Xem mẫu
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN BẢO TÀNG NGOÀI CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀNG THANH MAI Tóm tắt Phát triển bảo tàng ngoài công lập là việc làm cần thiết nhằm tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo, thúc đẩy sự ra đời và phát triển của các bảo tàng ngoài công lập ở nước ta. Bài viết đã phân tích đánh giá các yếu tố tác động, quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước trên cơ sở bối cảnh, thực trạng của bảo tàng ngoài công lập. Từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển hệ thống bảo tàng ngoài công lập trong tương lai. Từ khóa: Phát triển, bảo tàng ngoài công lập, giải pháp Abstract Building a strategy for developing non-state museums is an essential task to enhance the management, direction and promotion of the appearance and development of non-state museums in our country. The article analyzes and evaluates the impact factors, views and guidelines of the Party and the State on the basis of the context and reality of non-state museums, from those, propose some solutions to develop non-state museum system in the future. Keywords: Development strategy, non-public museum 1. Bối cảnh và thực trạng phát triển các bảo Từ “Museum” – Bảo tàng lần đầu tiên được tàng ngoài công lập ở Việt Nam sử dụng ở Anh vào năm 1862, miêu tả sưu tập L đồ vật lạ, hiếm và ngoại nhập mà ông Elias ịch sử phát triển bảo tàng thế giới cho Ashmole đem đến cho Trường Đại học Tổng thấy các bảo tàng tư nhân ra đời rất hợp Oxford (Anh). Trước đó, nhiều bảo tàng sớm và không ngừng phát triển cả về ở Anh đã được ra đời dựa trên các sưu tập số lượng lẫn chất lượng với hàng chục ngàn tư nhân, chẳng hạn Bảo tàng British (British bảo tàng với nhiều loại hình, quy mô lớn nhỏ Museum) được thành lập năm 1753 dựa trên khác nhau. Nhiều bảo tàng công cộng thuộc sưu tập tư nhân của ông Hans Sloane – một các loại hình khác nhau được phát triển từ nhà vật lý, nhà sưu tầm nổi tiếng người Ireland. các bảo tàng tư nhân – bảo tàng ngoài công Từ các sưu tập tư nhân dành riêng cho các cận lập, các bộ sưu tập cổ vật, nghệ thuật của các thần Hoàng gia Anh và những người trung lưu, cá nhân hay các dòng họ lớn tập trung ở các các bảo tàng dần trở thành các cơ quan giáo nước như: Anh, Mỹ, Pháp, Nga, Đức... dục công cộng như ngày nay. [8, tr.24 -26] 22 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA Đôi chút muộn hơn so với Anh, Italia, nhiều Bảo tàng tư nhân hay bảo tàng ngoài công bảo tàng tư nhân được hình thành ở các nước lập là loại hình bảo tàng ra đời sớm, từ chỗ sưu Bắc Âu, Nga. Cũng giống như các nước khác tầm hiện vật, sưu tập hiện vật để thỏa mãn trên thế giới, ở Nga vào thời kỳ trung cổ đã niềm đam mê của bản thân, dần dần người ta xuất hiện những kho chứa để bảo quản các đã chia sẻ thú vui thưởng ngoạn các sưu tập loại vũ khí khác nhau: đồ binh giáp và đạn hiện vật. Theo xu thế thời đại, ở các nước phát dược, kho súng đầu tiên được thành lập vào triển và đang phát triển, bảo tàng ngoài công năm 1574 trên nền của nhà đúc súng thần lập chiếm ưu thế với sự đỡ đầu của các tập công; đồng thời những sưu tập tư nhân đầu đoàn, các công ty hàng đầu của mỗi quốc gia. tiên được hình thành như của B. PH. Godunov, Đó là một xu thế hợp với quy luật kinh tế hiện Ph. S. Miloslavskji… tất cả chuẩn bị để bảo nay và nó đang đi đúng hướng. tàng xuất hiện vào cuối thế kỷ XVII với các sưu tập tư nhân được coi là nền móng bởi chủ Ở Việt Nam, các sưu tập cổ vật, nghệ thuật nhân của nó (người sở hữu) đã làm quen với tư nhân được hình thành khá sớm nhưng các kinh nghiệm của bảo tàng châu Âu. bảo tàng tư nhân lại ra đời rất muộn. Phải đến khi Luật Di sản văn hóa (2001), Quy hoạch tổng Tương tự như một số quốc gia ở Châu Âu, thể hệ thống bảo tàng Việt Nam đến năm lịch sử phát triển của bảo tàng ở Mỹ cũng gắn 2020 được Chính phủ phê duyệt, các bảo tàng với sự ra đời của bảo tư nhân. Bảo tàng đầu tư nhân mới có cơ sở pháp lý để ra đời. Hoạt tiên - Bảo tàng Peale do Charles Peale thành động tiêu biểu có Bảo tàng Cổ vật Hoàng Gia lập năm 1783 và là khởi đầu cho truyền thống (Quảng Ninh) (9/2002), Bảo tàng Chiến sỹ cách xây dựng các bảo tàng dựa trên sưu tập tư nhân ở nước Mỹ. mạng bị địch bắt và tù đày, Bảo tàng mỹ thuật hoạ sỹ Phan Thị Ngọc Mỹ, Bảo tàng Mỹ thuật Ở châu Á, Nhật Bản là một trong các quốc họa sĩ Sĩ Tốt và gia đình (Hà Nội) (2006), Bảo gia có hệ thống bảo tàng phát triển. Nhật Bản tàng Không gian văn hoá Mường (Hoà Bình) cũng là nơi bảo tàng ra đời rất sớm và từ năm (2007)… 1862, Nhật Bản đã góp mặt trong một triển lãm quốc tế tổ chức tại Anh với sưu tập các tác Cho đến nay, cả nước có hơn 30 bảo tàng phẩm nghệ thuật của người Nhật Bản được ngoài công lập, tập trung chủ yếu ở các thành Rutherford Alcock – đặc phái viên đầu tiên phố lớn là các địa phương có tốc độ phát triển của Anh tại Nhật Bản sưu tầm và giới thiệu. kinh tế mạnh. Những tỉnh miền núi xa xôi Sớm tiếp cận với hệ thống bảo tàng phát chưa thấy có nhiều và nếu có, chủ nhân của triển ở châu Âu, ngay từ thời Meiji (Minh Trị) bảo tàng này cũng từ nơi khác đến xây dựng. (giai đoạn từ tháng 9/1868 đến tháng 7/1912) Loại hình của các bảo tàng này cũng khá đa – một trong những thời kỳ phát triển nở rộ dạng, đó là bảo tàng cổ vật, bảo tàng lịch sử, của hệ thống bảo tàng ở Nhật, các bảo tàng nghệ thuật, bảo tàng chứng tích chiến tranh, đã chịu ảnh hưởng to lớn từ phong cách bảo bảo tàng ký ức, bảo tàng nghề và làng nghề tàng châu Âu. Tiêu biểu là bảo tàng tư nhân truyền thống, bảo tàng di sản văn hoá của một nổi tiếng tại xứ sở mặt trời mọc – Bảo tàng dân tộc, văn hoá biển… Sự ra đời của các bảo Nghệ thuật Ohara được Ohara Magosaburo – tàng ấy đã tạo nên bức tranh toàn cảnh đa sắc một nhà sưu tập Nhật Bản nổi tiếng thành lập mầu với những điểm sáng đáng được ghi nhận năm 1930 giới thiệu các tác phẩm nghệ thuật và đánh giá cao từ cộng đồng. phương Tây. Đặc điểm chung lớn nhất của bảo tàng công Các quốc gia khác ở châu Á như Trung Quốc, lập và bảo tàng ngoài công lập đó là không có Hàn Quốc, Singapore… đều có các bảo tàng tư sự khác biệt lớn trong công tác quản lý, điều nhân ra đời từ rất sớm và ngày nay, nhiều bảo hành hoạt động. Tất cả các bảo tàng đều có tàng tư nhân rất nổi tiếng, là các điểm đến hấp một cơ cấu quản lý bao gồm ít nhất là 3 yếu tố: dẫn và không thể thiếu của du khách. Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 23
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU quản lý hành chính, quản lý chuyên môn bảo từ sự đóng góp của các thành viên trong gia tàng và quản lý quá trình hoạt động. Những đình như trường hợp Bảo tàng Nguyễn Văn nhiệm vụ này có thể thuộc về một người hoặc Huyên, sự đóng góp của cộng đồng dân cư nhiều người khác nhau tùy thuộc vào số lượng trong làng như Bảo tàng Nhiếp Ảnh Lai Xá ở nhân sự, phạm vi hoạt động, quy mô của bảo Hoài Đức – Hà Nội. tàng. Bảo tàng công lập hay ngoài công lập Các bảo tàng ngoài công lập hiện nay rất đều bình đẳng trong việc thu hút khách tham thiếu cán bộ được đào tạo chuyên sâu về quan, khẳng định vị thế của mình và mở rộng chuyên môn bảo tàng nên ý tưởng trưng bày tầm ảnh hưởng tới công chúng. Dù là bảo tàng bảo tàng chưa có sự đột phá mang tính sáng công lập hay ngoài công lập thì đều đóng một tạo và hấp dẫn, lý lịch hiện vật thiếu thông tin, vai trò to lớn trong sự nghiệp bảo tồn và phát các khâu công tác nghiệp vụ trong bảo tàng huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, góp phần chưa được triển khai đồng bộ và bài bản theo ngăn chặn có hiệu