Xem mẫu
- Ngô Quang Duy Nguyễn Công Hoàng NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC ĐÊMÔCRIT I.Cuộc đời và tác phẩm của Đêmôcrít Theo lịch sử truyền lại Đêmôcrit sống từ năm 460 đến năm 370 t.CN. Ông sống hơn một năm tuổi trẻ hơn Anaxago khoảng 40 tuổi va già h ơn platon 30 tuổi. Ông sinh ra ở Ap-đe, một thành phố thương mại lớn ở vùng Tơraxơ. Bố ông là một thương gia giàu có, cho phép ông có nhi ều đi ều ki ện thu ận l ợi đ ể du h ọc ở nhiêu nước trên thế giới. Cha ông đã để lại cho ba em trai của mình phân lớn tài sản, mà Đêmôcrit chỉ lấy một phần nhỏ bằng tiền mặt để du lịch. Những tư tưởng cổ đại truyền lại rằng Đêmôcrit đã đi du lịch đến phương đông. Lần đầu ông đến Ai cập học hình học, sau đó đến Babilon. Một vài tư liệu nói rằng ông đã làm quen với phái lôga ở Ân Độ, và hình nh ư ông đã đi qua cả Êtiôpia. Ông tự hào tuyến bố rằng, ông đã đi qua nhiều vùng đất rộng, so với bất kỳ ai cùng thời với ông, và đã nghiên cứu ký chúng, rằng ông đã nhìn th ấy nhi ều hơn so với tất cả mọi người, những người chồng và đất đai, đã bàn lu ận v ới s ố đông các nhà bác học. Ông cũng đã đến Ailen, găp X ổcrat, và nhà tri ết h ọc này cũng không biết ông. Ông luận bàn với Xôcrat. Tương truy ền l ại, Đêmôcrit đã gặp Anaxago, những nhà Hiền triết đã không nhận Đêmôcrit làm học trò. Ở phương Đông, trong chuyến đi du lịch này, Đêmôcrit học được rất nhiều, tiếp thu các tri thức triết học cũng như các tri thức khoa h ọc khác.khi trở về Đêmôcrit trở thành người nghèo khổ. Theo luật của Áp đe th ời b ấy gi ờ ông b ị tước mất quền cư trú ở thành phố, vì đã tiêu phí tiền kế thừa của cha, song những người dân thành phố. Khác với Hêraclit là nhà “triết h ọc hay khóc”, Đêmôcrit là “nhà triế học được cười”, vì khi ra phố ông luôn luôn mỉm cười và cắt nghĩa giảng giải cho mọi người. 1
- Ngô Quang Duy Nguyễn Công Hoàng Về tác phẩm của ông: theo tương truyền lại ông có khoảng 70 tác ph ẩm về tất cả các mảng đạo đức khoa học tự nhiên, toán, âm nhạc kỹ thuật v.v. Nhưng phần lớn chúng không còn lưu lại đến ngay nay, vì rằng, theo nhà tri ết học Aristôt-xen truyền lại “platon đã nhớ rõ hầu hét trường h ơp, khi ông ta c ần phải phản đối lại ông ấy (Đêmôcrit). Rõ ràng, ông biết rằng, ông ta buộc ph ải tranh luận với một nhà triết học tốt nhất trong s ố các nhà tri ết h ọc” chính platon muốn đốt hết sách vở của Đêmôcrit. Và tiếc rằng đến thơì kỳ trung cổ. Các tác phẩm của Đêmôcrit đã bị đốt hay thất lạc hầu hết. Cho đến nay người ta chỉ con sưu tầm khoảng 300 trích đoạn còn bỏ lại. II.Nội dung cơ bản của học thuyết Đêmôcrit II.1 Thuyết nguyên tử Đối lập với cái tồn tại là cái không tôn tại hay là cái trống r ỗng. Cái tr ống rỗng là cái không xác định cái vô hình bất động vô hạn. Nó không ảnh h ưởng gì đến vật thể nằm trong nó, nhờ nó mà các vật th ể hoạt động đ ược. Ph ần v ật ch ất thuộc cái tồn tại mà không chứa đựng trong nó sự trống rỗng nào cả để có thể phân chia nhỏ hơn nữa gọi là nguyên tử. Vì vậy mà nguyên tử không thể phân chia được nữa, hoàn toàn nh ỏ bé và không thể cảm không có gì xảy ra nữa. Nguyên tử có vô vàn hình d ạng. Theo quan niệm của Đêmôcrit, các sự vật là do các nguyên tử liên kết với nhau tạo nên. Tính đa dạng của làm nên tính đa dạng của th ế giới các sự v ật. Nguyên t ử t ự thân, không vận động, nhưng khi kết hợp với nhau thành v ật th ể và th ế gi ới v ận động không ngừng. Thuyết nguyên tử đã được Lơxíp (Leucippe) nêu lên từ trước. Nhưng ph ải đến Đêmôcrít học thuyết đó mới trở lên chặt ch ẽ. Theo ông, vũ tr ụ đ ược c ấu thành từ hai thực thể đầu tiên: nguyên tử và chân không. 2
