Xem mẫu
- PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO SINH VIÊN
HIỆN NAY
Đọc là một hoạt động văn hóa của con người, là một trong những phương thức giúp con người
thư giãn, giải trí, thỏa mãn nhu cầu tinh thần, hoàn thiện bản thân. Đồng thời, đây còn là kỹ năng
giúp con người tích lũy, nâng cao tri thức, năng suất lao động, mưu cầu hạnh phúc, xây dựng, phát
triển đất nước. Phát triển văn hóa đọc cho học sinh, sinh viên là một vấn đề mang ý nghĩa chiến
lược của mọi quốc gia. Đối với Việt Nam, phát triển văn hóa đọc chính là chìa khóa trong việc
nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài, phát triển nguồn nhân lực, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước. Đối với các nhà trường, phát triển văn hóa đọc chính là yếu tố thúc
đẩy quá trình tự học tập, nghiên cứu của sinh viên, giúp cho phương pháp dạy, học được đổi mới
theo hướng lấy người học làm trung tâm.
Văn hóa đọc là khái niệm mới xuất hiện ở nước ta, cho đến nay có nhiều
quan niệm khác nhau về vấn đề này. Tuy nhiên, hiểu một cách đơn giản, văn
hóa đọc ở đây được đề cập với ý nghĩa là một hoạt động văn hóa của con người
thông qua việc đọc sách, báo, tài liệu để tiếp nhận, xử lý thông tin, tri thức một
cách khoa học, bổ ích. Văn hóa đọc là năng lực của con người được biểu hiện
trong hoạt động đọc, bao gồm: nhu cầu đọc, thói quen đọc, sở thích đọc, kỹ
năng đọc, văn hóa ứng xử với tài liệu. Đồng thời, văn hóa đọc cũng chịu ảnh
hưởng của nhiều yếu tố, như: môi trường xã hội, lứa tuổi, trình độ văn hóa, sự
phát triển của khoa học công nghệ, hoạt động của thư viện, phương pháp đào
tạo… Phát triển văn hóa đọc chính là phát triển thói quen, sở thích, kỹ năng đọc
cho mọi người dân nhằm xây dựng một xã hội học tập, đây là một trong những
mục tiêu quan trọng của Đảng, Nhà nước hiện nay.
Sinh viên Việt Nam là một tầng lớp xã hội đặc thù, đang trong quá trình
định hình nhân cách, đạo đức, lối sống. Đặc biệt, sinh viên là lứa tuổi có nhu
cầu tương đối đa dạng, năng động hơn so với các lứa tuổi khác, dễ tiếp thu cái
mới, thích nghi kịp thời với sự thay đổi của xã hội, có nhu cầu hiểu biết, tìm tòi,
sáng tạo, tích cực tham gia nghiên cứu khoa học… Do đó, nhu cầu đọc sách, báo,
tài liệu của sinh viên rất phong phú, đa dạng, đây chính là cơ sở, điều kiện để
phát triển văn hóa đọc cho sinh viên. Tuy nhiên, trước sự bùng nổ của mạng
- internet, sự phát triển của các loại hình văn hóa nghe, nhìn, văn hóa đọc của sinh
viên bị tác động, ảnh hưởng rất lớn.
Trong những năm qua, chúng ta luôn quan tâm đến văn hóa đọc, khuyến
khích, tạo điều kiện cho văn hóa đọc phát triển, coi phát triển văn hóa đọc là
một trong những nội dung quan trọng của sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục
của đất nước. Đặc biệt, đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm
2020, định hướng đến năm 2030 đã xác định mục tiêu phát triển văn hóa đọc:
“Xây dựng, phát triển thói quen, nhu cầu, kỹ năng, phong trào đọc (xuất bấn
phẩm in, điện tử) trong mọi tầng lớp nhân dân, nhất là trong thanh niên, thiếu
niên, học sinh, sinh viên, chú trọng tới người dân ở vùng nông thôn, vùng có điều
kiện kinh tế, xã hội khó khăn; cải thiện môi trường đọc; góp phần nâng cao dân
trí, phát triển tư duy, khả năng sáng tạo, bồi dưỡng nhân cách, tâm hồn, tăng
cường ý thức chấp hành pháp luật, hình thành lối sống lành mạnh trong con
người, xã hội Việt Nam, đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập” (1).
