Những thách thức và đối sách của Trung Quốc đối với tôn giáo trong tiến trình toàn cầu hóa hiện nay

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± 



∗
PHҤM THANH HҴNG(∗)

NHӲNG THÁCH THӬC VÀ ĈӔI SÁCH
CӪA TRUNG QUӔC ĈӔI VӞI TÔN GIÁO TRONG TIӂN TRÌNH
TOÀN CҪU HÓA HIӊN NAY
Tóm tҳt: Toàn c̯u hóa là xu h˱ͣng ṱt y͇u cͯa th͇ giͣi hi͏n nay.
Trong ÿi͉u ki͏n toàn c̯u hóa vͣi nhi͉u bi͇n ÿ͡ng v͉ kinh t͇, chính
tr͓, văn hóa, xã h͡i, v̭n ÿ͉ tôn giáo trͧ nên vô cùng phͱc t̩p ͧ
nhi͉u qu͙c gia trên th͇ giͣi, trong ÿó có Trung Qu͙c. Bài vi͇t này
t̵p trung ÿ͉ c̵p nhͷng thách thͱc và ÿ͙i sách cͯa Trung Qu͙c ÿ͙i
vͣi tôn giáo trong ti͇n trình toàn c̯u hóa hi͏n nay.
Tӯ khóa: tôn giáo Trung Qu͙c, chính sách tôn giáo cͯa Trung
Qu͙c, công tác tôn giáo cͯa Trung Qu͙c.
1. Ĉһt vҩn ÿӅ
TiӃn trình toàn cҫu hóa ÿang ҧnh hѭӣng sâu sҳc ÿӃn ÿӡi sӕng xã hӝi
quӕc tӃ, tҥo nên nhӳng biӃn ÿәi nhanh chóng trên nhiӅu phѭѫng diӋn nhѭ
kinh tӃ, chính trӏ, văn hóa, tôn giáo cӫa các nѭӟc. HiӋn nay, tôn giáo trên
thӃ giӟi ÿang có nhӳng xu hѭӟng phát triӇn mӟi hӃt sӭc ÿa chiӅu và phӭc
tҥp. Ĉó là sӵ hӗi sinh cӫa các tôn giáo truyӅn thӕng và sӵ bùng nә cӫa các
hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi; thӃ tөc hóa tôn giáo theo hѭӟng ngày càng gҫn
vӟi ÿӡi sӕng hiӋn thӵc; chính trӏ hoá tôn giáo và tôn giáo hóa chính trӏ;
xung ÿӝt tôn giáo tăng lên rõ rӋt; ÿӕi thoҥi tôn giáo tiӃp tөc ÿѭӧc thúc
ÿҭy,v.v… Trung Quӕc cNJng không nҵm ngoài dòng xoáy cӫa toàn cҫu hóa.
KӇ tӯ sau cҧi cách mӣ cӱa ÿӃn nay, Trung Quӕc ÿã ÿҥt ÿѭӧc nhiӅu
thành tӵu to lӟn. VӅ lƭnh vӵc tôn giáo, Trung Quӕc ÿã khôi phөc ÿѭӧc
chính sách ÿúng ÿҳn và áp dөng ÿѭӧc nhӳng biӋn pháp hiӋu quҧ nhҵm
ӭng phó vӟi tình hình biӃn ÿәi trong nѭӟc và quӕc tӃ, ÿѭa tôn giáo vào
quӻ ÿҥo phát triӇn bình thѭӡng, duy trì ÿѭӧc sӵ әn ÿӏnh xã hӝi. Tuy
nhiên, trѭӟc nhӳng tác ÿӝng cӫa tiӃn trình toàn cҫu hóa hiӋn nay, tôn giáo
Trung Quӕc cNJng ÿang phҧi ÿѭѫng ÿҫu vӟi nhiӅu thách thӭc to lӟn.
NCS., Khoa Tôn giáo hӑc, Hӑc viӋn Khoa hӑc xã hӝi, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc
xã hӝi ViӋt Nam.
∗

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



2. Mӝt sӕ thách thӭc cӫa tôn giáo Trung Quӕc trong tiӃn trình
toàn cҫu hóa hiӋn nay
2.1. Cͭc di͏n tôn giáo c˯ b̫n cͯa Trung Qu͙c ÿang ph̫i ÿ͙i m̿t
vͣi s͹ công kích lͣn
Tӯ giӳa thӃ kӹ XIX cho ÿӃn nay, 5 tôn giáo lӟn là Phұt giáo, Ĉҥo
giáo, Islam giáo, Công giáo và Tin Lành cùng tӗn tҥi trӣ thành cөc diӋn
tôn giáo cѫ bҧn và tѭѫng ÿӕi әn ÿӏnh ӣ Trung Quӕc. Sau khi Trung Quӕc
tiӃn hành cҧi cách mӣ cӱa, các thӃ lӵc bên ngoài ÿã lӧi dөng tôn giáo ÿӇ
tiӃn hành can thiӋp vào nӝi bӝ Trung Quӕc. Các thӃ lӵc này lӧi dөng cҧ
các tôn giáo vӕn có, lүn nhӳng tôn giáo chѭa tӯng có trong lӏch sӱ Trung
Quӕc. Trong sӕ nhӳng ngѭӡi nѭӟc ngoài công tác, hӑc tұp và du lӏch tҥi
Trung Quӕc, không ít ngѭӡi tin theo các tôn giáo ngoài 5 tôn giáo lӟn
hiӋn có ӣ Trung Quӕc. Hӑ yêu cҫu phҧi ÿѭӧc duy trì tín ngѭӥng, phҧi có
cѫ sӣ hoҥt ÿӝng hӧp pháp, thұm chí phҧi ÿѭӧc tӵ do truyӅn bá tín
ngѭӥng. Mӝt sӕ ngѭӡi dân Trung Quӕc hӑc tұp và công tác ӣ nѭӟc ngoài
cNJng tin theo các tôn giáo ngoài 5 tôn giáo lӟn nêu trên. Nhӳng tә chӭc
tôn giáo nѭӟc ngoài luôn muӕn tranh thӫ thành phҫn này ÿӇ khi trӣ vӅ
nѭӟc, hӑ sӁ tuyên truyӅn tôn giáo cӫa tә chӭc mình. ĈiӅu ÿáng lѭu ý là,
mӝt sӕ hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi ӣ nѭӟc ngoài, thұm chí là tà giáo, ÿã bҳt
ÿҫu thâm nhұp vào Trung Quӕc. Hàng chөc loҥi tà giáo ÿѭӧc phát hiӋn ӣ
Trung Quӕc gҫn ÿây ÿҥi bӝ phұn có quan hӋ trӵc tiӃp vӟi các tә chӭc
nѭӟc ngoài.
Các hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi ra ÿӡi trong xã hӝi hiӋn ÿҥi không chӍ
ÿѭa ra nhӳng lӡi tiên tri vӅ ngày tұn thӃ, mà còn ÿôi khi khuyӃn khích
tinh thҫn “tӱ vì ÿҥo” dүn ÿӃn nhӳng hành vi bҥo lӵc, tӵ sát tұp thӇ hoһc
khӫng bӕ hàng loҥt. Tiêu biӇu nhѭ “Giáo phái cӫa Jim Jone (Ngôi ÿӅn
Nhân dân) gây ra vө tӵ tӱ tұp thӇ ӣ Guyana năm 1978, khiӃn 918 ngѭӡi
chӃt; hiӋn tѭӧng ÿҥo David cӫa David Koresh vӟi sӵ tӵ sát hàng loҥt vào
ngày 19/4/1993 ӣ Bang Texas (Mӻ) làm 86 ngѭӡi chӃt. Ngoài ra còn có
giáo phái Kaban do P.S. Berg hѭӟng vӅ Kinh Kaban cӫa ÿҥo Do Thái,
phái Trào lѭu mӟi, phái Cәng Thiên Ĉѭӡng, Ngôi ÿӅn Mһt Trӡi gây ra vө
tӵ tӱ cӫa 40 ngѭӡi. Phái Ĉӝi quân cӫa Chúa mөc ÿích muӕn chém giӃt
bҩt kǤ ai nӃu ÿѭӧc Chúa Giêsu báo mӝng”(1). Sӵ phát triӇn cӫa các hiӋn
tѭӧng tôn giáo mӟi trên thӃ giӟi hiӋn nay ÿã và ÿang ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp
ÿӃn Trung Quӕc.

