Xem mẫu
- Phim tài liệu VN
Lâu nay, các nhà làm phim tài liệu VN vẫ n khiêm nhường khi có sự xuất
hiện các đồng nghiệp người nước ngoài, tỏ ra là người học nghề hơn là người đang
làm nghề .
Cảnh trong phim Phóng viên chiế n trường
Lần đầu tiên, Hãng phim TL và KH TW phố i hợp cùng với Đạ i sứ quán
Thụ y sĩ, Đức, Italia, phái đoàn Walloni – B ruxelles ( Bỉ) đồng tổ chức Tuần lễ
phim tài liệu quốc tế HN 2009. Bốn phim tài liệu đạ i diện cho điện ảnh châu Âu là
Người thắng kẻ thua ( Đức), Ngày xửa ngày xưa … những thú vui bình dị ( Italia),
Phóng viên chiến trường ( Thụy sĩ), Mizike Mama ( Bỉ). Hãng phim TL và KH
- TW giới thiệu 4 bộ phim mang chủ đề tương ứng để người xem có thể so sánh và
suy ngẫm : Gầm cầu mặ t nước, Bài ca trên đ ỉnh Tà Lùng, Trở lại Ngư Th ủy, Một
trích đoạn cũ. Đặc điểm chung của các bộ phim chiếu tại Tuần lễ phim tài liệu HN
2009 đều phản ánh s ự giao thoa và đa dạng văn hóa giữa cộng đồng các dân tộc,
nh ững xung đột, mâu thuẫn giữa con người với con người từ những nền văn hóa
khác nhau, bảo tồn và lưu giữ nét đặc sắc văn hóa trong xu thế toàn cầu hóa.
Hai bộ phim Phóng viên chiến trường, Mizike Mama rất nổ i tiếng trên thế
giới, giành được nhiều giải thưởng quốc tế khác nhau. Bốn bộ phim c ủa VN đề u
từng đoạt giải tạ i các liên hoan phim trong nước. Riêng bộ phim Trở lạ i Ngư Thủ y
từng giành giả i phim tài liệu hay nhấ t tại LH phim châu Á Thái Bình Dương.
Bên cạnh mục đích giao lưu trao đổi văn hóa, Tuần lễ phim tài liệu HN
2009 còn mang nghĩa khởi động lại lòng yêu nghệ thuậ t của khán giả đối với
phim tài liệu, thể loại phim gầ n gũi với cuộc sống nhưng không có nhiều người
xem. Đối với các nhà làm phim tài liệu, họ n gầm hiểu với nhau, đây không chỉ là
cuộc giao lưu, họ c hỏi lẫn nhau, mà còn là một cuộc thi xem ai hay hơn ai, đồng
thời để xác đ ịnh phim tài liệ u VN hiện đang ở đâu trong gia đình họ hàng điện ảnh
tài liệ u thế giới.
Sau 4 buổi tối chiếu phim, điều ngạc nhiên duy nhất là người xem có mặt
khá đông, rạ p chiếu hơn 200 chỗ thường xuyên chật kín, điều không ngạc nhiên là
chúng ta có thể xác định phim tài liệu VN hiện nay không ở đâu cả. Phim tài liệ u
của chúng ta thường ngắn ngủi, khán giả chưa kịp ngồi ấ m chỗ đã thấy chữ hế t,
chưa kịp hiểu đầu cua tai nheo của câu chuyện ra sao đã thấy tác giả kết luận lại b ộ
phim. Phim tài liệu nướcngoài, các tác giả chuẩn bị đầy đủ thể lực, kĩ thuật chiến
thuậ t, các miếng đánh để thi đấu 90 phút trong mộ t trận bóng đá. Phim tài liệu VN
ch ỉ đủ sức thi đấu 20 – 30 phút. Ngh ĩa là phim c ủa chúng ta đá 1 phần 3 trận đấu.
Hai phần 3 thời gian còn lại, chúng ta xem họ chơi như thế nào. Phim tài liệu của
chúng ta một mình một ch ợ nên chơi một mình một kiể u. Không phả i các nhà làm
- phim tài liệu VN không biết thời lượng chuẩn của một bộ phim tài liệ u dài bao
nhiêu phút, nhưng từ rất nhiều năm nay chúng ta không phá nổ i cái khung kinh phí
hạn hẹp để chỉ có thể làm phim dưới 30 phút (nếu phim làm theo kĩ thuật analog,
hoặc kĩ thuậ t số ), 20 phút đối với phim nhựa. Cũng có tác giả làm phim dài hơn,
hoặc phim tài liệu nhiều tập, tuy nhiên bắt buộc phải ôm đồm rấ t nhiều thứ cả vi
mô và vĩ mô, tả n mạ n quá nhiều vấn đề, nhắc tới hàng loạt nhân vật kể cả có tên
và không tên. Mộ t ví dụ cụ thể , khi làm phim tài liệu về nhà tù Côn Đảo, tác giả
phải dồn 113 năm lịch sử nhà tù với các âm mưu thủ đoạn của kẻ thù, với chân
dung của những người tù vào một khuôn khổ hữu hạn của phim,. Trong phim cái
gì cũng có, nhưng chưa tới đầu tới đũa vấn đề này đã nhảy sang vấn đề khác. Chưa
kể các nhà làm phim tài liệ u VN không chuẩn bị đầy đủ về tâm thế, độ dày dặn
của tư duy, mảng miếng kĩ thuậ t để bắ t tay vào mộ t công việc dài hơi. Còn có lí do
khác rấ t đời, tác giả làm phim không nhanh không nhiều thì đói.
