Xem mẫu
- PHIM TÀI LI U TRUY N HÌNH Ph n 1 1, Khái ni m Cho t i nay, trên th gi i có r t nhi u quan ni m v phim tài li u. Tuỳ theo góc nghiên c u khác nhau c a các tác gi s có nh ng quan ni m riêng v th lo i này. Tuy còn t n t i nhi u quan ni m khác nhau, nhưng ph n l n v n t p trung vào hai khuynh hư ng. Khuynh hư ng th nh t, cao tính chân th c c a phim tài li u truy n hình, coi tính chân th c là c tính chi ph i toàn b tác ph m phim tài li u truy n hình. H u như báo chí phương Tây ch y u theo khuynh hư ng này. Khuynh hư ng th hai, cao tính ngh thu t c a phim tài li u truy n trình l n tính báo chí c a nó. Phim tài li u là m t th lo i c a i n nh, không nh ng th mà còn là th lo i u tiên xu t hi n khi i n nh ra i. Nó mang trong mình nh ng c i m ngh thu t c a i n nh. Khi ư c s d ng trên truy n hình, phim tài li u truy n hình làm nhi m v c a m t th lo i báo chí ư c bi n i phù h p v i c trưng c a lo i hình truy n thông i chúng. Phim tài li u truy n hình chuy n t i nh ng s ki n, hi n tư ng nóng b ng c a cu c s ng thông qua nh ng th pháp ngh thu t. Vì v y, phim tài li u truy n hình th hi n rõ nét tính chính lu n và tính th i s c a báo chí. T i n bách khoa toàn thư Encarta ( m c t docmumentaries) c a M cho r ng: Phim tài li u truy n hình là nh ng tác ph m truy n hình có c u trúc ch t ch nh m m c ích khám phá s ki n, hi n tư ng, con ngư i trong i s ng hi n th c m t cách chi ti t. Phim tài li u theo quan i m này liên quan ch t ch v im im tc a i s ng xã h i, t l ch s , văn hoá, chính tr cho t i th gi i t nhiên. Phim tài li u truy n hình t o i u ki n t t chưa t ng có giúp con ngư i gi i phóng t m m t, i kh p ngóc ngách m i châu l c, dư i áy i dương, chiêm
- ngư ng c th gi i vi mô, óng góp l n trong s nghi p nâng cao dân trí và u tranh xã h i. Như v y, T i n bách khoa toàn thư Encarta cao tính chi ti t c a tác ph m, coi chi ti t như tiêu chí duy nh t c a m t phim tài li u truy n hình. ó ơn thu n là m t tác ph m truy n hình có c u trúc ư c xây d ng k lư ng và chi ti t. V i quan i m này, Encarta coi phim tài li u chính lu n báo chí mà quên i tính ngh thu t c a th lo i này. Trong cu n sách mang tên “Ngh thu t i n nh: m t gi i thi u i cương”, hai tác gi David Bordwell và Kristin Thompson, thu c Trư ng ih c Wisconsin, nh nghĩa: Phim tài li u là m t tác ph m ch a ng trong n i dung c a nó nh ng thông tin chân th c v th gi i bên ngoài. nh nghĩa này c a Bordwell và Thompson cũng nh n m nh vào tính chân th c c a phim tài li u truy n hình như T i n bách khoa toàn thư Encarta. Tính chân th c ư c hai tác gi coi như c tính quan tr ng nh t, quy nh nh ng c tính khác c a phim tài li u. T t c nh ng s ki n, hi n tư ng, quá trình con ngư i trong hi n th c u là i tư ng ph n ánh c a phim tài li u truy n hình . Nó dùng s chân th c thuy t ph c ngư i xem th a nh n s t n t i c a nh ng s v t ó. Phim tài li u có th ưa ra m t cách nhìn, m t chính ki n và cách gi i quy t v n c a ngư i làm phim. Tuy nhiên, phim tài li u c a Bordwell và Thompson không tránh kh i b rơi vào t nhiên ch nghĩa. Nhà làm phim tài li u ưa ra h th ng lu n ch ng, lu n c ch ng minh cho lu n i m mà h nêu lên trong tác ph m c a mình. Và chính h th ng lu n ch ng ó s thuy t ph c ngư i xem v tính chân th c c a tác ph m tài li u truy n hình, Hai tác gi cu n “Ngh thu t i n nh: m t gi i thi u i cương”, chia th lo i phim tài li u m t s d ng như sau: − Phim tài li u d ng l i trên cơ s nh ng ngu n tư li u lưu tr (compilation documentary). ó là nh ng phim g m toàn hình nh tư li u ư c ghép n i l i v i