ϭϲ

3KɞP 7KDQK +ɮQJ 1KͯQJ WKiFK WKͩF Yj ÿ͑L ViFK«



2.2. Nguyên t̷c kiên trì ÿ͡c l̵p, t͹ xây d͹ng giáo h͡i g̿p ph̫i
nhͷng thách thͱc nghiêm tr͕ng
Sau khi các tôn giáo Trung Quӕc bѭӟc vào con ÿѭӡng ÿӝc lұp, tӵ xây
dӵng giáo hӝi, các tә chӭc tôn giáo nѭӟc ngoài luôn nӛ lӵc khӕng chӃ tôn
giáo Trung Quӕc mӝt lҫn nӳa. Vatican trong mӝt thӡi gian dài mӝt mһt
mong muӕn cҧi thiӋn mӕi quan hӋ vӟi Trung Quӕc, mһt khác lҥi tăng
cѭӡng lӧi dөng tôn giáo ÿӇ can thiӋp vào nӝi chính Trung Quӕc, lôi kéo
nhân viên giáo chӭc, nuôi dѭӥng lӵc lѭӧng ngҫm, âm mѭu nҳm quyӅn
lãnh ÿҥo Giáo hӝi Công giáo Trung Quӕc.
Các thӃ lӵc thù ÿӏch nѭӟc ngoài hao tәn mӝt lѭӧng lӟn nhân lӵc và vұt
lӵc ÿӇ bӗi dѭӥng các thӃ lӵc phҧn ÿӕi phong trào vұn ÿӝng yêu nѭӟc Tam
Tӵ tҥi Trung Quӕc. Các thӃ lӵc này ÿã dùng nhiӅu phѭѫng thӭc tìm kiӃm
nhӳng ngѭӡi mӅm yӃu vӅ ý chí làm ngѭӡi ÿҥi diӋn cho chúng trong nӝi
bӝ Tin Lành Trung Quӕc, phân hóa lӵc lѭӧng Tin Lành yêu nѭӟc Tam
Tӵ. Mӝt sӕ tә chӭc Tin Lành Phѭѫng Tây âm mѭu khôi phөc lҥi mӕi
quan hӋ lӋ thuӝc cӫa các hӋ phái cNJ, mӝt lҫn nӳa khӕng chӃ Tin Lành
Trung Quӕc. Trong Tin Lành Trung Quӕc có mӝt sӕ ngѭӡi bao gӗm nhân
viên giáo chӭc thuӝc tҫng lӟp thanh niên và trung niên không ӫng hӝ viӋc
tӵ xây dӵng giáo hӝi mà muӕn nhҩn mҥnh tính phә thӃ cӫa tôn giáo. Các
tôn giáo Trung Quӕc ÿang ӣ vào giai ÿoҥn then chӕt chuyӇn giao giӳa hai
thӃ hӋ già trҿ. Trong bӕi cҧnh ÿӕi ngoҥi ngày càng rӝng mӣ nhѭ hiӋn nay,
sӵ nghiӋp tӵ xây dӵng giáo hӝi ӣ Trung Quӕc ÿang gһp phҧi thách thӭc
mang tính lӏch sӱ.
2.3. Nhͷng khó khăn trong vi͏c ch͙ng l̩i s͹ can thi͏p v͉ tôn giáo
cͯa các th͇ l͹c n˱ͣc ngoài
HiӋn nay, các thӃ lӵc thù ÿӏch ÿang tích cӵc lӧi dөng tôn giáo ÿӇ can
thiӋp vào chính trӏ Trung Quӕc. Lӧi dөng tôn giáo ÿӇ can thiӋp vào chính
trӏ là ÿiӇm ÿӝt phá quan trӑng cӫa chiӃn lѭӧc “Tây hóa”, “phân hóa” mà
các nѭӟc Phѭѫng Tây ÿang tiӃn hành ÿӕi vӟi Trung Quӕc. Các tә chӭc
tôn giáo nѭӟc ngoài tiӃn hành truyӅn giáo ӣ Trung Quӕc là mӝt ÿiӇm rҩt
ÿáng chú ý trong hoҥt ÿӝng thâm nhұp vӅ tѭ tѭӣng cӫa các thӃ lӵc thù
ÿӏch. Thӡi kǤ ÿҫu cӫa cҧi cách mӣ cӱa, hoҥt ÿӝng thâm nhұp chӫ yӃu
ÿѭӧc tiӃn hành thông qua giao lѭu tôn giáo, vӅ sau dҫn chuyӇn sang các
lƭnh vӵc nhѭ giao lѭu thѭѫng mҥi, giao lѭu văn hóa, giao lѭu thӇ dөc thӇ
thao, giao lѭu giáo dөc, giao lѭu khoa hӑc kӻ thuұt, giao lѭu y tӃ,v.v…

