Xem mẫu
- PHIM TÀI LI U TRUY N HÌNH Ph n 3 7, Các phương pháp khai thác ch t li u 7.1, Phương pháp tr c ti p ây là phương pháp ra i s m nh t, ư c s d ng nhi u nh t trong t t c các th lo i và các lo i phim nói chung, k c phim tài li u truy n hình, mb o tính chân th c cao nh vi c ghi l i nh ng hình nh ngư i th t, vi c th t ang di n ra trong cu c s ng. Phương pháp th c hi n nh t và có hi u qu nh t, nhưng l i khó s d ng trong các lo i phim v tài l ch s ho c tái hi n quá kh . 7.2, Phương pháp gián ti p Thông qua tĩnh v t (thư t , nh t ký, nh ch p, hi n v t…) thư ng hay ư c s d ng k t h p v i phương pháp tr c ti p; c bi t khi c n th hi n nh ng s ki n ho c v n ã qua; quá kh c a nhân v t ho c nh ng ngư i ã quá c . Các chi ti t, hi n v t, tĩnh v t… ph i ư c cân nh c, l a ch n và s d ng m t cách h n ch , tránh c m giác thi u chân th c hay l m d ng, d n n vi c gi m b t tính thuy t ph c ngư i xem. 7.3, D ng các tư li u cũ S d ng tư li u cũ t nhi u ngu n khác nhau )g m phim th i s , tư li u, nh ch p..) theo quan i m riêng c a tác gi , k t h p v i l i bình ư c vi t l i, t o nên m t ý nghĩa hoàn toàn m i, ngư c l i ý nghĩa ban u c a tư li u. Càng khó hơn so v i hai phương pháp trên và yêu c u r t cao v thái chính tr , ý th c và l p trư ng tác gi . c bi t t ra thích h p v i th tài li u chính lu n nói chung. 8, Các y u t trong k ch b n phim tài li u truy n hình 8.1, L i bình
- Nhân t quan tr ng th hai trong phim tài li u, ch ng sau hình nh và có lúc còn vư t lên trên hình nh. Tuy nhiên, trong k ch b n, thì l i bình m i ch mang tính ch t d ki n, làm rõ nh ng ý mà hình nh không nói ư c h t. Thư ng ư c hoà tan nhưng l i vô cùng c n thi t, nh t là trong vi c ưa ra các chi ti t, s li u xác th c c n ph i có. Di n gi i,làm sáng t nh ng v n c n thi t, nh n m nh ý nghĩa c a nó,và tránh s hi u l m không áng có, c bi t v i nh ng tài ư c coi là nh y c m, d b suy di n hay xuyên t c. L i bình ch ư c bi t sau khi phim ã d ng xong,và nhi u khi cũng l i do ngư i khác vi t, ch không ph i tác gi k ch b n hay o di n, nhưng ngay trong k ch b n cũng ph i tính n i u này. L i bình có th ư c vi t các d ng vô nhân xưng (mang tính t s ), nhân danh tác gi , ho c l i bình c a chính nhân v t trong phim. 8.2. i tho i L i c a các nhân v t (phát bi u, tr l i ph ng v n, trao i v i nhau…) và câu h i c a tác gi trong nh ng trư ng h p c n thi t, nhưng l i có ý nghĩa quan tr ng, không gì thay th ư c vì tính xác th c, tr c ti p c a nó, không thông qua trung gian là tác gi . Nh v y, ti u s , tính cách, c i m… nhân v t cũng rõ nét hơn và thư ng ch ư c d ki n trong k ch b n, ch không c th hoá trong k ch b n phim truy n. Vì t i th i i m vi t k ch b n, tác gi không th ghi ư c (hay thu ư c) l i nhân v t. Nên h n ch s d ng nhân v t n u không s d b l n v i các th lo i khác ho c gây c m giác nhàm chán cho ngư i xem (phim nói). 8.3, L i nói sau khuôn hình L i bình, l i c a tác gi ho c nhân v t không xu t hi n trên phim, v i m c ích gi i thi u b i c nh, không gian, th i gian, s ki n con ngư i… trong trư ng h p các th pháp khác không t ư c hi u qu như mong mu n. Ngoài ra, còn có tác d ng nh n m nh ý nghĩa c a v n ho c s m a mai, cay ng… và c tho i n i tâm nhân v t.