- Ngô Quang Duy Nguyễn Công Hoàng Nguyên tử là những hạt vật chất cực nhỏ, không nhìn thấy được, không thể phân chia nhỏ hơn được nữa. Nguyên tử không biến đổi, t ồn t ại vĩnh vi ễn và vận động không ngừng. Nguyên tử không khác nhau về chất, chúng có mùi v ị, âm thanh và mầu sắc. Nguyên tử chỉ khác nhau về hình thức, kích th ước, v ị trí và trình tự kết hợp của chúng. Có những nguyên tử hình cầu, hình tam giác, hình móc câu, hình lõm v.v., nhờ đó chúng mới có thể bám dính được với nhau. Mọi vật thể đều do sự kết hợp giữa các nguyên tử nên nếu tách rời chúng ra thì vật thể bị tiêu diệt. Linh hồn của con người cũng do nh ững nguyên t ử hình c ầu, nh ẹ, và nóng tạo nên. Khi người ta chết, linh hồn sẽ không còn; chúng rời thể xác và tồn tại như những nguyên tử khác. Chân không là khoảng không gian trống r ỗng. Với Đêmôcrít, chân không cũng cần thiết như nguyên tử, nhờ nó nguyên tử mới vận động được. Nếu tất cả là đặc sệt các nguyên tử thì sẽ không có điều ki ện cho vận động. Khác với nguyên tử có kích thước, hình dáng, chân không thì vô hạn và không có hình dáng. Trong vũ trụ có hằng hà sa s ố nh ững nguyên t ử vận động theo nhiều hướng, khi thì tản ra, khi tụ lại. Khi tụ vào một đi ểm nào đó, chúng va chạm vào nhau tạo thành một cơn xoáy tròn (cơn lốc nguyên tử). C ơn lốc này đẩy những nguyên tử nhỏ, nhẹ ra ngoài chu vi, còn những nguyên tử to, nặng quy vào tâm, nhờ đó các hành tinh, kể cả trái đất được hình thành. Nh ững hành tinh xuất hiện và mất đi một cách tự nhiên, không do thần thánh hoặc một ai tạo ra. Những phán đoán trên đây về nguyên tử tuy còn nhi ều đi ểm h ạn ch ế (h ạt vật chất nhỏ nhất, không thể phân chia được), nhưng nó đã khẳng đ ịnh b ản ch ất của thế giới là vật chất, vũ trụ là vô cùng, vô tận. Hơn nữa, m ặc dù Đêmôcrít chưa giải thích được nguyên nhân của vận động, nhưng ông đã gắn liền vận động với nguyên tử, và nó cũng vô cùng, vô tận như nguyên tử. Đó là một đóng góp hết sức quan trọng đối với sự phát triển của khoa học tự nhiên và tri ết h ọc duy vật. Chính vì quan niệm duy vật và vô thần ấy, ông đã bị tầng lớp thống trị coi là phủ nhận thần linh và trục xuất ông khỏi quê hương. 3
- Ngô Quang Duy Nguyễn Công Hoàng II.2 Lý luận nhận thức Đêmôcrít đã có công đưa lý luận nhận thức lên một bước mới. Ông và ti ếp theo ông là Arixtốt, kể cả Platôn đã rất chú ý đến nh ận th ức lý tính, đ ến lôgíc học. Theo ông, nhận thức của người ta bắt nguồn từ cảm giác. Nhờ s ự vật tác động vào các giác quan mà ta có cảm giác về chúng. Nh ững c ảm giác này có n ội dung chân thật, nhưng không đầy đủ, không sâu sắc, nó ch ỉ là s ự ph ản ánh cái v ỏ bên ngoài của sự vật, chưa phản ảnh được bản chất của sự vật. Bởi vì, nó ch ỉ phản ánh được mùi vị, âm thanh, mầu sắc, hình dáng c ủa s ự v ật, mà không ph ản ánh được nguyên tử và chân không. Hơn nữa, mọi nguyên tử đều giống nhau về chất, bản thân chúng không có mùi vị, mầu sắc, âm thanh và không trông th ấy được. Bởi vậy, những cảm giác này chỉ là chủ quan của con người. Theo ông, muốn nhận thức được nguyên tử và chân không, tức là muốn nh ận th ức b ản ch ất của sự vật, con người ta không được dừng lại ở cảm giác, mà