17

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



ĈiӅu này ÿã gây ra khó khăn lӟn cho Trung Quӕc trong công tác ÿҩu
tranh chӕng lҥi sӵ can thiӋp vӅ tôn giáo cӫa nѭӟc ngoài.
Sau khi gia nhұp WTO, cNJng nhѭ nhiӅu nѭӟc trên thӃ giӟi, Trung
Quӕc ÿã tiӃn sâu vào mҥng lѭӟi sҧn xuҩt toàn cҫu, hòa vào vӟi thӏ trѭӡng
quӕc tӃ. Do ÿó, sӵ mӣ rӝng ngày càng lӟn trên các lƭnh vӵc hӧp tác, giao
lѭu trong nѭӟc và ngoài nѭӟc là ÿiӅu dӉ hiӇu. Tuy nhiên, ÿây cNJng chính
là cҫu nӕi lý tѭӣng ÿӇ cho các thӃ lӵc thù ÿӏch lӧi dөng, can thiӋp bҵng
tôn giáo. Bѭӟc ÿӝt phá vƭ ÿҥi trong công nghӋ thông tin ÿiӋn tӱ, cùng vӟi
nó là toàn cҫu hóa vӅ thông tin, ÿã làm thay ÿәi phѭѫng thӭc truyӅn giáo
truyӅn thӕng. Do tính phi tұp trung, sáng tҥo và năng ÿӝng, các “giáo hӝi
ÿiӋn tӱ” ÿã vұn dөng tӕi ÿa thông tin ÿҥi chúng và cҧ lӧi thӃ cӫa cách
mҥng tin hӑc vào viӋc truyӅn ÿҥo(2).
Các tôn giáo hiӋn nay ÿang triӋt ÿӇ khai thác nhӳng tiӃn bӝ khoa hӑc,
công nghӋ, ÿһc biӋt công nghӋ thông tin và internet, ÿӇ hiӋn ÿҥi hóa tôn
giáo, quҧng bá hình ҧnh tôn giáo cӫa mình ÿӃn vӟi công chúng và ÿӇ duy
trì mӕi liên hӋ giӳa giáo hӝi vӟi cӝng ÿӗng tín ÿӗ. Văn kiӋn Giáo h͡i và
Internet cӫa Tòa Thánh Roma viӃt: “Mӝt con sӕ ngày càng ÿông ÿҧo
nhӳng giáo xӭ, nhӳng giáo phұn, nhӳng dòng tu và các cѫ quan có liên
quan vӟi Giáo hӝi, các chѭѫng trình và các tә chӭc ÿӫ loҥi ÿang tұn dөng
internet cho nhӳng mөc ÿích nêu trên và nhӳng mөc ÿích khác nӳa.
Nhӳng ÿӅ án sáng tҥo do Giáo hӝi bҧo trӧ ÿang hiӋn diӋn tҥi nhiӅu nѫi ӣ
cҩp quӕc gia và khu vӵc. Tòa Thánh ÿã rҩt tích cӵc trong lƭnh vӵc này và
ÿang tiӃp tөc mӣ rӝng và phát triӇn sӵ hiӋn diӋn cӫa mình trên internet.
Các nhóm có liên quan ÿӃn Giáo hӝi mà chѭa bѭӟc vào không gian ÿiӋn
toán ÿѭӧc khuyӃn khích hãy xem xét khҧ năng thӵc hiӋn ÿiӅu này trong
thӡi gian ngҳn. Chúng tôi mҥnh mӁ khuyӃn khích sӵ trao ÿәi ý tѭӣng và
thông tin vӅ internet giӳa nhӳng ai có kinh nghiӋm trong lƭnh vӵc này vӟi
nhӳng ngѭӡi mӟi làm quen”(3).
Trong khoҧng hѫn 20 năm gҫn ÿây, các tә chӭc tôn giáo nѭӟc ngoài
ÿã xây dӵng 10 trҥm ӣ xung quanh Trung Quӕc ÿӇ tiӃn hành “truyӅn giáo
trên không”, làm cho công tác truyӅn giáo ÿӕi vӟi Trung Quӕc vѭӧt ra
khӓi trӣ ngҥi vӅ không gian và thӡi gian, tiӃn vào thӡi ÿҥi “truyӅn giáo
ÿiӋn tӱ”, gây ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn mӝt bӝ phұn quҫn chúng tín ÿӗ trong
nѭӟc. Bѭӟc vào thұp niên 90 cӫa thӃ kӹ XX, mҥng thông tin bҳt ÿҫu phә
cұp ӣ Trung Quӕc, sӕ lѭӧng mҥng máy tính và sӕ hӝ gia ÿình sӱ dөng
tăng ÿáng kӇ, văn hóa tôn giáo nhӡ ÿó mà nӕi liӅn vӟi văn hóa cӫa các