- Cũng ch ư c vi t và ưa vào sau khi phim ã d ng xong, nhưng v n c n ư c d ki n m t cách tương i c th trong k ch b n. 8.4, Ph n ph Gi i thi u nhân v t, b i c nh, không gian , th i gian, ngu n g c, xu t x … c a tư li u trong các trư ng h p c n thi t, nh m m b o tính chân th c, tránh s hi u l m, suy di n… Thư ng ư c s d ng trong nh ng phim có nhi u nhân v t và b i c nh. T o bư c chuy n ho c k t thúc và thay th l i nhân v t, ho c l i bình trong m t s trư ng h p nh t nh. Thư ng là nh ng dòng ch ng n g n, i cùng hình nh và ch ư c ưa vào sau khi phim ã hoàn thành. 8.5, Ph n l i b t (ho c vĩ thanh) Dùng k t thúc tr n v n m t v n , th hi n thái c a tác gi t o ra s liên tư ng, làm rõ thêm nh ng ý mà các bi n pháp khác không th hi n h t ư c. ư c bi u hi n qua hình th c màn ch , l i nhân v t, l i tác gi ho c l i bình. 9, K t c u và b c c k ch b n phim tài li u truy n hình nh nghĩa: K t c u là s hình thành và b c c cho cân i các nhân t trong k ch b n và phim. Nó ph n ánh nh n th c c a ngư i làm phim v các quy lu t hi n th c khách quan ư c trình bày trong di n bi n c a m t tác ph m c th . 9.1. Quá trình k t c u và b c c 9.1.1. M c ích Làm rõ tư tư ng ch tác ph m, t o nên ti t t u và nh p i u c a k ch b n và phim; phát huy tác d ng c a vi c l p l i nh ng chi ti t tương ng hay i l p, nêu b t ý nghĩa c a v n . Cho th y c i m, tâm lý, tính cách c a nhân v t, b n ch t c a s vi c, s ki n ho c v n … T o nên s cân i, hài hòa trong tác ph m. 9.1.2, Yêu c u V n d ng, k t h p các y u t k năng ngh nghi p t o nên tác ph m hoàn ch nh; s d ng m t cách h p lý s lư ng và quan h gi a các nhân v t và s
- ki n; quan h gi a các chi ti t, s ki n bên trong và bên ngoài ph n n i dung ư c trình bày trong k ch b n và phim. m b o s cân i h p lý gi a dài th i gian di n bi n câu chuy n, dung lư ng và th i lư ng c a phim. 9.2, Các nhân t trong k t c u 9.2.1, Ph n m u Còn g i là ph n giao ãi hay gi i thi u ph i tr l i các câu h i: Ai? (nhân v t y là ai,l a tu i, gi i tính, ti u s , ngh nghi p..) Cái gì? (S ki n, s vi c ch y u trong k ch b n và phim) âu? (v trí, a i m, vùng mi n, qu c gia…) Bao gi ? (th i gian, th i i m, th i kỳ l ch s ..) Như th nào? (nguyên nhân, di n bi n phát tri n c a câu chuy n, s vi c, s ki n…) Thư ng h t s c g n g n, tránh dài dòng, tai n n, d n n nh ng vi c khó thu hút s chú ý c a ngư i xem. 9.2.2, Ph n th t nút Có nhi m v r t quan tr ng, là t o ra cái c , hay lý do cho hành ng c a các nhân v t. ph n này, tr ng thái "tĩnh" gi a các nhân v t, s ki n và s vi c b phá v ; chuy n sang th " ng". Nhân v t s bu c ph i hành ng theo hư ng mà cái th t nút th t l i, và nút th t theo hư ng nào, thì hành ng c a nhân v t i theo hư ng y. Ph n th t nút không nên ( và cũng không th kéo dài, vì n u như v y, nhân v t s chưa th hành ng ư c ngày, gây c m giác "gi m chân t i ch " khi n cho câu chuy n không th phát tri n ư c. 9.2.3, Ph n phát tri n và m r ng M i va ch m, mâu thu n xung t… u ư c l n lư t tri n khai thông qua hành ng và m i quan h gi a các nhân v t v i các s ki n, s ki n và tình hu ng c th , trong ó phương th c hành ng óng vai trò quy t nh trong vi c th hi n tâm lý, tính cách, m c ích hành vi c a nhân v t. Qua t ng bư c phát tri n, s va ch m, ng gi a các nhân v t d n n nh ng quan h và xung t m i, c t chuy n nh v y cũng ư c m ra theo chi u r ng và b sâu.