Thấm nhuần chủ trương của Đảng, các trường học đã không ngừng mở
rộng, tăng cường trang thiết bị, đa dạng, hiện đại hóa dịch vụ thông tin thư viện,
hình thành môi trường đọc khá thuận lợi cho sinh viên. Số lượng giáo trình, tài
liệu, sách tham khảo đa dạng về chủng loại, phong phú về nội dung đã cơ bản
đáp ứng được nhu cầu đọc của sinh viên. Một số nhà trường đã có nhiều hoạt
động tuyên truyền, quảng bá văn hóa đọc, góp phần nâng cao nhận thức cho sinh
viên về vị trí, vai trò của việc đọc, xây dựng cho sinh viên thói quen đọc mỗi
ngày. Sinh viên có xu hướng lựa chọn sách, báo, tài liệu có nội dung phù hợp với
nhu cầu học tập, nghiên cứu của mình. Ngoài ra, nhiều sinh viên đã tích cực
tham gia các lớp đào tạo kỹ năng mềm, trong đó có tìm kiếm thông tin, khai thác
thông tin để nâng cao kỹ năng đọc.
Tuy nhiên, một thực tế của xã hội hiện nay là trước sự bùng nổ của khoa
học công nghệ, văn hóa đọc trong các nhà trường đang có xu hướng đi xuống, bị
lấn át, yếu thế trước các loại hình văn hóa nghe, nhìn. Một bộ phận sinh viên
chưa ý thức được tầm quan trọng của việc đọc sách, giá trị của sách mang lại,
có xu hướng lười đọc, ngại đọc sách dẫn đến thói quen đọc chưa được hình
- thành một cách vững chắc. Đồng thời, xu hướng đọc của sinh viên hiện nay ít
nhiều có biểu hiện lệch lạc, như: thích đọc truyện tranh, tiểu thuyết hay các
sách, báo với những nội dung đơn giản, giải trí, thậm chí thiếu lành mạnh; ngại
đọc các loại sách kinh điển, lý luận... Bên cạnh đó, việc đọc còn mang tính chất
bắt buộc, nhất thời. Nhiều sinh viên chỉ đọc khi gần tới các kỳ thi hoặc khi
giảng viên yêu cầu làm bài tập, bài thuyết trình, tiểu luận, khóa luận… Đặc
biệt, nhiều sinh viên không có kỹ năng đọc dẫn đến nắm bắt các vấn đề trong
tài liệu trở nên khó khăn, đọc sách mang lại hiệu quả không cao cho việc học
tập. Sinh viên cũng chưa có ý thức giữ gìn tài liệu, thói quen sắp xếp tài liệu
chưa khoa học, bảo quản tài liệu chưa đúng cách gây tổn hại đến tài liệu. Ngoài
ra, gia đình, nhà trường, thư viện, các tổ chức đoàn thể chưa phát huy được vai
trò của mình trong việc hình thành thói quen đọc, hướng dẫn kỹ năng cũng như
định hướng đọc cho sinh viên, đặc biệt, chưa nắm bắt được nhu cầu đọc của
sinh viên để xác định các biện pháp phù hợp.
Hội chợ sách. Ảnh Tuấn Minh
- Hiện nay, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, đặc biệt là
công nghệ thông tin, truyền thông, vừa mang lại những thuận lợi cho văn hóa
đọc phát triển, song cũng đưa đến lại những thách thức không nhỏ. Trước tình
hình đó, để phát triển văn hóa đọc cho sinh viên trong các nhà trường cần thực
hiện tốt một số nội dung sau:
Một là, nâng cao nhận thức cho sinh viên về vị trí, vai trò của việc đọc.
Đây là giải pháp giữ vị trí quan trọng hàng đầu đối với việc phát triển văn hóa
đọc cho sinh viên, bởi vì, cơ chế cấu trúc hành động của con người bao giờ cũng
đi từ nhận thức tới tình cảm, niềm tin, hình thành động cơ, ý chí quyết tâm. Do
đó, các nhà trường cần làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận
thức cho cho sinh viên về vị trí, vai trò của việc đọc đối với phát triển khả năng
tư duy, định hướng tư tưởng, hình thành nhân cách. Để làm được điều đó, trước
hết, các nhà trường cần thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, kịp
thời phổ biến chủ trương của Đảng, pháp luật, chính sách của Nhà nước liên
quan đến văn hóa đọc cho sinh viên. Đặc biệt, cần xây dựng kế hoạch phát triển
văn hóa đọc cụ thể, rõ ràng, khả thi theo đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng
đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 nhằm nâng cao nhận thức, phát
triển văn hóa đọc cho sinh viên. Đồng thời, đổi mới hình thức, phương pháp dạy
học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, kiểm
tra, đánh giá theo hướng tận dụng các nguồn thông tin ngoài giáo trình, nhất là
thông tin từ thư viện để nâng cao chất lượng giáo dục, qua đó, khuyến khích
sinh viên đọc các tài liệu. Bên cạnh đó, các nhà trường cần đặt ra yêu cầu cao
đối với sinh viên trong nghiên cứu khoa học. Bởi vì, các vấn đề khoa học chỉ
được luận giải, có sức thuyết phục, đạt kết quả cao trong nghiên cứu khi sinh
viên tích cực tìm đọc, so sánh nhiều nguồn tài liệu khác nhau, chính trong quá
trình đó sẽ giúp cho sinh viên xây dựng được thói quen, phương pháp đọc có
hiệu quả, góp phần phát triển văn hóa đọc của bản thân. Ngoài ra, mỗi cán bộ
quản lý giáo dục, giảng viên, cần xây dựng cho mình thói quen đọc sách hàng
ngày, thực sự là tấm gương sáng cho sinh viên noi theo; cần biểu dương, khen
- thưởng những sinh viên có thành tích học tập tốt nhờ đọc sách, phê bình sinh
viên có biểu hiện ngại, lười đọc sách, ít đi thư viện.