quả tình trạng chảy máu cổ quy định của cơ quan quản lý ngành. Sự liên vật, giới thiệu di sản văn hoá Việt nam đến với kết giữa các bảo tàng ngoài công lập với nhau công chúng trong và ngoài nước. và với các bảo tàng công lập còn chưa chặt Sự khác biệt cơ bản đó là: bảo tàng ngoài chẽ, chưa có một mô hình tổ chức, quản lý công lập được các cá nhân đầu tư vốn thành hoạt động phù hợp. Đội ngũ quản lý bảo tàng lập và điều hành. Dù bảo tàng ngoài công lập chủ yếu là các doanh nhân, cán bộ lão thành, được thành lập vì bất kỳ ý tưởng, mục đích gì những cán bộ hưu trí vì tâm huyết với di sản, chẳng hạn tưởng niệm tổ tiên, dòng tộc; duy vì hồi tưởng đến quá khứ hào hùng của đất trì , phát triển và sẻ chia niềm đam mê sưu tầm nước mà cùng nhau hưởng ứng chủ trương và các tác phẩm nghệ thuật; thể hiện vị thế của đường lối của Đảng và Nhà nước. bản thân… thì người thành lập bảo tàng luôn đóng vai trò quyết định cho quá trình ra đời và Theo thống kê sơ bộ, các bảo tàng ngoài hoạt động của bảo tàng đó. công lập đang lưu giữ một số lượng lớn các tài liệu hiện vật như: Bảo tàng chiến sỹ cách mạng So với hệ thống bảo tàng công lập, các bảo bị địch bắt và tù đày ở Hà Nội có tổng số 3.213 tàng ngoài công lập rõ ràng có rất ít lợi thế về hiện vật. Bảo tàng Mỹ thuật họa sỹ Phan Thị các nguồn lực sẵn có như: không gian, kiến Ngọc Mỹ có khoảng hơn 3.000 hiện vật, bảo trúc, cảnh quan, nguồn nhân lực, nguồn kinh tàng Nhiếp ảnh Lai xá mặc dù mới được thành phí hoạt động… Bên cạnh đó, các bảo tàng lập nhưng hiện vật gốc thể khối có khoảng ngoài công lập cũng cần phải có thời gian để 200 hiện vật và một số lượng lớn hiện vật ảnh dần khẳng định tên tuổi và vị thế mình. Hệ thống bảo tàng ngoài công lập hoạt động dựa Một trong những bảo tàng ngoài công lập trên nguồn kinh phí tự túc từ chủ sở hữu bảo có số lượng hiện vật lớn, quý hiếm và được tàng thông qua các hoạt động kinh doanh như lưu giữ, bảo quản tốt, nội dung thông tin chứa Bảo tàng Cổ vật Hoàng Long ở Thanh Hoá, Bảo đựng trong hiện vật được khai thác và phục tàng Tiền tệ ở Hà Nội, Bảo tàng Đồng Quê ở vụ cho các công tác khác của bảo tàng phải Nam Định hay từ sự đóng góp tự nguyện từ kể đến Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên. Bảo tàng các cá nhân yêu mến bảo tàng, từ các cựu hiện đang lưu giữ các tài liệu hiện vật bao chiến binh mong muốn gìn giữ, giới thiệu gồm: ảnh tư liệu, văn bản gốc (các ghi chép khi những hiện vật đã làm nên giá trị anh hùng GS Nguyễn Văn Huyên làm luận án ở Paris, các của các chiến sỹ cách mạng trong các nhà tù công trình nghiên cứu của ông ở Trường Viễn và trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm Đông Bác cổ (Pháp), thư từ, máy nghe nhạc, như Bảo tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt thẻ thư viện, các tài liệu hành chính thời kháng và tù đày của Bác Lâm Văn Bảng ở Hà Nội. Hay chiến chống thưc dân Pháp, chiến tranh chống nguồn kinh phí duy trì hoạt động của bảo tàng Mỹ...). Cùng với các kỷ vật của ông Huyên là 24 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA những kỷ vật của bà Vi Kim Ngọc: nhật ký bà Bảo tàng Cổ vật Hoàng Long ở Thanh Hoá, Bảo viết về chồng, về các con, các cháu, những bản tàng Kỷ vật chiến tranh… Các trang thiết bị vẽ, tài liệu khi bà làm kỹ thuật viên ở Đại học phục vụ cho trưng bày nghèo nàn, đơn giản, Y Hà Nội, thư từ và cả những cuốn sổ chi tiêu chưa đầu tư một số trang thiết bị hiện đại như: hàng ngày... Đa số tư liệu có niên đại từ nửa âm thanh, ánh sáng, thiết bị nghe nhìn… Hiện đầu thế kỷ XX, một số từ cuối thế kỷ XIX và hiện nay, chỉ có một số ít bảo tàng có sự đầu tư bài vật những năm 1970-1980. Nhiều câu chuyện bản, hiện đại, sử dụng thủ pháp trưng bày mới chân thực, xúc động được thể hiện qua các cho phòng trưng bày như: Bảo