Xem mẫu
- Lê Anh Tu n ng Trung c p V n ng Email: tuanla@vt.edu.vn Ngày nh n: 04/11/2020; Ngày duy Tóm t t n s hình thành và phát tri n c c ng Nam B cu i th k XIX, u th k XX không th không nh n vai trò to l n c a công tác d ch thu t và các t báo qu c ng . Vi c d ch thu t không ch giúp ph bi n ch qu c ng ngày càng sâu r ng nv i dân, mà còn giúp b cl ng th c các ki c c nghe nói. Bên c c d ch thu t còn giúp các i ngày càng hoàn thi n k d ng ch qu c ng , rèn luy n kh vi c bi t là h c k thu t vi c tiên ti n. Tuy nhiên, các tác ph m d ch thu t s không t c tay b cn báo qu c ng . V i s i ngày càng nhi u các tác ph c, báo chí qu c ng thành m t màu m o và th thách tay ngh c i c m bút lúc b y gi . T c b t ngu n t c hi i Vi t Nam c ng b un ym mt T khóa: báo chí qu c ng , d ch thu t, c ng Nam B . The role of translation and press to the formation and development of the Southern National Language Prose from the late 19th to the early 20th century Abstract Regarding to the formation and development of the national language prose in the Southern of Vietnam from the late 19th to the early 20th century, the great role of translation and national language press must be mentioned. Translation not only helped spread the national language widely to the readers, but also helped them enjoy some foreign literary masterpieces which had just heard before. Besides, translating also helped writers have more opportunities to improve their skills in using the national language, practice their writing skills as well as learn the writing techniques of developed countries. However, the translation works could not reach readers without the national language press. With the publication of many literary works, the national language press has become a fertile and nurturing land to train and challenge the skills of the writer at that time. Since then, the literature readers also originated from the press readers and modern Vietnamese literature also began to sprout from here. Key words: national press, national prose, translation. tv Cùng v i s xu t hi n c a ch qu c
- ng c ng Nam B cu i th k Qu qu c ng . Vi c u th k i và phát tri n g n d ch thu t môi li n v i phong trào d ch thu t và các t báo các tác gi tr i nghi m, góp ph n qu c ng o ti cho Nam qu c ng B cc cm c trong vi c ng th i khai m tâm trí, giúp hình thành và phát tri n c c i Vi i ti p c n các n ng . minh tiên ti n c a nhân lo i. K t khi ch qu c ng ra i, báo chí c Vi t Nam t u nh qu c ng phát tri n m nh, t o ti cho ng b i n c Trung Qu c. Khi tr phong trào d ch thu thành thu ac c Vi t Nam và phát tri n. Là thu a c a Pháp, nên các nói chung và v c Nam B nói riêng l i tác ph c nhi i ch u ng thêm b l a ch d ch sang ch qu c ng c bi t là n ch các tác ph m v c kinh tác gi d ch truy n Tàu, truy n c a Trung Qu c bi t là nh t u xu t hi n và n r . u th k XX. Chúng ta có th k tên m t Chúng ta có th k n nh ng tác gi d ch s nhà d ch thu t n i ti ng th truy n Tàu, truy n ph sang ch qu c ng n i ti ng lúc b y gi Hu nh T nh C a, Nguy Các t báo qu c ng n này Nguy n Chánh S t, Hu nh T nh C a, n trong vi c công Nguy , b nh ng b n d u tiên và chuy n t i Minh Ký ch ng nh im u vi c nhanh nh t các tác ph m d ch thu nv i d ch thu c Hán - Vi t mà còn là o công chúng. Qua công tác d ch c d ch thu c ng Nam B m t Pháp - Vi t n a (B ng Giang, 1992: 87). m t hoàn thi n ch qu c ng , m t khác có Cu i th k XIX, vi c d ch thu t ch y u i rèn luy n tay