- nhau nh m chuy n t i ý c a tác gi . Phim d ng này thư ng là nh ng phim v tài l ch s . − Phim tài li u ph ng v n (interview documentary). Trong d ng phim này, các nhà làm phim ghi nh n m t cách trung th c v s ki n, hi n tư ng, v nh ng bi n ng xã h i ch y u qua l i k c a các nhân ch ng. − Phim tài li u c a s th c (cinema- verite documentary) là d ng phim tài li u trong ó các nhà làm phim ghi l i s ki n như nó di n ra trên th c t , không mang d u n ch quan c a tác gi . D ng phim này b t u xu t hi n t kho ng nh ng năm 50,60 c a th k 20 khi các lo i camera g n nh ra i, cho phép ngư i quay phim cơ ng nhanh, theo k p di n bi n c a s ki n. Trong cu n sách nghiên c u i n nh i cương, Andrew Britton cho r ng: “Trư c h t, m t b phim tài li u có giá tr ph i ph n ánh ư c nh ng góc c nh khác nhau c a s th c, m t s th c không ơn gi n như chúng ta nhìn th y mà là m t s th c ư c t trong b i c nh l ch s , xã h i ã t o ra chúng”. Quan ni m này c a Andrew Britton ã thoát kh i ư c tính t nhiên ch nghĩa mà nhi u nhà làm phim tài li u phương Tây m c ph i. S th c trong phim tài li u ph i ư c t trong b i c nh ã sinh ra nó, n m trong m i quan h bi n ch ng v i nh ng s ki n, hi n tư ng khác. B n thân s ki n ch là nguyên li u cho m t b phim tài li u ch s ki n không bao hàm trong nó m t phim tài li u. B ng nh ng th pháp làm phim o di n tìm ki m, l a ch n nh ng chi ti t t giá nh t, ph c v t t nh t tư tư ng ch c a mình xây d ng tác ph m tài li u. Phát tri n quan i m c a Britton, nhi u nhà làm phim cho r ng phim tài li u là m t th lo i c a truy n th ng i n nh, trong ó gi i quy t s ki n m t cách sáng t o trên cơ s s vi c, s ki n, con ngư i có th t. Quan i m này chia phim tài li u thành các d ng sau: − Phim th i s tài li u − Phim tài li u a chí − Phim tài li u giáo khoa
- − Phim tài li u phân tích Trên ây là m t s quan i m khác nhau v phim tài li u thu c khuynh hư ng th nh t, coi tính chân th c là c tính quan tr ng nh t,chi ph i nh ng c tính khác c a th lo i này. Tuy nhiên cho dù tính chân th c là i m ch ch t, là c tính quan tr ng nh t nhưng phim tài li u không ơn thu n ph n ánh s ki n như nó di n ra m t cách t nhiên. Phim tài li u thông qua nh ng s ki n, hi n tư ng, con ngư i có th c nói lên tư tư ng ch . Nh ng s ki n, hi n tư ng, con ngư i ó là nguyên li u cho nhà làm phim xây d ng hình tư ng trong tác ph m c a mình. Vi c xây d ng hình tư ng là thao tác không th thi u c a m t tác ph m ngh thu t. Phim tài li u truy n hình trư c h t là m t th lo i c a ngh thu t i n nh. Nó mang trong mình y nh ng c tính c a ngh thu t th b y. C phim truy n và phim tài li u u ph n ánh th gi i