tàng Nhiếp ảnh bức ảnh, những trích dẫn thư, nhật ký và video, Lai Xá, Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên, Bảo tàng với chính giọng nói của những người con kể về Áo Dài…. bố mẹ, về gia đình, cũng như lời của nhiều bạn Trong thời kỳ hội nhập và phát triển của bè, đồng nghiệp của ông bà. Tổng số hiện vật nước ta hiện nay, cùng với các bảo tàng công đã vào sổ đăng ký và quản lý của bảo tàng là : lập thì hệ thống bảo tàng ngoài công lập đóng 1328 hiện vật. Hiện vật chất liệu giấy chiếm số một vai trò quan trọng trong sự nghiệp bảo tồn lượng chủ yếu, gồm khoảng 8000 hiện vật đã và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, đóng đăng ký và chưa đăng ký. Hiện vật gốc thể khối góp thiết thực vào công tác giáo dục lịch sử, chiếm 1/4 số hiện vật. Các hiện vật thể khối đã văn hóa cho các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ. được đăng ký và đưa lên trưng bày. Hiện nay, các bảo tàng ngoài công lập ở Việt Do điều kiện thực tế, các bảo tàng ngoài Nam đã có nhiều cố gắng thực hiện nhiệm vụ công lập còn thiếu kinh phí và diện tích để xây giáo dục của mình theo xu hướng mới của thế dựng các phòng kho bảo quản theo đúng tiêu giới phù hợp với điều kiện, năng lực của từng chuẩn như các bảo tàng công lập. Hiện nay, bảo tàng nhằm thu hút, lôi cuốn khách tham một số bảo tàng đã có kho bảo quản hiện vật được tận dụng từ các phòng trống không sử quan ở địa phương, trong nước và du khách dụng của gia đình để làm nơi cất giữ những quốc tế. hiện vật chưa được trưng bày. Các hiện vật với Về hoạt động hướng dẫn tham quan, các các chất liệu khác nhau được bảo quản trong bảo tàng ngoài công lập có tổ chức trưng cùng một phòng với cùng một điều kiện bảo bày thường xuyên trong nhà bảo tàng và mở quản, thiếu các trang thiết bị cần thiết phục vụ cửa đón khách tham quan bảo tàng. Do số cho công tác bảo quản như : Bảo tàng Chiến sỹ lượng cán bộ chuyên môn tại các bảo tàng cách mạng bị địch bắt và tù đày, Bảo tàng Mỹ ngoài công lập còn ít, thiếu nghiệp vụ, công thuật họa sỹ Phan Thị Ngọc Mỹ, Bảo tàng Tiền tác tuyên truyền phát huy giá trị các sưu tập Tệ, Bảo tàng Đồng Quê… hiện vật hạn chế, các bảo tàng ngoài công lập Hầu hết các chủ sở hữu bảo tàng ngoài còn vắng khách tham quan nên chỉ mở cửa công lập đều nhận thức được tầm quan trọng đón khách vào một số ngày trong tuần (Bảo của công tác trưng bày, giới thiệu hiện vật tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt và tù đày, nhằm thu hút khách tham quan. Diện tích Bảo tàng không gian văn hóa Mường, Bảo trưng bày tại các bảo tàng ngoài công lập nhìn tàng Đồng Quê), một số bảo tàng mở cửa đón chung chật hẹp, chỉ một số ít bảo tàng có diện khách tham quan có đặt lịch hẹn trước (Bảo tích trưng bày tương đối rộng như: Bảo tàng Vũ tàng Nguyễn Văn Huyên, Bảo tàng mỹ thuật khí cổ, Bảo tàng Cội nguồn Phú Quốc, Bảo tàng họa sỹ Phan Thị Ngọc Mỹ) và có bảo tàng thì Không gian Văn hoá Mường. Nội dung trưng mở cửa phòng trưng bày để khách tự tham bày tại các bảo tàng khá phong phú, phản ánh quan tìm hiểu (Bảo tàng Thiên Đàng, Bảo tàng nhiều lĩnh vực nhưng thủ pháp trung bày còn Đồng Đình, Bảo tàng kiến trúc nhà cổ Việt) hạn chế, thiếu sáng tạo và tính chuyên nghiệp Trong những ngày bảo tàng mở cửa đón nên chưa thu hút được khách tham quan như: Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 25