ngh , k thu t vi nh m m bi n ch qu c ng n c s m hoàn thi n k v u th k XX, vi c vi c ng d ch thu t b n vi ng tiên phong c a Nam B . N c qu c nhu c u th m m và th hi u c c. ng Nam B H id c thành l p tri n, góp ph n tích c c trong vi c hình thành và phát tri n n c qu c ng m t trong nh ng sáng l u tiên c a nói riêng, ti n trình hi c H i. H i d i v i mong mu n Vi t Nam nói chung. ch n nh ng sách hay c a Pháp và Trung 1. Phong trào d ch thu t n r Qu c d ch ra ch qu c ng m i i Bu i bình minh c c ng c bi ch c Nam B ng g n li n v i các tác ph m p, không ph i qua m t th ch khác d ch thu t, b t ki (Nguy u, 2007: 100). Ch trong không t n nhi u công s c ph th u c a th k ch y u là d ch các tác ph m c a Trung b truy c d ch ra ch qu c ng , trong
- ng b truy n c a Trung ngày vòng quanh th gi a Jules Verne; Qu Tam qu c di (Nguy n 1883 Nakae Chômin d ch và gi i thích Liên Phong d ch và n hành, 1907), c d ch gi a Rousseaux; 1896 Chu li t qu c (Nguy n Chánh S t, Nguy n xu t hi n b n d a nhà n Công Ki u, ... d ch và ra m t b ut 1906), Th y h (Á Trung Qu n d ch Nam Tr n Tu n Kh i d ch, 1907), Nguy n s ch các tác ph m: i ng c nhi i coi là s ki n m lâm pháo th c a Dumas, Mi ng da l a c a u cho vi c d Balzac, Nh i kh n kh c a Trung Qu t hi n Hugo, Nh nh ng nhà d ch thu t có b n d ng cu a nm i nh n ra kh an Defoe. a ch qu c ng i ta nô n c Hàn Qu u th k XX m i b t h c ch qu c ng , vì nhi i không u xu t hi n nh ng b n d u tiên ti u bi t ch Hán và ch Pháp có th thông qua thuy ch qu c ng ti p c c nh y, 17 c ngoài n, Ký có b n d u 2014: 118). nh Báo thì Trung Qu c c d ch Nam B là b ph n tiên m i có b n d phong c c qu c ng qu c ng u tiên. Còn Hàn Qu c thì lâu h c d ch c c. Khi nh ng b n d it u th k 20 m i có b n d ch h u tiên Nam B c u tiên c y, báo qu c ng , thì th m v m t th c d ch Nam B cB v nói riêng, Vi t Nam nói chung u c Trung Qu c và Hàn Qu c, ch t (2010) trong bài vi t c d ch Nam B b cu i th k u th k XX D ch thu t Nam B n cu i th kh Vì là thu a c a Pháp, nên k u th k XX v i m c bi c u là ng h c cùng c du nh c d ch và xu t b n nh i h c ti ng Annam L u Nam b s i mi n B c, riêng trong Chuy n gi i bu n (1886) c a Hu nh ti u thuy c d ch ra qu c ng còn T nh C mô ph ng s ti u thuy t c n Trung Hoa : Tr n Chánh Chi u, Lê Ho và Ph m Th T Thy Bi n, Nguy n ( N u so v Chánh S t, Bi , i cùng là t, Trung Qu c, Hàn Qu c thì vi c d ch nh m gi i thi u cái hay c a n d Nam B Vi t h c tiên ti i dân cùng i s m. ng th c. Trong L u c a tác Nh t B ph m d ch Ti u, Tr n Chánh d c lu a Rousseaux; 1878 Chi c các truy n ti u thuy t Kawajima Chùnosuke d Lang-sa th c truy
- h t thú v vô cùng. Nên ta ch u khó xu t thân Nho h n trong d ch ra cho b ng bang nhàn lãm (...). n nh cv do trong vi c vi t b ng V y có th ng: ch Hán, ch h ch m i (ch i sao nh ng b t b ng, qu c ng ). Vì v y, khi vi t b ng ch qu c Thù sâu th quy t tr ng , h ng c còn chau m -L c khuôn phép c a ch Nôm, ch chuy n d ch (Danglars) u mình vi t ra lo i hình qu c ng mà thôi. n câm gan v i Phec- (Fernand) d ch truy n Phú b n truy n di n ca (m t ti u M t túi càn khôn thay xác qu , thuy t c a Pháp th n Ngàn trùng ba lãng hi c ng là m c bát (d u ng gi a hòn vô ch , c vi t b ): H n gian có bi i, (b n in nhà in Nguy a, 1914). Hu nh-trâm (Wildslrom) t ng tr n Bên c c d ch Nam B -thành. cu i th k u th k góp o, n t hi n lành, ph n t c chuy n bi n v ch t, xa xuôi m c, g p lòng. y quá trình hi M t ngày r ph i sang ph m trù xem hai b i vai