- i v i m t s th phim tài li u, không nh t thi t ph i có xung t mâu thu n cũng như c t truy n, nhưng dù sao v n này cũng r t quan tr ng và qua ó, cho th y tài năng sáng t o c a ngư i ngh s , trình tay ngh và b n lĩnh c a anh ta. Thông thư ng, ây là trư ng o n dài nh t và quan tr ng nh t trong k ch b n nhi m v và phim tài li u. 9.2.4, Ph n nh i m (cao trào) ph n này m i mâu thu n và xung t u ư c y lên m c r t cao, d n n tình tr ng "t c nư c v b ", òi h i tác gi nhanh chóng tìm cách m nút, k t thúc v n . Lưu ý phân bi t ph n nh i m này v i nh ng "cao trào" trong t ng trư ng o n, sau ó ư c gi i quy t ngay l i bư c sang m t mâu thu n m i. ây cũng là ph n ch a ng ư c mâu thu n chính, chi m v trí trung tâm trong tác ph m. 9.2.5, Ph n m nút (k t thúc v n ) Có ý nghĩa vô cùng quan tr ng, t o nên s thành công c a tác ph m. Cho th y m t cách tr n v n tư tư ng ch , nh ng ý nghĩa, bài h c rút ra t tác ph m,thái c a tác gi . Có th k t thúc m t cách b t ng , tr n v n hay k t "l ng"; s d ng l i b t hay vĩ thanh… nhưng không ư c kéo dài, tránh gây s nhàm chán hay c m giác giáo hu n v ng v i v i ngư i xem. 9.3, B c c 9.3.1, C nh quay (cadre) ơn v cơ b n, quan tr ng nh t trong k ch b n và phim, là m t cú b m máy liên t c t i m t b i c nh hay ngo i nhưng máy quay không thay i v trí. Phân bi t v i c nh (Plan) - nói v c c nh và khuôn hình. C nh quay có th bao hàm m t n i dung tr n v n ho c không, t o nên o n và trư ng o n. 9.3.2, o n (sèene)
- G m m t hay nhi u c nh quan h p thành, ch a ng m t n i dung nh t nh và b ph n c a câu chuy n, s ki n hay v n . Có th di n ra t i m t b i c nh n i hay ngo i, ho c n i k t h p ngo i, có s chuy n d ch, thay i v trí máy quay v i nh ng góc và ng tác khác nhau, và tuân theo ý sáng t o nh t nh. 9.3.3, Trư ng o n (épisode) G m m t hay nhi u o n liên k t v i nhau b i tài, v n và tư tư ng ch chung c a k ch b n và phim Là m t ph n tr n v n, có ý nghĩa hoàn c nh ch nh và c l p trong k ch b n và phim, có ch c năng phát tri n tài chung và tư tư ng ch o, bao trùm c a tác ph m. So v i k ch b n phim truy n, thì c nh quay, o n và trư ng o n trong k ch b n và phim tài li u thư ng ng n hơn do c thù c a th lo i, nhưng s lư ng c nh quay l i r t nhi u, trong khi s o n và trư ng o n thư ng h n ch do dung lư ng và th i gian c a phim có h n. 9.4, Hình th c k t c u. 9.4.1, K t c u theo dòng ch y th i gian và s ki n Hình th c ph bi n, quen thu c nh t, hay ư c s d ng nh t trong t t c các lo i phim tài li u nói chung, vì d th c hi n và d i sâu vào vi c miêu t , phân tích các s vi c, s ki n và b n ch t c a v n . Vai trò tác gi không l rõ, nh v y tính khách quan ư c m b o cao hơn và ngư i xem cũng d theo dõi tác ph m hơn. 9.4.2, Câu chuy n ư c k l i b ng hình nh (h i tư ng). Thư ng ư c s d ng trong các lo i phim tài li u chân dung,s ki n ho c v n , trong ó nguyên c d n n n i dung c n th hi n óng vai trò quan tr ng. Phá v dòng ch y th i gian và s ki n, nh v y tính k ch ư c tăng thêm và ý nghĩa v n có th tr lên sâu s c hơn,nhưng n u không c n th n s d làm cho câu chuy n b r i, tr lên khó hi u,nh t là trong nh ng phim có nhi u nhân v t, v i nh ng h i c khác nhau.