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU khách tham quan, hướng dẫn thuyết minh giới thiệu sách, các công trình nghiên cứu của trong bảo tàng đều là những người thân trong Giáo sư tại phòng thư viện của bảo tàng. gia đình hoặc là trực tiếp giám đốc bảo tàng Tuy nhiên, hiện nay chỉ một số ít bảo tàng hướng dẫn (Bảo tàng mỹ thuật họa sỹ Phan Thị ngoài công lập đã và đang triển khai nhiều Ngọc Mỹ, Bảo tàng tranh Nguyễn Tư Nghiêm, hoạt động giáo dục khác nhau, quảng bá, Bảo tàng nhà văn Nguyễn Tuân, Bảo tàng giới thiệu hình ảnh của bảo tàng đến công Nguyễn Văn Huyên,) là các cựu chiến binh (Bảo chúng. Còn lại nhiều bảo tàng vì những lý do tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt và tù đày). khác nhau nên hoạt động giáo dục tại bảo Họ là cán bộ bảo tàng hoặc là tình nguyện viên tàng chưa thực sự phong phú, hấp dẫn khách (Bảo tàng Cổ vật Hoàng Long, Bảo tàng Không tham quan. Thậm chí có những bảo tàng phải gian văn hóa Mường). Đối tượng khách tham tạm ngừng hoạt động đón khách tham quan (Bảo tàng họa sỹ Sỹ Tốt và gia đình). Việc tham quan bảo tàng chủ yếu là học sinh, sinh viên, quan bảo tàng của khách trong nước đa phần cựu chiến binh, nhà nghiên cứu, nhân dân địa chỉ gắn với các chương trình giáo dục truyền phương. thống, các buổi học ngoại khóa, các sự kiện kỷ Ngoài hướng dẫn tham quan, một số bảo niệm đặc biệt. Nhiều bảo tàng ngoài công lập tàng còn triển khai các hoạt động khác nhằm còn trì trệ trong công tác marketing, thu hút giới thiệu di sản văn hóa vật thể và phi vật thể khách tham quan đến với bảo tàng một cách đến công chúng như ở bảo tàng không gian tự nguyện. văn hóa Mường: Với quan điểm mong muốn Mặc dù còn có một số điểm hạn chế ảnh trong một thời gian ngắn khách tham quan có hưởng đến chất lượng hoạt động và khả năng thể hiểu biết về văn hoá của dân tộc Mường thu hút khách tham quan bảo tàng nhưng bằng cách đưa họ thật sự hòa mình vào cuộc cũng có nhiều cơ hội để hệ thống bảo tàng sống sinh hoạt hàng ngày của người Mường ngoài công lập phát triển như: Chủ trương của như: cùng làm nương rẫy, xay giã gạo, dệt vải Đảng và Nhà nước về xã hội hoá các hoạt động quay sợi cùng làm và thưởng thức các món ăn bảo tàng đã tạo điều kiện thuận lợi về cơ chế, dân tộc, hòa mình vào không khí âm nhạc lễ chính sách để bảo tàng ngoài công lập được hội, chơi các trò chơi dân gian Mường. Ngoài thành lập và hoạt động. Trong những năm gần ra, bảo tàng còn tổ chức các hoạt động khác đây, sự phát triển của kinh tế trong nước cùng như: Kết nối nghệ thuật với cộng đồng (nghệ với trình độ dân trí dần nâng cao, nhu cầu sinh sỹ gặp gỡ người dân vẽ trực họa và trưng bày hoạt và hưởng thụ văn hoá của nhân dân ngày tại Bảo tàng); Kết hợp với các trường đại học một lớn, nhịp độ phát triển du lịch và giao lưu ở Hà Nội tổ chức chương trình tình nguyện văn hoá quốc tế chính là động lực quan trọng viên sinh viên; Kết hợp với các đài truyền hình thúc đẩy sự phát triển của bảo tàng. VTV, VTC, HTV… làm các chương trình phim tài liệu, nghiên cứu, và quảng bá hình ảnh về văn Bên cạnh những cơ hội tốt cho sự phát hóa Mường như Lễ mộ thố, Lễ mát nhà, Lễ đắp triển thì các bảo tàng ngoài công lập cũng bếp… … phải đối mặt với một số thách thức như: Yêu cầu của người xem ngày càng cao đòi hỏi bảo Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên chú trọng thu tàng phải có bản sắc riêng.. Sự cạnh tranh thu hút đối tượng công chúng khách tham quan là hút công chúng giữa các thiết chế văn hóa học sinh, sinh viên. Bảo tàng đã bước đầu xây khác với bảo tàng. Các bảo tàng ngoài công dựng chương trình giáo dục gắn bảo tàng với lập đều ở các khu vực dân cư, xa khu vực trung nhà trường, xây dựng được mối quan hệ chặt tâm, rất ít bảo tàng có vị trí đắc địa, nằm ở các chẽ với một số trường trên địa bàn thành phố khu vực trung tâm, đường giao thông chính, Hà Nội, đề ra kế hoạch tham quan đối với học nên khách rất khó khăn trong vấn đề tiếp cận, sinh trước, trong và sau khi tham quan như: diễn tham quan bảo tàng, cũng như những khó kịch, thảo luận, khám phá hoạt động khoa học khăn về vấn đề tài chính nhằm duy trì và mở và sự nghiệp của giáo sư Nguyễn Văn Huyên. rộng hoạt động của các bảo tàng ngoài