trò c a phiên d ch (Phú b n truy n di n ca, 1896) Vi n cu i XIX 1945 có Khi d ch Phú b n truy n di n ca, có l c thù so v i vai trò c a phiên d ch n còn ch u nhi u nh trong nhi u n ng c a n c Hán-Nôm, v i s trong ti n trình hi i hóa. S chuy i ph bi n và l t c a th lo n d n vai trò ch oc t h ch n còn mang vi t kh i vuông (Hán, Nôm) sang h m u t ng c a th n truy n th ng. Latin (t i là ch Qu c ng ) trong y, phong trào d ch thu t giai is - xã h i Vi t Nam t cu i n cu i th k u th k XX không th k c thù này ch giúp ph bi n ch qu c ng ngày càng (Nguy u, 2007). sâu r nv i dân, mà còn giúp Ngoài d ch thu c ng cl ng Nam B n v i qu n th c các ki cc c ngoài. chúng nhân dân b ng nh ng tác ph m ng n Bên c c d ch thu t còn giúp các i, xu t b i hình th c nh ng i ngày càng hoàn thi n k t p sách m ng in trên các t báo qu c ng . d ng ch qu c ng , rèn luy n kh N ng c c bi t là h c k thu t vi t hi n nhi u v nh ng góc c i c tiên ti n, t o ti cho s ng tinh th n s hình thành và phát tri n c cùng th i, mà ch y u th hi n nh qu c ng Nam b cu i th k u th ng có s n do ti p nh c. Th i này, k XX. c ng Nam B nhi i 2. Báo chí qu c ng - cái nôi c a n n
- c qu c ng n ng u S xu t hi n c a ch qu c ng o vi t ti u thuy t, t ng lu n, phóng s , ký n nt i hàng lo t các t báo qu c s , tri t h c, khoa h p vào th ng n cu i th k u th k gi cb XX, góp ph n không nh trong vi c truy n t khác, t bá và phát tri n c a ch qu c ng , t o ti n có nh ng m nh m n nh n th c cho m t n cm ib u xu t xã h i c i Vi t t ng chìm trong u t i, hi c ng . chìm trong s mù ch kinh niên. T báo n cu i th k u th k n sinh thêm m t ngh XX xu t hi n hàng ch c t báo qu c ng . m i trong xã h s p ch in, n cu i th k XIX l t xu t ngh in b ng th i phát tri n thêm hi n 4 t báo qu c ng sau: nh báo ngh ng (1865), Thông lo i khoá trình (1888), Nh t n Nh t Vy, 2014). Thông qua trình Nam k (1897) và Phan Yên báo (1898). các t báo qu c ng i Sài Gòn th i u th k XX, báo chí qu c ng b u b y gi ti p c c th gi i thông tin, t p n r v i hàng ch Nông c mín (1901), Nh t t nh báo (1905), i Vi t c p nh t tin t c và h b tìm th y tân báo (1905), Tùng báo (1907), nh ng con ch mà t lâu ch nghe ch L ct (1907), Nam K a ph n th y. R i d n dà h c nh (1908), Trung B (1913), Công b n, ngh n v i s ng mà lu n báo (1916), Nam Phong T p chí (1917), i bi t. Ti n Ph n (1929), m tìm th y trên báo Trong L i gi i thi u cu n sách Báo nh ng chuy n nghe Qu c ng Sài Gòn cu i th k 19, nhà tc p c a, mùa nghiên c u Tr n Nh t Vy nh L ch màng, thiên th c trên báo s báo qu c ng Sài Gòn không ch là l ch nh ng chuy n bên Tây, bên Tàu và sau s c a báo chí, c a ngh báo, nhà báo mà cùng là các chuy n b n còn là l ch s phát tri n ch qu c ng , l ch Nh u s c nhà n Nh t Vy, Tr n Nh nh báo 2014). Khi t nh Báo báo qu c ng ng truy n th m ch ng hình ch m d t nd ng tác ph m Vi t, thoát kh c qu c ng t u tháng 12-1881, c a ch qu c ng . g is u có. Các t báo qu c ng nói chung và nh Con chó sói báo không ch i Có m t th ng nh ng th , Vi t có thêm m t ngh ngh báo t i nay t b y chiên d a mé r ng. B a (b a) tr thành ngh có ch ng trang tr ng kia nó tính gi u (gi i ch ng trong xã h i và qu c t i Vi t h c g i ta! Chó sói! Chó và phát tri n m nh ch qu c ng ng th i c i tr thành th ch chính th c c i Vi t vác mác ch y ra, không th y chi h t. Nó trên toàn c u. T báo còn d i Vi i th m h m c m p th ng con nít. Qua