hi n th c thông qua vi c xây d ng hình tư ng ngh thu t. Phim truy n dùng di n xu t c a di n viên trong nh ng b i c nh ư c dàn d ng theo ch quan c a o di n nói lên tư tư ng c a tác ph m. Còn trong phim tài li u không có di n xu t c a di n viên mà nó nói lên ch tư tư ng thông qua nh ng s ki n, hi n tư ng, nh ng quá trình, nh ng con ngư i có th t trong i s ng. Nói cách khác, phim truy n là ngh thu t ch quan còn phim tài li u là ngh thu t khách quan. V i nh ng l i th vư t tr i c a mình, không lâu sau khi ra i, truy n hình ã ư c xem là phương ti n chi m ưu th tuy t i và ngày càng ti n d n t i vai trò quan tr ng trong h th ng các phương ti n truy n thông i chúng. V i nh ng ưu th v lo i hình và nh ng i u ki n h t s c thu n l i trong th i i khoa h c- công ngh hi n nay, truy n hình ã phát huy ư c th m nh c a mình trong quá trình trao i thông tin. M t trong nh ng ưu i m vư t tr i c a truy n hình là ngoài kh năng thông tin nhanh chóng, k p th i như các lo i hình báo chí khác, lo i hình truy n thông này tác ng t i tư tư ng và tình c m c a công chúng m t cách m nh m nh s k t h p gi a hình nh và âm thanh mà chưa m t lo i hình truy n thông nào sánh k p.
- Trong quá trình phát tri n v i tư cách là m t lo i hình báo chí, truy n hình liên t c làm giàu h th ng th lo i c a mình b ng cách ti p nh n nhi u th lo i c a các lo i hình khác. Trong s ó có phim tài li u. Nhưng s xu t hi n c a phim tài li u truy n hình là s h p tác hai chi u. Truy n hình tìm th y nh ng kh năng to l n c a phim tài li u trong vi c nh hư ng dư lu n xã h i. ng th i, nh ng nhà làm phim tài li u tìm th y truy n hình nh ng i u ki n m b o cho phim tài li u phát huy ư c h t kh năng c a mình. Phim tài li u truy n hình khác v i ngư i anh em c a nó, phim tài li u i n nh, ch nó là m t th lo i trong h th ng th lo i báo chí truy n hình. Có nghĩa là nó ch u s chi ph i c a nh ng c tính c a báo chí. Trong ó, c tính quan tr ng nh t là tính th i s . Tính th i s trong phim tài li u truy n hình là m t yêu c u không th thi u. T nh ng phân tích trên có th ưa ra khái ni m v phim tài li u truy n hình: phim tài li u truy n hình là m t th lo i báo chí truy n hình n m trong nhóm th lo i chính lu n ngh thu t. Nó nói lên tư tư ng ch , t c là tính chính lu n c a báo chí, thông qua vi c xây d ng hình tư ng t nh ng s ki n, hi n tư ng, con ngư i c th có th t trong i s ng xã h i. Nói cách khác, phim tài li u truy n hình dùng s th t xây d ng hình tư ng ngh thu t, qua ó làm nhi m v giáo d c th m m và nh hư ng cách nh n th c s th t ó cho công chúng. 2, S ra i và phát tri n c a phim tài li u T nh ng phát minh sáng ch c a Ê ixơn, Tagiê, anh em nhà Luymier, Anbertini, rancôp… n nh ng mét phim u tiên và phim "hi n th c"- s m u c a nhóm th lo i phim th i s - tài li u, ng th i cũng là s m u cho s xu t hi n n n i n nh nhân lo i. Nh ng thư c phim tài li u u tiên là c a anh em nhà Luymier (Pháp) xây d ng và trình chi u nơi công c ng v i T u vào ga và Gi tan t m nhà máy. Ti p theo nb phim tài li u c a Fláecti (M ) v nh ng ngư i dân Exkimô; Mêliex và b phim V án râyphuyx ….