- 9.4.3, Dùng ngư i k chuy n ho c d n chuy n. Ít ư c s d ng so v i hai hình th c trên, nhưng n u s d ng t t thì s t o nên ư c hi u qu r t m nh và sâu. Ngư i d n chuy n có th là nhân v t trong phim ho c chính b n thân tác gi , óng vai trò d n d t, xuyên su t toàn b n i dung tác ph m, nhưng khác h n phim tài li u chân dung, ngư i d n chuy n không ph i là nhân v t chính, v i nh ng nét c áo, tiêu bi u, i n hình mà ch t p h p, t ch c xâu chu i các s ki n v i nhau, theo quan i m sáng t o c a tác gi . 9.4.4, D ng l i tư li u cũ theo lu n m i. Càng ít ư c s d ng hơn so v i các hình th c k t c u trên. B c l rõ b n lĩnh, tư tư ng, l p trư ng tác g a, tài năng và tay ngh . c bi t thích h p v i các th phim tài li u chính lu n (ch nghĩa phát xít thông thư ng, ph n b i, cu c chi n tranh Vi t Nam - nh ng hình nh chưa ư c công b ) 9.5, Các bi n pháp gây cao trào ho c nh n m nh. - Dùng i p khúc (S l p l i) nh n m nh nét ch o và ý nghĩa c a v n . - Dùng trư ng o n trư c gây cao trào cho trư ng o n sau. - Thay i ti t t u, nh p i u trong ph m vi trư ng o n. - S d ng hành ng song song trong trư ng o n. Lưu ý Cũng gi ng như trong b t kỳ m t tác ph m văn chương hay phim truy n nào, k ch b n và phim tài li u truy n hình cũng ph i có y y u t , g m gi i thi u, th t nút, phát tri n, cao trào và m nút Nhưng vi c s p x p, b c c k ch b n và phim l i không nh t thi t ph i tuân theo trình t này mà ph thu c hoàn toàn vào ý sáng t o c a tác gi . Do nhi m v c a t ng trư ng o n khác nhau, nên dài ng n cũng khác nhau, và do c thù c a phim tài li u khác v i phim truy n nêu trên th c t m i k ch b n hay b phim tài li u không nh t thi t ph i h 5 trư ng o n mà v n có
- th ít hơn ho c nhi u hơn, nhưng trong ph m vi t ng trư ng o n, l i h i có 5 y u t trong k t c u. 10, L i bình 10.1, V trí, vai trò c a l i bình 10.1.1, Nhân t quan tr ng, không th thi u i v i phim tài li u, l i bình có v trí vô cùng quan tr ng, ch ng sau ph n hình nh. Trong m t s trư ng h p c th còn thay th ho c vư t lên trên hình nh, làm rõ tư tư ng ch c a b phim ho c nh ng ý mà hình nh không nêu ư c h t. ưa ra các s li u, d liêu, s vi c… Góp ph n phát hi n b n ch t có ý nghĩa tri t h c c a hi n tư ng và s ki n; nh n m nh ý nghĩa xã h i c a v n … qua vi c k t h p v i các th pháp văn h c như i p t , so sánh, i chi u, hô ng… làm b t ra nh ng ý nghĩa c n nêu. Là s k t h p hài hoà gi a hình th c và n i dung, phong cách và th lo i ngôn ng văn chương và báo chí, t o nên hi u qu ngh thu t cho phim, ng th i kh c ph c,s a ch a nh ng sai sót khi m khuy t (n u có) t các khâu khác. Có giá tr tương i c l p so v i k ch b n và phim. Dùng chuy n c nh xâu chu i, g n k t các nhân v t, s vi c, s ki n.. t o ra m ch chuy n và câu chuy n; Th hi n thái l p trư ng tác gi . 10.1.2, Khuynh hư ng - S d ng l i bình m t cách h n ch , có ch ng m c nh vi c khai thác t i a hi u qu c a hình nh; nâng thêm m t n c m i. Thích h p v i nh ng b phim giàu ch t li u t o hình và tư li u. - S d ng l i bình như m t phương ti n bi u hi n ch y u c a phim, nh t là trong nh ng trư ng h p phim b thi u h t hình nh ho c tư li u vì m t lý do nào ó (nói v ngư i quá c ; vì lý do t nh ho c khó khăn' không ghi ư c hình.. D bi n thành "phim nói"do ít ch t "xi nê ma". - Hoàn toàn không s d ng l i bình ch dùng r t ít, k t h p v i i tho i ho c c tho i c a nhân v t: xu hư ng làm phim hi n i, òi h i thi t b ng b ; tuy nhiên, d gây ra s mù m khó hi u hay ngư c l i nhàm chán cho khán gi .