- i ra! Chó sói! u truy n ng n, truy n dài c a các ng ch y ra ng ti p, tác gi n i ti i. Truy y chi h t, h a Lê Ho gi n th th u r i quay v . Ngày mai, (t aH thi n. Nó la h t (l c) Bi u Chánh (20-3- p k gi a Nguy n Chánh S t (tháng 3- không th y l y m i ra ti p. B y chiên 1919) (Nguy v ch y vào làng; còn anh ta ch y không V is i ngày càng nhi u các tác k p b chó sói phân thây nít th t, h i nói ph c trên báo, báo chí qu c ng d ( nh báo, s 39, ngày tr thành m t màu m ng, 08/12/1889; Tr n Nh t Vy, 2014: 77). o và th thách tay ngh c ic m M c dù nh báo (1865) là t báo bút lúc b y gi . T qu c ng u tiên, tuy nhiên, Nam k (còn c b t ngu n t công chúng g i là Nam K Nh t trình) (1897) m i là t báo chí, và c hi i Vi báo duy nh t dành nhi u th b un ym mt t i các tác ph nv c qu c ng và báo chí qu c ng chính là cái (báo dành kho ng 2/8 trang n nôi c c hi i Vi t Nam. Báo chí i s trang qu c ng o ti hình thành này, Nam k t nhi u các c ng , m ng cho tác ph m d a các n c ng Nam B b u xu t c th h u tiên c a Sài Gòn, hi mi n Nam lúc b y gi . V Ký, Nguy n Chánh S t, Hu nh T nh C a, bút t Nam K , i bút Nguy n Tr ng Qu n, H Bi hi t và d ch khá nhi u Báo chí qu c ng các tác ph Nam K nh ng, không tu ng Kim Vân Ki u; tu ng Bá p Kh o; ch v m t tin t c mà còn mang tính giáo d c Truy n Phansa di n ra qu c ng ; Phú b n cao (vì tính ph c p m ), góp truy n di n ca, báo ph n ph bi n ch qu c ng qu c ng nh báo ng qu c ng Nam B im i ng tác ph n và các tác t ng l p nhân dân. Trong Trích B o (nay g i ph Thông lo i khoá trình là L u) c a t Thông lo i khóa trình, nh n truy n mi m, Coi sách l m nó nh n chuy n ng t ch Nôm g nhàm; nên ph i có cái chi vui pha vào sang ch qu c ng . V i Nam K a ph n, m t hai khi, nó m i thú. V y ta tính làm ra m c dù là t báo m , m t t p m ng m ng nói u th i các chuy c chí, phá phách l n tác ph m d ch, phóng tác và các truy n, ti u l o, xào b cho h thuy t l tài và nhân v t Vi Mà ch ng ph ng chi ng là nh ng chuy i ta i ly (1928), Ôi là t do (1931), Cha gi t con nên bi t c . Có ý, có chí thì lâu nó s (1932), Còn t Nam k a ph n thì th m.... .
- Báo chí qu c ng n cu i th k Nam B y trên các báo L c u th k n quan tr ng t n báo, n Nam K trong vi c ng sáng tác, phiên âm, a ph n, t báo c nh ng b n d ch ti u thuy n u thuy c trang và dành h n ph n n Phan Sa di n ra qu c ng - ph t Nam K a Fables de la Fontaine (Truy n ng ngôn c a ph n) g ng cáo La Fontaine), chuy n Phú b n di n ca và truy n, ti u thuy t. Các ti u thuy (Riche et Pauvre) c trên ph i m t s t (1932), nh báo 1884-1885; Chuy n M i thù m t nhi m (1934),.... là nh ng ti u vui (Chuy n khôi hài bên Tây) và Tích ông thuy o hi m và có c ti u Esope c thuy t hình s ng qu n h t Miscellanées (Thông lo i khóa trình, t s 2 n 1925, Nam K a ph i thành S lo i thông các truy n có c t truy n Vi t Nam, nhân v t kh o); t ch tình c a Vi ch Mai truy n c a J.Tr n Nguy n Chánh S t, ti u thuy t Langsa di n T. và Hu nh Ng c Di p c ra qu Nông c s 25 (19-7-1917) - S 29 (23-8-1917), Bên c nh các b n d ch thu t, báo chí chung, qua s phát tri n c a báo chí qu c qu c ng th i b y gi i nhi u ng cu i th k u th k XX, chúng tác ph m l n c c Pháp. Các v k ch u th y di n m o c a m t n n ng gi h c làm sang, i b nh ti u thuy t b Quan sát ng (Molière), ti u thuy t i ng u th k 20, chúng ta có th th y lâm pháo th (Dumas), Nh i kh n s phát tri n c a ti u thuy t hi i Vi t kh (Hugo), Mi ng da l a ( Nam. th u c a th k 20, trong ph n quan tr ng i m Nông c ct tác c c ng th i b y gi . a ph n, m i có truy n d ch và các Báo chí qu c