- Nư c Nga Xô Vi t và nh ng mét phim tài li u u tiên c a rancôp và Dziga Vert p,… ây là nhóm th lo i phim ra i s m nh t c a i n nh, v i c i m ghi l i hình nh ngư i th t vi c th t ã ho c ang t n t i trong cu c s ng. Hi n nay, h u h t các nư c u có xư ng phim làm phim tài li u t o ra nhi u tác ph m có giá tr , trong ó nh ng phim v hai cu c chi n tranh th gi i, các cu c u tranh cách m ng và gi i phóng dân t c, ã làm nhi m v thông tin k p th i, ng viên hàng trăm tri u ngư i u tranh cho hoà bình, ti n b xã h i, dân ch , t do, c l p dân t c. Phim tài li u t o i u ki n t t chưa t ng th y giúp con ngư i gi i phóng t m m t, i kh p m i ngóc ngách trên các châu l c, xu ng áy i dương hay vào vũ tr , chiêm ngư ng n c th gi i vi mô, óng góp l n trong nâng cao dân trí và u tranh vì s ti n b xã h i. Vi t Nam, nh ng phim th i s - tài li u ra i trư c Cách m ng tháng Tám u do ngư i nư c ngoài quay. Nh ng thư c phim tài li u u tiên v Cách m ng hi n nay còn gi ư c là nh ng hình nh v ngày c l p 2/9/1945, v cu c mittinh kh ng l t i vư n hoa Ba ình, nh ng o n phim v Ch t ch H Chí Minh c Tuyên ngôn c l p, nh ng o n phim v Ch t ch H Chí Minh và ng chí Ph m Văn ng sang Pháp d h i ngh Fôngtenơblô (Fontainebleau; 1946). T nh ng ngày u Kháng chi n ch ng th c dân Pháp, các nhà quay phim tài li u ã lăn l n trên các chi n trư ng ghi l i hình nh chi n u c a quân và dân ta t i nhi u nơi (chi n khu 7, 8, 9 Nam B ; chi n khu Vi t B c). “Tr n M c Hoá”, “Chi n d ch Cao B c L ng” (1948), “Chi n d ch La Ban- C u kè” (1950), “Tr n ông Khê” (1950), “Chi n th ng Tây B c” (1952), “Gi làng gi nư c” và c bi t là phim “Chi n th ng i n Biên Ph ” (cùng làm năm 1954). T sau ngày 19/3/1953 (ngày H Ch T ch ký S c l nh thành l p ngành i n nh Vi t Nam), phim tài li u Vi t Nam có nhi u chuy n bi n, c bi t trong th i kỳ ch ng M ã t ư c nh ng thành t u áng ghi nh n. Có nhi u phim tiêu bi u: “Nư c v B c Hưng H i”(1959), “ u sóng ng n gió” (1967), “Lũy thép Vĩnh Linh” (1970), “Ti ng tr ng trư ng” (phim tài li u vô tuy n truy n hình, 1973), “M ư ng
- Trư ng Sơn” (1973 –1974), “ Thành ph lúc r ng ông” (1975), “ ư ng dây lên sông à”. Nh ng thư c phim tài li u ph n ánh tr c ti p cu c kháng chi n ch ng M c u nư c c a quân dân mi n Nam như: “Du kích C Chi” (1967), “ ư ng ra phía trư c” (1969), “Nh ng ngư i dân quê tôi” (1970), “Nh ng ngư i săn thú trên núi ksao” (1970), “Làng nh ven sông Trà” (1971). Nh ng thư c phim tài li u ghi ư c v cu c i ho t ngc a Ch t ch H Chí Minh, v sinh ho t c a Bác H Vi t B c, “Hình nh v i ho t ng c a H Ch T ch” (1960), “Ti ng g i mùa xuân’ (1968), “Bác H c a chúng em” (1969), “Bác H s ng mãi” (1970), “Mùa sen nh Bác” (1969), “Chúng em còn nh Bác” (1970), “Con ư ng mang tên Bác”, Nguy n Ái Qu c - H Chí Minh” (1975),… Trong th i ký chi n tranh, m t s ngh sĩ i n nh nư c ngoài như Xương H c Linh (Chang Heling), Kacmen (R.L.Karmen) ã sang Vi t Nam cùng chúng ta ch u ng c nh bom n, gian kh , v t v làm nên các phim: “Vi t Nam kháng chi n” (Trung Qu c, 1951- 1952), “Vi t Nam trên ư ng th ng l i” (Liên Xô, 1954-1955) ho