- 10.2, Quá trình vi t l i bình. 10.2.1, Ti p c n tìm hi u b phim - Bư c m u r t quan tr ng, c bi t trong trư ng h p biên k ch và o di n không t vi t l i bình. S trao i, th ng nh t v m t n i dung và hình th c c a l i bình. i u ch nh, s a ch a chi ti t và hình nh, n u c n tìm hi u s li u, s ki n s vi c.. liên quan n n i dung c a l i bình và phim.. - Xem băng d ng, tính toán th i lư ng, n i dung t ng o n và trư ng o n, lên phương án và n i dung l i bình tương ng. Xác nh s li u,d ki n s ưa vào l i bình, phong cách, gi ng i u, bi n pháp tu t h c…. 10.2.2, Th c hi n - Vi t, trên cơ s nh ng n i dung và v n ã ư c xác nh,s d ng các th pháp, phương pháp phù h p. Huy ng n m c t i a tài năng, v n s ng và ki n th c nói chung; b sung nh ng gì còn thi u h t. - So sánh, i chi u, c th , s a ch a, g t giũa cho phù h p v i n i dung phim, thêm vào ho c c t b t. Ki m tra soát l i nh m tránh nh m l n, th a thi u, ho c nh ng câu ch d gây hi u l m; thay th nh ng t ng quá c thù b ng nh ng t ng phù h p, tránh gây khó khăn cho ngư i c l i bình. 10.3, Hình th c l i bình 10.3.1, Nhân danh tác gi , nói th ng v i ngư i xem Hình th c hay ư c s d ng, g n gũi v i ngôn ng báo chí, d tác ng m nh t i nh n th c c a ngư i xem. 10.3.2, Hình th c "vô nhân xưng" Ít nhi u mang tính "t s " t o nên c m giác khách quan, chân th c. ư c s d ng trong t t c các th và các lo i phim tài li u nói chung. 10.3.3, L i nhân v t Nhân danh nhân v t, trình bày suy nghĩ, tình c m, nh n th c c a tác gi i v i s vi c, s ki n. Khó vi t hơn,nhưng n u khéo s d ng, s t hi u qu r t sâu.
- 11, Phong cách 11.1, Phim tài li u chân dung Xác nh rõ i tư ng, nhân thân v i nh ng tính cách i n hình t ó có l i l , gi ng i u cho phù h p; chú ý s khác bi t c a t ng lo i nhân v t trong các b phim khác nhau 11.2, Phim tài li u chính lu n L i l thư ng rút g n, anh thép và chính xác. Tránh nh ng câu ch sáo mòn, hoa m nhưng tr ng r ng; nh ng t ng d gây hi u l m, nư c ôi… 11.3, Chú tr ng khai thác ch t thơ, s d ng nhi u n d , tư ng trưng, ư c l . Tác ng t i ngư i xem thông qua nh n th c th m m c a h . K T LU N Phim tài li u là th lo i ra i s m nh t trong h th ng th lo i c a c i n nh và truy n hình. Phim tài li u ra i do nhu c u ghi nh n hi n th c cu c s ng xung quanh mình b ng nh ng hình nh v con ngư i, s vi c, s ki n có th c trong quá trình phát tri n, phim tài li u ngày càng ch ng t ư c s c m nh c a nó và tr thành m t th lo i không th thi u trong i s ng i n nh và truy n hình hi n i. Nh n th y nh ng kh năng to l n c a phim tài li u trong vi c nh hư ng dư lu n xã h i, truy n hình ã ti p nh n th lo i này vào h th ng th lo i c a mình. S xu t hi n c a phim tài li u truy n hình là s h p tác hai chi u. N u như truy n hình tìm th y kh năng to l n c a phim tài li u trong vi c nh hư ng dư lu n xã h i; thì nh ng nhà làm phim tài li u tìm th y truy n hình nh ng i u ki n m b o cho phim tài li u phát huy ư c kh năng c a mình. Phim tài li u s d ng trên truy n hình ã phát huy cao kh năng giáo d c th m m , kh năng nh hư ng các giá tr th m m và nh ng giá tr nhân văn cho công chúng. Vì ra i sau nên phim tài li u truy n hình ư c th a hư ng r t nhi u t th lo i phim tài li u c a i n nh. Nó th a hư ng g n như toàn b h th ng ngôn ng hình nh và âm thanh cùng v i th pháp Montage c a i n nh. Tuy nhiên, do
- nh ng c trưng lo i hình khác nhau mà h th ng ngôn ng ó phim tài li u truy n hình có i m khác so v i phim tài li u i n nh. Nh ng i m khác ó là c c nh thích h p v i t ng lo i hình, k t c u, dư thông tin, tính th i s c a tài. Do v y, nh ng ngư i làm phim khi xây d ng tác ph m tài li u truy n hình c n chú ý t i nh ng i m khác bi t này có th cho ra i nh ng b phim truy n hình có giá tr .
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học