công Bảo tàng tổ chức hoạt động giáo dục, giao lưu, lập. Một vấn đề then chốt cho sự phát triển 26 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA của các bảo tàng ngoài công lập đó là sự phân khoa học kỹ thuật và công nghệ trong các cấp quản lý của các cơ quan quản lý từ trưng khâu công tác của bảo tàng ngoài công lập, ương đến địa phương chưa rõ ràng, sự chỉ đạo xây dựng bảo tàng thành trung tâm thông tin chuyên môn chưa đồng bộ và có hiệu quả, khoa học lịch sử, văn hoá, thu hút đông đảo chưa có sự hỗ trợ nhiều từ các cơ quan quản lý khách tham quan trong và ngoài nước, góp ngành như: Cục Di sản văn hoá, sở văn hoá các phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. địa phương, phòng văn hoá các quận huyện * Nhiệm vụ phát triển bảo tàng ngoài công nơi có bảo tàng cũng như các sở ban ngành có lập: liên quan, dẫn đến quản lý chồng chéo, không cụ thể trách nhiệm cho một đơn vị quản lý cụ - Tăng cường công tác sưu tầm hiện vật, xây thể, điều này ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt dựng các sưu tập hiện vật hấp dẫn và chỉnh động của các bảo tàng. lý nội dung trưng bày theo hướng hiện đại tại các bảo tàng để thu hút khách thăm quan 2. Quan điểm, mục tiêu và nhiệm vụ phát triển hệ thống bảo tàng ngoài công lập - Hoàn thiện cơ sở vật chất kỹ thuật, đổi trong thời gian tới mới phương thức hoạt động tại các bảo tàng, tăng cường quảng bá giới thiệu bảo tàng trên * Quan điểm: các phương tiện truyền thông, mở rộng các - Xây dựng và phát triển bảo tàng ngoài hìn thức dịch vụ trong bảo tàng để đảm bảo công lập ở Việt Nam thành hệ thống hoàn nguồn kinh phí cho hoạt động và phát triển chỉnh, đồng bộ, dân tộc và hiện đại, một loại bảo tàng thiết chế văn hoá đặc thù, đa dạng về loại hình, - Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại đa dạng về chức năng, hoạt động có hiệu quả các bảo tàng, có chính sách đào tạo, nâng cao trong công tác giáo dục truyền thống lịch sử - trình độ, bổ sung kiến thức bảo tàng học hiện văn hoá, góp phần đào tạo nguồn nhân lực có đại cho cán bộ bảo tàng. chất lượng cao cho đất nước. - Có chính sách khuyến khích phát triển - Quy hoạch phát triển hệ thống bảo tàng các sưu tập tư nhân, phòng trưng bày của các ngoài công lập ở Việt Nam trên cơ sở tăng nhà sưu tập tư nhân có sưu tập hiện vật phong cường hiệu lực công tác quản lý nhà nước và phú, có giá trị, có cơ sở vật chất đủ điều kiện mở rộng xã hội hoá các mặt hoạt động, thích để bảo quản, trưng bày, giới thiệu với khách nghi với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội tham quan.Đây chính là nền tảng quan trọng của đất nước, mở ra các hoạt động dịch vụ văn để thành lập các bảo tàng ngoài công lập hoá phù hợp, phục vụ công chúng tham quan bảo tàng và tạo nguồn thu tái đầu tư cho phát - Mở rộng hợp tác với các bảo tàng, các triển sự nghiệp bảo tàng. thiết chế văn hoá khác trong và ngoài nước. Thu hút nguồn kinh phí đầu tư thông qua các * Mục tiêu: dự án bằng nhiều nguồn vốn khác nhau. Tổ - Mục tiêu chung: Phát tiển hệ thống bảo chức quản lý tốt nguồn tài chính để duy trì tàng ngoài công lập, phục vụ nhu cầu nghiên hoạt động tại các bảo tàng. cứu khoa học, giảng dậy, phổ biến tri thức về 3. Các giải pháp chủ yếu để phát triển hệ lịch sử, văn hoá, khoa học và thưởng thức văn thống bảo tàng ngoài công lập hoá của công chúng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội * Hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về bảo tàng - Mục tiêu cụ thể: - Xây dựng chính sách hỗ trợ các nhà sưu + Phát triển các bảo tàng ngoài công lập, tập tư nhân trong việc giám định, gìn giữ và phòng trưng bày sưu tập tư nhân, thực hiện xã phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. Đổi hội hoá hoạt động bảo tàng mới thủ tục hành chính và khuyến khích các + Đổi mới nội dung và hình thức hoạt động chủ sưu tập tư nhân thành lập bảo tàng và có bảo tàng ngoài công lập, ứng dụng thành tựu những hỗ trợ hữu ích về chuyên môn cho các Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 27