ϭϴ

3KɞP 7KDQK +ɮQJ 1KͯQJ WKiFK WKͩF Yj ÿ͑L ViFK«



nѭӟc Phѭѫng Tây. Thông qua ÿѭӡng biӇn, hӋ thӕng mҥng lѭӟi thông tin
thâm nhұp vào Trung Quӕc vӟi sӕ lѭӧng và tӕc ÿӝ nhanh chѭa tӯng có.
Sӕ lѭӧng trang web vӅ tôn giáo ÿã lên tӟi con sӕ hàng nghìn. Các nѭӟc
Phѭѫng Tây vүn ÿang ҩp ӫ kӃ hoҥch “tin tӭc lan truyӅn không giӟi hҥn”
và “tӵ do trao ÿәi thông tin” trên phҥm vi toàn cҫu. HӋ thӕng mҥng thông
tin ÿiӋn tӱ rõ ràng ÿã cung cҩp mӝt con ÿѭӡng mӟi hӃt sӭc quan trӑng ÿӇ
các nѭӟc Phѭѫng Tây tiӃn hành thâm nhұp tôn giáo ӣ Trung Quӕc. Có
thӇ thҩy, tác dөng cӫa công nghӋ thông tin và internet ÿӕi vӟi tôn giáo
diӉn ra ӣ tҩt cҧ các lƭnh vӵc quan trӑng nhѭ truyӅn giáo, giáo dөc tôn
giáo, sinh hoҥt tôn giáo, tә chӭc tôn giáo,... Ngày nay, viӋc kӃt hӧp
phѭѫng thӭc truyӅn giáo truyӅn thӕng vӟi công nghӋ thông tin và internet
ÿã trӣ nên phә biӃn ÿӕi vӟi tҩt cҧ tôn giáo ӣ Trung Quӕc. Do khҧ năng
kiӇm soát thông tin ÿiӋn tӱ và năng lӵc cҩt giӳ thông tin còn khá yӃu, nên
thӡi gian tӟi, Trung Quӕc vүn sӁ phҧi ÿӕi mһt vӟi nhӳng thách thӭc
nghiêm trӑng.
2.4. Cu͡c ÿ̭u tranh trên lƭnh v͹c nhân quy͉n tôn giáo ngày càng
gay g̷t
Lӏch sӱ tôn giáo Mӻ gҳn liӅn vӟi lӏch sӱ chӫ nghƭa tѭ bҧn Mӻ và phөc
vө ÿҳc lӵc cho sӵ phát triӇn cӫa chӫ nghƭa tѭ bҧn. Vì vұy, giӟi cҫm quyӅn
Mӻ luôn ӫng hӝ hoҥt ÿӝng cӫa các tә chӭc tôn giáo. ĈiӅu ÿó nói lên rҵng,
viӋc tách Tôn giáo khӓi Nhà nѭӟc ӣ Hoa KǤ chӍ mang tính hình thӭc và
có sӵ khác biӋt so vӟi mӝt sӕ nѭӟc Tây Âu(4). ViӋc tôn giáo có vӏ trí và
vai trò to lӟn trong ÿӡi sӕng chính trӏ - xã hӝi ӣ Mӻ ÿã ÿѭa ÿӃn cách nhìn
nhұn rҩt riêng cӫa quӕc gia này vӅ tӵ do tôn giáo, nhân quyӅn, dân chӫ.
Mӻ lұp ra cѫ quan Tӵ do Tôn giáo Quӕc tӃ, hҵng năm cáo buӝc nhiӅu
quӕc gia, trong ÿó có cҧ các quӕc gia Châu Âu, vi phҥm tӵ do tôn giáo và
nhân quyӅn, tӯ ÿó xӃp nhӳng nѭӟc này vào diӋn các quӕc gia cҫn quan
tâm ÿһc biӋt vӅ tӵ do tôn giáo (CPC). Trong Báo cáo T͹ do Tôn giáo
Qu͙c t͇ năm 2013, Mӻ ÿã xӃp 15 quӕc gia vào diӋn xâm hҥi nghiêm
trӑng ÿӃn quyӅn tӵ do tôn giáo, trong ÿó Trung Quӕc ÿӭng vӏ trí thӭ hai
sau Myanmar.
KӇ tӯ cuӕi thұp niên 80 cӫa thӃ kӹ XX, Mӻ và mӝt sӕ nѭӟc Phѭѫng
Tây tұp trung tҩn công lƭnh vӵc nhân quyӅn tôn giáo cӫa Trung Quӕc.
Bҳt ÿҫu tӯ năm 1990, liên tөc trong 10 lҫn hӝi nghӏ nhân quyӅn Liên Hӧp
Quӕc tә chӭc hҵng năm, Mӻ luôn cáo buӝc Trung Quӕc vi phҥm nhân
quyӅn tôn giáo. Trong thӡi gian tӟi, theo ÿánh giá cӫa nhiӅu nhà nghiên

19