng, lực lượng vũ trang Khánh Hòa thường đột nhập vào ấp ban đêm để tổ chức mít tinh, tuyên truyền phổ biến đường lối, chính sách của cách mạng và rải truyền đơn, treo cờ giải phóng, tiếp xúc và phân phát cho dân những văn kiện của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Từ đó, khơi dậy lòng yêu nước, vận động những người tham gia CQSG ở thôn ấp đứng vào hàng ngũ cách mạng. Điển hình như, đội trưởng phòng vệ dân sự ấp Lạc Hòa, trưởng phòng vệ xã Ninh Phụng lại là Bí thư chi bộ của ta, nhà có hầm nuôi giấu cán bộ. Thanh niên chiến đấu xã Ninh Thọ, phần lớn là du kích mật của ta. Thứ tư, so với các tỉnh ở miền Nam, số lượng ấp chiến lược ở Khánh Hòa được dựng lên với con số khá lớn. Tuy nhiên, chỉ đạt về số lượng mà chất lượng ấp loại đạt 6 tiêu chuẩn chưa tới 50%. Đa số các ấp còn lại cán bộ thôn ấp đều không tin tưởng, không tâm huyết với CQSG, phần lớn họ nhận công việc để lĩnh lương, ban đêm thường tìm đến nơi an toàn để ngủ, không quản lý chặt chẽ như kế hoạch đề ra. Tài liệu của chính phủ VNCH thừa nhận:“Ban trị sự ấp trên nguyên tắc do dân chúng bầu, nhưng trên thực tế hầu hết đều do chính quyền chỉ định cũng không dám hoạt động mạnh và thường ban đêm phải trốn tránh khỏi bị địch ám hại. Việc thanh lọc hàng ngũ dân chúng, phân biệt bạn thù thường không đem lại kết quả vì tâm lý dân chúng chỉ muốn an thân nên dù có biết những phần tử Việt Cộng nằm vùng cũng không dám tố giác, sợ bị trả thù” [15]. Mặc dù công cuộc phá ấp chiến lược ở Khánh Hòa chưa hoàn thành, nhưng đây là cơ sở để quân và dân Khánh Hòa vững bước tiến lên chống phá ấp tân sinh trong những năm 1964-1965. 16
- KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2018 | 11/2018 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hòa (1930-1975) (2001). Lịch sử Đảng bộ Khánh Hòa (1930-1975), NXB Chính trị Quốc gia chi nhánh Nha Trang. [2] Công điện Tòa Hành chánh quận Diên Khánh gửi tiểu khu Khánh Hòa, văn bản số 844-VP/M ngày 26.5.1963, Trung tâm Lưu trữ Lịch sử Khánh Hòa hộp 76 hồ sơ 36. [3] Công văn gửi quận trưởng quận Cam Lâm, trích yếu V/v quy dân vào Ấp chiến lược, Trung tâm Lưu trữ Lịch sử Khánh Hòa hộp số 10 hồ sơ số 3. [4] Quận Cam Lâm tỉnh Khánh Hòa, Hương ước ấp Cư Thạnh, Trung tâm Lưu trữ Khánh Hòa, hộp 89, HS16. [5] Trung nguyên Trung phần Tỉnh Khánh Hòa. Nguyệt để B từ ngày 21 tháng 5 đến ngày 20 tháng 6 năm 1962, Thư viện tỉnh Khánh Hòa, Phòng Địa chí, hồ sơ số 495/02. [6] Trung nguyên Trung phần tỉnh Khánh Hòa. Nguyệt để B từ ngày 21 tháng7 đến ngày 20 tháng 8 năm 1962, Thư viện tỉnh Khánh Hòa, Phòng Địa chí, hồ sơ số 488/02. [7] Trung nguyên Trung phần Tỉnh Khánh Hòa. Nguyệt Để B từ ngày 21-12-1961 đến ngày 20-01- 1962, Thư viện tỉnh Khánh Hòa, Phòng Địa chí số 487/02. [8] Trung nguyên Trung phần tỉnh Khánh Hòa. Nguyệt Để B từ ngày 21 tháng 6 năm 1961 đến ngày 20 tháng 7 năm 1962, Thư viện tỉnh khánh Hòa, Phòng Địa chí số 489/02. [9] Tỉnh trưởng tỉnh Khánh Hòa gửi Bộ trưởng Bộ Nội vụ Sài Gòn về việc thành lập ấp chiến lược và kinh phí xin cấp ngày 1-2-1962, Phòng Địa chí - Thư viện tỉnh Khánh Hòa, hồ sơ số 532/02. [10] Tổng nha Quan thuế, Hồ sơ v/v một số hộp mang nhãn hiệu “ấp chiến lược” do viện trợ quân sự Mỹ đặt mua tại ngoại quốc được bày bán tại thị trường nội địa năm 1964, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, ký hiệu hồ sơ số 12827. [11] Trung nguyên Trung phần Tỉnh Khánh Hòa. Tình hình công tác xây dựng ấp chiến lược tại tỉnh Khánh Hòa, Trung tâm Lưu trữ Lịch sử Khánh Hòa, hộp số 93, hồ sơ 15. [12] Trưởng ty Công an cảnh sát quốc gia Khánh Hòa gửi thiếu tá tỉnh trưởng tỉnh Khánh hòa, giám đốc nha cảnh sát quốc gia miền Nam (Trung nguyên Trung phần), trích yếu về Việt cộng đột nhập ấp chiến lược Đại Lãnh đêm 11-3-1963, Trung tâm Lưu trữ Lịch sử Khánh Hòa hộp 11 hồ sơ 09. [13] Ủy ban Liên bộ đặc trách ấp chiến lược, Tình hình công tác xây dựng ấp chiến lược đến trung tuần tháng 4-1963, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II. [14] Việt Nam Cộng hòa, Bộ Nội vụ, Bộ trưởng Bộ Nội vụ kính gửi ông Bộ trưởng tại Phủ Tổng thống về việc dùng danh từ ấp chiến lược, Trung tâm lưu trữ Quốc gia II. [15] Việt Nam Cộng hòa, Những trở ngại gặp phải trong công tác bình định nông thôn. Lưu tại Trung tâm Lưu trữ lịch sử Khánh Hòa hộp 93, hồ sơ 15. [16] Việt Nam Cộng hòa, Truyền đơn của lực lượng cách mạng. Trung tâm Lưu trữ Lịch sử Khánh Hòa hộp 93. Title: THE STRUGGLE MOVEMENT AGAINST TO THE STRATEGIC HAMLET IN KHANH HOA FROM 1961 TO 1963 Abstract: When studying the USA’s destroying movement of the “strategic hamlets” in South Vietnam and the Saigon gouvernment (1961-1963), there was no scientific research to fully study about this movement that struggle against the “strategic hamlet” in Khanh Hoa province. This article aims to give a comprehensive overview of the establishment of the “strategic hamlet” of the United States and the Saigon government in Khanh Hoa, the policy of Communist party of Khanh Hoa province and application of that policy by the people in the struggle to combat the “strategic hamlet” in Khanh Hoa province from 1961-1963. From there, to withdraw some characteristics of the anti-war movement, destroying the “strategic hamlet” in this locality. Keywords: Strategic hamlet, Saigon government, fight against. 17
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học