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU bảo tàng mới ra đời, cơ chế chính sách linh - Thu hút nguồn tài chính cho việc xây hoạt phù hợp thực tiễn để các bảo tàng chủ dựng, cải tạo và nâng cấp các bảo tàng đã động phát huy nội lực nhằm tạo nguồn kinh thành lập. Hoạt động dịch vụ của bảo tàng là phí duy trì hoạt động của mình. yếu tố góp phần quan trọng tạo sức sống bền vững, lâu dài của các bảo tàng. Căn cứ vào điều - Tăng cường quản lý nhà nước hỗ trợ hoạt kiện cụ thể của mình, mỗi bảo tàng tư nhân động bảo tàng ngoài công lập trên cơ sở hoàn đều có quyền tổ chức các dịch vụ ăn uống, thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nghỉ ngơi, giải trí; sản xuất các sản phẩm lưu để có một cơ chế phù hợp về thành lập, quản niệm, xuất bản các ấn phẩm của bảo tàng; tổ lý, tổ chức và hoạt động của các bảo tàng chức các sự kiện văn hóa giáo dục, thể thao và ngoài công lập du lịch; cung cấp thông tin, tư liệu, tư vấn kỹ - Tăng cường sự hỗ trợ về hướng dẫn thuật nghiệp vụ v.v chuyên môn nghiệp vụ bảo tàng trong việc - Cải tiến phương thức quản lý tài chính thẩm định giá trị các sưu tập, quản lý bảo quản phù hợp với điều kiện thực tế của các bảo tàng sưu tập, xây dựng hồ sơ thông tin về hiện vật ngoài công lập. trong sưu tập thông qua các quy chế, quy định, định mức, quy chuẩn... - Xây dựng chính sách tạo điều kiện khai thác các nguồn tài chính: nguồn viện trợ của * Kiện toàn tổ chức, phát triển nguồn nhân nước ngoài, huy động nguồn vốn trong nước lực của bảo tàng từ các tổ chức, các nhân tài trợ, biếu tặng... - Tạo lập mối quan hệ hợp tác để thực hiện * Đẩy mạnh các hoạt động quảng bá, việc phân cấp quản lý Nhà nước về hoạt động marketing, mở rộng giao lưu quốc tế bảo tàng. Hình thành bộ máy tổ chức thống nhất cho hệ thống bảo tàng ngoài công lập - Bảo tàng nghiên cứu, xây dựng mối liên trên toàn quốc về cơ cấu tổ chức bảo tàng, hệ với cộng đồng, nắm bắt nhu cầu của cộng định biên, cơ chế quản lý, chỉ đạo và hợp tác đồng để xây dựng nội dung trưng bày, các chương trình hoạt động của bảo tàng phù - Tăng cường vai trò, chức năng quản lý nhà hợp, thu hút khách tham quan đến với bảo nước của Cục Di sản văn hoá phối hợp với các tàng. cơ quan quản lý văn hoá tại địa phương ( sở văn hoá) trong tổ chức, quản lý bảo tàng ngoài _ Xây dựng các chương trình quảng bá công lập. bảo tàng thông qua các phương tiện truyền thông: Website, các ấn phẩm của bảo tàng, - Tổ chức đào tạo chuyên môn nghiệp vụ đưa các hoạt động của bảo tàng đến với cộng đối với cán bộ đang làm tại các bảo tàng ngoài đồng thông qua các triển lãm.. công lập. Xây dựng cơ chế phối hợp đào tạo giữa các trường đào tạo chuyên ngành với các - Tăng cường tham gia các tổ chức bảo tàng bảo tàng để sử dụng có hiệu quả nguồn nhân quốc tế như: ICOM, ICCROM....chủ động và tích lực đã được đào tạo. Công tác đào tạo cần cực thiết lập các mối quan hệ song phương, đa được xây dựng thành một chiến lược dài hạn phương với mọi quốc gia thu hút các nguồn với lộ trình khả thi, hợp lý. Để xây dựng chiến lực cho sự phát triển bảo tàng ngoài công lập. lược đào tạo, trước hết phải đánh giá lại đội * Biện pháp tổ chức thực hiện ngũ cán bộ sẵn có, xác định nhu cầu nhân lực, nhu cầu đào tạo và đào tạo lại. Bên cạnh việc - Trách nhiệm các cấp, ngành: chú trọng đào tạo các kỹ năng chuyên môn và Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch chịu trách tri thức phục vụ nghề nghiệp, cần chú trọng nhiệm trước Chính phủ về tổ chức thực hiện đào tạo cả các kỹ năng mềm như ngoại ngữ, quy hoạch soạn