Hai là, bồi dưỡng kỹ năng, phương pháp đọc cho sinh viên. Kỹ năng,
phương pháp đọc là yếu tố quan trọng cấu thành văn hóa đọc, là một loại kỹ
năng mềm giúp người đọc có thể tiếp nhận thông tin một cách nhanh chóng,
vận dụng tri thức đã đọc một cách nhuần nhuyễn, sáng tạo vào thực tiễn cuộc
sống. Mặt khác, hiện nay, nguồn tài liệu ngày càng nhiều, thông tin ngày càng đa
dạng, đòi hỏi sinh viên cần có sự phân tích, tổng hợp, đánh giá nguồn thông tin
khi sử dụng. Do đó, muốn phát triển văn hóa đọc cho sinh viên cần phải bồi
dưỡng kỹ năng, phương pháp đọc cho họ. Bồi dưỡng kỹ năng, phương pháp đọc
cho sinh viên, chính là giúp cho sinh viên biết cách: lựa chọn những vấn đề cần
đọc cho bản thân (từ trình độ thấp đến trình độ cao, từ vấn đề đơn giản đến
vấn đề phức tạp); vận dụng các cách đọc khác nhau đối với mỗi loại tài liệu;
tiếp nhận tối đa và sâu sắc nội dung đã đọc; vận dụng tri thức đã đọc vào trong
thực tiễn... Muốn vậy, các nhà trường cần có biện pháp bồi dưỡng kỹ năng,
phương pháp đọc cho sinh viên, như: có thể đưa kỹ năng đọc, kỹ năng tìm kiếm
thông tin, sử dụng thư viện vào nội dung giảng dạy trong các nhà trường; tạo
điều kiện, khuyến khích sinh viên tham gia những lớp đào tạo kỹ năng mềm,
trong đó có kỹ năng khai thác, sử dụng thông tin… Bên cạnh đó, kỹ năng,
phương pháp đọc phụ thuộc vào nhiều yếu tố, như: tri thức, kinh nghiệm, năng
lực, là kết quả của quá rình rèn luyện của bản thân chủ thể đọc. Do đó, cần
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của sinh viên trong xác định mục đích
của việc đọc, lựa chọn sách, rèn luyện kỹ năng, phương pháp đọc… Đặc biệt,
với sự phát triển mạnh của mạng internet, sinh viên có thể khai thác tài liệu một
cách nhanh chóng thông qua các phương tiện điện tử, như: máy tính, điện thoại
di động, ipad…; vì vậy, các nhà trường cũng cần có biện pháp tổ chức, hướng
dẫn cho sinh viên kỹ năng đọc, khai thác tài liệu trên mạng hiệu quả, giáo dục
cho sinh viên ý thức sử dụng tài liệu đúng đắn, hiệu quả, phù hợp với lứa tuổi,
mục đích. Ngoài ra, vào đầu năm học, các nhà trường cần bố trí kế hoạch, yêu
- cầu thư viện thực hiện chương trình hướng dẫn kỹ năng đọc sách, tra cứu thông
tin, sử dụng thư viện cho sinh viên, nhất là sinh viên mới nhập học.