Làm phim truyệ n, tác giả sáng tạo ra thế giới của riêng mình. Làm phim tài
liệ u, tác giả phải sống và ghi chép lại bằng hình ảnh thế giới hiện thực mà chúng ta
đang sống. Tác giả phim tài liệ u giống như bác sĩ đang hành nghề, nhìn các triệu
chứng lâm sàng của cuộc số ng từ góc nhìn của ngành y và quyế t định mổ xẻ cuộc
sống bằng con dao của nhà phẫ u thuật. Hoạ t động bên lề Tuần lễ phim tài liệu HN
2009 là cuộc hội thảo về phim tài liệ u với sự tham gia của 2 nhà làm phim
Violaine de Viller người Bỉ, tác giả phim Mizike Mama và Joseph Paquin người
Italia, tác giả phim Ngày xửa ngày xưa … những thú vui bình dị. Hai đạo diễn
người Bỉ n gười Italia xem phim VN qua con mắt c ủa bác s ĩ phẫ u thuật. Họ nhìn
phim tài liệu VN mộ t cách lạ nh lùng khách quan, không vị tình mà vị nghệ thuật
vị cuộc sống. Họ nói rằng phim tài liệu VN không có vấn đề gì về kĩ thuật ( nghĩa
là phim tài liệ u VN được quay b ằng những máy quay không lạ c h ậu so với châu
Âu, thậ m chí còn chơi sang hơn khi quay phim tài liệu bằng phim nhựa), các cảnh
quay đẹp, có thể được coi là đã hình thành nên một phong cách quay phim tài liệ u
VN. Tuy nhiên, theo tôi, c ảnh quay đẹp về kĩ thuậ t khác xa với các cảnh quay đẹ p
- về cảm xúc. Họ khen phim tài liệ u VN có cách lựa chọ n đề tài rất tốt, rấ t phù hợp
với những vấn đề c ủa thời đại của toàn cầu của nhân loại. Họ tuân theo nguyên tắc
khi làm phim: h ết khen rồ i đến chê. Đây mới là vấn đề những người làm phim tài
liê ụ quan tâm, dù có đau cũng phải chịu khi các con bệnh đã trót nằm trên bàn mổ .
Thứ nhất, phim tài liệu VN có vấn đề trong cách tiếp cận hiện thực. Các
nhà là m phim tài liệu VN đứng bên ngoài cuộc sống nhìn vào cuộc sống, phản ánh
về thân phận con người mộ t cách khách quan. Tác giả không đặt bản thân mình
vào nhân vậ t nên chưa cả m nhận sâu sắc niềm vui nỗi buồn của nhân vật. Điểm
xuất phát c ủa phim không bắt nguồn từ bên trong con người, do vậy đã có khoảng
cách khá lớn giữa bộ phim do tác giả làm ra và người xem, truyền lửa tới người
xem với độ nóng vừa phải, có kìm nén và tiết chế.
Thứ hai, phim tài liệu VN có vấn đề trong cách kể chuyện. Giống như
người đẹp vô duyên, có sắc mà không hưong. Điều này phụ thuộc vào tài năng của
đạo diễ n, giống như một người thầ y khi đ ứng lớp. Có ông/ bà thày kiến thức uyên
thâm nhưng lên lớp không ma nào nghe. Có ông/bà thày kiến thức vừa phải nhưng
hễ cất giọng h ọc sinh sán lại gần mà nghe. Về kĩ năng kể chuyện, có lẽ đạo diễn
phải học theo nghề của các nhà truyền giáo. Có những bộ phim, chủ đề không mới,
chi tiết bình thường, nhân vật quá cũ, nhưng do cách kể c huyện bằng hình hấp dẫn
nên trở thành bộ phim hay và ngược lại. Lại mộ t lỗ i khác, phim tài liệ u VN thích
kể chuyện b ằng lời bình, mang nặng tính giáo dục tuyên truyền, dạy khôn cho
người xem cứ phải như thế như thế mới đúng đạo lí làm ngư ời. Thực ra, hành
động của các nhân vật trong phim đã mang đầ y đủ chức năng giáo dục như trong
lời bình. Vậy thì, lời bình phả i bị thẻ đỏ để loạ i ra khỏi cuộc chơi, lời bình đã làm
thay kh ả năng suy ngẫ m củ a người xem. Chỉ khi nào hình ảnh không đ ủ s ức, lời
bình mới có quyền lên tiếng.