thảo ban hành các văn bản kỹ năng giao tiếp, kỹ năng đối ngoại, tổ chức quy phạm pháp luật về bảo tàng theo thẩm sự kiện v.v… quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền phê * Huy động và quản lý tài chính trong các duyệt, xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn bảo tàng ngoài công lập chuyên môn nghiệp về bảo tàng, đào tạo, bồi 28 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA dưỡng nâng cao trình độ quản lý, chuyên môn Tài liệu tham khảo nghiệp vụ cho cán bộ bảo tàng ngoài công lập. 1. Bộ Văn hóa - thông tin (2004), Quy chế Tổ Cục Di sản văn hoá chịu trách nhiệm giúp Bộ chức và hoạt động của bảo tàng tư nhân (Ban trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch thực hành kèm theo quyết định số 09/2004/QĐ - hiện nhiệm vụ này BVHTT ngày 24/2/2004 của Bộ trưởng Bộ Văn Các Bộ, ngành khác có trách nhiệm phối hóa - thông tin). hợp với Bộ Văn hoá, Thể thao và du lịch trong việc tổ chức thực hiện chiến lược, cân đối vốn 2. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2008), Chỉ đầu tư cho các dự án về bảo tàng ngoài công thị số 84/2008/CT- BVHTTDL Về tăng cường công lập, tổ chức xây dựng, phát huy các bảo tàng tác quản lý, chỉ đạo nhằm thúc đẩy sự ra đời, phát ngoài công lập phục vụ đời sống sinh hoạt văn triển của các bảo tàng và sưu tập tư nhân hoá cho công chúng. 3. Phạm Thúy Hợp (2009), Bảo tàng tư nhân ở - Trách nhiệm của Uỷ ban nhân dân các Việt Nam - Bước chuyển mình đầy khó khăn, Tạp Tỉnh và thành phố: chí Di sản văn hóa, số 2/2009, tr.35-38 Có trách nhiệm phối hợp với Bộ Văn hoá, 4. Phạm Mai Hùng (1995), Nghĩ về mạng lưới ở Thể thao và du lịch trong việc tổ chức thực hiện các bảo tàng - Hiện trạng và tương lai, Tạp chí Văn chiến lược, thực hiện quản lý nhà nước đối với hóa nghệ thuật, tháng 11, tr. 7- 9 các bảo tàng ngoài công lập, tổ chức chỉ đạo 5. Lê Thị Minh Lý (2007), Quản lý bảo tàng - việc xây dựng và phát huy các bảo tàng ngoài Những nhân tố cơ bản để thành công, Tạp chí Di công lập phục vụ đời sống sinh hoạt văn hoá sản văn hóa, số 1/2007, tr. 17-20 tinh thần của công chúng. * 6. Quốc hội (2009), Luật Di sản văn hóa năm * * 2001 được sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Có thể thấy, sự tồn tại của các bảo tàng ngoài công lập là một nhu cầu thực tế của cộng 7. Trần Đức Nguyên (2014), Các giải pháp đồng, do đối tượng và phạm vi hoạt động của nhằm phát triển và nâng cao chất lượng hoạt động các bảo tàng ngoài công lập rất phong phú của các bảo tàng ngoài công lập ở Việt Nam, Đề tài và đa dạng đã tạo ra sức hấp dẫn và thu hút NCKH, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. riêng đối với đông đảo công chúng. Sự góp 8. Timothy Ambrose và Crispinn Paine (2000), mặt của loại hình bảo tàng ngoài công lập Cơ sở bảo tàng, Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, trong hệ thống bảo tàng của mỗi quốc gia là tr 24 - 26 điều tất yếu, khách quan và có xu hướng ngày càng phát triển. Tuy nhiên, sau một thời gian Ngày nhận bài: 13 - 10 - 2017 hình thành và phát triển, hệ thống Bảo tàng ngoài công lập ở Việt Nam đã bộc lộ nhiều hạn Ngày phản biện, đánh giá: 15 - 3 - 2018 chế, bất cập về chuyên môn và quản lý. Trên Ngày chấp nhận đăng: 25 - 3 - 2018 cơ sở đánh giá thực trạng hoạt động, những khó khăn, bất cập trong quá trình hình thành, phát triển, duy trì nguồn kinh phí hoạt động của bảo tàng ngoài công lập ở một số địa phương, cần sớm áp dụng những biện pháp tích cực nhằm nâng cao công tác quản lý từ trung ương đến địa phương, từ đó tăng tính bền vững và hiệu quả hoạt động cho hệ thống bảo tàng ngoài công lập ở Việt Nam. H.T.M (ThS., Khoa Di sản văn hóa, Trường ĐHVH HN) Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 29
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học