c ph n ánh nh ng ngày u th ng Pháp, Vi t Nam ang xây d ng, ph c h i kinh t : “Cây tre Vi t Nam” (Ba Lan, 1955), “R ng già Vi t Nam” (1975), “Trên nh ng dòng sông Vi t Nam” và “Ch mi n xuôi” (1959) c a i n nh Ti p Kh c, “Vi t Nam T qu c tôi” (Liên Xô, 1960), “Bông sen n t do” (Bungari, 1960),… Trong su t hai cu c kháng chi n ch ng Pháp và ch ng M phim tài li u Vi t Nam ã phát tri n m nh c hai mi n Nam - B c, ph n ánh ư c th c t chi n u, s n xu t chi n trư ng l n và h u phương l n góp ph n vào th ng l i v vang ngày 30/4/1975. Sau khi t nư c th ng nh t, phim tài li u chuy n d n sang chương trình phim tài li u c a ài truy n hình, i vào nh ng phóng s , tư ng thu t dài hơn ph n nh nh ng s vi c, s ki n x y ra hàng ngày trong nư c và th gi i. Tính t 1954 n 1983 phim tài li u Vi t Nam nói chung ã dành ư c 46 gi i Bông sen vàng, 71 Bông sen b c trong các liên hoan phim qu c gia, 15 Huy chương vàng, 7 Huy chương b c trong các liên hoan phim qu c t . Nh ng phim
- tài li u truy n hình có giá tr tư li u và l ch s quý báu, góp ph n vào xây d ng hàng trăm phim tài li u có giá tr c a i n nh Vi t Nam. Trong giai o n hi n nay, cùng v i s phát tri n c a khoa h c và công ngh , phim tài li u truy n hình tr thành món ăn tinh th n hàng ngày không th thi u ư c c a i chúng, óng góp c l c vào s nghi p nâng cao dân trí và u tranh tư tư ng. 3, Ch c năng c a phim tài li u truy n hình. 3.1. Ch c năng thông t n và báo chí. Ch c năng quan tr ng nh t, chi ph i toàn b quá trình sáng t o phim tài li u truy n hình,d n t i quan ni m phim tài li u truy n hình là m t th lo i tác ph m báo chí truy n hình. Tính th i s trong phim tài li u truy n hình th hi n qua vi c ph n ánh s ki n, v n , nhân v t… h ng ngày v i nh ng thông tin nóng h i, k p th i, xác th c. Y u t chính tr , ph c v k p th i m c ích tuyên truy n (các s ki n chính tr n i b t, nh ng ngày l l n , các d p k ni m..) 3.2, Ch c năng giáo d c và nh n th c Nâng cao nh n th c và tư duy c a ngư i xem, thông qua nh ng hình nh có th t v con ngư i, t nư c, thiên nhiên, s ki n, s vi c, v i t t c s phong phú a d ng c a nó. Phát hi n b n ch t có ý nghĩa tri t h c c a hi n tư ng và s ki n, nâng s ki n lên t m khái quát hoá b ng hình tư ng tiêu bi u, qua vi c s d ng m t cách có hi u qu các th pháp ngh thu t ( i u mà các th lo i tác ph m báo chí truy n hình khác khó có th th c hi n ư c do c i m th lo i, dài th i gian (th i lư ng) và m c ích thông tin). Nh n m nh ý nghĩa xã h i c a hi n tư ng và s ki n qua vi c s d ng các chi ti t i n hình, k t h p v i âm nh c, ti ng ng, l i bình, các th pháp d ng phim.. 3.3. Ch c năng th m m và giá tr tư li u l ch s Hi n tư ng th m m và ch t thơ; y u t n d , tư ng trưng… trong các lo i phim tài li u ngh thu t, phong c nh, du l ch…
- Giá tr tư li u l ch s c a phim tài li u truy n hình nói riêng cũng như phim tài li u nói chung, c bi t i v i các s ki n, s vi c ch x y ra m t l n ho c nh ng s ki n, s vi c, con ngư i… thu c v l ch s , v i nh ng hình nh không gì hay tái t o ư c.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học