Thứ ba, phim tài liệu VN có vấn đề trong cách thức xây dựng nhân vậ t.
Nhân vật trong phim nhả y nhót hết chỗ nọ sang chỗ kia. Họ như những thánh nhân,
- tốt bụng tới mức không tưởng. Con người phải có nh ững góc khuấ t, góc không
người. Cần phải đảy con người tới tận cùng của số phận, hành động của họ lúc đó
sẽ n gười hơn sẽ đáng nhớ hơn. Phim tài liệu VN c ũng tham khi liệt kê trên hình
ảnh quá nhiều nhân vậ t nên loãng, người xem khó theo dõi khó phân biệt ai là ai.
Nhẽ ra, c ần ít nhân vậ t hơn, nhân vật nào đã xuấ t hiện phải thật rõ ràng về nhân
cách và cá tính. Hai đạo diễn châu Âu đánh giá cao bộ phim Trở lại Ngư Thủy của
cố đạo diễn Lê Mạnh Thích và Lò Minh về sự tinh tế, nhạy c ảm và lòng nhân ái,
có thể chiếu ở châu Âu châu Mỹ mà không s ợ xấu hổ. Đương nhiên. Đạ o diễn Lê
Mạnh Thích và Lò Minh đã làm phim bằng cả cuộc đời mỉnh, bằng cả trải nghiệm
qua năm tháng giữa chiến tranh và hòa bình, đã sống đã đ i qua và là nhân chứng
của cả một thế hệ . Cũng cần phải nói thêm mộ t cách công bằng, các nhà làm phim
tài liệ u VN hiện nay chỉ đ ược phép làm phim trong vòng vài ba tháng, không làm
vài năm một phim như các nhà làm phim tài li ệu nước ngoài vẫn thường làm. Nế u
có nhà đầu tư, họ làm một phim có thể đủ sống nhiều năm. Các nhà làm phim tài
liệ u VN làm phim theo kiểu nghệ sĩ – công chức, chất tuyên truyền nhiều hơn chất
nghệ sĩ. Các nhà làm phim tài liệu nước ngoài làm phim với tư cách nghệ sĩ – công
dân, bản năng sáng tạo được đặt lên hàng đầu. Tâm thế của người làm nghề khác
nhau tạo nên sự khác biệt trong phương pháp tiếp cận hiện thực. Chắc chắn điều
này chỉ đúng với khái niệm số nhiều, còn số ít vẫn có thể vượt qua những rào cản
tâm lí và tư duy. Bằng chứng là mộ t số đạo diễn phim tài liệu VN đã mang tên tuổi
của mình đ i ra thế giới.
Lâu nay, các nhà làm phim tài liệu VN vẫ n khiêm nhường khi có sự xuất
hiện các đồng nghiệp n gười nước ngoài, tỏ ra là người học nghề hơn là người đang
làm nghề . Khiêm tốn đúng mức khiế n người ta lớn hơn, khiêm tốn quá mức khiến
người ta nhỏ bé. Nhưng có một điều không thể phủ nhận, khi xem 4 bộ phim châu
Âu chiếu tại Tuần lễ phim tài liệ u HN 2009, tính tác giả thể hiện trong tác phẩm
quá mạ nh, thông qua phim, tác giả có thể áp đặ t và sai khiến người xem, bắt người
xem phải suy nghĩ và đồng cảm. Có th ể hiểu, đó là cá tính của người làm nghề,
- phải để người xem phim biết mình là ai và quan điểm c ủa mình về vấn đề trong
phim như thế nào, rõ ràng phân minh, đôi khi tới mức quyết liệt. Sự mạnh mẽ của
cá tính sáng tạo dựa trên nền tảng của tư duy, s ự h iểu biế t, kinh nghiệm sống và
lòng nhiệ t thành đấ u tranh cho lẽ phải. Vì thế, phim c ủa họ sống động và giàu sức
thuyế t phục.
Từ trước tới nay, phim tài liệ u vẫn được giới phê bình coi là thể loại phim
đồng hành cùng cuộc sống, tác động tới cuộc sống và định hướng lại dư luận xã
hộ i bằng lòng nhân ái, bằng lương tri và lẽ phả i. Cá tính sáng tạo c ủa tác giả càng
mạnh mẽ bao nhiêu, tác động tới người xem càng lớn bấy nhiêu. Một bộ phim bị
coi là nhạt, bởi vì bộ phim đó thiếu cá tính. Làm thế nào để phim không b ị nhạ t,
mỗi tác giả phải tự hỏi lại bản thân mình. Đặt ra một câu hỏi cũng đã là một câu
trả lời.
nguon tai.lieu . vn