ph ải bi ết quy n ạp, so sánh, phán đoán, tức là phải đẩy tới nhận th ức lý tính. Do đó, ông chia nh ận thức làm hai dạng: dạng nhận thức "mờ tối"(nhận thức cảm tính) và dạng nhận thức “trí tuệ”. Theo ông, dạng nhận thức thứ hai là ch ủ y ếu, đáng tin c ậy h ơn. Mặt tích cực trong quan điểm trên đây là ở chỗ, ông coi đối t ượng c ủa nh ận th ức là thế giới khách quan do nguyên tử và chân không tạo ra. Tuy ch ưa nh ận th ức được sự chuyển hoá giữa nhận thức cảm tính và nh ận thức lý tính, nh ưng ông đã thấy được vị trí của từng dạng nhận thức, đặc biệt là nhận thức lý tính. Song mặt hạn chế trong quan niệm này là ở chỗ, ông coi các thuộc tính khách quan c ủa sự vật như âm thanh, mùi vị, mầu sắc chỉ là những quy ước chủ quan của con người. Hạn chế này đã mở đường cho những quan niệm duy tâm cho rằng chất tách rời sự vật, chất có trước và chất có sau của s ự vật v.v. T ừ ch ỗ coi tr ọng vai trò của nhận thức lý tính, Đêmôcrít đã có một công lao to l ớn nữa đối v ới tri ết học, đó là lôgíc học (Tác phẩm "Bàn về lôgíc học" (Canon); tác ph ẩm này đã b ị thất lạc, người ta chỉ biết về nó một cách gián tiếp qua lời của Arixtốt, Platôn). 4
- Ngô Quang Duy Nguyễn Công Hoàng Theo đó thì ông đã nêu ra nhiều vấn đề về lôgíc h ọc nh ư định nghĩa khái ni ệm, phương pháp so sánh, quy nạp, giả thiết.v.v, trong đó ph ương pháp quy n ạp có v ị trí nổi bật. Arixtốt đã coi Đêmôcrít là tiền bối của mình về lôgíc h ọc, là ng ười đầu tiên nghiên cứu lôgíc của khái niệm, lôgíc quy nạp. II.2.1Quan niệm về con người Theo ông, linh hồn không phải là cái siêu vật ch ất, mà là cái b ản nguyên bằng lửa trong cơ thể; nó cũng được cấu tạo từ các nguyên tử hình c ầu gi ống như lửa và có tốc độ vận động lớn hơn các nguyên tử khác. Sự sống và con người không phải do thần thánh tạo ra mà là kết quả của quá trình bi ến đ ổi c ủa chính tự nhiên, được phát sinh từ những vật thể ẩm ướt dưới tác động c ủa nhi ệt độ. Theo ông, con người là một loại động vật, nh ưng về kh ả năng có th ể h ọc được bất kỳ cái gì nhờ có tay chân, cảm giác và năng l ực trí tu ệ tr ợ giúp. Đêmôcrit đứng trên lập trường vô thần phủ nhận thượng đế và thần linh; th ần chỉ là sự nhân cách hóa hiện tượng tự nhiên hay thuộc tính của con người. II2.2 Quan điểm chính trị - xã hội Đêmôcrit đứng trên lập trường của chủ nô dân chủ, bảo vệ nền dân chủ Aten chống lại chế độ chuyên chính. Ông cho rằng “cái nghèo trong chế độ dân chủ cũng quý hơn cái hạnh phúc của công dân dưới thời quân ch ủ y nh ư là t ự do quý hơn nô lệ”. Nhưng do xuất thân từ tầng lớp chủ nô nên ông chỉ đề cập đến dân chủ của chủ nô và công dân tự do; còn nô lệ phải biết tuân theo người ch ủ. Ông coi nhà nước là trụ cột của xã hội, cần phải xử lý nghiêm kh ắc nh ững k ẻ vi phạm pháp luật hay các chuẩn mực đạo đức. III. Kết Luận Tóm lại, triết học Đêmôcrít là sự kế thừa và phát triển lên một trình đ ộ cao các quan điểm duy vật (của trường phái Milê) và tư tưởng biện ch ứng (của Hêraclít) trước đó, đưa triết học của ông trở thành đỉnh cao của chủ nghĩa duy vật 5
- Ngô Quang Duy Nguyễn Công Hoàng thời cổ đại. Sau này, Êpiquya và Lucơrexơ đã khắc ph ục nh ững h ạn ch ế c ủa ông và phát triển học thuyết nguyên tử hơn nữa. Lơxíp, Đêmôcrít, Êpiquya trở thành những tên tuổi đại biểu cho phái nguyên tử luận thời cổ đại Hy Lạp - La Mã. 6
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học