Ba là, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của thư viện. Thư viện là
nơi cung cấp thông tin, cầu nối giữa thông tin với người đọc, tạo điều kiện cho
người đọc phát triển toàn diện, đặc biệt là phát triển tư duy sáng tạo, góp phần
nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên, xây dựng cho sinh viên thói quen
tự học, tự nghiên cứu. Đồng thời, thư viện là thước đo đánh giá vai trò, chức
năng, nhiệm vụ, hiệu quả đào tạo của các trường đại học. Do đó, muốn phát
triển văn hóa đọc cho sinh viên, nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo, các nhà
trường cần đổi mới cách thức tổ chức, hoạt động của thư viện nhằm tạo môi
trường đọc thuận lợi cho sinh viên tiếp cận thường xuyên với sách. Muốn vậy,
thư viện các nhà trường cần chú ý đầu tư phát triển nguồn tài liệu, không chỉ
đầy đủ về số lượng mà còn phải bảo đảm về chất lượng, xử lý, kiểm soát,
sàng lọc tài liệu để đảm bảo được tính mới, kịp thời, chuyên dụng trong các
ngành học của sinh viên. Đặc biệt, trong các khâu quản lý, phục vụ bạn đọc cần
áp dụng tin học hóa, xử lý trên các phần mềm thư viện hiện đại một cách đồng
bộ, xây dựng cơ sở dữ liệu số, các bộ sưu tập số để mang lại hiệu quả cao
trong quá trình hoạt động. Đồng thời, các nhà trường cũng cần quan tâm đầu tư
cơ sở vật chất cho thư viện, như: xây dựng các phòng đọc thân thiện có kết nối
internet, các phòng tư liệu hiện đại... Bên cạnh đó, cán bộ thư viện cần phải có
trình độ chuyên môn, kỹ năng giao tiếp, phải luôn giữ được thái độ thân thiện,
cởi mở, hết lòng phục vụ bạn đọc. Do đó, các nhà trường cần có biện pháp nâng
cao chất lượng của đội ngũ cán bộ thư viện, như: tạo điều kiện thuận lợi cho
cán bộ thư viện tham gia các khóa đào tạo nghiệp vụ, khuyến khích tham gia
nghiên cứu khoa học để phục vụ công tác chuyên môn, đóng góp các giải pháp
khả thi nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của thư viện, phát triển văn hóa đọc
cho sinh viên. Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu đọc sách, tra cứu tài liệu của sinh
viên, khắc phục sự thiếu hụt về giáo trình, tài liệu, tiết kiệm kinh phí trong đầu
tư phát triển nguồn lực thông tin, có thể xây dựng hệ thống thư viện điện tử kết
nối giữa các trường đại học, cao đẳng.
- Bốn là, tăng cường các hoạt động tuyên truyền, giới thiệu sách cho sinh
viên. Đây là giải pháp giữ vai trò quan trọng, tác động trực tiếp đến nhận thức
của sinh viên, giúp sinh viên dễ dàng lựa chọn tài liệu phù hợp với nhu cầu đọc
của mình. Vì vậy, các nhà trường cần thường xuyên tổ chức các hoạt động
tuyên truyền, trưng bày, giới thiệu sách cho sinh viên, như: hội nghị bạn đọc,
triển lãm, giới thiệu sách, thi thuyết trình về sách... Đồng thời, cần thường
xuyên đổi mới hình thức tuyên truyền sách để tạo sự lôi cuốn, thích thú, giảm
bớt đơn điệu, nhàm chán cho sinh viên. Bên cạnh đó, phối hợp với các nhà xuất
bản, công ty sách tặng sách, bán sách trợ giá, giảm giá cho sinh viên để kích
thích nhu cầu đọc. Ngoài ra, có thể thành lập các câu lạc bộ đọc sách ở nhà
trường nhằm kết nối những người yêu thích đọc sách, tập hợp nguồn sách
phong phú, hữu ích, chia sẻ, trao đổi sách, tổ chức các hoạt động thiết thực, góp
phần xây dựng, phát triển thói quen, nhu cầu, kỹ năng, phong trào đọc sách trong
sinh viên.
Văn hóa đọc với ý nghĩa là một bộ phận của văn hóa được thể hiện qua
thói quen, sở thích, kỹ năng đọc của mỗi cá nhân, là một trong những động lực
thúc đẩy sự hình thành nên con người mới, những công dân có hiểu biết, có trí
tuệ để có thể thích ứng được với sự phát triển của xã hội dựa trên nền tảng của
kinh tế tri thức. Phát triển văn hóa đọc chính là tạo nền tảng của một xã hội học
tập, của việc học tập suốt đời. Do đó, phát triển văn hóa đọc cho các tầng lớp
nhân dân nói chung, sinh viên nói riêng là một yêu cầu, nhiệm vụ quan trọng, lâu
dài, đòi hỏi có sự quan tâm, định hướng của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã
hội, đặc biệt là các nhà trường.
_____________
1. Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 329/QĐTTg về Phê duyệt đề án phát triển văn hóa đọc trong
cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, 2017, tr.2.
nguon tai.lieu . vn