ng ngoài vi c chuy n t i bút n thiên ti u thuy ng h p nv i dân, c a Hoàng T Anh hàm oan c a Tr n Thiên i hàng lo t các tác ph c Trung (t c Tr n Chánh Chi u) và Phan Yên nh ng th hi u c a công chúng lúc ngo i s Ti t ph gian truân c b y gi c bi t là các tác ph c Duy To n là r t hi n th p niên th l nc is hai, chúng ta m i b u có ti u thuy t v i h c trong xã h i Nam B b u nh n nh p Hà H t (1912), Ai làm lo i truy n ng n, c (1919) c a H Bi truy n v a, ti u thuy t b u xu t hi n và hi p k duyên (1920) c a Nguy n Chánh chi so v i th lo n truy n S t, id s th ng. Ti p xúc v i n Ba Lâu ròng ngh o t c (1917) c a Bi n c ng c th i n báo. m t làn gió m Th p niên th ba là th p niên phát tri n b u s d ng ch qu c ng d ch các m nh m nh t c a ti u thuy t Qu c ng tác ph c bi t là
- c Pháp và Trung Qu c. S mô ph ng c, báo chí qu c ng thành (phóng tác) trong sáng tác theo các tác m t màu m o và ph c nhi u th thách tay ngh c i c m bút lúc a ch làm m i tác ph m c a b y gi . T mình. Ch trong sáng tác không còn trìu c b t ngu n t công chúng báo chí, ng, xa v c c hi i Vi t N u ic c l y ngay trong cu c n ym mt c s ng c i dân, v i nh ng d ch và báo chí qu c ng có vai trò to l n v v n v t nh t. Nhân v iv is i và phát tri n c còn là nh ng quá xa v i, thay qu c ng Nam B cu i th k u th i bình d , có tên k XX, là cái nôi c a n c hi i tu u này khi n nh ng trang Vi t Nam. nên g n và th Tài li u tham kh o cu c s ng c a m i. y, các t báo qu c ng ngoài B ng Giang (1992). c qu c ng vi c góp ph n h tr hoàn thi n và phát Nam K 1865-1930. Tp H Chí Minh, Nxb Tr . tri n ch qu c ng còn có nh vô cùng quan tr ng cho s i và phát và Ph m Th T Thy tri n c a n c ng Nam B , (2016). D Sài tn nt c hi i Vi t Nam, Gòn nh trong bu i bình minh Tr u, Tr n c c Qu c ng . T ih c B ng, Nguy a Th D u M t, s 29, 48-57. H Chí Minh (t p 2) Hoàng Ti n (2014). Ch qu c ng và cu c c ng trong m t cách m ng ch vi u th k 20. Hà th ng c c, trên N ng. n, chánh lu Nguy u (2007). Ý th (Tr ng s , 1988: 217). Nói trong d ch thu Vi t cách khác, báo chí qu c ng chính là cái nôi Nam t cu i th k n 1945. T p c an c qu c ng Nam B nói riêng chí Nghiên c c, s 1/2007, và c Vi t Nam nói chung. 131-144. K t lu n Nguy H l c Tóm l i, s hình thành và phát tri n c a châu h c: tìm hi i vùng c ng Nam B cu i th k t m i - d a vào tài li b ng u th k XX g n li n v i công tác qu c ng mi n Nam t 1865 1930. d ch thu t và các t báo qu c ng . Báo chí Tp H Chí Minh, Nxb Tr . qu c ng bên c nh chuy n t i các thông tin Th Tài và Phú b n nv i truy n di n ca (Riche et Pauvre). Saigon, hàng lo t các tác ph c nh Imprimerie Commerciale Rey, Curiol et ng th hi u c a công chúng lúc b y gi , Cie. c bi t là các tác ph c d ch. V i Tr n Nh t Vy (2014). Báo Qu c ng Sài s i ngày càng nhi u các tác ph m Gòn cu i th k 19. Tp H Chí Minh,
- Nxb Tr . & Curiol. Tr nB ng, Nguy n c ng Công Bình (ch biên) (1998). a chí latinh v i s hình thành và phát tri n H Chí Minh (T p c a ti u thuy t Nam B cu i th k c Báo chí Giáo d c). Tp u th k XX. T p chí Phát tri n H Chí Minh, Nxb Tp H Chí Minh. khoa h c và công ngh - i h c Qu c gia Tp H Chí Minh, s 9 (2006). Thông lo i khóa trình (Miscellanées ou Lectures h c d ch Nam instructives pour les élèves des écoles B cu i th k XIX u th k XX. T p primaires communales & cantonales). chí Phát tri n khoa h c và công ngh , Saigon, Imprimerie Commerciale Rey t p 13, s X1-2010, 5-12.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học